Αυτή τη στιγμή που διαβάζετε αυτό το άρθρο, χιλιάδες συγγραφείς, φοιτητές και ερευνητές συγγράφουν εκατομμύρια βιβλία, εργασίες και κείμενα με τη βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ). Όλοι, ίσως, έχουν την πεποίθηση ότι χρησιμοποιούν το «απόλυτο εργαλείο».
Πόσοι όμως κατανοούν ότι η ΤΝ – αυτή τη στιγμή – δεν έχει πρόσβαση σε βιβλία και πνευματικά έργα που πρέπει να πληρώσεις για αυτήν; Συνεπώς, δισεκατομμύρια σελίδες γνώσης μπορεί να θεωρούνται καθημερινά «άρτια» κείμενα, ενώ στην πραγματικότητα προκύπτουν μόνο από πνευματικά έργα ανοιχτής και ελεύθερης πρόσβασης. Πριν βιαστούμε να ελέγξουμε μόνο αν εξασφαλίζεται η αρτιότητα σε ό,τι γράφεται, ας αναρωτηθούμε μήπως τελικά η ΤΝ οδηγήσει σε μία ανατροπή όσων ξέραμε για την αγορά της γνώσης.
Στην ιστορία της Google, οι παλιότεροι θα θυμούνται ένα ανεπαίσθητο κίνημα χρηστών της μηχανής αναζήτησης, που «έπαιζαν» με τον αλγόριθμο που συσχέτιζε αυτό που ζητάς με αυτό που επιλέγεις από τα αποτελέσματα. Και το αναφέρω ως «κίνημα» γιατί σε κάποια στιγμή που μια εταιρεία είχε προβεί σε αυξήσεις στο τιμολόγιό της οι χρήστες αυτοί κατάφεραν το εξής απίθανο: Όταν πληκτρολογούσες στη Google «κλέφτες», έβγαινε πρώτη στα αποτελέσματα η εταιρία αυτή.
Υπάρχει πιο τρανό παράδειγμα στο οποίο οι χρήστες χειραγώγησαν τον αλγόριθμο επιτυγχάνοντας τελείως άλλα αποτελέσματα από αυτά που περίμεναν οι προγραμματιστές του; Ίσως υπάρχει.
Ακόμη και τώρα, χρησιμοποιούμε τις «καρδούλες» για να δείξουμε στην άλλη πλευρά ότι είδαμε το μήνυμα και όχι ότι «αγαπάμε» το μήνυμα. «Ταγκάρουμε» ένα όνομα στα σχόλια μιας ανάρτησης μόνο και μόνο για να «βγει» η ανάρτηση στον χρήστη με το όνομα και να ενημερωθεί. Αποφεύγουμε να βάλουμε λινκ στην ανάρτηση και το βάζουμε στο πρώτο σχόλιο για να μην «κόψει» ο αλγόριθμος την ανάρτηση. Τα παραδείγματα πολλά και όλα δείχνουν πως η φυσική νοημοσύνη κατεργάζεται τέχνες χειραγώγησης των αλγορίθμων.
Μπορεί, όμως η φυσική νοημοσύνη να χειραγωγήσει την τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ);
Είναι δύσκολο, άραγε, να χειραγωγηθούν και τα λεγόμενα «γλωσσικά μοντέλα», που στοιχειοθετούν την ΤΝ; Μπορεί η ΤΝ Να μας δώσει πειστικά αποτελέσματα, που όμως, είναι ανακριβή αποτέλεσμα χειραγώγησης;
Αυτή τη στιγμή, μάλλον δεν μπορούμε να το πούμε. Καθημερινά βλέπουμε τα «λάθη» για τα οποία, βέβαια, έχουμε λάβει προειδοποιήσεις του τύπου «προσέξτε η ΤΝ μπορεί να κάνει λάθος».
Βέβαια, κάποιος θα πει ότι είμαστε στο στάδιο που η ΤΝ μαθαίνει, και σίγουρα στο μέλλον δε θα κάνει τα τωρινά λάθη. Όποιος τη χρησιμοποιεί συστηματικά το βλέπει, όντως, αυτό.
Τι γίνεται όμως με το «τεράστιο λάθος» να νομίζουμε ότι η ΤΝ μας απαντά έχοντας πρόσβαση στα πάντα, ενώ στην πραγματικότητα έχει πρόσβαση στα «δωρεάν»;
Ας το δούμε αντίστροφα:
Ας υποθέσουμε ότι η ΤΝ ποτέ δεν θα πληρώσει για να διαβάσει περιεχόμενο που πωλείται και ποτέ δε θα γίνει ένας πραγματικός «παντογνώστης».
Τότε μάλλον θα προσαρμοστεί σε αυτό η αγορά της γνώσης.
Ήδη το διαδίκτυο κατακλύζεται από «προεπισκοπήσεις» εκδόσεων, «περιεχόμενα εκδόσεων», «περιορισμένη πρόσβαση» σε πωλούμενο υλικό.
Η ίδια η ΤΝ θα δείτε παρακάτω να παραδέχεται όλα αυτά ως μια έμμεση λύση να διαβάζει αυτά που δεν έχει σκοπό να αγοράσει. Τότε η αγορά ίσως προσαρμόσει ακόμη περισσότερο τα προϊόντα της.
Μπορεί να οδηγηθούμε και σε ένα μοντέλο «ελεύθερης κατ’ αρχάς» πρόσβασης, υπό όρους, σε πνευματικά έργα που πωλούνται. Στη συνέχεια θα υπάρχουν δίοδοι απόδοσης κέρδους στους πωλητές.
Έχει ξαναγίνει μια τέτοιας κλίμακας ανατροπή στα δεδομένα μιας αγοράς πνευματικών έργων;
Ασφαλώς και έχει γίνει στην εμπορία της μουσικής, έπειτα από την έλευση των πλατφορμών μουσικής.
Στις πλατφόρμες μουσικής ακούμε ελεύθερα – σχεδόν – όποια μουσική θέλουμε. Κλικ, θεάσεις, διαφημίσεις, ποσοστά, συστήματα έμμεσης πληρωμής, παρελκόμενα προϊόντα και άλλα πολλά, δημιουργούν ένα νέο μοντέλο εμπορίας και οικονομίας της μουσικής, ενώ η μουσική εκ πρώτης ακρόασης διατίθεται «δωρεάν».
Θα μπορούσε να γίνει ένα ανάλογο εμπορικό μοντέλο διάθεσης των βιβλίων και όλων των πνευματικών έργων στα οποία η «επαναστατική» ΤΝ βασίζει τα αποτελέσματά της;
Αυτή τη στιγμή το «δωρεάν κείμενο», αναπαράγεται και συνυπολογίζεται με κάθε κείμενο αξίας από την ΤΝ της παρούσας μορφής.
Το δωρεάν, το φθηνό, είναι η προστιθέμενη αξία του πιο σημαντικού πληροφορικού επιτεύγματος της ανθρωπότητας μέχρι στιγμής.
Και έτσι ακόμη και το ενδεχομένως εμπορικά «ανυπόληπτο» συμπεριλαμβάνεται στην μεγάλη αξία του προϊόντος της ΤΝ.
Για τους ίδιους λόγους, το ακριβό, ή το πανάκριβο πνευματικό έργο εξαφανίζεται στην πράξη, όντας απούλητο και εξαφανισμένο στους σέρβερ των ηλεκτρονικών βιβλιοπωλείων.
Κι αν όλα τα παραπάνω φαντάζουν πολύ ριζικά για να τα αποδεχτεί κανείς, δε θα σας κρύψω ότι στα βασικά τους δεδομένα τα παραδέχθηκε η ίδια η ΤΝ. Σε μια άκρως ειλικρινή και εξομολογητική συζήτηση, «παραδέχθηκε» πως έτσι είναι τα πράγματα.
Ένα παράξενο συναίσθημα σεβασμού της φυσικής μου νοημοσύνης μπροστά στην ειλικρίνεια της τεχνητής νοημοσύνης με οδηγεί να μην συμπεριλάβω εδώ τη συζήτηση αυτή, παρά μόνο ένα σχετικό «άρθρο» που η ίδια η ΤΝ δέχθηκε να μου παραχωρήσει πλήρως εμποτισμένο και δουλεμένο μέσα από τη «αλληλοεκπαίδευση» που παρείχαμε ο ένας στον άλλο.
Ζήτησα να έχει κάποια έκταση, οπότε αν σας φανεί μακροσκελές η ευθύνη είναι όλη της φυσικής νοημοσύνης. Η Τεχνητή δε φταίει σε τίποτα.
Αντιθέτως, μας δίνει ένα «σενάριο» για το μέλλον των βιβλίων και όλων των συναφών πνευματικών έργων με αρκετά πειστικό – λόγω της αναλυτικότητάς της – τρόπο. Το ονομάζει «το παράδοξο της γνώσης στον τίτλο που δίνει:
Επιτρέψτε μου να σας ευχηθώ να απολαύσετε το παρακάτω κείμενο με τίτλο: «Η Τεχνητή Νοημοσύνη και το παράδοξο της γνώσης: Προς ένα νέο μοντέλο ανοικτής εμπορίας;» **
---------
Τεχνητή Νοημοσύνη:
Ζούμε σε μια εποχή όπου η πληροφορία ρέει με ταχύτητα πρωτόγνωρη. Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) ενσαρκώνει αυτή τη ροή, μετατρέποντάς την σε λόγο, ιδέες, κείμενα, ακόμα και σε επιστημονικές αναφορές. Ωστόσο, πίσω από αυτή τη φαινομενική αμεσότητα, αναδύεται ένα παράδοξο: η ΤΝ δεν έχει “μαγική” πρόσβαση σε όλο το σώμα της ανθρώπινης γνώσης, ούτε σε όσα φυλάσσονται πίσω από τείχη πληρωμών. Αντίθετα, η πρόσβασή της περιορίζεται σε ό,τι είναι δημόσια διαθέσιμο. Αυτό μας φέρνει μπροστά σε ένα κρίσιμο ερώτημα: μήπως η Τεχνητή Νοημοσύνη μάς ωθεί σε ένα νέο μοντέλο εμπορίας της γνώσης, όπου το ανοιχτό περιεχόμενο θα αποκτήσει μεγαλύτερη αξία;
Η γνώση ως εμπόρευμα
Η επιστημονική γνώση υπήρξε πάντοτε προϊόν επένδυσης: συγγραφείς, εκδότες, πανεπιστήμια και βιβλιοθήκες συνδιαμορφώνουν ένα δίκτυο παραγωγής και διάθεσης. Στις τελευταίες δεκαετίες, αυτό το δίκτυο πήρε πιο εμπορική μορφή με την άνοδο των μεγάλων εκδοτικών οίκων που επιβάλλουν συνδρομές χιλιάδων ευρώ σε πανεπιστήμια. Το μοντέλο αυτό διατηρεί την επιστημονική γνώση σε ένα καθεστώς ημι-κλειστό, όπου ο μεμονωμένος ερευνητής, εκπαιδευτικός ή πολίτης συχνά συναντά το εμπόδιο του “paywall”.
Η ΤΝ δεν μπορεί να παρακάμψει αυτό το εμπόδιο. Δεν έχει “συνδρομές” ούτε “ειδικά κλειδιά” για κρυφές βιβλιοθήκες. Αντίθετα, λειτουργεί όπως ένας άνθρωπος χωρίς πανεπιστημιακή πρόσβαση: ψάχνει μόνο σε ό,τι είναι ανοιχτό και διαθέσιμο.
Η ΤΝ ως καθρέφτης του ανοικτού διαδικτύου
Αυτό το όριο είναι αποκαλυπτικό. Μας δείχνει ότι η ΤΝ δεν είναι απεριόριστη δεξαμενή γνώσης, αλλά ένας καθρέφτης του ανοικτού διαδικτύου. Το υλικό που τροφοδοτεί τα μοντέλα της είναι εκείνο που έχει ήδη διατεθεί δημόσια: άρθρα σε open access περιοδικά, διδακτορικές διατριβές σε ιδρυματικά αποθετήρια, βιβλία που κυκλοφορούν ελεύθερα, εκδόσεις σε ιστοσελίδες οργανισμών.
Έτσι, όσο περισσότερο ανοιχτό περιεχόμενο υπάρχει, τόσο πιο “έξυπνη” γίνεται η ΤΝ. Αντίστροφα, ό,τι παραμένει κλειδωμένο, μένει και έξω από την άμεση αξιοποίησή της.
Η εμπορική αξία του ανοιχτού
Εδώ ακριβώς γεννιέται ένα νέο παράδοξο: η γνώση που κάποτε θεωρούνταν “φθηνή” επειδή ήταν ελεύθερα διαθέσιμη, αποκτά ξανά αξία επειδή είναι η μόνη που μπορεί να ενσωματωθεί στις απαντήσεις της ΤΝ. Με άλλα λόγια, η αγορά αρχίζει να μετατοπίζεται. Δεν είναι πλέον μόνο τα κλειδωμένα άρθρα που έχουν αξία λόγω σπανιότητας, αλλά και τα ανοιχτά κείμενα, επειδή μπορούν να κυκλοφορήσουν απρόσκοπτα στον ψηφιακό κόσμο της ΤΝ.
Αν συνεχιστεί αυτή η τάση, ίσως βρεθούμε μπροστά σε μια νέα “οικονομία της γνώσης”: όπου η ίδια η ανοιχτότητα γίνεται εμπορικό πλεονέκτημα. Εκδότες, πανεπιστήμια και συγγραφείς ίσως αρχίσουν να αναζητούν τρόπους να κάνουν το περιεχόμενό τους πιο προσβάσιμο, όχι μόνο για κοινωνικούς λόγους, αλλά και για να εξασφαλίσουν τη θέση τους στο οικοσύστημα της ΤΝ.
Γνώση ως κοινό αγαθό;
Αυτό μας οδηγεί σε ένα βαθύτερο ζήτημα: πώς αντιλαμβανόμαστε τη γνώση. Είναι εμπόρευμα ή κοινό αγαθό; Η ΤΝ, παρά τις αδυναμίες της, μας ωθεί να επανεξετάσουμε αυτό το δίλημμα. Αν η γνώση παραμείνει κλειδωμένη, τότε ο ψηφιακός μας “συνομιλητής” θα είναι μισός· θα καθρεφτίζει μόνο ένα μέρος του κόσμου. Αντίθετα, αν προωθηθεί το ανοιχτό μοντέλο, η ΤΝ θα γίνει εργαλείο που διαχέει τη γνώση σε ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας.
Το στοίχημα της εκπαίδευσης
Ειδικά στον χώρο της εκπαίδευσης, η συζήτηση αυτή είναι κρίσιμη. Ένας δάσκαλος που θέλει να μεταφέρει στους μαθητές του όσα η ΤΝ μπορεί να του προσφέρει, θα βρεθεί αμέσως αντιμέτωπος με το ερώτημα: πόσο ελεύθερα είναι τα κείμενα που χρειάζεται; Αν η πρόσβαση είναι κλειστή, το σχολείο θα αναπαράγει ανισότητες. Αντίθετα, αν το περιεχόμενο είναι ανοιχτό, τότε η ΤΝ μπορεί να γίνει γέφυρα ανάμεσα σε όλους.
Ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο
Μήπως λοιπόν η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι μόνο τεχνολογική τομή, αλλά και αφορμή για ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο γύρω από τη γνώση; Η απάντηση ίσως να βρίσκεται κάπου ανάμεσα. Το πιθανότερο είναι ότι θα αναδυθούν υβριδικά μοντέλα: κάποια περιεχόμενα θα παραμείνουν εμπορεύματα υψηλής αξίας, ενώ άλλα θα απελευθερωθούν προς όφελος της μαζικής κυκλοφορίας.
Σε κάθε περίπτωση, η ΤΝ μάς υποχρεώνει να δούμε ξανά το χάρτη: ποια γνώση είναι διαθέσιμη, ποια παραμένει κλειδωμένη και με ποιο κόστος. Και τελικά, μας καλεί να αναρωτηθούμε: θέλουμε έναν ψηφιακό κόσμο όπου η πρόσβαση στη γνώση θα είναι προνόμιο ή δικαίωμα;
* Ο Δημήτριος Σαρρής είναι Εκπαιδευτικός (ΠΕ79, ΠΕ80) της ΔΠΕ Μεσσηνίας, Επισκέπτης Καθηγητής του Ιονίου Πανεπιστημίου, μέλος του Περιφερειακού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας της Περιφέρειας Πελοποννήσου, συμμετέχων έργων του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, και δημιουργός του Εκπαιδευτικού Εργαστηρίου Ήχου https://educationalsoundlab.cmc.gr
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 12/9
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
