Μία εβδομάδα έμεινε για να ολοκληρωθούν τα μαθήματα στο Λύκειο. Αν κοιτάξετε αυτές τις ημέρες, ειδικά μετά τις διακοπές του Πάσχα, μέσα από τα παράθυρα των σχολείων θα αντικρίσετε τάξεις άδειες. Τα περισσότερα παιδιά, αν όχι όλα, λείπουν. Είναι σπίτι τους και διαβάζουν. Και καλά κάνουν δηλαδή. Γιατί ο χρόνος τελειώνει και οι Πανελλαδικές Εξετάσεις πλησιάζουν. Ένας δύσκολος διαγωνισμός. Κι όπως σε κάθε διαγωνισμό, κερδίζει ο καλύτερα προετοιμασμένος. Η προετοιμασία δεν είναι θέμα μόνο ικανοτήτων. Κυρίως είναι θέμα χρόνου. Και ο χρόνος δεν διαστέλλεται. Είναι πολύ συγκεκριμένος και μέσα στο προσφερόμενο διάστημα, θα πρέπει ο κάθε υποψήφιος να προετοιμαστεί όσο το δυνατόν καλύτερα. Δεν υπάρχει επομένως καθόλου ώρα για χάσιμο.
Μα είναι το μάθημα του σχολείου, χάσιμο χρόνου; Και αν ναι, γιατί έχει συμβεί αυτό; Ο κύριος και βασικότερος λόγος που το ελληνικό σχολείο αποτυγχάνει να προετοιμάσει τους μαθητές και τις μαθήτριες για τις πανελλαδικές εξετάσεις και βασίζεται στην υποστήριξη του φροντιστηρίου, δηλαδή του επιπρόσθετου χρόνου που αγοράζουν οι ενδιαφερόμενοι για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του εν λόγω διαγωνισμού, είναι ο όγκος της διδακτέας και τελικά εξεταστέας ύλης. Το θέμα της ύλης ταλανίζει το ελληνικό σχολείο από τότε που ήμουν εγώ μαθήτρια, σχεδόν όλη τη μεταπολίτευση και προχωράμε με ακόμη χειρότερη πρόβλεψη, παρά τις πρόσφατες εξαγγελίες.[1] Όσες εκπαιδευτικές καινοτομίες και αν έχουμε εισάγει στο ελληνικό σχολείο, βάζουμε σε αυτές τρικλοποδιές γιατί αφενός δεν περιορίζουμε δραστικά την ύλη και δεν αλλάζουμε τον τρόπο αξιολόγησης της κατάκτησής της. Αντί να τιθασεύουμε το τέρας της απομνημόνευσης, το κύριο και βασικότερο όπλο στη φαρέτρα του δασκαλισμού που πολέμησαν δεκάδες φωτισμένοι δάσκαλοι στην πορεία της ιστορίας της ελληνικής εκπαίδευσης, αυτό θεριεύει και στο τέλος κυριολεκτικά τρώει τα παιδιά μας. Ο όγκος της ύλης και ο τρόπος εξέτασης είναι δύο στοιχεία αλληλένδετα. Η παρέμβαση θα πρέπει να γίνει και προς τις δύο κατευθύνσεις προκείμενου να πάψουμε να εκπαιδεύουμε παπαγάλους και αφετέρου για να δώσουμε ανάσα στους μαθητές και τις μαθήτριες ώστε να μελετούν και να μαθαίνουν εντός του σχολικού ωραρίου, με λίγο χρόνο προετοιμασίας στο σπίτι.
Πολύ συχνά μας είναι αδύνατον να αντιληφθούμε τα θέματα της παιδείας και του σχολείου καθώς συνιστούν μία, εν πολλοίς, άυλη πραγματικότητα. Δεν μπορούμε να δούμε με τα ίδια μας τα μάτια πως ένα παιδί σιγά-σιγά μαθαίνει να πιάνει το μολύβι, να σχηματίζει τα πρώτα γράμματα και κάνει νοητικά τις πρώτες αριθμητικές πράξεις. Τα αποτελέσματα είναι ορατά αλλά οι διεργασίες είναι εγκεφαλικές. Τόνους μελάνι έχουν χυθεί για να διατυπωθούν ποικίλες θεωρίες που εξηγούν πως συμβαίνει η μάθηση και ποιοι παράγοντες επιδρούν σε αυτές. Οι επικρατέστερες, όλες μαζί και η καθεμία χωριστά, εξηγούν με διαφορετικό τρόπο σχεδόν το ίδιο πράγμα: πως η μάθηση είναι μία εμπειρία που στηρίζεται σε άλλες εμπειρίες και συμβαίνει όταν το περιβάλλον την ευνοεί. Επομένως, η μάθηση συμβαίνει όταν ζεις μία κατάσταση μέσα στην οποία ενεργοποιείται όλο σου το είναι. Η μάθηση λοιπόν είναι μία διαδικασία σωματική και απαιτείται χρόνος ώστε να βιωθεί και τελικά να εγγραφεί ως γνώση και να γίνει αναπόσπαστό κομμάτι του εαυτού.
Ας θυμηθούμε πώς μάθαμε να τρέχουμε (ξέραμε ήδη να περπατάμε), πώς μάθαμε να κάνουμε ποδήλατο (ήδη είχαμε άλλες εμπειρίες ισορροπίας πάνω στις οποίες βασιστήκαμε) και ούτω καθεξής. Συχνά, στον καθημερινό λόγο παρομοιάζεται μία δεξιότητα που δύσκολα χάνεται ότι είναι «σαν το ποδήλατο», πως άπαξ και το μάθεις, δεν το ξεχνάς. Όμως για να μάθουμε ποδήλατο, απαιτήθηκε χρόνος ικανός, διαφορετικός στον κάθε άνθρωπο, ώστε να πετύχει κάποιος την απαραίτητα προσαρμογή του σώματος και τον συντονισμό των κινήσεών του. Το ίδιο ισχύει και με άλλες γνώσεις, στις οποίες δίνουμε χρόνο, όπως είναι η προπαίδεια, η γραφή των γραμμάτων και των αριθμών, οι τέσσερις βασικές μαθηματικές πράξης, η σύνταξη απλών κειμένων με σύντομες φράσεις. Αντίθετα, ο περιορισμός του χρόνου για την ανάγνωση στην τάξη, έχει ως αποτέλεσμα πολλά παιδιά στην Α΄ Γυμνασίου σήμερα να συλλαβίζουν ή να διαβάζουν σχετικά αργά με αποτέλεσμα να χωλαίνουν στην κατανόηση του κειμένου, που είναι το πρώτο επικίνδυνο βήμα προς τον λειτουργικό αναλφαβητισμό.[2]Ο μεγαλύτερος όγκος ύλης, οδηγεί αναγκαστικά τους εκπαιδευτικούς σε παράλειψη βημάτων στη διδακτική προσέγγιση των φαινομένων και πολύ συχνά προσπερνούν τον χρόνο εμπέδωσης, γιατί απλά είναι ένας μη υπαρκτός χρόνος μέσα στο σχολικό πρόγραμμα.
Αρκετά συχνά στο Δημοτικό Σχολείο, οι δάσκαλοι, με κάθε δυνατή ευκαιρία, παραλείπουν τη διδασκαλία ενός μαθήματος που θεωρείται δευτερεύον – χωρίς να είναι- για να διδάξουν τί στη θέση του; Μα αυτό που φανταζόμαστε όλοι: μαθηματικά! Τα μαθηματικά είναι το μάθημα με τη μεγαλύτερη ύλη και τη μεγαλύτερη δυσκολία σε όλη τη διαδρομή του 12χρονου σχολείου στη χώρα μας με αποτέλεσμα όποιο ελληνόπουλο αποφασίσει να σπουδάσει σε κάποιο Πανεπιστήμιο του εξωτερικού, πχ. των ΗΠΑ, να γνωρίζει ήδη την ύλη των δύο πρώτων εξαμήνων, ειδικά αν έχει αποφοιτήσει από τη θετική κατεύθυνση. Ενώ ξεκινάμε καλά με πλούσιο εποπτικό υλικό και πρακτική αντιμετώπιση των μαθηματικών εννοιών στο νηπιαγωγείο και στην Α΄ Δημοτικού, πολύ γρήγορα το μάθημα αποκτά ακαδημαϊκή διάσταση, που, όσο μεγαλώνει ο μαθητής, εντείνεται και ένα τόσο πρακτικό επιστημονικό αντικείμενο απομακρύνεται από την αληθινή ζωή. Τα ίδια και χειρότερα συμβαίνουν με τα μαθήματα της Φυσικής, της Χημείας και της Βιολογίας που διδάσκονται μακριά από το εργαστήριο και το πείραμα.
Θυμάμαι σαν να ήταν χθες μία ενημερωτική επίσκεψη που πραγματοποίησα ως μαθήτρια της Γ΄ Γυμνασίου στο Πολυκλαδικό Λύκειο της Ηλιούπολης -το πιο ευφάνταστο εκπαιδευτικό πείραμα της δεκαετίας του’80- όπου ξαφνικά βρέθηκα σε ένα άρτιο σχολικό εργαστήριο στο οποίο θα μπορούσα να αντιληφθώ την έννοια της ταχύτητας με μικρά κινούμενα αυτοκίνητα σε ράγες, τα οποία μπορούσα να κινήσω σύμφωνα με τα ζητούμενα του εκάστοτε προβλήματος και να δω με τα ίδια μου τα μάτια τα αποτελέσματα.
Τι ακριβώς κάνουμε δηλαδή; Ιδίως στα μαθήματα των θετικών επιστημών; Διδάσκονται τα παιδιά έναν μεγάλο όγκο ύλης, σε ακαδημαϊκό/θεωρητικό επίπεδο, χωρίς εξάσκηση στο πρακτικό πεδίο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα μαθήματα αυτά, όπως και κάθε διδασκαλία που είναι αυστηρά ακαδημαϊκή, να απευθύνεται σε παιδιά με συγκεκριμένες πνευματικές δεξιότητες, δηλαδή στα παιδιά που προέρχονται από οικογενειακά περιβάλλοντα εξοικειωμένα με την ακαδημαϊκή γνώση ενώ αφετέρου, αποστερώντας το μάθημα από τις πειραματικές διαδικασίες, περιορίζουμε τη μάθηση σε καθαρά πνευματική κι όχι σωματική διαδικασία. Είναι σαν να προσπαθούμε να μάθουμε να φτιάχνουμε κοκκινιστό απομνημονεύοντας τη συνταγή, χωρίς κατσαρόλα, πρώτες ύλες και φωτιά. Γίνεται; Ε, δεν γίνεται. Και στη μαγειρική ακόμη, δεν θα βγει κάτι σωστό με την πρώτη. Θα δοκιμάσεις πολλές φορές έτσι ώστε να πετύχεις τη ζητούμενη γεύση.
Επομένως, από το ελληνικό σχολείο απουσιάζει η πρακτική και η εξάσκηση. Ο χρόνος για τριβή με το αντικείμενο. Αυτό υποκαθίσταται από αυξημένη ύλη που διδάσκεται ακαδημαϊκά, με έμφαση στη θεωρία και την αυστηρά ακαδημαϊκή διατύπωση. Τα μαθήματα αποσυνδέονται από τη ζωή και τα πραγματικά ενδιαφέροντα των παιδιών και γίνονται ξένα προς την καθημερινότητά τους. Η μεγάλη ύλη όμως, και μάλιστα η ύλη τέτοιας υφής, μπορεί να κατακτηθεί μόνο με πολύωρη μελέτη, συχνά εξατομικευμένη, απαιτήσεις που δεν μπορεί να καλύψει η σχολική τάξη και την υποκαθιστά το φροντιστήριο, το ιδιαίτερο και το πολύωρο διάβασμα, μία ζωή μακριά από το φυσιολογικό για παιδιά 16-17 ετών.
Είναι όμως παράλογο και ταυτόχρονα άδικο να μην επιτρέπουμε σε κάποιο παιδί να σπουδάσει γιατί έχουμε θέσει προϋποθέσεις επιτυχίας από την ύλη που απαιτείται έως τον τρόπο εξέτασης, αν δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να αγοράσει τον χρόνο προετοιμασίας που δεν του δίνει το δημόσιο σχολείο. Από την άλλη, παρακολουθούμε εκστατικοί τις επιτυχίες των πρωταθλητών της χώρας σε διάφορα αθλήματα, ατομικά ή ομαδικά. Σε αυτούς τους αθλητές, και πολύ σωστά, τους δίνουμε τη δυνατότητα εισαγωγής, είτε στα ΤΕΦΑΑ είτε σε άλλες σχολές, χωρίς εξετάσεις, γιατί αναγνωρίζουμε ότι δεν έχουν τον χρόνο και για να αθλούνται σε επίπεδο πρωταθλητισμού και να μελετούν, με όσο χρόνο αυτό απαιτεί, για τις πανελλαδικές εξετάσεις. Κατανοούμε ως κοινωνία ότι για να αγγίξει την τελειότητα ένα άλμα, ένα σουτ τριών πόντων, μία πάσα ασίστ, απαιτούνται ατελείωτες ώρες εξάσκησης. Και γνωρίζουμε, έστω και ως απλοί φίλαθλοι, ότι η «ύλη» του αθλητή είναι συγκεκριμένη, σωστά; Γιατί λοιπόν επιτρέπουμε σε έναν πρωταθλητή να σπουδάσει αλλά δεν δίνουμε τη δυνατότητα, μέσα από το σχολείο και τον σχολικό χρόνο, σε έναν μαθητή να κατακτήσει την ύλη αλλά του επιβάλουμε να αναζητήσει χρόνο διδασκαλίας και άφθονο χρόνο μελέτης έξω από το σχολικό πλαίσιο; Πώς θα πετύχει τους στόχους του το σχολείο αλλά και κάθε ένας μαθητής, όταν ό,τι θα πρέπει να διδαχθεί για να εξεταστεί μετά αυτό στις εξετάσεις, απλώς δεν χωρά στο σχολικό ωράριο; Είναι δυνατόν να πιστεύουμε ως ορθό η ύλη των εξετάσεων, αυτών των εξετάσεων όπως τις έχουμε καταντήσει, να ολοκληρώνεται μόλις λίγο πριν από το Πάσχα, στα πλήρως στελεχωμένα σχολεία. Και τι συμβαίνει σε εκείνα που δεν έχουν καθηγητές για όλα τα μαθήματα από την πρώτη μέρα; Που έχουν χάσει διδακτικές ώρες; Και τι κάνουμε με τις ώρες που χάθηκαν και τα προηγούμενα χρόνια από τις καθυστερημένες τοποθετήσεις εκπαιδευτικών; Ό,τι ώρα χάνεται στο σχολείο, δεν αντικαθίσταται ποτέ. Έχει χαθεί για πάντα. Και αυτή η ώρα είναι χρόνος στερημένος από το παιδί που έχει τα λιγότερα εφόδια. Που περιμένει από το δημόσιο σχολείο να του προσφέρει αυτό που δικαιούται. Και το δικαιούται δωρεάν όπως αυτό ορίζεται από τη χάρτα των δικαιωμάτων του παιδιού.
Ο όγκος της ύλης λοιπόν, που οδηγεί στην αποστέρηση του χρόνου εξάσκησης και εμπέδωσης σε συνδυασμό με τις χιλιάδες χαμένες ώρες διδασκαλίας, επιτυγχάνει με απλό, χειρουργικό και εξαιρετικά αποτελεσματικό τρόπο να διαιωνίζει τις ταξικές ανισότητες και οι πιο προνομιούχοι μαθητές -τριες, αυτοί/ες που διαθέτουν τόσο το οικονομικό όσο και το μορφωτικό κεφαλαίο, καθώς τα δύο αυτά είναι αλληλένδετα,[3] να μπορούν να σπουδάσουν και τελικά να διατηρήσουν τα προνόμια τους και να συντηρήσουν την υφιστάμενη ταξική διαφοροποίηση. Συνάμα όμως, και δεν θα πρέπει να το θεωρήσουμε σε καμία περίπτωση δευτερεύον, η έμφαση στη θεωρητική προσέγγιση των θετικών επιστημών οδηγεί στη διαμόρφωση μίας κοινωνίας μακριά από την επινοητικότητα, τη φαντασία και τη δημιουργία νέων ιδεών και εφαρμογών, στοιχεία απαραίτητα για μια παραγωγική κοινωνία. Έτσι η προσπάθεια των κυρίαρχων τάξεων να διατηρήσουν τα κεκτημένα τους απλώς συντηρεί μία οικονομία κρατικοδίαιτη, παρασιτική και διόλου δημιουργική.
*Δρ. Ίλια Λακίδου
Θεατρολόγος- συγγραφέας
Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό
Τμήμα Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ
[1]Σε πρόσφατο ρεπορτάζ (Απόστολος Λακασάς, «Πώς θα μειωθεί η ύλη σε δημοτικό και γυμνάσιο», Η Καθημερινή 4-5-2025) τα παραδείγματα είναι από τα θεωρητικά μαθήματα (νεοελληνική γλώσσα, αρχαία ελληνικά, ιστορία) παρά τα πολύ σοβαρά προβλήματα όγκου ύλης στα μαθήματα των θετικών επιστημών, ειδικά στα μαθηματικά. Αναλυτικά εδώ: t.ly/gUW98 [ πρόσβαση 08/05/2025]
[2] Σε συνέντευξή του για το έκδοση του βιβλίου Μάθε, παιδί μου γράμματα! ο Νίκος Παναγιωτόπουλος σημειώνει εμφατικά « [η εκπαίδευση] να πάψει να μεταχειρίζεται ως ίσα παιδιά άνισα μεταξύ τους, αφετέρου να καταστήσει συστηματικά αντικείμενο ρητής εκπαίδευσηςό,τι απαιτεί και προϋποθέτει στις διαδικασίες εκμάθησης που εντάσσει στο πρόγραμμά της, αφήνοντας ελεύθερη τη δράση της κοινωνικής καταγωγής». Αναλυτικά στο: https://diastixo.gr/sinentefxeis/ellines/22764-nikos-panagiotopoulos [ πρόσβαση 02/05/2025]
[3]Βασίλης Κωστούλας, «Ντάνιελ Μάρκοβιτς: “Κι όμως η αξιοκρατία γεννάει ανισότητα”, Η Καθημερινή 19-20/04/2025, σελ. 16 και στο https://www.kathimerini.gr/world/563571268/ntaniel-markovits-stin-k-pos-i-axiokratia-echei-gennisei-anisotita/ [ πρόσβαση 2/05/2025]
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Πανελλήνιος γραπτός διαγωνισμός: Βγήκε η προκήρυξη - Αιτήσεις από 29/4 έως 14/5
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 7/05
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
