Alfavita Newsroom Η Νεοελληνική Γλώσσα, ως μάθημα γενικής παιδείας και πρώτης δοκιμασίας στις Πανελλήνιες Εξετάσεις, συνιστά πάντοτε ένα βαρόμετρο για τις επιδόσεις των υποψηφίων.
Κάποιοι είπαν ότι το φετινό θέμα, με κεντρικό άξονα τη δημιουργικότητα, επιβεβαιώνει μια μετατόπιση του εξεταστικού προσανατολισμού: λιγότερη αποστήθιση, περισσότερη ερμηνευτική τόλμη. Ακόμη κι αν δεχθούμε ότι θα μπορούσε να είναι έτσι, αυτή η στροφή δεν ήρθε χωρίς κόστος· για πολλούς μαθητές και βαθμολογητές, η «δημιουργικότητα» αποδείχθηκε τελικά... δίκοπο μαχαίρι.
Από το «αναμενόμενο» στο «ανοιχτό»
Η επιλογή της θεματοθεσίας εντάσσεται σε μια ευρύτερη και σταδιακή μεταρρύθμιση: τα τελευταία χρόνια, η Κεντρική Επιτροπή Εξετάσεων δείχνει να προτιμά θέματα που απαιτούν κριτική σκέψη, αφαιρετική λογική και προσωπική αποτύπωση ιδεών, απομακρυνόμενη από την εποχή των «καλούπιασμένων» εκθέσεων. Η προσέγγιση αυτή είναι, υποστηρίζουν κάποιοι, παιδαγωγικά εύστοχη καθώς δίνει τη δυνατότητα στον υποψήφιο να στοχαστεί, να κινηθεί με ελευθερία, να συνθέσει λόγο ουσίας.
Ωστόσο, σε μια εποχή που η εκπαίδευση προσαρμόζεται διαρκώς σε νέα προγράμματα, αξιολογήσεις και δεξιότητες «κατά παραγγελία», τίθεται το ερώτημα: Μπορεί το σημερινό σχολείο να ενισχύσει ουσιαστικά τη δημιουργικότητα ή τη χειραγωγεί στα στενά όρια της αγοράς;
Παρά τις μεγαλόστομες διακηρύξεις για «καινοτομία» και «ευέλικτες δεξιότητες», η πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά μαθητές και εκπαιδευτικοί είναι συχνά διαφορετική. Υποχρηματοδότηση, ελλείψεις σε προσωπικό, φθαρμένα κτίρια και περιορισμένες δυνατότητες για εργαστηριακή ή πολιτιστική δραστηριότητα συνθέτουν ένα πλαίσιο που δεν ενθαρρύνει τη φαντασία, αλλά την περιορίζει.
Είναι φανερό ότι οι αντιφάσεις ενός συστήματος που ζητά από τους μαθητές «πρωτοτυπία», αλλά τους περιορίζει με τράπεζες θεμάτων, αδιάκοπες εξετάσεις και έλλειψη ελεύθερου χρόνου, δεν μπορούν να κρυφτούν πίσω από θεωρίες περί εκπαιδευτικής «εξέλιξης».
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου Θανάσης Αλεξίου σημειώνει εύστοχα: Αφού κόβονται τόσο πολύ για τη δημιουργικότητα στο Σχολείο και θέλουν τη γνώμη των μαθητών στην Έκθεση γιατί δε θέτουν τα ερωτήματα σε πρώτο πρόσωπο;
Γιατί δε ρωτάνε ευθέως τους μαθητές; «Πιστεύετε πώς το ελληνικό σχολείο καλλιεργεί τη δημιουργικότητα και με ποιο τρόπο; Θεωρείτε πως σας προσφέρει τις δυνατότητες να εκφραστείτε δημιουργικά, συνεργατικά, με φαντασία κ.λπ.;».
Αλλιώς, όπως διατυπώνεται το θέμα είναι σα να ζητούν από τους μαθητές να αυτολογοκριθούν παρουσιάζοντας το κυρίαρχο αφήγημα για το σχολείο και τη δημιουργικότητα. Στο θέμα όμως παρεισφρέει και η κεντρική αλλά ανομολόγητη παραδοχή του αναλυτικού προγράμματος (κρυφού) που ξεκινά και τελειώνει στο άτομο.
Είτε αφορά τη δημιουργικότητα, τη φαντασία, τη σχολική επίδοση είτε την εργασία και τη κοινωνική ανέλιξη, μετατοπίζοντας τώρα την ευθύνη από το υπαρκτό σχολείο στον ίδιο το μαθητή ζητώντας του να φανταστεί το τρόπο «που κάθε μαθητής εκφράζει ο ίδιος την δημιουργικότητά του».
Σα να λέμε, δεν έχει σημασία τι κάνει το σχολείο για σένα και τι προσφέρει, αλλά τι κάνεις εσύ;
Όμως ας έρθουμε τώρα στο επίπεδο του εξεταστικού αποτελέσματος.
Δημιουργικότητα: ελευθερία ή παγίδα;
Η έννοια της δημιουργικότητας είναι πολυσήμαντη και, ακριβώς γι' αυτό, δύσκολη να οριοθετηθεί σε ένα σχολικό πλαίσιο. Ένας υποψήφιος μπορεί να την εκλάβει ως πρόσκληση για φαντασία, ενώ ένας άλλος να παγιδευτεί από την ασάφεια ή τον φόβο ότι «ξεφεύγει» από τα προσδοκώμενα. Παράλληλα, η αξιολόγηση από τους βαθμολογητές γίνεται εξαιρετικά απαιτητική: όταν το περιεχόμενο είναι τόσο ανοιχτό, το μέτρο της κρίσης μετατοπίζεται από την ορθότητα στην ερμηνευτική ευστοχία, κάτι που αφήνει περισσότερα περιθώρια υποκειμενικότητας.
Εκτιμήσεις και προσδοκίες
Σύμφωνα με πρώτες εκτιμήσεις από βαθμολογικά κέντρα, αναμένονται χαμηλότεροι μέσοι όροι σε σχέση με πέρυσι. Παρότι το 2024 το 87,15% των υποψηφίων είχε περάσει τη βάση στο μάθημα, φέτος οι εκτιμήσεις είναι πιο επιφυλακτικές, ακόμη και για καλά προετοιμασμένους μαθητές. Ο λόγος; Η αδυναμία να «προβλέψει» κανείς την κατάλληλη αναπτυξιακή προσέγγιση για ένα τέτοιο θέμα.
Πολλοί υποψήφιοι έδωσαν κείμενα με λογοτεχνικά στοιχεία ή ελεύθερη σκέψη, ενώ άλλοι περιορίστηκαν σε αναπαραγωγή «δοκιμιακού λόγου», δείχνοντας αμηχανία μπροστά στη θεματική. Αυτή η ετερογένεια είναι εύλογη, αλλά θα αποτυπωθεί έντονα στην κλίμακα των βαθμών.
Ένα στοίχημα για το μέλλον
Η φετινή επιλογή θεμάτων εγείρει και ένα παιδαγωγικό ερώτημα: μπορεί το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα να υποστηρίξει τέτοιου τύπου αξιολόγηση; Αν δεν εκπαιδεύσουμε τους μαθητές στη στοχαστική σκέψη, στην ελεύθερη έκφραση και στην ανοιχτή ανάγνωση εννοιών όπως η δημιουργικότητα, τότε τα πιο πρωτοποριακά θέματα θα γίνονται τελικά φορείς σύγχυσης — και όχι απελευθέρωσης.
Η πρόκληση, λοιπόν, δεν είναι μόνο εξεταστική. Είναι και πολιτισμική. Για να ευδοκιμήσει η δημιουργικότητα, πρέπει πρώτα να έχει καλλιεργηθεί.
Εκτιμήσεις βαθμολογητών για τις επιδόσεις των υποψηφίων
Όπως αναφέρουν βαθμολογητές που έχουν ήδη μια εικόνα από τις βαθμολογήσεις που έκαναν, το φετινό θέμα δεν ευνοεί την επίτευξη άριστων βαθμολογιών. Οι περισσότεροι μαθητές φαίνεται να κινούνται στη βαθμολογική κλίμακα 13-16, ενώ οι άριστοι αναμένονται να είναι λίγοι, κάτω από 1,5%
-------------------------------------------
