Alfavita Newsroom Η Υπατία, η πιο διάσημη μαθηματικός και αστρονόμος της αρχαιότητας, γεννήθηκε στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. (μεταξύ 370-380). Ηταν κόρη του Θέωνα, κορυφαίου μαθηματικού και αστρονόμου των ελληνιστικών χρόνων και διευθυντή του περίφημου Μουσείου-Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, ενώ για τη μητέρα της δεν γνωρίζουμε τίποτα. Χάρη στην ελεύθερη ανατροφή και την πλούσια επιστημονική παιδεία που απέκτησε, η Υπατία έγινε κορυφαία φυσική φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος και μολονότι υπάρχουν μαρτυρίες ότι υπήρξε πολυγραφότατη, κανένα από τα έργα της δεν σώζεται.
Ωστόσο, με το πρωτότυπο έργο της, από νεαρή ηλικία αναδείχτηκε σε ηγετική φυσιογνωμία μιας πολύ εκλεκτής ομάδας από κορυφαίους άνδρες επιστήμονες, που με τις έρευνές τους επιβεβαίωσαν το διεθνές κύρος του Μουσείου της Αλεξάνδρειας ως του μεγαλύτερου ερευνητικού κέντρου της ελληνιστικής εποχής.
Ομως, το 415 μ.Χ., η Υπατία έπεσε θύμα αλλεπάλληλων βιασμών, βασανισμών και το σώμα της διαμελίστηκε από μια ομάδα φανατικών χριστιανών, που μάλλον παρακινήθηκαν και δρούσαν υπό τις διαταγές του Κύριλλου Α’, επισκόπου Αλεξανδρείας. Εκτοτε, το όνομά της έγινε θρύλος και το σύμβολο της γυναικείας επιστημονικής ιδιοφυΐας, που έπεσε θύμα του ανδροκρατικού και θρησκευτικού σκοταδισμού της εποχής της.
Για το πρωτοποριακό έργο της Υπατίας, αλλά και των άλλων σπουδαίων γυναικών επιστημόνων, έχει γραφτεί το διαφωτιστικό βιβλίο της Αλις Μάργκαρετ «Η κληρονομιά της Υπατίας» (κυκλοφορεί από τις εκδ. Εκάτη). Το βιβλίο αναδεικνύει τον ουσιαστικό ρόλο και τη συμβολή των γυναικών στην ανάπτυξη των φυσικών επιστημών και των μαθηματικών, από τους ελληνιστικούς χρόνους μέχρι τον 19ο αιώνα.
Επίσης, έχει μεταφραστεί η ιστορική βιογραφία του Πέδρο Γκάλβεθ «Υπατία, η γυναίκα που αγάπησε την επιστήμη» (από εκδ. Μεταίχμιο), ένα θαυμάσιο πορτρέτο μιας ξεχωριστής γυναίκας, αλλά και της σκοτεινής εποχής της. Η δολοφονία της οποίας, κατά τον Ισπανό συγγραφέα, μπορεί κάλλιστα να παραβληθεί με εκείνη του Τζορντάνο Μπρούνο.
Πράγματι, από την εποχή του Διαφωτισμού μέχρι σήμερα, οι κορυφαίες ιστορικές μελέτες περιγράφουν την Υπατία ως την πρώτη «μάρτυρα της επιστήμης» και ως το σύμβολο της ελεύθερης και δημιουργικής γυναικείας σκέψης, που, ειδικά όταν εκδηλώνεται επιστημονικά, αποτελεί απειλή όχι μόνο για το γνωστικό αλλά και το θρησκευτικό-πολιτικό κατεστημένο των ανδροκεντρικών κοινωνιών.
Οι επιστημονικές ανισότητες; Είναι διαχρονικά… έμφυλες
Η θεσμική αναγνώριση του δικαιώματος των γυναικών να συμμετέχουν στην ανώτερη επιστημονική παιδεία και στις έρευνες της νεωτερικής τεχνοεπιστήμης ήλθε πολύ αργά. Πρώτη φόρα το 1867, η Πολυτεχνική Σχολή της Ζυρίχης θα επιτρέψει την εγγραφή στις σχολές της των γυναικών που το επιθυμούσαν διακαώς να φοιτήσουν. Εκτοτε, και πολλές άλλες σχολές φυσικών επιστημών στα μεγάλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια θα ακολουθήσουν αυτή τη «μόδα», χωρίς ωστόσο να διασφαλίσουν στις νέες φοιτήτριες μια δίκαιη πανεπιστημιακή αξιολόγηση των ικανοτήτων τους και χωρίς να τους εγγυηθούν μια ισότιμη επιστημονική εξέλιξη με τους συμφοιτητές τους.
Πάντως, από τις ιστορίες των πρώτων ολιγάριθμων γυναικών που επέλεξαν να φοιτήσουν, να εφαρμόσουν επαγγελματικά τις σπουδές τους ή, σπανιότερα, να ασχοληθούν με την έρευνα στις φυσικές επιστήμες ή στην ιατρική, δεν προκύπτουν κάποιες έμφυλες διανοητικές διαφορές ή κάποιες τυπικά γυναικείες ικανότητες σε σχέση με τους άνδρες που εργάζονταν στον ίδιο τομέα. Εκτός, βέβαια, από τις ατομικές διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων, ανεξαρτήτως φύλου.
Ούτε, όμως, επιβεβαιώθηκε και το πολύ δημοφιλές, εκείνη την εποχή, στερεότυπο της γυναίκας επιστήμονα που προβαλλόταν σωρηδόν από την κυρίαρχη ιδεολογία και τη δημώδη λογοτεχνία: το πρότυπο δηλαδή της υπερβολικά εγκεφαλικής, ψυχρής και χωρίς συναισθήματα γυναίκας επιστήμονα, η οποία επέλεξε μια τέτοια τυπικά «ανδροπρεπή» δραστηριότητα, επειδή προφανώς στερούνταν θηλυκότητα!
Πρόκειται για ένα τυπικό σεξιστικό στερεότυπο της εποχής, που ενώ κατόπιν διαψεύσθηκε από τον πολύ μεγάλο πια αριθμό γυναικών επιστημόνων, εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να επηρεάζει ορισμένους ανθρώπους -άνδρες και γυναίκες- που νοσταλγούν την επάνοδο σε κάποια ξεπερασμένα -τόσο ιστορικά όσο και πολιτισμικά- έμφυλα «μεγαλεία».
Τέτοια «έμφυλα στερεότυπα» αποτελούν την επιτομή των κυρίαρχων κοινωνικών αναπαραστάσεων και προκαταλήψεων σχετικά με τα ιδιαίτερα «φυσικά» ή βιολογικά χαρακτηριστικά των δύο φύλων, αφορούν δηλαδή τις αναμενόμενες και, υποτίθεται, «έμφυτες» συμπεριφορές των γυναικών και των ανδρών. Μολονότι πρόκειται μόνο για βαθιά ριζωμένες κοινωνικές και ατομικές προκαταλήψεις σχετικά με τους «βιολογικούς» προκαθορισμούς και τους διακριτούς ρόλους των δύο φύλων, αυτά τα σεξιστικά στερεότυπα επιβάλλονταν και, μέχρι πρόσφατα, γίνονταν αποδεκτά σχεδόν αδιαμαρτύρητα.
Εξάλλου, η λέξη «στερεότυπο» σημαίνει το σύνολο των άκριτα αποδεκτών ή και ψευδών πεποιθήσεών μας σχετικά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή τις αναμενόμενες συμπεριφορές των μεμονωμένων ατόμων ή μιας κοινωνικής ομάδας. Αναφέρεται δηλαδή στις νοητικές προκαταλήψεις και τις παγιωμένες κοινωνικές αντιδράσεις, που σπανίως ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και σχεδόν ποτέ δεν επιβεβαιώνονται από πιο επιστάμενες επιστημονικές έρευνες.
Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και στο πλαίσιο μιας σύγχρονης επιστημονικής κοινότητας ή μιας πρωτοποριακής ερευνητικής ομάδας, τα κοινωνικά στερεότυπα σχετικά με το φύλο του ή της επιστήμονα τείνουν να αναπαράγονται αυτομάτως και, ενίοτε, να επηρεάζουν αποφασιστικά τα «αντικειμενικά» κριτήρια αξιολόγησης του επιστημονικού έργου, οδηγώντας σε εξόφθαλμα σεξιστικές επιστημονικές ανισότητες.
Η επιστημονική κυριαρχία των ανδρών και στα Νόμπελ
Ενα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα των εξόφθαλμα έμφυλων επιστημονικών ανισοτήτων είναι η ετήσια απονομή του βραβείου Νόμπελ, δηλαδή η μέγιστη επιβράβευση και διεθνής αναγνώριση ενός κορυφαίου επιστημονικού-διανοητικού έργου. Από το 1901 μέχρι σήμερα, το βραβείο Νόμπελ έχει απονεμηθεί μόνο σε 61 γυναίκες συνολικά. Κι αυτός ο πολύ μικρός αριθμός της γυναικείας αντιπροσώπευσης στην πλανητική ελίτ της γνώσης μειώνεται θλιβερά αν περιοριστούμε στις φυσικές επιστήμες: μέχρι φέτος, μόνο 25 ερευνήτριες κρίθηκαν άξιες αυτής της ύψιστης επιστημονικής επιβράβευσης!
Από τότε που θεσπίστηκε -το 1901- το βραβείο Νόμπελ μέχρι σήμερα, έχουν βραβευτεί συνολικά 889 άνδρες, ενώ μόνο 61 γυναίκες κρίθηκαν άξιες να το κερδίσουν. Γεγονός που επιβεβαιώνει όσους υποψιάζονται ότι πρόκειται για ένα βραβείο σχεδόν αποκλειστικά για άνδρες, ή μάλλον για ένα βραβείο «αυστηρά ακατάλληλο» για γυναίκες.
Πάντως, αυτή η έμφυλη (διανοητική;) ανισότητα δεν αφορά μόνο ή ειδικά τις φυσικές επιστήμες, όπου η ανδρική πλειοψηφική παρουσία είναι δεδομένη, αλλά και τις ανθρωπιστικές και τις οικονομικές επιστήμες. Πώς εξηγείται, άραγε, ότι από τα 114 Νόμπελ Λογοτεχνίας, συνολικά, έχουν απονεμηθεί τα 98 σε άνδρες και μόνο τα 16 σε γυναίκες λογοτέχνες; Μια σχετικά αυξημένη παρουσία των γυναικών καταγράφεται μόνο στα Νόμπελ Ειρήνης, ενώ πολύ μεγάλες ανισότητες καταγράφονται και στα βραβεία Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών, μολονότι πρόκειται για κοινωνικές και διαχειριστικές επιστήμες, όπου οι γυναίκες ειδικοί και πρωτοπόρες ερευνήτριες έχουν διεθνώς μια αρκετά υψηλή αντιπροσώπευση.
Γεγονός που μας αποκαλύπτει ότι ακόμη και οι λεγόμενες «ανθρωπιστικές» επιστήμες κυριαρχούνται από τους άνδρες, αλλά και πόσο δύσκολο είναι για μια καταξιωμένη επιστήμονα, που πραγματοποιεί υψηλότατου επιπέδου ερευνητικό έργο, το να καταφέρει να δημιουργήσει μια διαπρεπή επιστημονική καριέρα. Το να πετύχει, δηλαδή, να αναγνωρίζεται το έργο της, είτε από την τοπική είτε από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, ως ισότιμο με αυτό των ανδρών συναδέλφων της.
Ολα αυτά τα στοιχεία μάς αποκαλύπτουν ότι, τον 21ο αιώνα, ο δρόμος για την υπέρβαση του gender gap, όχι μόνο στις διαπροσωπικές, οικονομικές και τις κοινωνικές ανισότητες, αλλά και για την εξάλειψη των πολλαπλών εργασιακών και διανοητικών ανισοτήτων στο πεδίο της επιστήμης και της γνώσης είναι ακόμη μακρύς.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΑΣΕΠ: Σε 2 ημέρες ΕΥΚΟΛΟ Online Proficiency GOLEARN ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση (Μόνο 10 ημέρες έμειναν για την ΑΛΛΑΓΗ!)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 20/5
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
