Άγγελος Ροδαφηνός Κάθε εξάμηνο, η ίδια άσκηση:
“Επιτρέπεται να κολυμπήσεις μετά το φαγητό;”
Χωρίς πολλά-πολλά, 9 στους 10 φοιτητές στο μάθημά μου για την κριτική σκέψη και μεθοδολογία της έρευνας απαντούν με αυτοπεποίθηση: “Όχι. Είναι επικίνδυνο.”
(Είμαι βέβαιος ότι το ίδιο θα απαντήσετε κι εσείς, εκτός φυσικά εάν διαβάσατε το περίφημο βιβλίο μου Λογική και Παραλογική – αλήθεια και παραμύθια).
Επιστρατεύεται ένα ολόκληρο αφήγημα υγειονομικού κινδύνου, διαδεδομένο σαν εθνική αλήθεια. Το έχουν ακούσει από γονείς, από γιαγιάδες, από δασκάλους κολύμβησης. Κι όταν τους ρωτήσεις γιατί, μιλούν για κράμπες, αίμα που “πηγαίνει στο στομάχι” και “τρεις ώρες αναμονής” σαν ευαγγέλιο.
Τους ζητώ να κάνουν την ίδια ερώτηση online. Το μόνο που δεν τους λέω είναι… σε ποια γλώσσα να την κάνουν.
Όταν ρωτάς ελληνικά, παίρνεις ελληνικά
Αυτή τη φορά το ποσοστό πέφτει στο 70%.
Γιατί; Το αποτέλεσμα της αναζήτησης στα ελληνικά είναι σχεδόν ομοιόμορφο: ελληνικοί ιστότοποι που επαναλαμβάνουν το ίδιο μοτίβο. Άρθρα γεμάτα με λέξεις όπως «προσοχή», «απαγορεύεται», «σοβαρός κίνδυνος». Οι πηγές, πολλές φορές πανομοιότυπες ή με ασαφείς αναφορές, ενισχύουν μια γνώση που έχει περάσει από γενιά σε γενιά – χωρίς, ωστόσο, να βασίζεται σε σύγχρονα δεδομένα. Επικαλούνται γιατρούς (σπάνια με ονόματα), και προειδοποιούν για υποθερμίες, λιποθυμίες, ακόμα και θανάτους.
Ακόμα και το ίδιο το ελληνικό κράτος φαίνεται να ενστερνίζεται αυτή τη γραμμή. Σε ορισμένες παραλίες έχουν τοποθετηθεί ταμπέλες που προειδοποιούν ότι δεν πρέπει να μπαίνει κανείς στο νερό αν δεν έχουν περάσει τουλάχιστον τρεις ώρες από το φαγητό. Ένα είδος δημόσιας υγειονομικής υπενθύμισης, εδραιωμένης όχι σε επίσημες ιατρικές οδηγίες αλλά σε εθιμικά δεδομένα.
Όταν αλλάζει η γλώσσα, αλλάζει και η “πραγματικότητα”
Αν όμως πληκτρολογήσεις την ίδια ερώτηση στα αγγλικά – “Is it safe to swim after eating?” – η εικόνα αλλάζει ριζικά.
Εμφανίζονται άρθρα από την Mayo Clinic, τον American Red Cross, το Harvard Health, και το Johns Hopkins. Οι απαντήσεις είναι καθαρές: ναι, μπορείς να κολυμπήσεις κανονικά. Η ιδέα ότι χρειάζονται “τρεις ώρες αναμονής” είναι ένας μύθος χωρίς επιστημονική βάση.
Οι πηγές αυτές εξηγούν αναλυτικά ότι η πέψη δεν επηρεάζει τη σωματική ασφάλεια στο νερό. Ότι το αίμα δεν “φεύγει” από τα άκρα. Ότι οι κράμπες, όταν εμφανίζονται, δεν έχουν σχέση με την ώρα του γεύματος.
Η κρίσιμη διαφορά είναι η πηγή
Το δίδαγμα εδώ δεν αφορά μόνο το μπάνιο ή την πέψη. Έχει να κάνει με το πώς η γλώσσα που χρησιμοποιούμε για να ψάξουμε πληροφορίες, καθορίζει και τη γνώση που λαμβάνουμε.
Το GPT, το Google ή οποιοσδήποτε μηχανισμός βασίζεται σε δεδομένα – και τα δεδομένα είναι, σχεδόν πάντα, ταξινομημένα ανά γλώσσα. Έτσι, ένα απλό ερώτημα, διατυπωμένο στα ελληνικά, σαρώνει ελληνικά κείμενα. Και αν αυτά τα κείμενα έχουν παγιώσει μια άποψη, τότε η απάντηση που λαμβάνεις μοιάζει αναπόφευκτη.
Οι ελληνικές σελίδες που επαναλαμβάνουν τον μύθο δεν βασίζονται σε πρωτογενείς ιατρικές έρευνες. Είναι αναδημοσιεύσεις, συχνά με γενικόλογες ή ανώνυμες αναφορές σε “γιατρούς”. Αντίθετα, οι αγγλόφωνες πηγές επικαλούνται επιστημονικές δημοσιεύσεις, εθνικές οργανώσεις δημόσιας υγείας και διαχρονικά τεκμηριωμένα δεδομένα.
Η ερώτηση είναι μόνο η αρχή. Αυτό που έχει σημασία είναι σε ποια γλώσσα και σε ποιες πηγές θα στραφείς.
Οι πηγές που χρησιμοποιούμε για να αντλήσουμε γνώση καθορίζουν το τι θα αντλήσουμε. Και η αξιοπιστία αυτών των πηγών διαφέρει τρομακτικά.
Όταν λοιπόν κάποιος αναζητά πληροφορία, η γλώσσα που χρησιμοποιεί λειτουργεί ως φίλτρο πρόσβασης σε συγκεκριμένα σύνολα δεδομένων. Όπως και τα keywords, έτσι και η γλώσσα περιορίζει – ή διευρύνει – τον κύκλο των πηγών.
Παιδεία αναζήτησης
Το πείραμα με τους φοιτητές μου δεν είναι μάθημα φυσιολογίας. Είναι μάθημα μεθοδολογίας πληροφόρησης. Μάθημα για το πώς δομούνται οι “γνώσεις” που νομίζουμε πως έχουμε. Μάθημα για το πώς η αλήθεια εξαρτάται – όχι από το γεγονός καθαυτό – αλλά από τη γλώσσα, την πλατφόρμα, και την εγκυρότητα των πηγών που ρωτάμε.
Η ίδια ερώτηση, διαφορετικά διατυπωμένη, φέρνει διαφορετική “αλήθεια”.
Δεν αρκεί να “ψάξεις”. Πρέπει να σκεφτείς: Πού; Πώς; Σε ποια γλώσσα; Με ποια λέξη κλειδί; Από ποια πηγή;
Στο τέλος της άσκησης, αρκετοί αλλάζουν γνώμη. Όχι όλοι. Κάποιοι λένε: “Ναι, αλλά εγώ θα περιμένω τις τρεις ώρες, γιατί έτσι έμαθα.” Είναι η στιγμή που καταλαβαίνεις: η συνήθεια μπορεί να είναι πιο ισχυρή από την τεκμηρίωση.
Αλλά τουλάχιστον τώρα, ξέρουν γιατί ρωτάμε με συγκεκριμένο τρόπο. Και πού κοιτάμε όταν ψάχνουμε κάτι που υποτίθεται πως είναι “γνωστό”.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Σχολεία: Επανέρχεται στο ωρολόγιο πρόγραμμα το αγαπημένο μάθημα των μαθητών με νέα θεματική
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 20/6
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
