Σε μια εποχή που η Ελλάδα βαδίζει μέσα σε τεχνολογικές ανακατατάξεις, αβεβαιότητα και δημοσιονομική πίεση, αδιόρατα αλλά σταθερά, μετατοπίζεται ο μορφωτικός και επαγγελματικός προσανατολισμός της νέας γενιάς: οι σπουδές που παραδοσιακά οδηγούσαν σε καθηγητικές και ανθρωπιστικές σταδιοδρομίες απαξιώνονται. Οι βάσεις εισαγωγής κατακρημνίζονται. Οι θέσεις μένουν κενές. Οι φοιτητές λιμνάζουν ή εγκαταλείπουν. Η κοινωνία μας εγκαταλείπει το «κέντρο του κόσμου» της – τη σκέψη, τη διδασκαλία, τη γλώσσα, την παιδεία;
Οι νέοι στην Ελλάδα λίγα μπορούν να επιλέξουν. Μαθήματα απολύτως υποχρεωτικά (τα ελάχιστα μαθήματα και project επιλογής πάντα είχαν μικρό προσδόκιμο επιβίωσης στο σύστημα), ωράριο, διδάσκοντες όλα δεδομένα και στην επαγγελματική επιλογή μοναδική καθοδήγηση παράγοντες οικογενειακοί, κοινωνικοί και τα πρόσφατα κυρίως παράγοντες των media.
Τα τελευταία χρόνια – φέτος πολύ πιο αιχμηρά, γι’ αυτό και δημιουργήθηκαν (επιτέλους;) ο προβληματισμός και τα σχόλια – οι επιλογές στο μηχανογραφικό των υποψηφίων για τα Δημόσια Πανεπιστήμια της χώρας ανέδειξαν μιαν αλήθεια που δεν μπορούμε πια να κάνουμε ότι δεν βλέπουμε.
Η Εκπαιδευτική Κοινότητα (δάσκαλοι και καθηγητές όλων των ειδικοτήτων) οι Κοινωνικές Επιστήμες κτλ., επαγγέλματα που απαιτούν ουσιαστική επαφή με τον Άλλον, είναι για τους νέους μας λιγότερο ελκυστικά και όχι επειδή είναι λιγότερο αναγκαία. Δεν επιλέγονται, παρά μόνον «κατ’ ανάγκην» επειδή είναι λιγότερο "κερδοφόρα" – και, κυρίως, λιγότερο προβεβλημένα σε κύρος και κοινωνική εκτίμηση.
Και μια κοινωνία χωρίς δασκάλους, παύει να είναι και κοινωνία μάθησης.
Όταν οι νέοι απομακρύνονται από τα επαγγέλματα της προσφοράς
Μια εκπαίδευση που δεν εμπνέει, σαφέστατα δεν δύναται να γεννά εμπνευσμένους εκπαιδευτικούς. Όταν το σχολείο προσεγγίζεται ως τυπική και αποκρουστική διαδικασία, όταν η γνώση αντιμετωπίζεται ως εργαλείο για την επόμενη σχολή ή θέση, και όχι ως μοχλός αυτογνωσίας και δράσης, τότε πώς να ζητήσουμε από τους νέους να την υπηρετήσουν με αυταπάρνηση;
Δεν αναφερόμαστε στους νέους που δεν εργάζονται ή δεν σπουδάζουν (τους γνωστούς NEETs). Αντίθετα, αναφερόμαστε σε νέους που σπουδάζουν και εργάζονται, αλλά απομακρύνονται συνειδητά από κάθε επαγγελματική διαδρομή που προϋποθέτει όραμα, φροντίδα, ευθύνη προς τους άλλους. Η εργαλειακή αντίληψη για τη ζωή και τη μάθηση γεννά επαγγελματικές επιλογές χωρίς αναφορά στην κοινωνική συνείδηση, χωρίς προσδοκία για αλλαγή, χωρίς ιδεαλισμό.
Ποιος θα διδάξει τα παιδιά μας, αν κανείς δεν πιστεύει στο σχολείο; Ποιος θα θεραπεύσει τον Άνθρωπο αντιμετωπίζοντάς τον ως ολότητα, όταν η Νοσηλευτική ή η Ιατρική μοιάζει άχαρη αν δεν οδηγεί σε προσοδοφόρα ειδικότητα; Ποιος θα σταθεί πλάι στον ψυχικά ή κοινωνικά ευάλωτο, όταν η Επιστήμη του Ανθρώπου θεωρείται "χαμηλής απόδοσης" και ποιοι θα υπηρετήσουν στα σώματα ασφαλείας με ανάλογο σθένος, ήθος, λογική και αυταπάρνηση;
Το ζήτημα, αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την μεγάλη εικόνα και να μην αναλωνόμαστε – όπως συνηθίζουμε – σε συμπτωματολογικές «λύσεις» μόνο και μόνο για να καθησυχάζουμε και να εθελοτυφλούμε – είναι ότι η απόρριψη αυτή δεν αφορά επαγγέλματα , μισθολογικές απολαβές και τον αγοραίο νόμο προσφοράς και ζήτησης… Όσοι επιλέξαμε κάποτε να υπηρετήσουμε την εκπαίδευση και την επιστήμη μας, πάντα αντιμετωπίζαμε τα επιχειρήματα περί κορεσμού των επαγγελμάτων αυτών, την μισθολογική στενότητα, τις μεταθέσεις κτλ. Και, βέβαια, ως επαγγελματίες πια έπρεπε να απαντάμε με σύνεση και εγκράτεια στα ειρωνικά σχόλια για τους 3 μήνες διακοπών (αυτήν την φορά θα το αφήσω ασχολίαστο…)
Το ζήτημα που απαιτεί εγρήγορση, περίσκεψη και προβληματισμό, πριν προβούμε σε οποιαδήποτε ταχεία και «μαγική» λύση είναι η απαξίωση της προσφοράς , η έλλειψη πίστης σε θεσμούς και Ιδέες που ξεπερνούν το πεπερασμένο της προσωπικής μας διαδρομής, η αναγνώριση της αξίας ανθρώπων βάσει του έργου τους στο χρόνο, η έμπνευση, ο θαυμασμός και η περιέργεια που πάντα είναι και θα είναι το εφαλτήριο για όσους εξακοντίζονται και ξεπερνούν τις στενωπούς της κάθε εποχής.
Είναι καιρός να επανεξετάσουμε πολλά. Κυρίως στην Ελλάδα, αλλά και γενικότερα στον λεγόμενο Δυτικό κόσμο.
Μικρή στάση σε στοιχεία
(οι πίνακες τεκμηρίωσης δημιουργήθηκαν με γλωσσικά μοντέλα, αλλά έχουν διασταυρωθεί οι πηγές τους)
Το 48 % των εγγεγραμμένων φοιτητών στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται μη ενεργός (είναι «αιώνιοι»), δηλαδή έχει υπερβεί το όριο φοίτησης.
Μόνο η Φιλοσοφία παρουσιάζει αντιστάσεις στη συνολική διαδικασία υποβάθμισης, με σταθερές εγγραφές στο Καναδά, αλλά δεν διασώζεται πλήρως από την τάση γενικής συρρίκνωσης των humanities.
Γαλλία:
- Φοιτητές στις Lettres Modernes, Philosophie, Histoire en baisse (~-25% την τελευταία 5ετία).
- Το προπτυχιακό φιλοσοφίας παρουσιάζει χαμηλότερες αιτήσεις από ποτέ.
ΗΠΑ: Κατάρρευση στις Ανθρωπιστικές Σπουδές
- Bachelor degrees in Humanities έχουν μειωθεί κατά 17% από το 2012 ως το 2022 (National Center for Education Statistics).
- Φιλολογία, Ιστορία, Φιλοσοφία χάνουν φοιτητές από disciplines όπως Data Science, Psychology, Computer Science.
| Χώρα / Περιοχή | Φιλολογία & Ανθρωπιστικές | Μαθηματικά | Φιλοσοφία | Παρατηρούμενη Τάση | Πηγή |
|---|---|---|---|---|---|
| Ελλάδα | Πτώση >60% σε ζήτηση | Σταθερή / Ήπια πτώση | Σημαντική πτώση | Αποφυγή δήλωσης + Εγκατάλειψη | ΕΛΣΤΑΤ, ΕΚΠΑ |
| Γαλλία | Μείωση εγγραφών 35% | Μικρή αύξηση | Πτώση | Επιλογή άλλων πρακτικών κλάδων | Le Monde (2024) |
| ΗΠΑ | Πτώση 38% στις Humanities | Σταθερότητα | Πτώση 50% (2000–2020) | Μετατόπιση σε STEM και Business | American Academy of Arts & Sciences (2023) |
| Ηνωμένο Βασίλειο | Πτώση 45% στις φιλολογίες | Ήπια αύξηση | Σημαντική πτώση | Στροφή σε Computing και Law | UCAS & HESA |
| Ιαπωνία | Κλείσιμο Ανθρωπιστικών Σχολών (2015–2019) | Σταθερότητα | Σχεδόν εξαφάνιση | Κυβερνητική πολιτική στροφής | Japan Times (2015) |
| Ινδία | Ήπια άνοδος | Φιλοσοφίας Άνοδος | Ήπια άνοδος | Μείξη παράδοσης & καινοτομίας | UGC India (2022) |
| Νότια Αφρική | Πτώση Ανθρωπιστικών >40% | Αύξηση σε μαθηματικά | Μεικτή εικόνα | Επίδραση αγοράς & ανισότητας | University of Cape Town (2023) |
Συνεχίζουμε:
Ο ανθρώπινος πολιτισμός υπάρχει γιατί έναντι όλων των άλλων ζωικών ειδών ο Άνθρωπος κατάφερε να ενσταλάξει, να μετακενώσει ό,τι στην ζωή του μάθαινε στους επόμενους ανθρώπους, ώστε να μην ξεκινάμε πάντα από το μηδέν, να μην μαθαίνουμε μόνο όσα προλαβαίναμε…
Η Εκπαίδευση, όταν διαμορφώθηκε «επαγγελματικά», ήρθε ως απάντηση στην ανάγκη για δημιουργία ευρύτερης συλλογικής νοοτροπίας, συμπεριφοράς, ηθών, εθίμων, Χρέους, θεσμών και Ιδεών (για το Καλό ή το Κακό, ανάλογα με τις πολιτικές που υπηρετούσε ή δεν υπηρετούσε στην Ιστορία του Ανθρώπου).
Ένα είναι σίγουρο: Ο πολιτισμός διαμορφωμένος μέσω της Παιδείας δημιούργησε ολοένα και περισσότερους σκεπτόμενους ανθρώπους (ανθρώπους δηλαδή που αμφισβητούν τα παραδεδομένα και καινοτομούν).
Σήμερα που έχουμε παραδώσει πια την συλλογική μας Μνήμη στην ψηφιακές αποθήκες (και καλώς, ίσως), σήμερα που οι σωρευτές της γνώσης και της πληροφορίας είναι απολύτως προσβάσιμες σε όλους ακαριαία σχεδόν (και καλώς, βέβαια), σήμερα που οι απαντήσεις και τα συμπεράσματα, τα κείμενα παντός τύπου και οι έρευνες είναι τεχνολογημένα και χρήζουν μόνο της υψηλής επιστασίας μας, τι μένει στον άνθρωπο από τον κόσμο της μετακένωσης και της πολιτισμικής του εξέλιξης;
Αποτολμώντας μια εκτίμηση, στον άνθρωπο μένει να θέτει ερωτήματα (άρα να α-πορεί), να διαμορφώνει τους Θεσμούς και τις Ιδέες της εποχής του και να τα υπηρετεί αναγνωρίζοντας ότι η ύπαρξή του έχει νόημα όταν βρει αυτά για τα οποία μπορεί και να απαρνηθεί την ίδια αυτήν την ύπαρξή του.
Κάποτε ήταν η Πατρίδα, η Θρησκεία, η Ελευθερία, η Δικαιοσύνη, το παιδί μας, το σπίτι μας, τα πιστεύω μας… Σήμερα, τι;
Η νέα γενιά πρέπει να βρει τι θα υπηρετήσει, και αυτό δεν θα είναι η σιλουέτα και το αποτύπωμα στις selfies, οι ακόλουθοι, τα χρήματα, η στιγμιαία αποδοχή ή η απόρριψη των media…
Οι ανθρωπιστικές σπουδές και η εκπαίδευση γενικότερα αποτελούν μια μήτρα ανθρώπων και σκοπών που εμφορούνται από το αίσθημα της υπηρεσίας στον Άνθρωπο. Εάν και εφόσον θεραπεύονται από ανθρώπους που είχαν πρώτη αυτήν την επιλογή, είναι αυτοί που θα δώσουν τα νέα κριτήρια ήθους για όλους τους επαγγελματίες του μέλλοντος.
Για τον προγραμματιστή που θα βάλει τις σωστές προδιαγραφές σε ένα σύστημα που πια ξεπερνάει την ανθρώπινη πλήρη κατανόηση, τον επιχειρηματία που θα λειτουργήσει σύμφωνα με τους νόμους, τον επιστήμονα που θα ερευνά και θα λειτουργεί πάντα υπέρ και όχι εναντίον του ανθρώπου, τον πολίτη που θα βάζει την πολιτειότητά του πάνω από το αντανακλαστικό της στιγμής, τον γείτονα που θα ενδιαφέρεται και δεν θα κουτσομπολεύει, τον καλλιτέχνη που θα έχει αισθητικά καλλιεργημένο κοινό για να απευθυνθεί και δεν θα αναλώνεται σε «αναρτήσεις» και virals.
Η Παιδεία παύει να είναι "πολιτιστικό συμβόλαιο", αυτό είναι το ζήτημα που πρέπει να απασχολεί. Να φέρουμε ξανά στο προσκήνιο τη χαρά της προσφοράς, αυτό πρέπει να αποτελέσει μέλημά μας. Οφείλουμε ως γηραιά Δύση να επανασυνδέσουμε το όραμα με τη σταδιοδρομία. Να πάψουμε να μιλάμε μόνο για αποκατάσταση και να αρχίσουμε να μιλάμε για όραμα και προορισμό. Γιατί χωρίς έμπνευση, χωρίς πίστη, χωρίς αξίες… κανείς δεν μαθαίνει, για να διδάξει.
Ο Θεός της Σοφίας στον Καζαντζάκη δεν έτρεξε τον κόσμο για να εντυπωσιάσει. Έκανε τον γύρο του κέντρου του κόσμου – της ίδιας του της μάνας. Κάπως έτσι και η κοινωνία μας οφείλει να στραφεί ξανά στον δάσκαλο, στον φιλόλογο, στον καθηγητή, στον παιδαγωγό. Γιατί εκείνοι κρατούν στα γόνατά τους το μέλλον. Κι αν εμείς το ξεχνάμε, ίσως φτάσουμε μια μέρα να μην έχουμε κανένα να μας το θυμίσει.
[Ο ΒΡΑΧΟΚΗΠΟΣ], Ν. Καζαντζάκης
α π ό σ π α σ μ α
....Η Μάνα του Κόσμου είχε δύο γιούς: το Θεό της Σοφίας και το Θεό του Πολέμου. Κι ο ένας κι ο άλλος ήθελαν να τους έχει πάνω στα γόνατα της. - Δεν μπορώ να σας βάλω και τους δυό, είπε η μάνα. Πηγαίνετε να κάμετε το γύρο του κόσμου και κείνος που θα γυρίσει πρώτος θα κάτσει στα γόνατα μου. Ο Θεός του Πολέμου καβάλησε το μαύρο άλογο του κι έγινε καπνός.
Ο Θεός της Σοφίας, καθισμένος μπρός στα πόδια της μάνας του, άκουσε τον αδερφό του ν' αλαργεύει. Σηκώθηκε, προσκύνησε τη μάνα του, έκαμε τρεις φορές το γύρο της και κάθισε στα γόνατα της. Όταν ύστερα από χρόνους, ο Θεός του Πολέμου γύρισε πίσω λαχανιασμένος , βρήκε τον αδερφό του να κάθεται στα γόνατα της μάνας του. Ο θυμός τον έπιασε : -Γιατί τον έχεις στα γόνατα σου; φώναξε. Αυτός δεν το κούνησε από δώ. Και η μάνα αποκρίθηκε : - Αυτό που έχει σημασία, γιέ μου, δεν είναι να κάμεις το γύρο του κόσμου, είναι να κάμεις το γύρο του κέντρου του κόσμου!
1.Hanson, Victor Davis, «Ποιος σκότωσε τον Όμηρο» εκδ. Κάκτος
2.https://aeitei.gr/index.php?idrima=10
3.https://www.kathimerini.gr/society/ekpaideysi/563735101/vaseis-2025-
gyrizoyn-tin-plati-se-scholes-poy-odigoyn-sto-dimosio/
4.studying-in-germany.org.
5.European Commission.
6.The Guardian: view on humanities in universities: closing English Literature courses
signals a crisis, 5 Δεκ 2024
7. CHE Ranking Humanities Trends
8. Le Monde Education, 2023
9.The Guardian, The deep cultural cost of British university job cuts
10.American Academy of Arts & Sciences
11.Inside Higher Ed – The Decline of the Humanities
12.https://oecdedutoday.com/young-peoples-career-expectations-arent-meeting-labour-market-realities-but-we-can-change-this/
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 4/8
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
