Χρήστος Κάτσικας Υπάρχουν στιγμές που μια διοικητική απόφαση δεν αλλάζει απλώς τον τύπο ενός σχολείου, αλλά διαρρηγνύει ολόκληρη τη σχολική και κοινωνική ζωή μιας πόλης. Αυτό ακριβώς συμβαίνει σε διάφορες περιοχές από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη και από τα Ιόνια Νησιά μέχρι τα Δωδεκάνησα, όπου το σχολείο της γειτονιάς παύει να υπάρχει όχι μέσα από διάλογο και συναίνεση, αλλά «εν κρυπτώ», μέσα στη νύχτα, με μια υπογραφή.
Οι καταγγελίες των Συλλόγων Γονέων και Ενώσεων Γονέων και των εκπαιδευτικών σωματείων (ΕΛΜΕ - ΣΕΠΕ) δεν αφορούν μια τεχνική διαφωνία στη μετατροπή του σχολείου τους σε πειραματικό, πρότυπο ή Ωνάσειο. Αφορούν, πριν απ΄ όλα την ίδια τη δημοκρατική νομιμοποίηση της κυρίαρχης εκπαιδευτικής πολιτικής.
Αποφάσεις χωρίς κοινότητα
Για παράδειγμα η μετατροπή του 1ου Γυμνασίου και 1ου ΓΕΛ Ζακύνθου, καθώς και του 7ου Γυμνασίου και 4ου ΓΕΛ Κέρκυρας, σε Πειραματικά σχολεία, ή οι πρόσφατες προσπάθειες του υπουργείου Παιδείας να μετατρέψει σχολεία σε Πρότυπα ή Ωνάσεια αποφασίστηκε χωρίς:
ενημέρωση των συλλόγων διδασκόντων,
διαβούλευση με τους Συλλόγους Γονέων,
καμία ουσιαστική συζήτηση με την τοπική κοινωνία.
Το σχολείο, από ζωντανός θεσμός της γειτονιάς, αντιμετωπίζεται ως διοικητικό «κουτί» που αλλάζει ταμπέλα. Όμως το σχολείο δεν είναι ακίνητο· είναι σχέσεις, διαδρομές, μνήμες, σταθερότητα.
Στη Ζάκυνθο, η απόφαση οδηγεί στην απώλεια του μοναδικού ενιαίου σχολικού συγκροτήματος της πόλης, διαλύοντας έναν εκπαιδευτικό κορμό δεκαετιών. Στην Κέρκυρα, πλήττονται ευθέως οι περιοχές της Γαρίτσας και του Κανονιού, με εκατοντάδες παιδιά να χάνουν τη δυνατότητα φοίτησης κοντά στο σπίτι τους.
Όταν η κλήρωση αντικαθιστά το δικαίωμα
Το σχολείο της γειτονιάς βασίζεται σε μια απλή αρχή: κάθε παιδί έχει δικαίωμα να φοιτά κοντά στο σπίτι του, μαζί με τους συνομηλίκους του, ανεξάρτητα από κοινωνική ή οικονομική προέλευση. Η μετατροπή του σε Πειραματικό, Πρότυπο ή Ωνάσειο εισάγει έναν εντελώς διαφορετικό κανόνα: την επιλογή.
Η εισαγωγή στα Πειραματικά γίνεται με κλήρωση. Αυτό παρουσιάζεται ως «ουδέτερο» μέτρο. Στην πραγματικότητα, είναι βαθιά άδικο.
Μαθητές της ίδιας γειτονιάς, που μέχρι χθες μοιράζονταν την ίδια αυλή, χωρίζονται. Όσοι δεν «τυχεροί», μπαίνουν σε μια αγωνιώδη αναζήτηση σχολείου, χωρίς καμία κρατική μέριμνα για μετακίνηση, οικογενειακό προγραμματισμό ή παιδαγωγική συνέχεια.
Εισαγωγικές διαδικασίες, κληρώσεις ή εξετάσεις, νέες ζώνες εγγραφής, μετακινήσεις μαθητών. Παιδιά που μέχρι χθες ήταν συμμαθητές, χωρίζονται. Οικογένειες αναγκάζονται να αναζητήσουν σχολείο σε άλλες περιοχές. Η σχολική κοινότητα διαλύεται και ανασυντίθεται με όρους που δεν αποφάσισε η ίδια.
Ιδιαίτερα σοκαριστικό είναι το παράδειγμα των παιδιών της μονάδας παιδικής προστασίας «Η Αγκαλιά» στην Κέρκυρα. Παιδιά που έχουν ανάγκη τη σταθερότητα και τη συνέχεια, οδηγούνται αιφνιδίως σε «ξένες» σχολικές συνθήκες, χάνοντας τους συμμαθητές και το περιβάλλον τους. Αν αυτό λέγεται εκπαιδευτική ευαισθησία, τότε οι λέξεις έχουν χάσει το νόημά τους.
Να το ξαναπούμε: Οι μεγαλύτεροι χαμένοι αυτής της διαδικασίας είναι οι μαθητές. Ιδίως τα παιδιά που βρίσκονται ήδη μέσα στο σχολείο, βλέπουν το περιβάλλον τους να αλλάζει αιφνιδίως: νέοι συμμαθητές, νέοι κανόνες, νέες απαιτήσεις, αβεβαιότητα για το αν και πού θα συνεχίσουν.
Η σχολική ζωή δεν είναι μόνο μάθημα. Είναι σχέσεις, ρουτίνα, ασφάλεια. Όταν όλα αυτά διαταράσσονται, η επίδραση δεν είναι ακαδημαϊκή· είναι συναισθηματική και κοινωνική. Κι όμως, η φωνή των μαθητών σπάνια ακούγεται στις αποφάσεις που τους αφορούν άμεσα.
Κατηγοριοποίηση μαθητών, αποδόμηση σχολείων
Η εμπειρία –όχι η ιδεολογία– δείχνει ότι τα Πειραματικά σχολεία δεν λειτουργούν σε κοινωνικό κενό.
Σταδιακά:
συγκεντρώνουν μαθητές με υψηλότερες επιδόσεις και μεγαλύτερη οικογενειακή υποστήριξη,
αφήνουν τα υπόλοιπα σχολεία με μειωμένο μαθητικό δυναμικό,
οδηγούν σε κλείσιμο τμημάτων, ειδικά κατευθύνσεων στο Λύκειο,
προκαλούν μετακινήσεις μαθητών και περαιτέρω υποβάθμιση.
Έτσι, το εκπαιδευτικό επίπεδο δεν «ανεβαίνει συνολικά» – απλώς αναδιανέμεται άνισα. Και η ανισότητα παγιώνεται.
Πειραματικά χωρίς επιστήμη, με χορηγούς
Ιδιαίτερη ειρωνεία αποτελεί το επιχείρημα της «επιστημονικότητας». Στην Περιφέρεια Ιονίων Νήσων δεν υπάρχει Πανεπιστημιακό Παιδαγωγικό Τμήμα. Ποια επιστημονική έρευνα, ποιο παιδαγωγικό εργαστήριο, ποιο δείγμα μαθητών μπορεί να στηρίξει σοβαρό πειραματισμό;
Αντίθετα, αυτό που είναι απολύτως σαφές είναι η διαφοροποιημένη χρηματοδότηση: χορηγίες, δωρεές, ιδιωτικές παρεμβάσεις. Η μνήμη από πρόσφατες εξαγγελίες μεγαλοξενοδόχων για «συνεργασία» με τα σχολεία της Ζακύνθου είναι ακόμη νωπή. Το σχολείο κινδυνεύει να γίνει βιτρίνα συμφερόντων, όχι χώρος παιδείας.
Εκπαιδευτικοί χωρίς σταθερότητα, σχολεία χωρίς πυρήνα
Για τους εκπαιδευτικούς, η μετατροπή ενός σχολείου σε Πειραματικό δεν σημαίνει αναβάθμιση, αλλά ανατροπή. Θέσεις που θεωρούνταν σταθερές παύουν να υφίστανται. Ο σύλλογος διδασκόντων χάνει τη συνέχεια και τη συλλογική του μνήμη. Η παιδαγωγική δουλειά μετατρέπεται σε διαρκή αξιολόγηση, ατομική προβολή και ανταγωνισμό.
Η έρευνα και η καινοτομία –έννοιες που θα μπορούσαν να ανθίσουν μέσα από τη συναίνεση– επιβάλλονται άνωθεν, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη αν το σχολείο έχει τις υποδομές, τη στελέχωση ή τη διάθεση να τις υποστηρίξει. Έτσι, το «πειραματικό» παύει να είναι εργαστήριο παιδαγωγικής και γίνεται εργαλείο διοικητικής αναδιάρθρωσης.
Ένα σχολείο χωρίς σταθερό παιδαγωγικό πυρήνα δεν μπορεί να χτίσει σχέσεις εμπιστοσύνης. Δεν μπορεί να είναι σχολείο της γειτονιάς. Γίνεται απλώς ένας εκπαιδευτικός «σταθμός διέλευσης».
Η μεγάλη εικόνα: σχολεία-μαγαζιά, μαθητές-πελάτες
Οι αποφάσεις αυτές δεν είναι μεμονωμένες. Εντάσσονται σε μια στρατηγική κατηγοριοποίησης: Πρότυπα, Πειραματικά, Ωνάσεια, πολλαπλό βιβλίο, αξιολόγηση. Ένα σχολείο πολλών ταχυτήτων, με ευκαιρίες για λίγους και υποβάθμιση για τους πολλούς. Πίσω από τη ρητορική της «αριστείας» προβάλλει ένα μοντέλο που βλέπει:
το σχολείο ως μονάδα ανταγωνισμού,
τον μαθητή ως μελλοντικό «ευέλικτο εργαζόμενο»,
την οικογένεια ως χρηματοδότη.
Στη θέση του σχολείου της γειτονιάς αναδύεται ένα σχολείο επιλεκτικό, με έμμεσους φραγμούς πρόσβασης. Η ανισότητα δεν δημιουργείται απαραίτητα από τις εξετάσεις, αλλά από τη γεωγραφία, τον χρόνο, τη δυνατότητα μετακίνησης, την ενημέρωση. Έτσι, το δημόσιο σχολείο παύει να είναι κοινό αγαθό και μετατρέπεται σε πεδίο διαχωρισμών.
Η μετατροπή σχολείων σε Πειραματικά, Πρότυπα, Ωνάσεια, χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της σχολικής κοινότητας δεν είναι εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Είναι ρήξη. Ρήξη με την έννοια του σχολείου της γειτονιάς, με τη συνέχεια της σχολικής ζωής, με τη δημοκρατική συμμετοχή.
Το ερώτημα δεν είναι αν χρειαζόμαστε καλύτερα σχολεία. Το ερώτημα είναι για ποιους και με ποιους τα φτιάχνουμε. Γιατί ένα σχολείο που χάνει τη γειτονιά του, όσο «πρότυπο» κι αν ονομαστεί, κινδυνεύει να χάσει και την ψυχή του.
Η φωτεινή πλευρά είναι η αντίσταση
Κι όμως, τίποτα δεν έχει κριθεί οριστικά. Η συλλογική αντίδραση εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών δείχνει ότι το σχολείο της γειτονιάς δεν παραδίδεται αμαχητί. Η παιδεία δεν είναι πεδίο πειραμάτων χωρίς συναίνεση. Το πραγματικά σύγχρονο σχολείο δεν κατηγοριοποιεί. Συμπεριλαμβάνει.
Και όσο υπάρχουν κοινότητες που υπερασπίζονται το δικαίωμα όλων των παιδιών σε ένα σταθερό, δημόσιο, δημοκρατικό σχολείο, υπάρχει ελπίδα να ανατραπούν και αυτές οι αποφάσεις. Γιατί το σχολείο δεν είναι ταμπέλα. Είναι υπόσχεση. Και αυτή την υπόσχεση, κανένα ΦΕΚ δεν δικαιούται να την ακυρώσει.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 18/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
