Σχεδόν μισό αιώνα διδάσκω και συνομιλώ με νέους. Παιδιά από κάθε γωνιά της Ελλάδας, κάθε κοινωνικό στρώμα, κάθε αγωνία και κάθε όνειρο. Δεν τους είδα ποτέ ως αριθμούς, ως «υποψήφιους», ως στατιστικές. Τους είδα ως μελλοντικούς πολίτες ελεύθερους ανθρώπους, έτοιμους να αλλάξουν τον κόσμο. Γι’ αυτό και δεν μπορώ να σιωπήσω μπροστά σε ένα σύστημα που τους αναγκάζει να δώσουν «τη μάχη της ζωής τους» στα 17 τους, μέσα από τις Πανελλαδικές.
Κάθε Ιούνιο, η Ελλάδα σιωπά. Όχι γιατί στοχάζεται, αλλά γιατί φοβάται. Φοβάται μην αποτύχουν τα παιδιά της. Μην «κοπούν» από ένα σύστημα που, αντί να εκπαιδεύει, κατατάσσει. Αντί να καλλιεργεί, επιλέγει.
Η ελληνική κοινωνία εξακολουθεί να επενδύει στην Παιδεία αλλά μόνο ως μέσο πρόσβασης σε ένα πτυχίο, όχι ως θεμέλιο ελευθερίας.
Χιλιάδες νέοι άνθρωποι, παιδιά ακόμη, καλούνται να κριθούν για το αν «αξίζουν» να συνεχίσουν το δρόμο της γνώσης. Κρίνονται όχι για το ποιοι είναι, ούτε για το τι μπορούν να γίνουν αλλά για το αν ανταποκρίνονται σε ένα σύστημα εξετάσεων που, με όρους μηχανιστικούς, διαλέγει ποιους θα «περάσει» και ποιους θα «κόψει».
Το ερώτημα δεν είναι αν χρειαζόμαστε έναν τρόπο αξιολόγησης. Το ερώτημα είναι: τι Παιδεία θέλουμε; Παιδεία που απελευθερώνει ή που επιτηρεί; Που καλλιεργεί ή που φιλτράρει; Που ανοίγει ορίζοντες ή που κλείνει πόρτες;
Οι Πανελλαδικές, όπως εφαρμόζονται, μετατρέπουν το σχολείο σε μηχανή παραγωγής «επιτυχόντων». Και τα παιδιά μας, σε μονάδες εκγύμνασης αποστήθισης. Χάνεται η χαρά της μάθησης, η σπίθα της ανακάλυψης, η δημιουργική σύγκρουση με τον κόσμο των ιδεών. Χάνεται η ουσία της Παιδείας αυτής που διαμορφώνει πολίτες ελεύθερους, υπεύθυνους, με κρίση και φαντασία.
Η αξιολόγηση είναι χρήσιμη, όταν είναι ανθρώπινη. Όταν είναι πολύμορφη. Όταν αναγνωρίζει τη διαφορά και δίνει χώρο στην ποικιλομορφία των ταλέντων. Όταν δεν εξαντλείται σε τέσσερις εξετάσεις, αλλά παρακολουθεί μια ολόκληρη πορεία μάθησης και εξέλιξης.
Κάθε Ιούνιο, τα παιδιά μας δίνουν μια μάχη άδικη, κουραστική και, κυρίως, περιοριστική. Το σημερινό εξεταστικό σύστημα θεσπίστηκε με στόχο την αντικειμενικότητα και την ισότητα. Στην πράξη όμως καταλήγει να είναι ένας μηχανισμός ταξικής και γνωστικής κατάταξης που ευνοεί τους προετοιμασμένους (και συχνά εύπορους), τιμωρεί τη δημιουργικότητα, και μετατρέπει το Λύκειο σε φροντιστήριο.
Ας είμαστε δίκαιοι. Το σύστημα έχει πλεονεκτήματα:
-Διαφάνεια στη διαδικασία: Η ανωνυμία των γραπτών και η κεντρική διόρθωση ελαχιστοποιούν τις προσωπικές παρεμβάσεις, κάτι που έχει μεγάλη σημασία σε ένα κράτος όπου η εμπιστοσύνη στους θεσμούς συχνά δοκιμάζεται ,και η αναξιοκρατία και τα «δικά μας παιδιά» επικρατούν παντού.
-Εθνική αναγνώριση: Οι Πανελλαδικές λειτουργούν ως κοινός τόπος αξιολόγησης για όλη την επικράτεια, εξασφαλίζοντας μια μορφή ισοτιμίας.
-Αντικειμενικότητα στα θέματα: Πρόκειται για ένα από τα πιο «αντικειμενικά» συστήματα αξιολόγησης που υπάρχουν διεθνώς, με ενιαία θέματα που ελέγχονται αυστηρά ώστε να μη διαρρεύσουν, ανωνυμία γραπτών και κεντρική διόρθωση.
-Δίκαιη ευκαιρία (στα χαρτιά): Όλοι οι υποψήφιοι κρίνονται με τα ίδια μέτρα και σταθμά, ανεξαρτήτως καταγωγής ή κοινωνικής θέσης.
-Εύκολη ταξινόμηση υποψηφίων: Είναι γρήγορος και σαφής τρόπος για την κατανομή θέσεων στα ΑΕΙ.
Όμως αυτά τα πλεονεκτήματα έρχονται με μεγάλο κόστος.
-Μονοδιάστατη αξιολόγηση: Το σύστημα βασίζεται κυρίως στην αποστήθιση και την τεχνική επίλυσης ασκήσεων και όχι στην κατανόηση. Δεν προάγει τη δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη, ούτε αξιολογεί κοινωνικές δεξιότητες ή ταλέντα.Έτσι αδικεί δημιουργικούς μαθητές.
-Τεράστια ψυχολογική πίεση: Οι Πανελλαδικές μετατρέπουν ένα και μόνο εξεταστικό τεστ σε «κρίση ζωής και θανάτου» για μαθητές και οικογένειες, συχνά με καταστροφικές συνέπειες.
-Ανισότητα στην πράξη: Αν και φαινομενικά δίκαιο, το σύστημα είναι «ταξικό» και ευνοεί όσους έχουν πρόσβαση σε φροντιστήρια, υποστηρικτικό περιβάλλον και οικονομικούς πόρους.
-Εκπαίδευση που εξαντλείται στο «να περάσουμε»: Το σχολείο υποβαθμίζεται σε μηχανισμό προετοιμασίας εξετάσεων, αντί να είναι ζωντανός φορέας γνώσης και παιδείας. Δημιουργεί στρατιές "καταρτισμένων" αλλά όχι "μορφωμένων" πολιτών.
Το σύστημα προωθεί την αποστήθιση και όχι την κριτική σκέψη. Τα παιδιά μαθαίνουν να απαντούν προβλέψιμα, όχι να σκέφτονται ελεύθερα. Το εξεταστικό λειτουργεί ως κοινωνικός διαχωριστής: οι μαθητές που έχουν πρόσβαση σε φροντιστήρια, υποστήριξη και ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον έχουν σαφώς πλεονέκτημα. Η ψυχολογική πίεση που προκαλείται όχι μόνο στα παιδιά, αλλά και στις οικογένειές τους είναι τεράστια. Η αποτυχία στις εξετάσεις ερμηνεύεται, δυστυχώς, ως αποτυχία στη ζωή. Κυρίως, όμως, το σχολείο χάνει την ψυχή του. Το Λύκειο δεν είναι πια χώρος μάθησης και καλλιέργειας. Είναι προθάλαμος εξετάσεων. Οι καθηγητές πιέζονται να καλύψουν ύλη, οι μαθητές πιέζονται να αποδώσουν, και η χαρά της ανακάλυψης δίνει τη θέση της στο άγχος της απόδοσης.
Ας το πούμε καθαρά: το εξεταστικό είναι πολιτικό ζήτημα. Δεν είναι τεχνικό. Δεν είναι παιδαγωγικό μόνο. Αντανακλά το πώς βλέπει το κράτος τον νέο άνθρωπο. Τον βλέπει ως μέλλοντα πολίτη, με φωνή, φαντασία και αμφισβήτηση; Ή ως δυνάμει υπάλληλο, με ικανότητα συμμόρφωσης και μνήμης;
Η Παιδεία, όμως, δεν είναι σύστημα προεπιλογής για την αγορά. Δεν είναι προθάλαμος συμμόρφωσης ούτε παραγωγής υπαλλήλων με «πιστοποιημένη καταλληλότητα». Είναι το πεδίο όπου διαμορφώνεται ο ελεύθερος άνθρωπος, ο σκεπτόμενος πολίτης. Η υπακοή, η αποστήθιση και ο φόβος της αποτυχίας δεν είναι Παιδεία· είναι ιδεολογικοί μηχανισμοί αναπαραγωγής μιας αυταρχικής κοινωνίας.
Η Ελλάδα εξακολουθεί να διοικείται από μια πολιτική τάξη που αντιμετωπίζει τους νέους ως ποσοστά επιτυχίας ή αποτυχίας. Αλλά η γενιά που έρχεται δεν έχει ανάγκη από διαχειριστές των προσδοκιών της. Έχει ανάγκη από ελευθερία, κριτική σκέψη, κοινωνική δικαιοσύνη και ένα σχολείο που δεν είναι προθάλαμος εξετάσεων αλλά κοιτίδα δημοκρατίας.
Η Παιδεία πρέπει να απελευθερώνει. Να καλλιεργεί τη φαντασία, τη γνώση, τον διάλογο και την αντίσταση στον κομφορμισμό. Και κυρίως να προετοιμάζει νέους ανθρώπους να αλλάξουν τον κόσμο όχι απλώς να προσαρμοστούν σ’ αυτόν. Η Παιδεία είναι πολιτική πράξη. Δεν υπάρχει Δημοκρατία χωρίς νέους που αμφισβητούν και οραματίζονται. Να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο του «μπες-βγες» και να δώσουμε στην επόμενη γενιά το οξυγόνο της ελεύθερης σκέψης. Το μέλλον δεν κρίνεται από ένα τρίωρο γραπτό. Το μέλλον χτίζεται από νέους που έμαθαν να σκέφτονται, να συνεργάζονται, να ονειρεύονται. Η Παιδεία είναι πράξη ελευθερίας. Και η ελευθερία δεν μετριέται σε μονάδες.
Προέρχομαι από μια γενιά που πίστεψε στην Παιδεία ως εργαλείο απελευθέρωσης. Όχι ως μηχανισμό ταξινόμησης. Όχι ως κυνήγι μορίων.Πιστέψαμε στην Παιδεία που σε διδάσκει να σκέφτεσαι, να αμφιβάλλεις, να δημιουργείς.
Το σχολείο δεν είναι στρατόπεδο για να εκπαιδεύει στην υποταγή. Είναι χώρος ελευθερίας,δημιουργίας, κρίσης.
Χρειαζόμαστε ένα σχολείο με φωνή και ουσία. Με ανοιχτές δομές, πλουραλισμό στη σκέψη και εμπιστοσύνη στον μαθητή ως υποκείμενο πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής. Χρειαζόμαστε μια άλλη νομιμοποίηση: όχι μόνο αξιολόγηση, αλλά αναγνώριση του μορφωτικού ρόλου του σχολείου στη διαμόρφωση των όρων ισότητας.
Το "numerus clausus" έχει λοιπόν χάσει το νόημά του, και αποτυγχάνει να επιτελέσει ακόμα και το σκοπό για τον οποίο έχει καθιερωθεί. Η μόνη λοιπόν διέξοδος είναι η κατάργηση των εξετάσεων και η ελεύθερη πρόσβαση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό σημαίνει φυσικά ριζικές αλλαγές της φιλοσοφίας στο συνολικό εκπαιδευτικό σύστημα, που πρέπει να δίνει μια αναβαθμισμένη σφαιρική εκπαίδευση στα έξη χρόνια της Μέσης Εκπαίδευσης.
Σήμερα δεν υπάρχουν δυσκολίες εφαρμογής μια και η εξ ’αποστάσεως διδασκαλία αμβλύνει τις ανάγκες τεχνικών υποδομών και η δημιουργία προπαρασκευαστικού έτους (το πρώτο του υπάρχοντος προγράμματος) στα ίδια τα πανεπιστήμια θα αμβλύνει την υπερβολική ζήτηση στις δημοφιλείς σχολές, κατατάσσοντας αξιοκρατικά σε σχολές των επιστημών Υγείας, Μηχανικών, Φυσικών Επιστημών, Οικονομικών, Φιλοσοφίας, Τεχνών, κτλ. Η μόνη λοιπόν πραγματική δυσκολία είναι το αρχέτυπο του φόβου προς το άγνωστο. Δεν είναι όμως κρίμα να καταπιέζονται οι νέοι και οι γονείς τους από ένα μύθο; Δεν είναι όμως μεγαλύτερο κρίμα να πικραίνονται οι νέοι και να θεωρούν τους εαυτούς τους αποτυχημένους στη ζωή επειδή, λέει, πήραν ένα μόριο λιγότερο από τον τελευταίο εισαγόμενο; Αντί λοιπόν να ασχολούμαστε με τα φληναφήματα περί μη-κρατικών πανεπιστημίων που δεν θα προσφέρουν το παραμικρό στην κοινωνία, απαιτείται λεπτομερής μελέτη από ειδικούς επί του εφικτού της πρότασης αυτής, ΤΩΡΑ.
Επειδή όμως η κοινωνία μας είναι εκνευριστικά, για εμένα, συντηρητική σε όλα, είναι βέβαιο ότι ουδείς θα ασχοληθεί με αυτή την πρόταση.Επιπλέον, δεν ισχυρίζομαι ότι υπάρχει η τέλεια λύση,όμως πρέπει να τολμήσουμε τη συζήτηση. Να εμπιστευτούμε το σχολείο, τους δασκάλους και κυρίως τα παιδιά μας.
Προτείνω λοιπόν ένα μικτό σύστημα, όπου συνυπολογίζονται η σχολική διαδρομή, ο προσωπικός φάκελος (portfolio), η κοινωνική συμμετοχή. Δεν μιλώ για εύκολες λύσεις, αλλά για δίκαιες και πολιτικά ώριμες επιλογές.
Στις δημοκρατίες που δεν φοβούνται τη νεολαία τους, έχουν θεσπιστεί συνθετικά συστήματα:Τα απλοποιώ και προτείνω:
-Μεικτό σύστημα εισαγωγής: Συνδυασμός Πανελλαδικών με τον σχολικό φάκελο μαθητή (πορεία, έργα, συμμετοχή).
-Λιγότερα μαθήματα, περισσότερη εμβάθυνση: Οι εξετάσεις να γίνουν πιο ουσιαστικές και λιγότερο εξαντλητικές.
-Δημιουργική γραφή και ανάλυση: Δοκίμια, συνθετικές εργασίες, όχι μόνο στεγνά θέματα.
-Διαφορετικές εξετάσεις ανά επιστημονικό πεδίο: Δεν μπορεί να εξετάζεται με τον ίδιο τρόπο ένας υποψήφιος για φιλολογία και ένας για πληροφορική.
-Εισαγωγή χωρίς εξετάσεις σε σχολές χαμηλής ζήτησης με διαφανή κριτήρια.
-Συμμετοχή των ίδιων των πανεπιστημίων στη διαδικασία επιλογής.
-Αντικειμενική αξιολόγηση της σχολικής διαδρομής, με εθνικές εξετάσεις εντός Λυκείου.
-Επαναληπτικές εξετάσεις το φθινόπωρο χωρίς στίγμα. Η αποτυχία δεν είναι τέλος αλλά ευκαιρία για ανασύνταξη.
Το Λύκειο χρειάζεται επίσης μεταμόρφωση:
-Να πάψει να είναι φροντιστήριο.
-Να επιστρέψει στον διάλογο, στην τέχνη, στη φιλοσοφία, στην έρευνα.
-Να είναι σχολείο ελευθερίας, όχι φόβου.
Η Παιδεία είναι πράξη πολιτική. Δεν είναι τεχνοκρατική διαδικασία. Είναι η ψυχή της Δημοκρατίας μας. Αν δεν φτιάξουμε ένα σχολείο που να μορφώνει πολίτες κι όχι υποψηφίους, τότε η κρίση δεν είναι μόνο εκπαιδευτική. Είναι κρίση Δημοκρατίας.
Ας κοιτάξουμε μπροστά. Όχι με τεχνοκρατικά άλλοθι αλλά με το θάρρος να αναμετρηθούμε με τις πραγματικές ανάγκες της νέας γενιάς. Που δεν θέλει απλώς να μπει στο Πανεπιστήμιο, αλλά να βγει στον κόσμο με πυξίδα την ελευθερία, την κριτική σκέψη και τη δημοκρατική συνείδηση.
Η Ελλάδα μπορεί να προχωρήσει σε ένα τέτοιο μεικτό, ανθρώπινο και δίκαιο σύστημα. Οι Πανελλαδικές μπορούν να συνυπάρχουν με αξιολόγηση της συνολικής πορείας του μαθητή. Το σχολείο να αναβαθμιστεί σε ουσιαστικό πυλώνα της Παιδείας, και όχι σε διαχειριστή «προκαταρκτικών εξετάσεων».
Έχουμε καθήκον να τολμήσουμε. Η γενιά που μεγαλώνει σήμερα θα χρειαστεί να αντιμετωπίσει πολύπλοκα προβλήματα, παγκόσμιες κρίσεις, τεχνολογικές εκρήξεις. Δεν της αρκούν τα SOS. Χρειάζεται φαντασία, αυτοπεποίθηση, συλλογική συνείδηση. Πώς θα την αποκτήσει, αν την διδάσκουμε απλώς να παπαγαλίζει;
Το μέλλον δεν κρίνεται από ένα τρίωρο γραπτό. Το μέλλον χτίζεται από νέους που έμαθαν να σκέφτονται, να συνεργάζονται, να ονειρεύονται. Η Παιδεία είναι πράξη ελευθερίας. Και η ελευθερία δεν μετριέται σε μονάδες.
Ήρθε η ώρα να ακούσουμε ξανά τη φωνή των παιδιών, όχι τη σιωπή των εξεταστικών αιθουσών.
Η κοινωνία μας πρέπει να αποφασίσει: Θέλει να παράγει ανταγωνιστικούς υπηκόους ή συνειδητούς πολίτες; Θέλει να επενδύει στην επιφάνεια ή να καλλιεργεί βάθος; Θέλει ένα σχολείο φοβισμένο, καθηλωμένο στο άγχος του «να περάσουμε» — ή ένα σχολείο ελεύθερο, που να γεννά νέους με αυτοπεποίθηση και όραμα;
Πρέπει να μιλήσουμε. Πρέπει να τολμήσουμε. Η αλλαγή δεν θα έρθει από κανέναν «ειδικό», ούτε από κάποια επιτροπή και σίγουρα ούτε από κάποιο υπουργείο! Θα έρθει όταν οι ίδιοι οι νέοι, οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς, η κοινωνία ολόκληρη διεκδικήσει μια Παιδεία που να ταιριάζει σε ανθρώπους και όχι σε αριθμούς.
Γιατί η Παιδεία δεν είναι μέσο για να μπεις κάπου. Είναι ο τρόπος να σταθείς παντού. Και το μέλλον δεν θα το χτίσουν οι καλύτερα προπονημένοι. Θα το χτίσουν οι ελεύθεροι
Ήρθε η ώρα να ξαναδούμε το σχολείο ως κιβωτό Δημοκρατίας.
Και σας το λέω με όλη τη διαύγεια της ηλικίας και της εμπειρίας μου:
Δεν χρειαζόμαστε άλλα «άριστα γραπτά». Χρειαζόμαστε άριστους ανθρώπους.
Να τολμήσουμε μικτά συστήματα αξιολόγησης, με συνυπολογισμό της σχολικής διαδρομής, του προσωπικού φακέλου, της δημιουργικής συμμετοχής. Όπως κάνουν πολλές άλλες δημοκρατίες, χωρίς να χάνουν τη διαφάνεια τους.
. Οι εξετάσεις πρέπει να αξιολογούν γνώσεις όχι να καθορίζουν ζωές. Ας σταματήσουμε επιτέλους να χτίζουμε το μέλλον μας πάνω στο άγχος και την εξάντληση. Μια κοινωνία δεν μπορεί να εξετάζεται κάθε Ιούνιο. Πρέπει να εκπαιδεύεται κάθε μέρα.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Είσαι άνεργος ή εργαζόμενος στον ιδιωτικό τομέα: Με μία κίνηση παίρνεις Voucher 750€
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 20/6
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
