Χρύσα Βαϊνανίδη Όταν μικρά παιδιά τραγουδούσαμε το «φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ, να μαθαίνω γράμματα» δεν μπορούσαμε να αντιληφθούμε τι μπορεί να κρύβεται πίσω από τη διδασκαλία ενός εθνικού μύθου. Μεγαλώνοντας, μαθαίναμε τους εθνικούς μύθους όχι πια μέσα από τα τραγούδια, αλλά πολλές φορές μέσα από το μάθημα της ιστορίας. Και αν η αποστήθιση δεν μας απομάκρυνε από τα ιστορικά γεγονότα, τα εθνικά αφηγήματα σίγουρα το έκαναν.
Οι νέες γενιές ιστορικών που φέρουν νέα ερμηνευτικά εργαλεία και πλαίσια για την εξέλιξη της ιστορικής έρευνας, σκοντάφτουν συνεχώς σε εκκλησιαστικούς, εθνικιστικούς ή σε άλλους συντηρητικούς κύκλους. Γιατί η απαλλαγμένη από μύθους και βερμπαλισμούς ιστορία συνιστά παραποίηση και παραχάραξη; Η διαμόρφωση μιας ιστορικής συνείδησης στηριζόμενης σε εθνικά αφηγήματα και βερμπαλισμούς, που παρουσιάζουν πάντοτε ως ήρωα τον εθνικό Εαυτό, οδηγεί στην εσωστρέφεια και δημιουργεί ακραία φοβικά συναισθήματα προς τον Εθνικό Άλλο.
Και ενώ η ιστορική έρευνα εξελίσσεται συνεχώς, διαπιστώνουμε ότι η διδασκαλία της αποτελεί αντικείμενο εξάρτησης από την κεντρική εξουσία. Τα κομμένα εγχειρίδια της ελληνικής ιστορίας είναι η απόδειξη όχι μόνο της «αιώνιας» σύγκρουσης της ιστορικής έρευνας με τη διδασκαλία της στα σχολεία, αλλά και της βαθιάς συντηρητικής αντίληψης με την οποία αντιμετωπίζονται ακόμη και σήμερα τα ιστορικά ζητήματα στη χώρα μας.
Άλλωστε, η πολεμική γύρω από τα σχολικά εγχειρίδια ή τα προγράμματα σπουδών σπάνια επικεντρώνεται στον εκπαιδευτικό τους ρόλο, αντίθετα περιστρέφεται γύρω από την εθνοκεντρική τους αποτελεσματικότητα και τις εκάστοτε πολιτικές σκοπιμότητες.
Πρόσφατο παράδειγμα η κατάργηση από την υπουργό Παιδείας Νίκη Κεραμέως των προγραμμάτων σπουδών για το μάθημα της Ιστορίας που είχαν εγκριθεί και είχαν δημοσιευθεί σε ΦΕΚ το 2019. Στη θέση τους επανήλθαν τα προγράμματα σπουδών που σχεδιάστηκαν πριν 20 χρόνια περίπου (2002 και 2003), επί υπουργίας Πέτρου Ευθυμίου. Άλλωστε, η Ιστορία σύμφωνα με την υπουργό «δεν πρέπει να έχει χαρακτήρα κοινωνιολογικό αλλά να αναπτύσσει την εθνική συνείδηση».
Με το βλέμμα στραμμένο στο διαχρονικό ερώτημα «τι ιστορία θέλουμε στην Ελλάδα», το alfavita.gr παρουσιάζει τα κομμένα εγχειρίδια της ελληνικής ιστορίας.
Το χρονικό μιας ιδεολογικής διαμάχης
* Με αφορμή το βιβλίο της Β’ γυμνασίου Ιστορία Ρωμαϊκή και Μεσαιωνική του Κώστα Καλοκαιρινού, αρχίζει μία ιδεολογική σύγκρουση κατά των εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων του 1964.
«Αιχμή της πολεμικής αποτέλεσε πάλι η δημοτική με τα παρεπόμενά της: την αθεΐα, τον αριστερισμό και την αντεθνικότητα. (…)ενώ ένα νέο σχολικό βιβλίο χαρακτηρίστηκε ''προπαγανδιστικό φυλλάδιο'' και επικρίθηκε εντονότατα ως αντίθετο προς τις θέσεις της επίσημης εθνικής ιστορίας. [Αλέξης Δημαράς, Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, Η Καθημερινή, Επτά Ημέρες, 5-12-99, σ.23].
Η Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών αντιδρά με «πρωτοπόρο» τον Σάββα Κωνσταντόπουλο, υποστηρικτή – αργότερα- της απριλιανής δικτατορίας. Το σχολικό εγχειρίδιο, παρότι είχε εγκριθεί από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ανατέθηκε από το υπουργείο Παιδείας στην κρίση ειδικής επιτροπής, η οποία προχωρά σε απορριπτική έκθεση. Το βιβλίο αποσύρεται και επιστρέφει «διορθωμένο» το 1976.
* Το 1984, το σχολικό εγχειρίδιο της Α’ Λυκείου «Ιστορία του ανθρωπίνου γένους» του Λευτέρη Σταυριανού, κατηγορήθηκε για «αθεϊσμό» διότι αναφερόταν στην εξέλιξη του ανθρωπίνου είδους σύμφωνα, πάντα, με τα επιστημονικά δεδομένα.
«Οι αντιδράσεις αυτές δεν οφείλονταν αποκλειστικά στις σύντομες αναφορές του συγγραφέα στη θεωρία της εξέλιξης, αλλά και σε άλλες θέσεις του που υποτίθεται ότι έθιγαν τα ιερά και τα όσια της ελληνορθόδοξης παράδοσης - από το ρόλο του Βυζαντίου έως την ισότητα των φύλων. (…)Ακολούθησε οργισμένη επερώτηση βουλευτών της ΝΔ (29/11/84), μπαράζ απερίγραπτων δημοσιευμάτων στον δεξιό τύπο, σκληρά υπομνήματα της Ιεράς Συνόδου, "γραφικές" διαμαρτυρίες παραεκκλησιαστικών οργανώσεων και διαδηλώσεις πολυτέκνων με αίτημα να ριχθεί το βιβλίο στην πυρά» (Ελευθεροτυπία, Ιός - 30/07/2000).
Ο τότε υπουργός Παιδείας Απόστολος Κακλαμάνης, μπροστά στο πολιτικό κόστος, αποσύρει το βιβλίο ένα χρόνο αργότερα.
* Άλλη μία περίπτωση κομμένου εγχειριδίου είναι αυτό της Νεότερης Ιστορίας, ελληνικής και ευρωπαϊκής του Βασίλη Κρεμμυδά για την Γ’ γυμνασίου, το οποίο ενώ διδασκόταν ήδη στα σχολεία από το 1984, αποσύρθηκε αρκετά χρόνια αργότερα από την κυβέρνησης της Ν.Δ. με υπουργό Παιδείας τον Γιώργο Σουφλιά, το 1991.
Το βιβλίο «ενοχλούσε επειδή προσέγγιζε την ιστορία από την σκοπιά των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων κυρίως, ανάλυση που θεωρήθηκε ιδεολογικά (βλέπε μαρξιστικά) προσανατολισμένη, και ξεσήκωσε υψηλά κλιμάκια των υπερασπιστών του εθνικισμού. Ένα από τα επιχειρήματά τους ήταν ότι η Γαλλική και η Ελληνική Επανάσταση καταλάμβαναν τον ίδιο αριθμό σελίδων! (…) Εν τω μεταξύ, στο περιεχόμενο του βιβλίου είχαν γίνει μικροεπεμβάσεις ερήμην μου. (Β. Κρεμμυδάς, Τα Νέα - 19/05/2007).
* Ακόμη ένα βιβλίο ιστορίας αποσύρεται το 2002 από τον υπουργό Παιδείας Πέτρο Ευθυμίου, πριν καν διανεμηθεί στα σχολεία. Το σχολικό εγχειρίδιο της Γ’ λυκείου «Νεότερος και Σύγχρονος κόσμος» του Γιώργου Κόκκινου, προκαλεί αρχικά τις αντιδράσεις του υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου Ουράνιου Ιωαννίδη, επειδή η ΕΟΚΑ του στρατηγού Γρίβα χαρακτηρίζεται από έναν κοινωνικά υπερσυντηρητικό εθνικισμό και «έχει μια προσέγγιση για το Κυπριακό που είναι διαφορετική από εκείνη που μέχρι τώρα είχαν τα ελληνικά βιβλία» (Ελευθεροτυπία - 29/04/2002).
Αργότερα ο Ιωάννης Βαρβιτσιώτης, βουλευτής της Ν.Δ., απαίτησε την «πολτοποίηση» του βιβλίου, καθώς θεωρούσε το βιβλίο μέσο πολιτικής προπαγάνδας και τόνισε ότι υπήρχαν σκόπιμες παραλείψεις για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.. Το βιβλίο παρότι είχε εγκριθεί από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, αποσύρεται κυριολεκτικά «στον αέρα».
* Μια διαφορετική περίπτωση κομμένου εγχειριδίου, είναι αυτό της ΣΤ’ δημοτικού «Στα νεότερα και σύγχρονα χρόνια» με επικεφαλής της συγγραφικής ομάδας τη Μαρία Ρεπούση το 2007. Αφορμή στάθηκε αρχικά η ατυχής φράση «συνωστισμός» για τα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής.
«Υπήρξε μεγάλη εκμετάλλευση. Ακόμα φέρνουν στην επιφάνεια βιβλίο που έγραψα και η λέξη συνωστίζονται διορθώθηκε αμέσως. Ήταν ένα πάρα πολύ καλό σχολικό βιβλίο, είχε μια ατυχή έκφραση, διορθώθηκε αμέσως. Δεν υπήρχε η λέξη ''συνωστισμός'' υπήρχε το ρήμα στην περιγραφή μιας αθρόας προσέλευσης. Εμείς αμέσως είπαμε πως δεν είναι σωστή η λέξη συνωστισμός επειδή προσβάλλει τις μνήμες ανθρώπων. Δεν θέλαμε να πούμε ότι στη Σμύρνη έγινε συνωστισμός» δήλωσε μερικά χρόνια μετά, το 2013, η Μαρία Ρεπούση.
Πέρα από τα ενδεχόμενα επιστημονικά και παιδαγωγικά προβλήματα στο περιεχόμενο του βιβλίου -στα οποία εστίασαν κριτικά και εκπρόσωποι της Αριστεράς αλλά και μέλη της επιστημονικής κοινότητας- έχει ενδιαφέρον να εστιάσουμε στις αντιδράσεις που προέρχονται, με εντελώς διαφορετική σκοπιά βέβαια, από ένα πολύ συγκεκριμένο μπλοκ ιδεολογικών δυνάμεων: τους κόλπους της Εκκλησίας, το ΛΑ.Ο.Σ. και στελέχη του προερχόμενα από το «Ελληνικό Μέτωπο» του Μάκη Βορίδη, τις ιστοσελίδες «Αντίβαρο», «Ελληνικές Γραμμές» και το «Ρεσάλτο» του Θύμιου Παπανικολάου, τον «Όμιλο για την Πατρίδα και τη Δημοκρατία» του Στέλιου Παπαθεμελή, τη «Χριστιανική Φοιτητική Ένωση» κ.ά.
Στη «μεζούρα της εθνικοφροσύνης» μπήκε, μεταξύ άλλων, «η αδυναμία του βιβλίου για την απουσία μεγαλοστομίας για τα κατορθώματα και το ήθος των Ελλήνων, ο εκνευρισμός απέναντι στην αναφορά γυναικών με πρωταγωνιστική δράση, δείγμα εσχάτης προδοσίας θεωρήθηκε επίσης ο χαρακτηρισμός του Κεμάλ Ατατούρκ ως «ηγέτη του απελευθερωτικού αγώνα των Τούρκων», ενώ απαράδεκτη θεωρήθηκε η αναγραφή των εκτιμήσεων του Χαριλάου Τρικούπη για τις προοπτικές του ελληνοβουλγαρικού ανταγωνισμού στη Μακεδονία». (Ιός, Ελευθεροτυπία, 18/2/2007).
Με φόντο τις αντιδράσεις, η υπουργός Παιδείας, Μαριέττα Γιαννάκου, διαβεβαιώνει πως θα γίνουν οι απαραίτητες διορθώσεις ώστε το βιβλίο να διανεμηθεί εκ νέου στα σχολεία. Ακόμη και ο πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής πριν τις πρόωρες εκλογές είχε δηλώσει στη ΔΕΘ (09/09/07) πως «μια σοβαρή κυβέρνηση που σέβεται τους θεσμούς, τι κάνει; Στη μέση της χρονιάς αποσύρει ένα βιβλίο; Όχι. Αναθέτει στους αρμόδιους οργανισμούς να το ελέγξουν».
Το μήνυμα των εκλογών όμως ήταν σαφές: η Ν.Δ. επανεκλέγεται, αλλά οι συνέπειες του εγχειρίδιου της ιστορίας στερούν από τη Μαριέττα Γιαννάκου την έδρα της στην Α’ Αθηνών, ενώ το ΛΑ.ΟΣ. κερδίζει μια θέση στη Βουλή. Ο νέος υπουργός Παιδείας Ευριπίδης Στυλιανίδης, λίγες μέρες αργότερα, ανακοινώνει την απόσυρση του βιβλίου…
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 22 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 22/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
