Χρήστος Κάτσικας Ένα σχολείο που λειτουργεί σαν σιδηροδρομική εταιρεία μπορεί να πετύχει στην ακρίβεια των ωραρίων. Δεν θα πετύχει, όμως, στην καλλιέργεια ανθρώπων με φαντασία, όραμα και ανθρωπιά.
Κάποτε ο δάσκαλος στεκόταν στην τάξη σαν φάρος. Η αποστολή του δεν ήταν μόνο να διδάξει γράμματα· ήταν να εμπνεύσει, να εμψυχώσει, να καλλιεργήσει ανθρώπους. Σήμερα, όλο και περισσότεροι εκπαιδευτικοί αισθάνονται ότι η σχολική πραγματικότητα τούς ζητά να γίνουν κάτι άλλο: τεχνικοί μιας μηχανής που μετρά ώρες, ύλη, προγράμματα, πλατφόρμες, ποσοστά.
Η μεταφορά είναι εύγλωττη. Το σχολείο μοιάζει με εταιρεία σιδηροδρόμων: το κρίσιμο είναι να τηρούνται τα δρομολόγια. Η ύλη πρέπει να «βγει», τα προγράμματα να μην καθυστερούν, οι πλατφόρμες και τα excel να συμπληρωθούν, οι εξετάσεις να διεξαχθούν στην ώρα τους.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο δάσκαλος κινδυνεύει να πάψει να είναι παιδαγωγός που στέκεται δίπλα στον μαθητή. Μετατρέπεται σε διαχειριστή ρολογιών και φορμών. Η εκπαιδευτική διαδικασία χάνει τη ζεστασιά της και αποκτά την ψυχρή αίσθηση ενός σταθμού τρένων.
Το παραπάνω πλαίσιο πριμοδοτείται από το "Eduquality" που ανακοινώθηκε από το υπουργείο Παιδείας, το οποίο συγκροτεί ένα εκτεταμένο πλέγμα διοικητικής καταγραφής: δείκτες αποτίμησης, ερωτηματολόγια για εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς, ψηφιακοί χάρτες, dashboards, ανοικτά δεδομένα. Η γλώσσα της επίσημης απόφασης ένταξης είναι αποκαλυπτική. Δεν μιλά για παιδαγωγική πράξη, σχέσεις μάθησης ή μορφωτικούς στόχους. Μιλά για μοντέλα, μετρήσεις, απεικονίσεις, πιλοτικές εφαρμογές και –το πιο κρίσιμο– για «δημόσια ενεργοποίηση χαρτών και βαθμολογιών».
Εδώ ακριβώς βρίσκεται ο πυρήνας του ζητήματος. Το σχολείο δεν προσεγγίζεται ως ζωντανός οργανισμός με ιδιαίτερες κοινωνικές, πολιτισμικές και παιδαγωγικές ανάγκες, αλλά ως κόμβος δεδομένων που πρέπει να αποτιμηθεί, να συγκριθεί και τελικά να καταταχθεί. Η τεχνολογική αρτιότητα προβάλλεται ως αυταξία, ενώ η μορφωτική διάσταση υποχωρεί στο παρασκήνιο.
Η δημόσια χαρτογράφηση και βαθμολόγηση σχολικών μονάδων δεν αποτελεί ουδέτερη πρακτική «διαφάνειας». Είναι πολιτική επιλογή υψηλού διακυβεύματος. Η διεθνής εμπειρία είναι σαφής: όπου οι δείκτες γίνονται δημόσιοι και συγκρίσιμοι, το σχολείο λειτουργεί υπό καθεστώς διαρκούς πίεσης. Η εκπαιδευτική εργασία αναπροσανατολίζεται προς ό,τι μετριέται ευκολότερα, ενώ ό,τι δεν χωρά σε δείκτη –η συναισθηματική στήριξη, η άτυπη πρόοδος, η παιδαγωγική διαίσθηση– υποβαθμίζεται.
Σε τέτοια συστήματα, οι κοινωνικές ανισότητες δεν μειώνονται· απλώς οπτικοποιούνται. Σχολεία σε ευνοημένα κοινωνικά περιβάλλοντα εμφανίζονται «αποδοτικά», ενώ σχολεία που λειτουργούν σε συνθήκες φτώχειας ή κοινωνικών δυσκολιών στιγματίζονται έμμεσα ως «προβληματικά». Ο χάρτης δεν δείχνει μόνο δεδομένα· παράγει αφήγημα. Και το αφήγημα αυτό δύσκολα αμφισβητείται.
Πολιτικές που παράγουν «τεχνικούς»
Ο μετασχηματισμός αυτός δεν είναι τυχαίος· είναι προϊόν συγκεκριμένων επιλογών πολιτικής:
Αποθέωση της ύλης: η πρόοδος μετριέται με το αν «βγήκε το βιβλίο», όχι με το αν κατανοήθηκε.
Συνεχείς εξετάσεις και Τράπεζα Θεμάτων: το βλέμμα στρέφεται στα αποτελέσματα, όχι στη μάθηση.
Δείκτες απόδοσης: η διδασκαλία αξιολογείται με μετρήσιμα κριτήρια, σαν οικονομικός δείκτης.
Διοικητική πίεση: έγγραφα, αναφορές, πλατφόρμες που αφαιρούν χρόνο από τη σχέση με τους μαθητές.
Οι φωνές των δασκάλων
Οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί περιγράφουν την αποξένωση που βιώνουν:
«Με θέλουν βασικό δείκτη απόδοσης, όχι δάσκαλο. Μετριέμαι σε πίνακες, όχι στην καρδιά των παιδιών.»
— δάσκαλος Δημοτικού
«Η αγωνία μου δεν είναι πια να εξηγήσω σε όλα τα παιδιά, αλλά να προλάβω την ύλη. Αυτό δεν είναι παιδαγωγική· είναι τήρηση προγράμματος.»
— φιλόλογος
«Βλέπω παιδιά που μένουν πίσω, αλλά το σύστημα με σπρώχνει να προχωρήσω. Σαν οδηγός τρένου που δεν μπορεί να σταματήσει.»
— μαθηματικός Λυκείου
«Η χαρά της διδασκαλίας αντικαταστάθηκε από φόρμες και προθεσμίες. Έγινα υπάλληλος logistics.»
— δασκάλα Ειδικής Αγωγής
Η ζημιά δεν αφορά μόνο τον δάσκαλο που απογοητεύεται. Αφορά και τα παιδιά, που βλέπουν τον εκπαιδευτικό ως διεκπεραιωτή. Το σχολείο μοιάζει με σταθμό: τα τρένα φεύγουν στην ώρα τους, αλλά κάποιοι επιβάτες μένουν πίσω.
Κι όμως, όλοι θυμόμαστε εκείνον τον δάσκαλο που σταμάτησε το πρόγραμμα για να μας ακούσει, που μας έδωσε κουράγιο. Αυτός είναι ο αληθινός παιδαγωγός.
Αν το σχολείο θέλει να υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι μόνο την ύλη, οφείλει να ξαναδώσει στον δάσκαλο χρόνο, εμπιστοσύνη και παιδαγωγική ελευθερία. Γιατί ένα σύστημα μπορεί να παράγει ακρίβεια ωραρίων· δεν παράγει όμως νόημα.
Ο δάσκαλος δεν είναι τεχνικός των ωραρίων. Είναι άνθρωπος που ανάβει σπίθες. Κι αν το ξεχάσουμε, θα φτιάξουμε τρένα που φτάνουν πάντα στην ώρα τους, αλλά δεν ξέρουν ποτέ πού πηγαίνουν.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 18/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
