Λεωνίδας Βουρλιώτης Τα τελευταία χρόνια, και ιδιαίτερα μετά την πανδημία COVID-19, τα ψηφιακά εργαλεία έχουν κατακλύσει την ελληνική και διεθνή εκπαιδευτική πραγματικότητα. Εικονικές τάξεις, πλατφόρμες διαχείρισης μάθησης (LMS), εφαρμογές αξιολόγησης, ακόμα και τεχνητή νοημοσύνη, έχουν πλέον ενσωματωθεί στην καθημερινότητα εκπαιδευτικών και μαθητών.
Αλλά τι συνεπάγεται αυτή η τεχνολογική «επανάσταση»; Η ερώτηση παραμένει επίμονη και βαθιά διλημματική: τα ψηφιακά εργαλεία στην εκπαίδευση είναι τελικά καινοτομία που ενισχύει τη μάθηση ή επιβάρυνση που αλλοιώνει τον παιδαγωγικό σκοπό στον ήδη επιβαρυμένο εκπαιδευτικό χώρο;
Ο ψηφιακός ενθουσιασμός και η υπόσχεση της καινοτομίας
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως τα ψηφιακά εργαλεία υπόσχονται έναν επανασχεδιασμό της μάθησης. Διαδραστικοί πίνακες, πλατφόρμες e-learning, εφαρμογές αξιολόγησης σε πραγματικό χρόνο, εικονικά εργαστήρια, ψηφιακές βιβλιοθήκες και τεχνητή νοημοσύνη στην υποστήριξη της διδασκαλίας, όλα φιλοδοξούν να ενισχύσουν την εξατομικευμένη μάθηση, να ελαφρύνουν τον κόπο του δασκάλου και να φέρουν τον μαθητή πιο κοντά στον κόσμο του μέλλοντος.
Κι όμως, πίσω από τον ψηφιακό ενθουσιασμό ελλοχεύει μια άλλη αλήθεια, πιο σιωπηλή και δύσκολη να καταγραφεί: η κόπωση των εκπαιδευτικών, η απαξίωση της δια ζώσης σχέσης, η μετατροπή της τάξης σε πεδίο ψηφιακής επιτήρησης και όχι αλληλεπίδρασης.
Για πολλούς εκπαιδευτικούς, η ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων δεν υπήρξε επιλογή αλλά απαίτηση, χωρίς επαρκή επιμόρφωση, χωρίς χρόνο για αφομοίωση και χωρίς παιδαγωγική στρατηγική. Η τεχνολογία έγινε μέσο συμμόρφωσης και γραφειοκρατίας – όχι δημιουργίας. Επιπλέον, η άνιση πρόσβαση σε τεχνολογικούς πόρους αναπαράγει κοινωνικές ανισότητες: ποιος μαθητής έχει αξιόπιστο εξοπλισμό, σταθερό διαδίκτυο, γονείς τεχνολογικά εγγράμματους;
Όταν το μέσο γίνεται το μήνυμα
Η ενσωμάτωση της τεχνολογίας δεν είναι ουδέτερη. Κάθε εργαλείο φέρει μια ιδεολογία: προάγει ορισμένες συμπεριφορές, αποθαρρύνει άλλες. Τα κουμπιά, τα analytics, οι φόρμες, οι χρονομετρημένες εξετάσεις, αλλάζουν το τι μετράμε ως "μάθηση". Όταν η καινοτομία εστιάζει στο μετρήσιμο και στο εφικτό, χάνεται συχνά το ανεπαίσθητο, το δύσκολο, το ερώτημα. Η παιδεία, όμως, είναι ακριβώς αυτό: η φλόγα του ερωτήματος, όχι το πάτημα ενός κουμπιού.
Το κρίσιμο ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι αν τα ψηφιακά μέσα είναι καλά ή κακά. Το ερώτημα είναι πώς, από ποιους, και γιατί χρησιμοποιούνται. Αντί να επικεντρωνόμαστε στο εργαλείο, πρέπει να ξαναβρούμε τον παιδαγωγικό σκοπό. Τα μέσα να υπηρετούν το νόημα – όχι το αντίστροφο.
Η καινοτομία είναι ευπρόσδεκτη όταν είναι γειωμένη στις ανάγκες των εκπαιδευτικών και των μαθητών, όταν συνοδεύεται από επιμόρφωση, αναστοχασμό και ελευθερία παιδαγωγικής επιλογής. Δεν είναι κάθε ψηφιακή λύση καινοτομία· ούτε κάθε τεχνολογική προσθήκη πρόοδος.
Μπορούμε να οραματιστούμε μια εκπαίδευση όπου ο μαθητής γράφει σε χαρτί και ταυτόχρονα δημιουργεί έναν ψηφιακό χάρτη ιδεών· όπου η τεχνολογία δεν αντικαθιστά τη σχέση αλλά την ενισχύει· όπου ο εκπαιδευτικός δεν γίνεται χειριστής συστημάτων, αλλά εμπνευστής διαλόγου.
Η τεχνολογία από μόνη της δεν είναι ούτε σωτήρας ούτε απειλή. Είναι καθρέφτης της φιλοσοφίας μας για την εκπαίδευση. Κι αν κοιτάξουμε αρκετά βαθιά στον καθρέφτη, ίσως να δούμε όχι απλώς εργαλεία, αλλά τον εαυτό μας: τι πολίτες θέλουμε να διαμορφώσουμε, τι σχολεία να χτίσουμε, τι μέλλον να ονειρευτούμε.
Η συζήτηση για τα ψηφιακά εργαλεία δεν πρέπει να περιορίζεται στο "ναι ή όχι", αλλά στο "πώς και γιατί". Κρίνεται απαραίτητο ένα εθνικό σχέδιο ψηφιακού γραμματισμού, όχι μόνο για μαθητές αλλά και για εκπαιδευτικούς, ώστε:
Η τεχνολογία να εξυπηρετεί τη μάθηση, όχι να την αντικαθιστά.
Όπως έλεγε ο Marshall McLuhan: «Το μέσο είναι το μήνυμα». Αν δεν προσέξουμε, η εκπαιδευτική διαδικασία κινδυνεύει να οριστεί από την τεχνολογία και όχι από την παιδαγωγική ουσία της. Τα ψηφιακά εργαλεία είναι χρήσιμα όταν χρησιμοποιούνται με φρόνηση και με επίγνωση των ορίων τους.
Η πρόκληση για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα είναι να διαμορφώσει ένα πλαίσιο όπου η τεχνολογία ενδυναμώνει και δεν αντικαθιστά την ανθρώπινη σχέση δασκάλου–μαθητή.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Η ύλη για 70.000 υποψήφιους ως 14/5 με τις λύσεις
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 15/05
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
