Μαρία Δούση Το παράξενο και συχνά ανεξήγητο αίσθημα του déjà vu έχει συμβεί σχεδόν σε όλους μας: μια σκηνή που μοιάζει οικεία, χωρίς όμως να υπάρχει πραγματική ανάμνηση, και η αίσθηση πως ξέρουμε ακριβώς τι θα ακολουθήσει. Μπορεί όμως αυτή η εμπειρία να λειτουργήσει σαν… πυξίδα για το μέλλον; Μια νέα επιστημονική μελέτη ρίχνει φως σε αυτό το ιδιαίτερο φαινόμενο και αποδομεί την εντύπωση ότι σχετίζεται με πραγματική πρόβλεψη.
Σύμφωνα με τη δημοσίευση στο περιοδικό Consciousness and Cognition, το déjà vu συνδέεται με την αίσθηση οικειότητας που προκύπτει από στοιχεία ενός περιβάλλοντος που μοιάζουν με κάτι που έχουμε ξαναδεί — ακόμη κι αν δεν το θυμόμαστε συνειδητά. Αυτή η ασυνείδητη αναγνώριση δημιουργεί μια ψευδαίσθηση γνώσης του τι θα συμβεί στη συνέχεια, χωρίς όμως να υποστηρίζεται από πραγματική δυνατότητα πρόβλεψης.
Η οικειότητα που… ξεγελάει
Για δεκαετίες οι ψυχολόγοι προσπαθούν να κατανοήσουν γιατί μια στιγμή μπορεί να φαίνεται τόσο έντονα γνώριμη, ενώ γνωρίζουμε ότι δεν την έχουμε ξαναζήσει. Το λεγόμενο «αίσθημα πρόβλεψης» αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό αυτού του φαινομένου: όταν ενεργοποιείται το déjà vu, πολλοί νιώθουν ότι ξέρουν τι υπάρχει πίσω από την επόμενη γωνία ή πώς θα εξελιχθεί μια σκηνή.
Προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει πως όσο πιο έντονο το déjà vu, τόσο πιο δυνατή και η πεποίθηση πρόβλεψης. Η πρόσφατη έρευνα, όμως, ήρθε να εξετάσει αν η οικειότητα αυτή είναι πράγματι η «ρίζα» της ψευδαίσθησης πρόβλεψης.
Η μελέτη με εικονική πραγματικότητα
Για να το ερευνήσουν, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας. Συμμετέχοντες κλήθηκαν να περιηγηθούν σε ψηφιακά περιβάλλοντα — από καφετέριες μέχρι διαδρόμους μπόουλινγκ — άλλοτε μία και άλλοτε τρεις φορές, ώστε να δημιουργηθούν διαφορετικά επίπεδα μνημονικής ενίσχυσης.
Σε επόμενο στάδιο, οι ίδιοι είδαν νέες σκηνές, κάποιες εκ των οποίων είχαν παρόμοια χωρική δομή με προηγούμενες, ενώ άλλες ήταν εντελώς καινούριες. Πριν από μια κρίσιμη στροφή στο «μονοπάτι», το βίντεο σταματούσε και οι συμμετέχοντες έπρεπε να απαντήσουν:
- αν η σκηνή τούς ήταν οικεία,
- αν είχαν την αίσθηση ότι γνώριζαν προς τα πού θα συνεχιστεί η διαδρομή,
- και αν μπορούσαν να προβλέψουν την κατεύθυνση (αριστερά ή δεξιά).
Η ανάλυση επικεντρώθηκε σε περιπτώσεις όπου δεν υπήρχε συνειδητή ανάμνηση από προηγούμενη εμπειρία, ώστε το αίσθημα πρόβλεψης να αποδίδεται μόνο στην αίσθηση οικειότητας.
Τι έδειξαν τα αποτελέσματα
Οι σκηνές που έμοιαζαν περισσότερο με αυτές που οι συμμετέχοντες είχαν δει τρεις φορές δημιούργησαν και τα υψηλότερα επίπεδα οικειότητας, άρα και την πιο έντονη — αλλά λανθασμένη — αίσθηση πρόβλεψης. Οι σκηνές γνωστές από μία φορά προκάλεσαν πιο ήπια αντίδραση, ενώ οι εντελώς νέες σχεδόν καθόλου.
Με άλλα λόγια: το déjà vu δεν προβλέπει το μέλλον. Απλώς ενεργοποιεί έναν μηχανισμό του εγκεφάλου που μπερδεύει την οικειότητα με γνώση, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση ότι «ξέρουμε τι θα γίνει».
Αν και παραμένει ένα από τα πιο μυστηριώδη φαινόμενα της καθημερινής ζωής, οι ερευνητές συμφωνούν πως κάνουμε σημαντικά βήματα για να κατανοήσουμε τους γνωστικούς μηχανισμούς που το προκαλούν. Το déjà vu, όπως φαίνεται, είναι λιγότερο μεταφυσικό και περισσότερο… ένα έξυπνο αλλά ατελές τέχνασμα της μνήμης μας.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 6/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
