Η έκταση της ύλης σε σχέση με τον διαθέσιμο χρόνο διδασκαλίας έχει επανειλημμένα αναδειχθεί ως βασική αιτία εκπαιδευτικής αναποτελεσματικότητας. Η Ομάδα Εργασίας του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) έχει επισημάνει ότι "η ύλη των σχολικών εγχειριδίων είναι συχνά υπερβολική και δεν αφήνει περιθώρια για εμβάθυνση και διαφοροποίηση της διδασκαλίας" (ΙΕΠ, 2019). Σύμφωνα με την UNESCO (2015), «η ποιοτική εκπαίδευση απαιτεί ισορροπία μεταξύ του όγκου της γνώσης που μεταδίδεται και του τρόπου με τον οποίο αυτή καλλιεργείται». Όταν ο χρόνος δεν επαρκεί, ο εκπαιδευτικός οδηγείται αναγκαστικά σε μια μηχανιστική μετάδοση πληροφοριών, χωρίς δυνατότητα ενεργητικής συμμετοχής ή ανατροφοδότησης.
Η αποστήθιση ως βασική μορφή μάθησης
Η πίεση να "βγει η ύλη" οδηγεί συχνά σε επιφανειακή μάθηση, εστιάζοντας περισσότερο στη μνήμη και λιγότερο στην κατανόηση. Σύμφωνα με τον Bloom (1956), η μάθηση πρέπει να προχωρά από το απλό επίπεδο της απομνημόνευσης προς ανώτερα επίπεδα, όπως η ανάλυση, η σύνθεση και η αξιολόγηση. Όμως, η υπερβολική ύλη καθηλώνει το μάθημα στα κατώτερα επίπεδα της γνωστικής πυραμίδας. Ο Π. Φρέιρε (Freire, 1970) είχε ονομάσει αυτήν την προσέγγιση «τραπεζικό μοντέλο εκπαίδευσης», όπου ο μαθητής θεωρείται παθητικός αποδέκτης πληροφοριών και όχι ενεργός συμμέτοχος στη μαθησιακή διαδικασία.
Επιπτώσεις στην ψυχολογία και την ισότητα
Η συνεχής προσπάθεια κάλυψης της ύλης επιβαρύνει ψυχολογικά τους μαθητές, δημιουργώντας άγχος, φόβο αποτυχίας και σχολική κόπωση. Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ (OECD, 2019), οι μαθητές σε συστήματα με υψηλή ύλη και έμφαση στις εξετάσεις παρουσιάζουν αυξημένα ποσοστά άγχους, ιδίως σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Επιπλέον, η εξάρτηση από την παραπαιδεία —που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην αδυναμία του σχολείου να ανταποκριθεί επαρκώς στις απαιτήσεις της ύλης— εντείνει τις εκπαιδευτικές ανισότητες. Οι μαθητές που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα για εξωσχολική στήριξη, μένουν πίσω και αντιμετωπίζουν μειωμένες ευκαιρίες.
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού: Από δάσκαλος σε διαχειριστής χρόνου
Οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται συχνά αντιμέτωποι με το δίλημμα: να επιλέξουν μεταξύ της παιδαγωγικής προσέγγισης και της κάλυψης της ύλης. Η πίεση να ακολουθήσουν αυστηρά το αναλυτικό πρόγραμμα περιορίζει την αυτονομία τους και την ελευθερία να προσαρμόσουν τη διδασκαλία στις ανάγκες των μαθητών τους (Παπακωνσταντίνου & Καψάλης, 2014). Όπως καταγράφεται και στη «Λευκή Βίβλο για την Παιδεία» της Ε.Ε. (European Commission, 1995), "οι εκπαιδευτικοί πρέπει να στηρίζονται για να λειτουργούν ως εμψυχωτές μάθησης και όχι απλώς ως φορείς γνώσης".
Προς ένα ουσιαστικό και βιώσιμο σχολείο
Η μείωση της ύλης δεν συνεπάγεται απλοποίηση της γνώσης, αλλά εξυγίανσή της. Η επικέντρωση σε βασικές έννοιες, η καλλιέργεια δεξιοτήτων (κριτικής σκέψης, επίλυσης προβλημάτων, συνεργασίας), και η διάθεση χρόνου για εφαρμογή και αναστοχασμό, οδηγούν σε ουσιαστικότερα μαθησιακά αποτελέσματα. Επιπλέον, η έρευνα δείχνει ότι μαθητές που εργάζονται σε πιο αργούς, παιδαγωγικά πλούσιους ρυθμούς, έχουν καλύτερη μακροχρόνια απόδοση (Hattie, 2009). Η ποιοτική μάθηση απαιτεί χρόνο, χώρο και παιδαγωγική ελευθερία.
Η υπερφόρτωση της ύλης αποτελεί βασικό τροχοπέδη της ποιοτικής εκπαίδευσης. Η λανθασμένη σύνδεση της ποσότητας με την αποτελεσματικότητα οδηγεί σε μια εκπαίδευση αγχωτική, επιφανειακή και άνιση. Για να ανταποκριθεί το σχολείο στον σύγχρονο παιδαγωγικό του ρόλο, πρέπει να δώσει χώρο στην ουσία της γνώσης: την κατανόηση, τη δημιουργία και την προσωπική ανάπτυξη. Η μείωση και ο εξορθολογισμός της ύλης, η ενίσχυση του ρόλου του εκπαιδευτικού και η διαμόρφωση ενός μαθητοκεντρικού μοντέλου μάθησης, είναι απαραίτητα βήματα προς ένα σχολείο ανθρώπινο, αποτελεσματικό και δίκαιο.
Βιβλιογραφικές Πηγές
- Bloom, B. S. (1956). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals. New York: Longman.
- Freire, P. (1970). Pedagogy of the Oppressed. New York: Herder and Herder.
- Hattie, J. (2009). Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement. Routledge.
- Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ). (2019). Έκθεση για τη διδακτέα ύλη και τον ανασχεδιασμό των αναλυτικών προγραμμάτων.
- OECD (2019). PISA 2018 Results. Volume III: What School Life Means for Students’ Lives. OECD Publishing.
- Παπακωνσταντίνου, Γ., & Καψάλης, Α. (2014). Παιδεία και Εκπαίδευση στην Ελλάδα. Εκδόσεις Παπαζήση.
- European Commission (1995). Teaching and Learning: Towards the Learning Society (White Paper).
- UNESCO (2015). Rethinking Education: Towards a Global Common Good? Paris: UNESCO.
Ο Εμμανουηλίδης Αριστείδης είναι Δ/ντης του Γελ Πεύκων
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Η ύλη για 70.000 υποψήφιους ως 19/5 με τις λύσεις
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 19/05
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
