Η εφηβεία αποτελεί μια μεταβατική περίοδο ζωής, όπου ο έφηβος καλείται να διαχειριστεί πολύπλευρες αλλαγές τόσο στο σωματικό όσο και στο γνωστικό και ψυχοκοινωνικό επίπεδο. Σωματικά, το άτομο εισέρχεται στη φάση της ήβης, με χαρακτηριστικές βιολογικές και ορμονικές μεταβολές που σηματοδοτούν την αρχή της σεξουαλικής ωρίμανσης.
Παράλληλα, η γνωστική του ανάπτυξη διευρύνεται, καθώς αναπτύσσει ικανότητες αφηρημένης σκέψης, συστηματικής ανάλυσης και αξιολόγησης εναλλακτικών λύσεων σε προβλήματα. Στον ψυχοκοινωνικό τομέα, ο έφηβος αρχίζει να στρέφεται στο μέλλον: διαμορφώνει αξίες, οραματίζεται επαγγελματικούς ρόλους και προσπαθεί να εδραιώσει προσωπικές σχέσεις.
Η διαμόρφωση της προσωπικής ταυτότητας και η ανάγκη για αυτονόμηση από το οικογενειακό περιβάλλον αποτελούν θεμελιώδη αναπτυξιακά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου. Ωστόσο, η πορεία προς την αυτονομία δεν είναι ομαλή· χαρακτηρίζεται από συναισθηματικές εντάσεις, αντιφατικές συμπεριφορές και αυξημένη παρορμητικότητα. Η σχέση του εφήβου με την οικογένεια – και ιδιαίτερα με τους γονείς – επαναπροσδιορίζεται, ενώ συχνά δοκιμάζεται μέσα από συγκρουσιακές αλληλεπιδράσεις. Σε αυτές τις συνθήκες, οι γονείς συχνά βρίσκονται αντιμέτωποι με συμπεριφορές που δεν μπορούν να ερμηνεύσουν και αντιδρούν με ανησυχία, φόβο ή έλεγχο.
Οι προκλήσεις γίνονται ορατές μέσα στην καθημερινή οικογενειακή ζωή. Οι συγκρούσεις γύρω από τη σχολική επίδοση αποτελούν μια από τις συχνότερες πηγές έντασης. Πολλοί γονείς – συχνά με καλή πρόθεση – υιοθετούν υπερβολικές απαιτήσεις, επιδιώκοντας την τελειότητα. Οι έφηβοι, από την άλλη πλευρά, αισθάνονται ανεπαρκείς, ότι κρίνονται διαρκώς, και ως αντίδραση επιδεικνύουν θυμό ή παραίτηση. Η επικριτική στάση, η πίεση και η ακαμψία στη σκέψη υπονομεύουν την ψυχική ανθεκτικότητα και αποδυναμώνουν τη σχέση εμπιστοσύνης.
Επιπλέον, η χρήση της τεχνολογίας και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει αναδειχθεί σε νέο πεδίο έντασης. Ο έφηβος βιώνει τον ψηφιακό κόσμο ως φυσική προέκταση της κοινωνικής του ζωής. Ο γονιός, συχνά αγνοώντας τις δυναμικές αυτού του κόσμου, εκδηλώνει φόβο ή δυσπιστία, που μεταφράζεται σε έλεγχο, παρακολούθηση ή υπερπροστασία. Το αποτέλεσμα είναι η απομάκρυνση, η μυστικοπάθεια και η ενίσχυση της αποξένωσης.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό σημείο τριβής είναι η διαχείριση των χρημάτων και η καταναλωτική συμπεριφορά των εφήβων. Τα υλικά αγαθά αποκτούν κοινωνικό συμβολισμό. Η απόρριψη των σχετικών αιτημάτων από τους γονείς γεννά συγκρούσεις. Ωστόσο, μέσα από αυτές, οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν παιδαγωγικά περιβάλλοντα διαλόγου και να μεταδώσουν αξίες.
Πίσω από όλα αυτά υποβόσκει μια βαθύτερη αιτία: η έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας. Η επικοινωνία συχνά εξαντλείται σε τυπικές συνομιλίες, ή φορτίζεται με ένταση και κριτική. Οι γονείς δυσκολεύονται να αφουγκραστούν και οι έφηβοι νιώθουν πως δεν έχουν χώρο να εκφραστούν. Έτσι, η σιωπή αντικαθιστά τον διάλογο και η απόσταση υποκαθιστά τη σχέση.
Ο σύγχρονος γονέας καλείται να μετακινηθεί από την αυστηρή καθοδήγηση προς την ενσυναίσθηση και την εμπιστοσύνη. Ο έφηβος δεν επιδιώκει πλέον να καθοδηγείται, αλλά να ενδυναμώνεται. Ο γονέας πρέπει να είναι παρών, όχι κυρίαρχος: να υποστηρίζει με συνέπεια, να αφουγκράζεται με ενσυναίσθηση, να καθοδηγεί με σεβασμό.
Η σταθερή και συναισθηματικά διαθέσιμη παρουσία προσφέρει πλαίσιο ασφάλειας στον έφηβο. Η πρόκληση για τον γονέα είναι να παραμείνει αξιόπιστο σημείο αναφοράς, ακόμη και όταν το παιδί απομακρύνεται. Μέσα από ενεργητική ακρόαση, συνέπεια και αμοιβαίο σεβασμό, χτίζεται σχέση εμπιστοσύνης που θωρακίζει τον έφηβο.
Οι έφηβοι των Γυμνασίων της Ιεράπετρας Κρήτης2,μέσα από έρευνα που πραγματοποίησαν με τίτλο «Έφηβοι και Γονείς», καταθέτουν τη δική τους πρόταση, που αξίζει να ακούσουμε: «Οι γονείς – που είναι οι πιο ώριμοι της υπόθεσης – δεν θα πρέπει να χάνουν την υπομονή τους αλλά να αντιμετωπίζουν τα παιδιά τους με κατανόηση και να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί τους. Θα πρέπει ακόμα να αποδεχτούν κάποιες επιλογές των παιδιών τους όσο κι αν αυτό τούς φαίνεται παράξενο, δεδομένου ότι έχουν μεγαλώσει τελείως διαφορετικά, υπάρχει χάσμα γενεών και διαφορετική νοοτροπία. Θα πρέπει να προσαρμοστούν σε κάποιες από τις επιθυμίες των εφήβων, προσέχοντας όμως παράλληλα πόση ελευθερία τούς παρέχουν. Επίσης, ένας υγιής και ήρεμος διάλογος με τα παιδιά τους, χωρίς επικριτική διάθεση, θα μπορούσε σίγουρα να εξομαλύνει τις σχέσεις μεταξύ τους και να βάλει τέλος στην ασυνεννοησία. Σημαντικό ρόλο παίζει και η εμπιστοσύνη που πρέπει να δείχνουν οι γονείς στους εφήβους, όπως και το να είναι ελαστικοί και υποχωρητικοί κάποιες φορές, αφήνοντας στα παιδιά τους προσωπικό χώρο και χρόνο. Οι γονείς θα πρέπει να είναι κοντά στα παιδιά τους, έτσι ώστε και οι έφηβοι να τους εμπιστεύονται και να μπορούν να τους «ανοιχτούν». Από την άλλη, και οι έφηβοι πρέπει να σέβονται τους γονείς τους και να καταλάβουν ότι το μόνο που επιθυμούν είναι το καλό τους.»
* Δρ Πολύβιος Ν. Πρόδρομος MA, PhD
Καθηγητής Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας
1 Πηγές: Μια σχέση αγάπης αλλά και σύγκρουσης! https://www.tovima.gr/print/mathitikes-efimerides/ierapetra/mia-sxesi-agapis-alla-kai-sygkrousis, Εφηβεία, σχέση γονέων και εφήβων
https://sxoleiogiaolous.gr/2019/11/25/efivia-goneis-kai-efivoi/#sthash.hOXTt9Hu.dpbs
2 Ραφαηλία Γαρυφαλάκη, Σοφία Δοργιάκη, Λευτέρης Δοργιάκης, Φαίη Εξουζίδη, Φωτεινή
Ζερβαλάκη, Μαίρη Κάλλφανη
3 https://www.tovima.gr/print/mathitikes-efimerides/ierapetra/mia-sxesi-agapis-alla-kai-sygkrousis
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Η ελληνική συνταγή που ξετρέλανε το TikTok – Με μόνο 3 υλικά
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 11/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
