Η πεζογραφία ως λογοτεχνικό είδος- Η θεωρία για την πράξη

1. Η έννοια της αναφορικότητας

Θεμελιακό ζήτημα που απασχολεί τη θεωρία της πεζογραφίας είναι η σχέση της με την πραγματικότητα, δηλαδή η σχέση της λογοτεχνίας με τη ζωή. Ο Αριστοτέλης θεωρεί την λογοτεχνία ως πράξη μίμησης, το ίδιο και ο Πλάτωνας στον Κρατύλο και στην Πολιτεία. Η σύγχρονη όμως θεωρία για την πεζογραφία συνδέεται και επικεντρώνεται στη σχέση της με τη γλώσσα και την επιστήμη της γλωσσολογίας.

Είναι αδιαμφισβήτητο ότι κάθε είδος λογοτεχνικού έργου (πεζό ή ποιητικό) ξεκινάει από την πραγματικότητα και την απεικόνισή της, ακόμα και αν την υπερβαίνει ή την αποκρύπτει με τον υπερρεαλισμό ή το συμβολισμό. Εκείνο που επιδιώκει ο πεζογράφος με την ιστορία του και προσπαθεί να αποδείξει είναι ότι το έργο του έχει και ομοιότητα με την αλήθεια και σχέση με την πραγματικότητα. Ανάλογα όμως με το πλήθος και το είδος της εμπειρίας του, κάποιος μπορεί να βρει μια ιστορία πιθανοφανή ή απίθανη, όμως δεν υπάρχει είδος πεζού λόγου που να μη μετέχει στην πραγματικότητα, όσο υποκειμενικά και αν τη συλλαμβάνει ο πεζογράφος και την αποδίδει. Εξάλλου, η πραγματικότητα έχει πολλές πτυχές π.χ. κοινωνικές, ψυχολογικές κ.ά. γιαυτό και η πιστότητα δεν είναι απόλυτα εφικτή. Ας μην ξεχνάμε όμως, πως η πραγματικότητα ξεπερνάει και την πιο τολμηρή φαντασία. Τα πάθη, οι διαστροφές, οι πλάνες και οι παραλογισμοί, οι απίθανες καταστάσεις και οι παραδοξότητες είναι φαινόμενα που παρατηρούνται συχνά στη ζωή και υπερβαίνουν πάντα και τις πιο φανταστικές συλλήψεις των συγγραφέων. Εδώ ακριβώς, έρχεται ο όρος “αναφορικότητα”, ο οποίος λύνει το πρόβλημα με τις θέσεις του. Αναφορικότητα είναι ο τρόπος που ο συγγραφέας αναφέρεται γράφοντας στην πραγματικότητα. Ο κύριος μηχανισμός της αναφοράς είναι πάντοτε μέσα στο κείμενο και εδώ οι βαθμοί απόδοσης της πραγματικότητας διαφέρουν. Η σημειωτική μάλιστα υποστηρίζει ότι η εξωτερική πραγματικότητα αποδίδεται με τις λέξεις και τα σύμβολα, άρα δεν υπάρχει μια απευθείας συνάφεια ανάμεσα στις λέξεις και τα αναφερόμενα. Με άλλα λόγια, η πραγματικότητα είναι κάτι μοναδικό και ολοζώντανο που δεν μπορεί η πεζογραφία να την αποδώσει απόλυτα και ολοκληρωμένα. Εκείνο που έχει σημασία είναι ο πεζογράφος να μπορεί να περιγράφει την αλήθεια χωρίς υποκειμενικές προκαταλήψεις και με μια θεώρηση του πραγματικού όσο γίνεται πιο αντικειμενική (βλέπε Τσ. Τοντόροφ: Εισαγωγή στη φανταστική λογοτεχνία, εκδ. Οδυσσέας 1991).

Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει διδάσκοντας πεζογραφία να συζητάει με τα παιδιά τη σχέση του πεζογραφήματος με την πραγματική ζωή, τη σχέση του μύθου, της ιστορίας με την αλήθεια.

2. Η πλοκή

Η πλοκή είναι ο τρόπος που το σύνολο των γεγονότων συνδέεται στην αφήγηση, δηλαδή πώς η υπόθεση του έργου ενσωματώνεται στην πράξη της αφήγησης με τη ροή και τη σύνδεση των γεγονότων μεταξύ τους. Οι Ρώσοι φορμαλιστές μάλιστα, υποστηρίζουν ότι το πεζογράφημα είναι μια σειρά από γεγονότα δεμένα μεταξύ τους που κοινοποιούνται στον αναγνώστη μέσα από την πορεία του έργου. Πλοκή είναι το πώς ο αναγνώστης ενημερώνεται για ό,τι έγινε, δηλαδή τη σειρά με την οποία εμφανίζονται τα γεγονότα στο έργο, είτε αυτή είναι ευθύγραμμη είτε με αναδρομές - flash-back. Άρα, τα γεγονότα μιας ιστορίας συγκροτούν μια σύνθεση που ονομάζεται πλοκή. Ο Αριστοτέλης πάλι, ορίζει την πλοκή ως διευθέτηση-τακτοποίηση των γεγονότων του μύθου. Η λειτουργία της πλοκής κατά τον Jérard Genette (Figures III, Paris 1972) δίνει έμφαση ή υποβαθμίζει τα γεγονότα·  και αυτό έχει να κάνει με τη χρονική ακολουθία που τα γεγονότα συμβαίνουν και βασικό όργανο την επιτυχημένη αφήγηση. Γιαυτό η πλοκή είναι το πιο ουσιαστικό στοιχείο της πεζογραφίας.

Στοιχεία της πλοκής είναι η αρχή με την οποία ξεκινάει η δράση, μια μέση που εξελίσσει το γεγονός και ένα τέλος, το οποίο καταλήγει-τελειώνει τα γεγονότα. Η ενότητα της πλοκής είναι το πιο σημαντικό σε ένα πεζογράφημα και πρέπει να διασφαλίζει την τάξη μεταξύ των γεγονότων, να υπάρχει δηλαδή αυστηρή και σφιχτή ενότητα στην πλοκή, στο χρόνο, στον τόπο, στα πρόσωπα και στην πράξη, διαφορετικά το πεζογράφημα είναι ατελές και αποτυχημένο. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει, ακόμα και αν διδάσκει αποσπάσματα ενός πεζογραφήματος, να αποδίδει το σύνολο της ιστορίας για να μπορούν οι μαθητές να έχουν ολοκληρωμένη αντίληψη των συμβάντων, της πλοκής και να τη χαρακτηρίζουν αποδίδοντας συνοπτικά τον μύθο και περιγράφοντας τι είναι αυτό που περισσότερο τους συγκινεί και τους εντυπωσιάζει στο πεζογράφημα.

3. Είδη λογοτεχνικού πεζού λόγου

Α. Διήγημα: Πζό λογοτεχνικό έργο με μικρή έκταση, σε σχέση με το μυθιστόρημα και ολοκληρωμένη αυτοτελή υπόθεση, η οποία είναι φανταστική-πλαστή ή εμπνευσμένη από την πραγματικότητα. Η υπόθεση κινείται σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, στρέφεται γύρω από ένα γεγονός, στο οποίο πρωταγωνιστεί ένα κεντρικό πρόσωπο, ο ήρωας. Ενδέχεται όμως να συνυπάρχουν δευτερεύοντα γεγονότα ή πρόσωπα. Η πλοκή του είναι σύντομη.

Είδη διηγήματος: Το ηθογραφικό (περιγραφή-ακτινογράφηση χαρακτήρων, ήθη-έθιμα) ή ψυχογραφικό, το ρεαλιστικό, το κοινωνικό, πολιτικό, πολεμικό, εφηβικό, ερωτικό κ.λπ.

Εκπρόσωποι:   Γ. Βιζυηνός (“Ποίος ήτο ο φονεύς του αδελφού μου”, “Το μόνον της ζωής μου ταξίδιον”), Αλ. Παπαδιαμάντης (“Η σταχομαζώχτρα”, “Ο αλιβάνιστος”, “Αθηναϊκά διηγήματα”, “Χριστουγεννιάτικα” και “Πασχαλινά” διηγήματα κ.ά.), Ανδρ. Καρκαβίτσας (“Τα λόγια της πλώρης”), Γρ. Ξενόπουλος (“Το Ψυχοσάββατο”, “Τα παιδικά”), Γ. Ιωάννου (“Επιτάφιος θρήνος”, “Στο σπίτι του Κεμάλ”, “Το γάλα”, κ.ά.), Η. Βενέζης, Στρ. Μυριβήλης, Ά. Τερζάκης, Γ. Μαγκλής (“Οι κολασμένοι της θάλασσας”) και Μ. Χάκκας (“Ο μπιντές”, “Το ψαράκι της γυάλας” κ.λπ.), η Έ. Αλεξίου (“Η πέρδικα της Σκύρος”, “Η κυρά της αυλής” κ.ά.) και η Λ. Νάκου (“Η κόλαση των παιδιών”, συλλογή διηγημάτων από την Κατοχή). Εδώ, θα πρέπει οι μαθητές να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά του διηγήματος, το είδος και το κεντρικό πρόσωπο και να αφηγούνται προφορικά ή γραπτά την υπόθεσή του.

Β. Μυθιστόρημα: Πεζό λογοτεχνικό έργο με μεγάλη έκταση, φανταστική ή πραγματική υπόσταση. Μεγάλη πλοκή της υπόθεσης, πολυπρόσωπη, πολυκινητική. Γεγονότα, καταστάσεις και χαρακτήρες που αποδίδονται, βρίσκονται στο επίκεντρο. Διαγράφεται η εποχή αναφοράς του ανάγλυφα και κινείται σε πολλούς και διαφορετικούς τόπους. Αναλύονται σε βάθος τα συναισθήματα, οι σκέψεις και τα πάθη των ηρώων (πολλοί κεντρικοί ήρωες).

Είδη μυθιστορήματος:

α) Ιστορικό μυθιστόρημα: Στόχος του η ιστορική βιογραφία προσώπων ή η ιστορική αναβίωση μίας εποχής και των γεγονότων της. Ιστορικά μυθιστορήματα έγραψαν ο Εμμ. Ροΐδης, ο Δημ. Βικέλας, ο Άγγ. Τερζάκης, ο Άγγ. Βλάχος, ο Κ. Κυριαζής.

β) Ηθογραφικό μυθιστόρημα: Οι χαρακτήρες και η ζωή των ανθρώπων στην ύπαιθρο, τα ήθη, τα έθιμα, οι προλήψεις, οι δεισιδαιμονίες. Πολλές φορές οι ήρωες ψυχογραφούνται σε βάθος, όπως “Η φόνισσα” του Αλ. Παπαδιαμάντη, “Ο ζητιάνος” του Ανδρ. Καρκαβίτσα, “Ο Αλέξης Ζορμπάς” του Ν. Καζαντζάκη κ.ά.

γ) Αστικό μυθιστόρημα: Η ζωή και οι χαρακτήρες των κατοίκων στις μεγάλες πόλεις.

Εκπρόσωποι: Γιάννης Ψυχάρης, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Τάσος Αθανασιάδης και πολλοί σύγχρονοι, η Μάρω Δούκα, η Άλκη Ζέη, η Ευγενία Φακίνου, η Ρέα Γαλανάκη.

δ) Πολεμικό μυθιστόρημα: Περιγράφει τις συμφορές των πολέμων και την τραγωδία των ανθρώπων στον πόλεμο. Είναι κύρια “αντιπολεμικά”, γιατί καταδικάζουν τις φρικαλεότητες και τις εφιαλτικές εικόνες των πολέμων και εξυψώνουν την ειρήνη. Ακόμη και αυτοί, που θεωρούν τους πολέμους αναγκαίους σαν απελευθερωτικούς και εθνικούς ή κοινωνικούς, εξυμνούν τα ηρωικά κατορθώματα και τη γενναιότητα, αλλά ανακαλύπτουν τη βαρβαρότητα και την απανθρωπιά των πολέμων.

ε) Πολιτικό μυθιστόρημα:· Περιγράφει πολιτικά τις εποχές και αναλύει τα αίτια και τις συνέπειες πολιτικών καταστάσεων και γεγονότων.

Πολεμικά έγραψαν: Ο Ηλίας Βενέζης (“Αιολική Γη”), ο Γιώργος Θεοτοκάς (“Αργώ”), ο Τάσος Αθανασιάδης (“Τα παιδιά της Νιόβης”), ο Στρατής Μυριβήλης (“Η ζωή εν Τάφω”), ο Νίκος Καζαντζάκης (“Αναφορά στον Γκρέκο”, “Οι αδερφοφάδες”).

Πολιτικά έγραψαν: Η Διδώ Σωτηρίου (“Η εντολή”, “Κατεδαφιζόμεθα”), ο Βασίλης Βασιλικός (“Ζ”), ο Χρόνης Μίσιος (“Καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς”), ο Άρης Αλεξάνδρου (“Το κιβώτιο”) κ.ά.

Γ. Νουβέλα: Νεότερο είδος πεζού λόγου (νεαρά: novo, νουβέλα) μεταξύ διηγήματος και μυθιστορήματος στην έκβαση, μικρότερο δηλαδή σε έκταση μυθιστόρημα. Περιεχόμενο και είδη όμοια με το μυθιστόρημα, η διαφορά είναι ότι τα γεγονότα αναφέρονται στην εποχή του συγγραφέα κατά κανόνα (σύγχρονα με αυτόν). Η διάκρισή της από το μυθιστόρημα κάποιες φορές είναι δύσκολη.

Χαρακτηριστικά δείγματα αριστοτεχνικής γραφής στη νουβέλα είναι τα έργα των:

Αλ. Παπαδιαμάντη (“Η γυφτοπούλα”, “Οι έμποροι των εθνών”, “Ο βαρδιάνος στα Σπόρκα”), Γεωργίου Βιζυηνού (“Το αμάρτημα της μητρός μου”, “Μοσκώβ Σελίμ”).

Εδώ, θα πρέπει οι μαθητές να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά του μυθιστορήματος και της νουβέλας, το είδος και τα κεντρικά πρόσωπα, να αφηγούνται προφορικά ή γραπτά την υπόθεσή του, να μπορούν να χαρακτηρίζουν τα κεντρικά και άλλα πρόσωπα και να αναλύουν νοηματικά και ιδεολογικά τους βασικούς άξονες των ιδεών του και να εκθέτουν την άποψή τους για τα βασικά μηνύματα και το θέμα του αποσπάσματος ή του έργου.

4. Αισθητική και τεχνική της πεζογραφίας

Οικονομία: Οργάνωση των μερών (οι ενότητες), δομή του έργου, πρόθεση του συγγραφέα,

Προοικονομία: Ο συγγραφέας προετοιμάζει την εξέλιξη της πλοκής, προϊδεάζει για το τι θα συμβεί για να φανεί φυσικό, λογικό επακόλουθο και όχι ξάφνιασμα. Π.χ.: τα προοίμια των επών του Ομήρου.

Παρέκβαση: Η προσωρινή απομάκρυνση από το θέμα με αναφορά σε άλλα άσχετα, με την υπόθεση του έργου. Π.χ.: ενώ συμβαίνει κάτι, ο ήρωας αναπολεί το παρελθόν ή ο συγγραφέας ξεφεύγει από το θέμα και παρεκβαίνει με άλλες άσχετες με τη στιγμή αναφορές. 

Τραγική ειρωνεία: Συμβαίνει όταν ο ήρωας πιστεύει πράγματα αντίθετα από την πραγματικότητα, που εμείς όμως γνωρίζουμε και μιλώντας ή ενεργώντας ειρωνεύεται τραγικά τον εαυτό του μέσα από αυτή τη δραματική άγνοια.

Κλιμάκωση: Το ανέβασμα της έντασης των συναισθημάτων, του ενδιαφέροντος, της αγωνίας, σταδιακά.

Εδώ θα πρέπει ο μαθητής να μπορεί να αναγνωρίζει και να ερμηνεύει τις αισθητικές αυτές τεχνικές, όπου είναι απαραίτητο.

5. Τεχνικές της αφήγησης

Α. Ως προς τον αφηγητή και την αφήγηση:

1. Ο αποστασιοποιημένος αφηγητής ή αφήγηση αντικειμενική σε γ΄ ενικό πρόσωπο. Ο συγγραφέας δεν μετέχει στα δρώμενα, είναι αντικειμενικός, απρόσωπος παρατηρητής και η αφήγησή του είναι διαμεσολάβηση προς τον αναγνώστη, από εξωτερική οπτική γωνία.

2. Ο δραματοποιημένος αφηγητής: Βλέπει βιωματικά τα πράγματα, συμμετέχει άμεσα ως βασικό ή δευτερεύον πρόσωπο και αφηγείται σε α΄ ενικό πρόσωπο (άμεση αφήγηση) από εσωτερική οπτική γωνία-εστίαση η αφήγηση. 

3. Ο διάλογος: Προσδίδει αμεσότητα, ζωντάνια και δραματική θεατρικότητα στο έργο.

Β. Τεχνική ως προς τον χρόνο

1. Γραμμική: Ομαλή σειρά. Τα γεγονότα σε ομαλή πορεία από το παρόν στο μέλλον, με τη σειρά που έγιναν, χωρίς παρεμβολές.

2. Αναδρομική αφήγηση: Ξαφνικές αναδρομές στο παρελθόν (flash-back), που περιλαμβάνουν προγενέστερα γεγονότα από το σημείο που βρίσκεται ο αφηγητής (in media res). 

3. Οι πρόδρομες αφηγήσεις: Αναφέρονται εκ των προτέρων συνοπτικά σε γεγονότα που θα ακολουθήσουν ή θα συμβούν στο μέλλον και αργότερα.

Απαραίτητο είναι οι μαθητές να αναγνωρίζουν και να δικαιολογούν το είδος του αφηγητή και τις τεχνικές της αφήγησης.

Θέματα για Συζήτηση

Ποιο είδος αφήγησης είναι αρτιότερο κατά τη γνώμη σας ή πιο αρεστό και γιατί;

Ποιος αφηγητής κατά την τεχνική του προσδίδει ένταση, ενδιαφέρον, ελκυστικότητα και γιατί; (ο αποστασιοποιημένος ή ο δραματοποιημένος).

Προτιμάτε το μυθιστόρημα ή το διήγημα και γιατί;

Γ. Ηρακλέους, φιλόλογος

Επισυνάπτουμε τρία κριτήρια διδασκαλίας και αξιολόγησης σύμφωνα με το νέο σύστημα για το μάθημα της λογοτεχνίας στη Β΄ Λυκείου.

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία

Τάξη:  Β΄

ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΟΝΔΥΛΑΚΗΣ (1861-1920)

Ο Πατούχας (απόσπασμα)

Η Καλιώ η Ζερβούδαινα, η επιλεγομένη σκωπτικώς^[1] Αλογόμυγια, διά το μικρόσωμον και την νευρικήν της ζωηρότητα, διετηρείτο ακόμη καλά εις την ηλικίαν κατά την οποίαν συνήθως αι χωρικαί έχουν τελείως γηράσει, συντριβόμεναι υπό των ^{επιμόχθων[2]} εργασιών και των πόνων της μητρότητος.

Χηρεύσασα πολύ ενωρίς, έδειξε διαθέσεις να επανορθώση της μοίρας το αδίκημα. Δι’ ένα όμως ή δι’ άλλον λόγον υπερέβη το τεσσαρακοστόν και έφθανεν εις τα σαράντα πέντε, χωρίς να πραγματοποίηση τον πόθον της, αλλά και χωρίς ν’ αποβάλη την ελπίδα. Τούτο τουλάχιστον συνεπέρανον οι χωριανοί από την φιλάρεσκον επιμέλειαν την οποίαν εδείκνυεν εις τον ιματισμόν^[3] της πάντοτε, μάλιστα δε όσον επροχώρει η ηλικία της, από την τάσιν την οποίαν εδείκνυε να κρύπτη την πραγματικήν της ηλικίαν και από την νεανικήν ζωηρότητα την οποίαν είχεν εις τας κινήσεις. Ουδέποτε την είδε κανείς ανυπόδυτην^[4] έξω, όπως άλλας γυναίκας, νέας μάλιστα και ανυπάνδρους, αίτινες εφαίνοντο θεωρούσαι περιττήν πολυτέλειαν την υπόδυσιν.

Ήσαν αρκετά ταύτα διά να την παραλάβη το κοινόν σκώμμα^[5] και η κακολογία, ήτις όμως όσον και αν το επεδίωκε, δεν κατώρθωσε ποτέ να εύρη εις την διαγωγήν της τίποτε περισσότερον από την ελαφρότητα την οποίαν της απέδιδεν.

Ο σύζυγος της αποθανών, της αφήκε μετά των θλίψεων της προώρου χηρείας, περιουσίαν ικανήν και μίαν θυγατέρα. Το Μαρούλι, ως ωνομάζετο, είχε γίνει νέα λεπτοκαμωμένη, ψυχρά και, κατ’ αντίθεσιν προς την μητέρα της, ολιγόλογος συσφίγγουσα τα χείλη με αξιοπρέπειαν αρχοντοπούλας μη στάξη και μη βρέξη. Είχε δε τω όντι^[6] ανατραφή ως αρχοντοπούλα του χωριού, «χωρίς να την ’δη ήλιος», ως έλεγεν η μητέρα της. Δεν είχε γνωρίσει αυτή την σκληραγωγίαν της βουκολικής⁷ ζωής, εις ην διήρχοντο τα μέχρι της ήβης έτη, πολλάκις δε και υπέρ την ήβην, αι πλείσται των κορασίδων, μόνον εκ του ενδύματος διακρινόμενοι από ταγώρια με τα οποία διημέρευον· ούτ’ εξύπνησέ ποτε κατά τας χειμερινάς νύκτας «την ώραν που βγαίνουν η πήχες» διά να παχνίση⁸ τα βώδια· δεν έσκαψε ποτέ, ούτ’ εβωλοκόπησε^[9] και δεν εψήθη υπό του φλογερού ηλίου εις το αλώνισμα και το λίχνισμα. Μόλις εγνώρισε το αέρισμα και το λιομάζωμα και τούτο μετά μεγάλων προφυλάξεων της αβράς^[10] λευκότητος του προσώπου και των χειρών της. Το περισσότερον του καιρού της διήρχετο εις την σκιάν, ράπτουσα και υφαίνουσα, και ήτον υφάντρια μοναδική, τα δ’ εργόχειρά της ήσαν εξακουστά.[....]

Η Ζερβούδαινα την ηγάπα με την ελαφρότητα και την υπερβολήν που είχεν εις όλα, οι δε υπερβολικοί έπαινοι και αι θωπείαι^[11] τας οποίας επεδαψίλευεν^[12] εις την «κολώνα» της συνετέλεσαν μεγάλως εις το να ψηλώση τόσον η μύτη της. Εν τοσούτω^[13] από τινος οι κακόγλωσσοι ^{διετείνοντο[14]} ότι η προβαίνουσα ηλικία της θυγατρός είχεν αρχίσει να ενοχλή την μητέρα· και από δύο ήδη ετών το Μαρούλι είχε σταματήσει εις τα δεκαοκτώ, διά να δύναται και η χήρα να λέγη ότι δεν είχε πατήσει ακόμη τα σαράντα.[…]

(Εκδ. οίκος Γ. Φέξη, 1916)

[1] κοροϊδευτικά

[2] κουραστικών

[3] το ντύσιμό της

[4] χωρίς παπούτσια

[5] πείραγμα

[6] πράγματι

[7] της ζωής των βοσκών

[8] να ταῒσει

[9] βολωκοπώ: σπάω και διαλύω τους βώλους του χώματος σε αγρό μετά το όργωμα.

[10] απαλής, τρυφερής

[11] μεταφ. κολακείες

[12] έδινε με αφθονία

[13] εν τω μεταξύ

[14] ισχυρίζονταν

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  α.

α1. Να αναφέρετε ένα χαρακτηριστικό του τόπου, στον οποίο ζουν τα πρόσωπα της ιστορίας, καθώς και με τις οποίες ασχολούνται οι άνθρωποι που κατοικούν σε αυτόν.

(30 μονάδες)

α2. Να κατονομάσετε τα δύο βασικά πρόσωπα της ιστορίας και να τα χαρακτηρίσετε.

(30 μονάδες)

  β. Ποια χαρακτηριστικά κατά τη γνώμη σας πρέπει να διαθέτει σήμερα μια νέα και μια μεγαλύτερη γυναίκα έτσι, ώστε να έχει ευπρέπεια, προσωπικότητα στο πλαίσιο της απελευθέρωσής της (100 λέξεις);

(40 μονάδες)

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία

Τάξη: Β΄

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

Αναφορά στον Γκρέκο (απόσπασμα)

 Μιαν ανοιξιάτικη Κυριακή θυμούμαι δυο τρεις ανθισμένες κερασιές σ᾿ ένα οργωμένο κόκκινο χωράφι, γέμισε η καρδιά μου ευτυχία. Βγήκε τη στιγμή εκείνη κι έλαμψε ό ήλιος σαν την πρώτη μέρα που βγήκε από τα χέρια του Θεού˙ έλαμψε η θάλασσα του Σαρωνικού, πέρα η Αίγινα στο πρωινό φως γέμισε τριαντάφυλλα˙ δυο κοράκια πέταξαν καλoσήμαδα δεξά μου και τα φτερά τους αντιδόνησαν σαν κόρδες δοξαριού.

Από τη μια μεριά τα κύματα σαν ομηρικά άλογα, με άσπρες χαίτες, δροσεροί μακρόσυρτοι στίχοι του Ομήρου, κι από την άλλη μεριά η ελιά της Αθηνάς όλο λάδι και φως, κι η δάφνη του Απόλλωνα, και τα θαματουργά όλο κρασί και τραγούδι αμπέλια του Διόνυσου. Στεγνή, λιτοδίαιτη γης, πέτρες ροδοκοκκινισμένες από τον ήλιο, τα βουνά γαλάζια κυματίζουν ανάερα, αχνίζουν μέσα στο φως. Ολόγυμνα, και λιάζoυvται ήσυχα, αναπαμένα, σαν αθλητές.

Πήγαινα κι ως πήγαινα θαρρούσα πως όλη η γης κι ο ουρανός οδοιπορούσαν μαζί μου· έμπαιναν μέσα μου όλα τα γύρα μου θάματα, άνθιζα, γελούσα, αντιδονούσα κι εγώ σαν την κόρδα του δοξαριού· κι η ψυχή μου πώς χάνουνταν την Κυριακή εκείνη κι έσβηνε τιτιβίζοντας στο πρωινό φως, σαν τη σταρήθρα^[1]!

Ανέβηκα σ’ ένα λόφο κι αγνάντευα πέρα τη θάλασσα, τα φτενά^[2] ρόδινα ακρογιάλια, τ᾿ αλαφρογραμμένα νησιά. Τι χαρά είναι ετούτη! μουρμούρισα· πώς κολυμπάει το παρθενικό σώμα της Ελλάδας, κι ανασηκώνεται από τα κύματα και πέφτει επάνω του ο ήλιος, σαν αρραβωνιαστικός! Πώς δάμασε την πέτρα και το νερό και πώς λαγάρισε^[3] από την αδράνεια και τη χοντροκοπιά της ύλης, κρατώντας μοναχά την ουσία!

Γύριζα να γνωρίσω την Αττική, έτσι νόμιζα· μα εγώ γύριζα να γνωρίσω την ψυχή μου· στα δέντρα, στα βουνά, στη μοναξιά ζητούσα να βρω και να γνωρίσω την ψυχή μου, μάταια· η καρδιά δε σκιρτούσε· σημάδι άσφαλτο πως δεν έβρισκα αυτό που ζητούσα.

Μια μέρα μονάχα, ένα μεσημέρι, θάρρεψα πως τη βρήκα. Είχα πάει ολομόναχος στο Σούνιο· ήλιος καφτός, είχε μπει το καλοκαίρι, τα πληγωμένα πεύκα έχυναν το ρετσίνι τους κι ο αγέρας μοσχοβολούσε· ένα τζιτζίκι ήρθε και κάθισε στον ώμο μου και κάμποση ώρα οδοιπορούσαμε μαζί· μύριζα όλος σαν πεύκο, είχα γίνει πεύκο, κι άξαφνα, ως ξεπρόβαινα από τον πευκώνα, είδα τις άσπρες κολόνες του ναού του Ποσειδώνα, κι ανάμεσά τους, στραφταλιστή, σκούρα γαλάζια, την άγια θάλασσα. Τα γόνατά μου κόπηκαν, στάθηκα· ετούτη είναι η Ομορφιά, συλλογίστηκα, ετούτη είναι η αφτέρουγη Νίκη, η κορφή της χαράς, πιο απάνω δεν μπορεί να φτάσει ό άνθρωπος. Ετούτη είναι η Ελλάδα.[…]

(1961)

[1] σιταρήθρα: αποδημητικό πτηνό που φωλιάζει σε θάμνους.

[2] φτενός -ή -ό: λεπτός, λιγνός.

[3] καθάρισε, έγινε διαυγές.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  α.

α1. Να επισημάνετε στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου τα πρόσωπα από την αρχαία ελληνική ιστορία ή μυθολογία που φέρνει στη μνήμη του Καζαντζάκη η θέα της αττικής γης. Να αναφέρετε τα χαρακτηριστικά στοιχεία που συνοδεύουν τα πρόσωπα αυτά.

(30 μονάδες)

α2. Να περιγράψετε τις αντιδράσεις του αφηγητή όταν αντικρίζει τις κολώνες του Ναού του Ποσειδώνα. (Σχολιασμός-αιτιολόγηση).

(30 μονάδες)

  β.  Πώς επιδρά η ελληνική φύση και πολιτιστική ταυτότητα στον νεοέλληνα; Να αναπτύξετε τις ιδέες σας συγκριτικά με το τότε (Καζαντζάκης) και το σήμερα. (Συμπεριφορά των νέων απέναντι σε αυτά).

(40 μονάδες)

Μάθημα: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία

Τάξη:  Β΄

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ

Η ζωή εν τάφω^[1]

Τα καράβια (απόσπασμα)

 Στην πόρτα σου άκουσα σιγανά αναφυλλητά. Ήσουνα συ που έκλαιγες ολομόναχη μέσα στο σκοτάδι, έκλαιγες σιωπηλά όλη νύχτα. Μπήκα μέσα και δε μιλήσαμε. Έκλαιγες ήσυχα κ’ εγώ έκαμα πως ξεκουμπώνω το γελιό^[2], πολύ απασχολημένος τάχα μ’ αυτή τη δουλειά. Γιατί μονάχα να σ’ ανερωτούσα τι κλαις, θα μ’ έπνιγε το κλάμα. Αυτό θάτανε κάπως αστείο για έναν επαναστάτη φορτωμένον μ’ όλη την πανοπλία του και με διακόσια φυσίγγια στις μπαλάσκες. (Στοχάσου μια τέτοιαν ώρα πώς μπόρεσα και ξαναθυμήθηκα τον αποχαιρετισμό του Έχτορα^[3]!..)

Έκλαιγε κ’ ένα κοριτσάκι κοντά σου πάνω σε μια κόκκινη πολυθρόνα, σιγά – σιγά κι αυτό. Φορούσε βελουδένια βυσσινιά ρόμπα και τόνα ποδαράκι του ήταν ξακάλτσωτο. Εγώ στο τέλος βάλθηκα να βλέπω τάχα με μεγάλη προσοχή αυτό το γυμνό ποδαράκι. Παρακολούθησες τη ματιά μου και τράβηξες ένα πανεράκι πλεγμένο από φύλλα καλαμποκιάς. Απ’ εκεί έβγαλες άλλο ένα καλτσάκι και πολεμούσες να το περάσεις στο πόδι του παιδιού.

- Μα αυτή η κάλτσα είναι άλλο χρώμα, είπα, και χαμογελούσα ηρωικά. Η φωνή μου έτρεμε.

Εσύ τότες ξαφνικά άφησες το καλτσάκι μισοκρεμασμένο στο πόδι του παιδιού, μ’ αγκάλιασες σφιχτά κι άρχισες να κλαις ασυγκράτητα.

Εγώ δεν έκλαψα. Μονάχα ένας κόμπος ανέβαινε ως το λαρύγγι μου και τον κατάπινα με πείσμα. Κρέμασα το ντουφέκι στον ώμο κ’ έφυγα σκυφτός. Ήμουνα βαρύς από θλίψη, ξιπασμένος από τη δύναμη της ανδρειάς μου.

Σαν μπαίναμε στα βαπόρια που σφύριζαν έτσι παράφωνα, ο θεός άρχισε να βρέχει. Ήμασταν σωριασμένοι μέσα στη βάρκα που κουνιόταν δυνατά. Κάμποσοι τραγουδούσανε σατιρικά τραγούδια του νησιού.

Άλλοι ρίχναν αποχαιρετιστήριες ντουφεκιές στον αέρα, κάναν τους υπαξιωματικούς να βλαστημούν και να φυσάνε τις σφυρίχτρες τους έξω φρενών. […]

[1] Η Ζωή εν τάφω είναι ένα από τα σημαντικότερα αντιπολεμικά μυθιστορήματα. Εκδόθηκε το 1924 και καταγγέλλει με τη φωνή του λοχία Κωστούλα τη φρίκη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

[2] γυλιός: μακρύς και στενός στρατιωτικός σάκκος

[3] Ο συγγραφέας αναφέρεται στη σκηνή του αποχαιρετισμού του Έκτορα, γιου του βασιλιά της Τροίας Πριάμου, προς τη γυναίκα του Ανδρομάχη και το μικρό τους γιο Αστυάνακτα, όπως αυτή παρουσιάζεται στην ομηρική Ιλιάδα (Ζ 390-502). Ο Έκτορας, παρ’ όλες τις εκκλήσεις της Ανδρομάχης, θα ξαναπάει στη μάχη, όπου θα σκοτωθεί από τον Αχιλλέα. 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

  α.

α1. «Στην πόρτα σου άκουσα σιγανά τα αναφιλητά … της ανδρειάς μου.» Να περιγράψετε το χώρο και να αναφέρετε τα πρόσωπα της παραπάνω σκηνής. Για ποιο λόγο υπάρχει κλάμα σε αυτήν;

(30 μονάδες)

α2. Γιατί πιστεύετε ότι ο αφηγητής ανακαλεί στη μνήμη του τον ήρωα της Τροίας Έκτωρα; Ποιες ομοιότητες υπάρχουν ανάμεσα στα δύο πρόσωπα;

(30 μονάδες)

  β. Ο Μυριβήλης με το έργο του Η ζωή εν τάφω εγκαινιάζει τη σύγχρονη ελληνική αντιπολεμική λογοτεχνία. Να τεκμηριώσετε την άποψη αυτή με αναφορές στο κείμενο και να εκθέσετε τη δική σας θέση απέναντι στους πολέμους. (100 λέξεις)

(40 μονάδες)

Γ. Ηρακλέους φιλόλογος

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

Σχολεία: Αλλάζουν οι ώρες αποχώρησης των μαθητών

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 24 Απριλίου

Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 24/4

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)

ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber