Χρήστος Κάτσικας Αν κάποιος περνούσε έστω για μια εβδομάδα μέσα σε μια σχολική αίθουσα, θα διαπίστωνε ότι όσα συμβαίνουν εκεί δεν είναι μόνο «προβλήματα του σχολείου», αλλά καθρέφτης μιας ολόκληρης κοινωνίας.
Τα ξεσπάσματα, οι εντάσεις, η βία χαμηλής ή υψηλής έντασης, δεν φύονται στο θρανίο. Μεταφέρονται από κάπου αλλού —από το σπίτι, από το κοινωνικό περιβάλλον, από τις οικονομικές συνθήκες, από την πολιτισμική πίεση που βαραίνει την καθημερινότητα των παιδιών.
Και αυτή η μεταφερόμενη πίεση, περνάει τελικά και στον εκπαιδευτικό, που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή χωρίς επίσημη ασπίδα.
Παράλληλα, η κυρίαρχη εκπαιδευτική πολιτική μοιάζει τα τελευταία χρόνια να στηρίζεται σε ένα παράδοξο: απαιτεί από τον εκπαιδευτικό υπερδυνάμεις για να διαχειριστεί συνθήκες που δεν ελέγχει και, όταν το σύστημα δεν λειτουργεί, τον ορίζει αποκλειστικό υπεύθυνο.
Ας δούμε λοιπόν τις βαθύτερες αιτίες που τροφοδοτούν την κλιμακούμενη πίεση και τη βία που συχνά βιώνουν οι εκπαιδευτικοί.
Εξωεκπαιδευτικές αιτίες: όταν η κοινωνική πραγματικότητα εισβάλλει στην τάξη
Α. Οικογενειακή πίεση, αστάθεια και σύγκρουση
Το σχολείο δέχεται καθημερινά μαθητές που ζουν μέσα σε δύσκολες οικογενειακές συνθήκες: οικονομική ανασφάλεια, γονεϊκές συγκρούσεις, υπερκόπωση, απουσία χρόνου, ψυχική εξάντληση.
Όπως λέει η δασκάλα Μ. Κ. με 20 χρόνια εμπειρίας: «Πολλά παιδιά έρχονται στο σχολείο έχοντας ήδη κουβαλήσει μια ολόκληρη καταιγίδα από το σπίτι. Η τάξη γίνεται το μέρος όπου αυτή η καταιγίδα ξεσπά.»
Η επιθετικότητα, η αδυναμία ρύθμισης συναισθημάτων, η ανάγκη για έλεγχο ή για προσοχή είναι συχνά αντανάκλαση κοινωνικής πίεσης – όχι «κακής αγωγής» ούτε «απείθαρχων παιδιών».
Β. Ψυχοκοινωνικές δυσκολίες χωρίς υποστήριξη από δομές
Σε πολλές περιοχές, η πρόσβαση σε παιδοψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς ή υποστηρικτικές δομές είναι περιορισμένη ή ανύπαρκτη.
Αποτέλεσμα; Η διαχείριση σοβαρών ψυχικών και συμπεριφορικών δυσκολιών πέφτει σχεδόν αποκλειστικά στον εκπαιδευτικό.
Ο καθηγητής Νίκος Γαλάνης περιγράφει: «Έχω μαθητή που χρειάζεται καθημερινή ψυχοκοινωνική υποστήριξη, κι όμως εγώ είμαι αυτός που προσπαθεί να τον ‘κρατήσει’ μέσα στην ώρα. Δεν είμαι ειδικός — αλλά δεν υπάρχει κανείς άλλος.»
Γ. Ψηφιακή κουλτούρα και επιθετικότητα χαμηλής ορατότητας
Τα παιδιά μεγαλώνουν πλέον σε περιβάλλον διαρκούς υπερδιέγερσης, σύγκρισης και διαδικτυακής σύγκρουσης. Αυτές οι συμπεριφορές —ειρωνεία, προκλητικότητα, παθητική επιθετικότητα— περνούν στην τάξη με φυσικό τρόπο.
Ο εκπαιδευτικός καλείται να διαχειριστεί έναν τρόπο επικοινωνίας που συχνά δεν ταιριάζει στη σχολική πραγματικότητα.
2. Πίεση από την επικρατούσα εκπαιδευτική πολιτική: όταν το σύστημα «απαιτεί αλλά δεν στηρίζει»
Εδώ βρίσκεται ίσως η πιο βαριά πηγή πίεσης. Η εκπαιδευτική πολιτική των τελευταίων ετών μοιάζει συχνά να κινείται σε ένα σχήμα υπευθυνοποίησης του εκπαιδευτικού: εκείνος καλείται να λύσει τα πάντα, από την κοινωνική βία μέχρι την ψυχική υγεία των μαθητών.
Α. Το εκπαιδευτικό σύστημα που μετατοπίζει τις ευθύνες προς τα κάτω
Όταν ένα παιδί εκδηλώνει βίαιη ή απρόβλεπτη συμπεριφορά, το σύστημα σπάνια εξετάζει τις υποδομές, τους θεσμούς, την οικονομική ανισότητα, την έλλειψη υποστηρικτικών δομών.
Πιο συχνά, η ερώτηση είναι: «Τι έκανε (ή τι δεν έκανε) ο εκπαιδευτικός;»
Ένας διευθυντής σχολείου χαρακτηριστικά σημειώνει: «Όταν γίνεται ένα επεισόδιο, η πίεση ανεβαίνει προς τα πάνω μόνο για να επιστρέψει πάλι σε εμάς. Μας ζητούν αναφορές, εξηγήσεις, σχέδια δράσης. Λες και εμείς δημιουργούμε τις συνθήκες.»
Β. Η κουλτούρα αξιολόγησης ως μηχανισμός πίεσης — όχι στήριξης
Σε ένα ιδανικό σύστημα, η αξιολόγηση θα αποτελούσε εργαλείο ενδυνάμωσης. Στην πράξη, πολλοί εκπαιδευτικοί αισθάνονται ότι λειτουργεί ως εργαλείο ελέγχου.
Η διοίκηση πιέζει για «τάξη», «ηρεμία», «αποτελέσματα», «σχολικό κλίμα» — χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές συνθήκες.
«Μας λένε να έχουμε ήρεμες τάξεις. Πώς; Με 28 παιδιά, με διαφορετικές ανάγκες, με δύο σοβαρά περιστατικά την εβδομάδα και χωρίς καμία υποστήριξη;» σημειώνει η καθηγήτρια Μαίρη Πρίμη.
Γ. Η γραφειοκρατία που «τρώει» την παιδαγωγική ουσία
Οι απαιτήσεις για αναφορές, πρωτόκολλα, καταγραφές, σχέδια επίλυσης συγκρούσεων, ψηφιακές πλατφόρμες και υποχρεωτικές δράσεις αφήνουν λιγότερο χρόνο για την πραγματική διδασκαλία — και πολύ περισσότερο για τη διαχείριση κρίσεων.
Η πίεση εντείνεται όταν η διοίκηση αντιμετωπίζει τους εκπαιδευτικούς ως υπεύθυνους για κάθε διολίσθηση, κάθε μικροσύγκρουση, κάθε «παρέκκλιση».
Δ. Η υπερχείλιση ενός σχολείου που καλείται να λύσει κοινωνικά ζητήματα χωρίς πόρους
Η εκπαιδευτική πολιτική συχνά εισάγει νέους στόχους: πρόληψη της βίας, καλλιέργεια ψυχικής ανθεκτικότητας, δημιουργική απασχόληση, ψηφιακός γραμματισμός, δεξιότητες, κλιματική ευαισθητοποίηση.
Όλοι αυτοί οι στόχοι είναι σημαντικοί.
Αλλά όταν προστίθενται χωρίς ενίσχυση προσωπικού, χωρίς επιμόρφωση, χωρίς μείωση ωραρίου ή μαθητών ανά τάξη, μετατρέπονται σε μια ακόμη μορφή πίεσης.
Όπως είπε ο εκπαιδευτικός Χρίστος Σόφης: «Κάθε φορά που προστίθεται μια νέα ‘δράση’, ξέρω ότι θα αφαιρεθεί από την ηρεμία της τάξης μου.»
3. Επιστροφή στην τάξη: ο εκπαιδευτικός στο κέντρο μιας πίεσης για την οποία δεν ευθύνεται
Η βία και η ένταση που συχνά βιώνει ο εκπαιδευτικός δεν είναι αποτέλεσμα «ανεπάρκειας», αλλά συνέπεια τριών παραγόντων:
μιας κοινωνίας σε πίεση,
ενός σχολείου χωρίς δομές,
μιας πολιτικής που μετατρέπει τον εκπαιδευτικό σε αποδιοπομπαίο τράγο.
Κι όμως — παρά τις αντιξοότητες, οι περισσότεροι συνεχίζουν να στηρίζουν τα παιδιά με αξιοθαύμαστη αντοχή και φροντίδα.
Είναι ίσως από τα ελάχιστα επαγγέλματα όπου, ενώ η ευθύνη μεγαλώνει και το πλαίσιο στενεύει, η διάθεση για προσφορά παραμένει.
Και αυτή η διάθεση είναι που κρατά ακόμη ζωντανό το δημόσιο σχολείο.
Για να αλλάξει το κλίμα, πρέπει πρώτα να αλλάξει η οπτική
Η κοινωνία και η πολιτεία χρειάζεται να δουν καθαρά τι πραγματικά συμβαίνει στις σχολικές τάξεις:
Ότι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι υπεύθυνοι για την κοινωνική βία· απλώς την αντικρίζουν πρώτοι.
Ότι δεν δημιουργούν το πρόβλημα· καλούνται απλώς να το διαχειριστούν.
Ότι δεν μπορούν να υποκαταστήσουν όλες τις ειδικότητες του κόσμου.
Ότι η παιδαγωγική ουσία δεν μπορεί να αναπνέει σε περιβάλλον υπερβολικών απαιτήσεων και ελάχιστης στήριξης.
Η αλλαγή δεν θα έρθει με νέες εντολές από τα πάνω, αλλά με ενίσχυση, σεβασμό, πραγματική συνεργασία και πολιτικές που αναγνωρίζουν τη ρίζα του προβλήματος έξω από την τάξη — όχι στον άνθρωπο που στέκεται μπροστά της.
Κι αν κάτι παραμένει σταθερό, είναι το φως που κρατούν οι εκπαιδευτικοί μέσα τους.
Ένα φως που, παρά την πίεση, εξακολουθεί να φωτίζει το πιο σημαντικό δωμάτιο μιας κοινωνίας: την σχολική αίθουσα.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Black Friday σε μοριοδοτούμενα σεμινάρια και Πιστοποιήσεις Ξένων Γλωσσών για έξτρα 20 μόρια
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 24/11
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
