Μέρος Α'
Όταν ο Μαξ Βέμπερ, ο θεμελιωτής της σύγχρονης Κοινωνιολογίας τόνιζε ότι «το μέλλον ανήκει στη γραφειοκρατία», φαινόταν σαν μια αόριστη και θεωρητική πρόβλεψη.
Κι όμως, ήταν καρπός μιας εμβριθούς ανάλυσης του σύγχρονου καπιταλισμού και κυρίως εκείνων των βασικών επιλογών του με τις οποίες ενισχύεται και αναπαράγεται η πολιτική και ιδεολογική επικράτησή του. Τόνιζε μάλιστα τα εξής.
«Κρυσταλλωμένο πνεύμα είναι και εκείνη η ζωντανή μηχανή την οποία παριστάνει η γραφειοκρατική οργάνωση με την εξειδίκευση της εργασίας της, τον διαχωρισμό των αρμοδιοτήτων της, τις ρυθμίσεις της και τις ιεραρχικά κλιμακωμένες σχέσεις υπακοής. Σε συνδυασμό με τη νεκρή μηχανή, απασχολούνται να κατασκευάσουν το κλουβί εκείνης της δουλείας του μέλλοντος, στην οποία ίσως εξαναγκασθούν αδύναμοι οι άνθρωποι να κατοικήσουν κάποτε, όπως οι φελάχοι στο κράτος της αρχαίας Αιγύπτου. Αυτό μπορεί να συμβεί, εάν μια καθαρά τεχνικά διοίκηση, δηλ. μια ορθολογική διοίκηση και εξασφάλιση υπαλλήλων, θα ήταν η τελική και μοναδική αξία, η οποία θα αποφάσιζε για τον τρόπο διεύθυνσης των υποθέσεών τους. Γιατί η γραφειοκρατία αυτή εξυπηρετεί πολύ καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη διάρθρωση της εξουσίας». (Max Weber, Κοινωνιολογία του Κράτους).
Στη χώρα μας οι διάφοροι αναλυτές επιχειρούν να «αμβλύνουν» τον εξουσιαστικό ρόλο της γραφειοκρατίας και την καλουπώνουν ως μια τεχνική αδυναμία της Διοίκησης και των υπαλλήλων της, και θεμελιώνουν αυτή τη σκόπιμη στρέβλωση του ρόλου της γραφειοκρατίας στην ταλαιπωρία των πολιτών, όταν πηγαίνουν να εξυπηρετηθούν σε δημόσιες υπηρεσίες! Και έτσι επιχειρείται να συγκαλυφθεί ο εξουσιαστικός και έντονα ιεραρχικός και πυραμιδικός ιστός της.
Στην εκπαίδευση – κατεξοχήν κοινωνικό και πολιτισμικό θεσμό –, η διοίκηση με άξονα τη γραφειοκρατία έχει διαμορφώσει ένα ασφυκτικό και πολυδαίδαλο σύστημα, το οποίο αντί να είναι βοηθητικό στην κύρια αποστολή του σχολείου τείνει να το επισκιάζει και να το χειραγωγεί. Ο απόλυτος έλεγχος κάθε λειτουργίας – ακόμα και της πιο ασήμαντης - των σχολείων από την ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας μέσω των δομών διοίκησης (κεντρικών και περιφερειακών) είναι δηλωτικός του ασφυκτικού κλοιού των θεσμών της εκπαίδευσης, που πνίγει κάθε έννοια αυτενέργειάς των και πρωτοβουλιών τους.
Είναι δε χαρακτηριστικό το εξής στοιχείο. Ενώ το εκπαιδευτικό μας σύστημα χαρακτηρίζεται ως το πιο συγκεντρωτικό εκπαιδευτικό σύστημα της Ευρώπης από τους σχετικούς διεθνείς οργανισμούς, οι Υπουργοί Παιδείας των τελευταίων χρόνων αντί να αμβλύνουν το συγκεντρωτισμό και την γραφειοκρατία, τα ενισχύουν! Και αυτό είναι μια βαθιά συντηρητική πολιτική επιλογή, που αποσκοπεί στην ιδεολογική και κοσμοθεωρητική χειραγώγηση του παιδαγωγικού ρόλου του σχολείου.
Παράλληλα, μετασχηματίζονται τα σχολεία και το επάγγελμα των εκπαιδευτικών ως απλοί διεκπεραιωτές των κεντρικών επιλογών! Αντί να δημιουργούνται συνθήκες για την απελευθέρωση των δημιουργικών δυνάμεων της εκπαίδευσης, στήνονται μηχανισμοί ελέγχου και φασκιώματός των.
Προσθετικά και πάντα συμβατά με την αντίληψη της ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας, υπάρχει και η εξής εξέλιξη. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός, αντί να μειώνει τους αρμούς της γραφειοκρατίας - ως θα ήταν αναμενόμενο -, τους ενισχύει. Ο λόγος είναι απλός. Όχι απλά και μόνο δεν θεμελιώνεται, όπως θα έπρεπε, αλλά ούτε καν λαμβάνει υπόψη τη ζώσα σχολική πραγματικότητα και τη βασική λειτουργία των εκπαιδευτικών.
Το φαινόμενο της γραφειοκρατίας σε σχέση με το εκπαιδευτικό σύστημα έχει απασχολήσει στη χώρα μας μια σειρά από παιδαγωγούς και κοινωνιολόγους της εκπαίδευσης από τα τέλη της δεκαετίας του ‘80.
Χαρακτηριστικές είναι οι μελέτες του Θ. Γκότοβου για το ρόλο των εγκυκλίων στη «γραφειοκρατικοποίηση» της μαθησιακής διαδικασίας στο σχολείο, του Δ. Βεργίδη για το τεχνοκρατικο-γραφειοκρατικό σχολείο, του Απ. Ανδρέου για τα γραφειοκρατικά χαρακτηριστικά της διοίκησης της εκπαίδευσης στη χώρα μας αλλά και του Γ. Μιχαλακόπουλου για τα παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά προβλήματα που έχουν αναδειχθεί στο πλαίσιο της γραφειοκρατικής οργάνωσης του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Είναι αλήθεια ότι η οργάνωση και διαχείριση της καθημερινότητας του Σχολείου, την τελευταία δεκαετία, μέσα από μια σειρά νομικές διαδικασίες σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό, ρυθμίζεται: από κεντρικές, γραφειοκρατικές κατευθύνσεις που πολλές φορές προκαλούν όχι μόνο τη δυσαρέσκεια της εκπαιδευτικής κοινότητας αλλά και οδηγούν στην παιδαγωγική απραξία ως μέσο έμμεσης διαμαρτυρίας, αφού με τον τρόπο αυτό προωθείται η τυποποίηση και η διεκπεραίωση προδιαγεγραμμένων διαδικασιών που οδηγούν στη στασιμότητα και στην έλλειψη αυτενέργειας.
Από την άλλη πλευρά, είναι επίσης αλήθεια ότι οι ποικίλες γραφειοκρατικές διαδικασίες για τη λειτουργία του Σχολείου, δημιουργούν έναν όγκο μη διδακτικών εργασιών, οι οποίες αναπόφευκτα επιβαρύνουν την καθημερινότητα των εκπαιδευτικών και δυσχεραίνουν την αποτελεσματικότητα της εκπαιδευτικής διαδικασίας.
Μέρος Β'
Με βάση το πλαίσιο του πρώτου μέρους του άρθρου μας, ένας Διευθυντής Σχολείου επωμίζεται έναν πολύ μεγάλο όγκο διοικητικών και άλλων εργασιών και εξαιτίας της έλλειψης επαρκούς διοικητικού και επικουρικού προσωπικού είναι αναμενόμενο να μην είναι σε θέση να ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στο παιδαγωγικό και διοικητικό έργο του, διασφαλίζοντας το απαραίτητο θετικό παιδαγωγικό κλίμα στο Σχολείο του, καθώς και την ομαλή και χωρίς προβλήματα λειτουργία του.
Ενδεικτικά σε ότι αφορά το πλήθος των γραφειοκρατικών διαδικασιών, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τις ακόλουθες, όσον αφορά τον Διευθυντή Δημοτικού Σχολείου (ανάλογες και μάλλον περισσότερες αφορούν τους Διευθυντές Γυμνασίων και Λυκείων):
● Καταχώριση και αποστολή στη Διεύθυνση εντύπων σχετικά με τα προγράμματα ΕΣΠΑ που εφαρμόζονται σε κάθε Σχολείο.
● Υποβολή κατάστασης μαθητών που φοιτούν στο Ολοήμερο Πρόγραμμα το πρώτο πενθήμερο κάθε μήνα στη Διεύθυνση Π.Ε.
● Συμπλήρωση των απουσιολογίων – κάθε αρχή του μήνα – των αναπληρωτών εκπαιδευτικών ΕΣΠΑ.
● Άδειες μονίμων Εκπαιδευτικών. Έγκριση χορήγησης σε έντυπη μορφή και αποστολή στη Διεύθυνση Εκπαίδευσης.
● Συμπλήρωση και καταχώριση ωρολογίων προγραμμάτων που κάθε φορά, με την αλλαγή σύνθεσης του διδακτικού προσωπικού, συχνά προκύπτει η αναγκαιότητα αποστολής των ωρολογίων αυτών προγραμμάτων εκ νέου, εξαιτίας των τροποποιήσεων που γίνονται στη δύναμη του διδακτικού προσωπικού.
● Αναλήψεις υπηρεσίας σε έντυπη μορφή που και αυτές με τη σειρά τους, μετά από κάθε πρόσληψη Εκπαιδευτικού στη Σχολική Μονάδα υποχρεωτικά αποστέλλονται οι σχετικές φόρμες.
● Θέματα πληροφοριακού συστήματος my school.
- Καταχώριση στοιχείων βιβλίου κινητής περιουσίας.
- Καταχώριση στοιχείων βιβλίου Σχολικής βιβλιοθήκης.
- Καταχώριση στοιχείων βιβλίου τοποθέτησης Εκπαιδευτικών στο Σχολείο.
- Διαχείριση τμημάτων και αναθέσεις μαθημάτων σε Εκπαιδευτικούς.
- Σχολικές εκδρομές.
- Προγραμματισμός διδακτικών επισκέψεων, ανά τρίμηνο.
- Διεκπεραίωση εγγραφών και μετεγγραφών από και προς σε άλλη Σχολική Μονάδα.
- Βαθμολογίες μαθητών ανά τρίμηνο.
- Συγκεντρωτικά στοιχεία αλλοδαπών, ΡΟΜΑ και παλιννοστούντων μαθητών.
- Συνδιδασκαλίες πολυταξικών ομάδων Ολοήμερων Σχολείων.
- Επίδοση βεβαιώσεων φοίτησης μαθητών παρελθόντων ετών για κάθε νόμιμη χρήση.
- Επίδοση βεβαιώσεων φοίτησης μαθητών που φοιτούν κατά τον χρόνο λειτουργίας του τρέχοντος έτους στο Σχολείο.
- Διεκπεραίωση θεμάτων για την υλοποίηση και εφαρμογή προγραμμάτων διανομής φρούτων-λαχανικών-γάλακτος και σχολικών γευμάτων.
- Διεκπεραίωση εφαρμογής θεμάτων τάξεων υποδοχής.
- Διεκπεραίωση εφαρμογής για την υλοποίηση προγραμμάτων παράλληλης λειτουργίας.
- Συμπλήρωση σε καθημερινή βάση του ημερολογίου Σχολικής ζωής, εφόσον προκύπτουν θέματα που είναι απαραίτητο να καταγράφονται ως επίσημα γεγονότα που αφορούν τη λειτουργία της Σχολικής Μονάδας.
- Καταγραφή των εισηγήσεων και των αποφάσεων του Συλλόγου Διδασκόντων στο Βιβλίο Πρακτικών του Συλλόγου Διδασκόντων.
Υπολογίζεται ότι οι συνεδριάσεις αυτές, ανά Σχολικό έτος, είναι πάνω από 25.
- Συμπλήρωση καταστάσεων που αφορούν την οικονομική διαχείριση της Σχολικής Μονάδας, αφού ο Διευθυντής του Σχολείου θεωρείται ότι είναι οικονομικός υπόλογος.
- Καταγραφή των εισηγήσεων και των αποφάσεων της επιτροπής διεπιστημονικής υποστήριξης που λειτουργεί στη Σχολική Μονάδα, των πρακτικών εκπαιδευτικής αξιολόγησης των μαθητών, συμβουλευτικής και παιδαγωγικής υποστήριξης.
Αν μαζί με όλα τα παραπάνω προστεθεί στο έργο του Διευθυντή Σχολείου, μια σειρά από παιδαγωγικές ευθύνες και καθήκοντα όπως η συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς για την αντιμετώπιση θεμάτων πειθαρχίας των μαθητών, ο προγραμματισμός των παιδαγωγικών συναντήσεων των εκπαιδευτικών, η συνεργασία με τους γονείς για την αντιμετώπιση ζητημάτων που έχουν σχέση με την άμβλυνση των συγκρούσεων και την ενημέρωση των γονέων για θέματα αξιολόγησης των μαθητών, η συνεργασία με εκπροσώπηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης για την αποτελεσματική αντιμετώπιση προβλημάτων που έχουν σχέση με θέματα υλικοτεχνικής υποδομής, η εφαρμογή και υλοποίηση προγραμμάτων ενδοσχολικής επιμόρφωσης, η πλήρης και επαρκής ενημέρωση της ιστοσελίδας του Σχολείου με κείμενα που συνδέονται με τη παιδαγωγική λειτουργία του Σχολείου και την ποιότητά της γίνεται κατανοητό πόσο δύσκολο και απαιτητικό είναι το έργο του Διευθυντή του Σχολείου στις μέρες μας.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ:
Για την άμβλυνση του γραφειοκρατικού φαινομένου σε κάθε Σχολική Μονάδα και την απαλλαγή του Διευθυντή από τον τεράστιο όγκο γραφειοκρατικών διαδικασιών προκειμένου να αποκατασταθεί ο ουσιαστικός παιδαγωγικός και διοικητικός ρόλος του είναι απαραίτητο να γίνουν παρεμβάσεις με μέτρα όπως:
1. Τοποθέτηση Γραμματειακής Υποστήριξης σε όλα τα 10/θέσια και άνω δημοτικά σχολεία, με άμεση έναρξη από τα 12/θέσια και άνω δημοτικά σχολεία.
2. Άμεση τοποθέτηση Επιστάτη Γενικών Καθηκόντων σε όλα τα 6/θέσια και άνω δημοτικά σχολεία, το έργο του οποίου τώρα πραγματοποιούν οι Διευθυντές/τριες και οι εκπαιδευτικοί.
3. Αξιοποίηση για την διεκπεραίωση διοικητικών εργασιών στο σχολείο εκπαιδευτικών που έχουν συμπληρώσει το 60ό έτος της ηλικίας τους και επιθυμούν να αναλάβουν διοικητικό έργο.
4. Συγκρότηση επιστημονικής επιτροπής για τη συνολική επεξεργασία προτάσεων για θέματα που έχουν σχέση με την αποδυνάμωση γραφειοκρατικού φαινομένου που παρατηρείται στις μέρες μας στην εκπαίδευση με τη συμμετοχή τόσο των επίσημων εκπροσώπων του Υπουργείου Παιδείας όσο και κοινωνικών φορέων.
* Των Κώστα Ανθόπουλου και Νίκου Τσούλια,
Μέλος και Γραμματέας, αντίστοιχα, του Τομέα Παιδείας του ΠΑΣΟΚ – Κινήματος Αλλαγής
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΑΣΕΠ: Σε 2 ημέρες ΕΥΚΟΛΟ Online Proficiency GOLEARN ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση (Μόνο 10 ημέρες έμειναν για την ΑΛΛΑΓΗ!)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 20/5
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
