Ο κόσμος αλλάζει με αστραπιαία ταχύτητα. Ο αυτοματισμός, η ψηφιοποίηση, η παγκοσμιοποίηση, οι δημογραφικές αλλαγές έχουν βαθύ αντίκτυπο στη ζωή μας, στον πολιτισμό μας, στις κοινωνίες μας. Πλέον, οι νέες τεχνολογίες είναι μέρος της καθημερινότητάς μας, διεκδικώντας ολοένα σημαντικότερο μερίδιο στην παραγωγική – και όχι μόνο – διαδικασία, επιφέροντας αλλαγές στα εργασιακά δεδομένα και στις υφιστάμενες εργασιακές σχέσεις, όχι μόνο σε σημαντικό βαθμό τροποποίησής τους, αλλά ακόμη και κατάργησής τους, δημιουργώντας παράλληλα ή συμβάλλοντας στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Ταχύτατα αναπτυσσόμενες τάσεις στην τεχνολογία του μέλλοντος, όπως είναι η Επαυξημένη Πραγματικότητα (Augmented Reality), η Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence), τα Νευρωνικά Δίκτυα ( Neural Networks), η τεχνολογία Blockchain, επικρατούν ολοένα και περισσότερο, διαμορφώνοντας νέα δεδομένα στις οικονομίες και στις κοινωνίες.
Στο πλαίσιο αυτό, οι προκλήσεις για την εργασία είναι συνεχείς και ολοένα αυξανόμενες σε ένταση και έκταση. Οι θέσεις εργασίας μεσαίας εξειδίκευσης είναι όλο και περισσότερο εκτεθειμένες σε αυτές τις εξελίξεις. Υπολογίζεται ότι το 14% των υφιστάμενων θέσεων εργασίας θα μπορούσαν να εξαφανιστούν ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης εφαρμογής του αυτοματισμού στα επόμενα 15-20 χρόνια, ενώ ποσοστό 32% είναι πιθανό να αλλάξει ριζικά επάγγελμα, καθώς οι μεμονωμένες εργασίες αυτοματοποιούνται. Πολλοί άνθρωποι και κοινότητες έχουν αφεθεί πίσω από την παγκοσμιοποίηση και το ψηφιακό χάσμα επιμένει στην πρόσβαση σε νέες τεχνολογίες, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο αύξησης των ανισοτήτων σε εργαζομένους διαφορετικών ηλικιών, φύλου και κοινωνικοοικονομικής θέσης. Πλέον, δεν είναι όλοι σε θέση να επωφεληθούν από τις αναδυόμενες καλύτερες θέσεις εργασίας, ενώ δεν είναι καθόλου λίγοι αυτοί που έχουν εγκλωβιστεί σε επισφαλείς ρυθμίσεις εργασίας με μικρή αμοιβή και περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση στην κοινωνική προστασία, στην δια βίου μάθηση και στην συλλογική διαπραγμάτευση. Επιπλέον, υπάρχει μεγάλη ανησυχία για την εργασιακή κάμψη που παρατηρείται στους εργαζομένους μεσαίας ειδίκευσης, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από τις τεχνολογικές εξελίξεις και που ερμηνεύεται ως απαξίωση των εργασιακών δεξιοτήτων μεσαίας ειδίκευσης. Και επιπλέον, οι ενήλικες χαμηλής ειδίκευσης σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, κατά μέσο όρο έχουν 40% λιγότερες πιθανότητες (σύμφωνα με τις εκδηλούμενες προθέσεις τους) σε σχέση με τους ενήλικες υψηλής ειδίκευσης να συμμετέχουν σε προγράμματα κατάρτισης, τα οποία έχουν στόχο την άρση της ασυμβατότητας των απαιτούμενων εργασιακών δεξιοτήτων με αυτές που ήδη διαθέτουν[i].
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΟΟΣΑ, τα επόμενα χρόνια ο βηματισμός και το βάθος του ψηφιακού μετασχηματισμού είναι πιθανό να είναι συγκλονιστικός. Οι παραγγελίες των βιομηχανικών ρομπότ έχουν τριπλασιαστεί σε μόλις πάνω από μια δεκαετία, με περαιτέρω διπλασιασμό τους έως το 2020, ενώ το ποσό των ιδιωτικών κεφαλαίων που επενδύονται στην τεχνητή νοημοσύνη διπλασιάστηκε το 2019[ii]. Παράλληλα, το μερίδιο των θέσεων εργασίας υψηλής ειδίκευσης έχει αυξηθεί κατά 25% στις χώρες του ΟΟΣΑ, συγκριτικά με τις δύο προηγούμενες δεκαετίες.
Καθώς οι τεχνολογίες και τα επιχειρηματικά μοντέλα συνεχίζουν την ταχεία εξέλιξή τους, οι εταιρείες βιώνουν μια σταδιακή αλλαγή στις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού τους, στην προσπάθειά τους να ευδοκιμήσουν και να αναπτυχθούν. Προηγούμενη έρευνα έδειξε ότι περίπου 375 εκατομμύρια εργαζόμενοι παγκοσμίως θα πρέπει να αλλάξουν επάγγελμα την επόμενη δεκαετία για να καλύψουν τις ανάγκες των εταιρειών και ότι η αυτοματοποίηση θα μπορούσε να οδηγήσει τους εργαζομένους να κατανείμουν έως και το 30% του χρόνου τους σε νέα εργασία[iii].
Τώρα, σε μια νέα παγκόσμια έρευνα για τις μελλοντικές ανάγκες εργατικού δυναμικού, σχεδόν εννέα στα δέκα στελέχη και διευθυντές λένε ότι οι οργανισμοί τους είτε αντιμετωπίζουν ήδη κενά δεξιοτήτων είτε αναμένουν να αναπτυχθούν κενά μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια[iv]. Στην έρευνα αυτή, το 44% των ερωτηθέντων δηλώνει πως οι επιχειρήσεις τους θα αντιμετωπίσουν κενά δεξιοτήτων μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια και ένα άλλο 43% αναφέρει ήδη υφιστάμενα κενά δεξιοτήτων. Συγκεκριμένα, το 87% δηλώνει ότι είτε αντιμετωπίζει κενά τώρα είτε τα αναμένει μέσα σε λίγα χρόνια. Οι ίδιοι υποστηρίζουν ότι οι μεγαλύτερες ανάγκες (τα πιθανότερα κενά δεξιοτήτων) για τις επιχειρήσεις στις οποίες εργάζονται προσδιορίζονται στη ανάλυση δεδομένων, στην διαχείριση της πληροφορικής, καθώς και στην εκτελεστική διαχείριση, ενώ υποστηρίζουν ότι η μεγαλύτερη αναντιστοιχία δεξιοτήτων την επόμενη πενταετία θα εστιαστεί στην ανάλυση δεδομένων και στις μαθηματικές δεξιότητες, επιμένοντας ότι η επιλογή της ανάπτυξης δεξιοτήτων στο υφιστάμενο προσωπικό φαντάζει ως πιο συμφέρουσα επιλογή στην αντιμετώπιση των κενών δεξιοτήτων από την επιλογή της πρόσληψης προσωπικού για την επόμενη πενταετία[v].
Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, τα προγράμματα επανεκπαίδευσης και επανακατάρτισης των εργαζομένων επικεντρώνονται συχνότερα στην ανάπτυξη δεξιοτήτων, στην κριτική σκέψη και στη λήψη αποφάσεων, στην ηγεσία και στη διαχείριση – συντονισμό του ανθρώπινου δυναμικού, καθώς και στην προηγμένη ανάλυση δεδομένων, δεξιότητες που θα έχουν μεγαλύτερη ζήτηση τα επόμενα χρόνια[vi].
Τα προγράμματα επανακατάρτισης εστιάζουν στις παρακάτω δεξιότητες:
Δεξιότητες | Ποσοστό % |
Υψηλότερες γνωστικές δεξιότητες | |
Κριτική σκέψη και λήψη αποφάσεων | 44 |
Διαχείριση έργου | 33 |
Σύνθετη επεξεργασία και ερμηνεία πληροφοριών | 30 |
Ποσοτικές (αριθμητικές) και στατιστικές δεξιότητες | 24 |
| |
Τεχνολογικές δεξιότητες | |
Προηγμένη ανάλυση δεδομένων και μαθηματικές δεξιότητες | 36 |
Προηγμένες δεξιότητες πληροφορικής και προγραμματισμού | 27 |
Τεχνολογικός σχεδιασμός, μηχανική και συντήρηση | 25 |
Βασικές ψηφιακές δεξιότητες | 23 |
| |
Κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες | |
Ηγεσία και διαχείριση άλλων | 41 |
Προσαρμοστικότητα και συνεχής μάθηση | 30 |
Επιχειρηματικότητα και ανάληψη πρωτοβουλιών | 23 |
Πηγή: McKinsey & Company.
Επεξεργασία: Γαλίτης Π. (2021).
Ο αντίκτυπος του αυτοματισμού στην αγορά εργασίας έχει ήδη αφήσει τα διαπιστευτήριά του, όχι όμως στην ένταση και στην έκταση που προβλέπουν οι πλέον απαισιόδοξοι για τις επιπτώσεις στο εργατικό δυναμικό. Τα στοιχεία του παρακάτω πίνακα περιγράφουν τον εκτεταμένο αντίκτυπο του αυτοματισμού στην παγκόσμια αγορά εργασίας.
Δυνατότητα τεχνικής αυτοματοποίησης | Το 50% των τρεχουσών εργασιακών δραστηριοτήτων είναι τεχνικά αυτοματοποιήσιμο προσαρμόζοντας τις τρέχουσες αποδεδειγμένες τεχνολογίες | 6 στα 10 υφιστάμενα επαγγέλματα έχουν πάνω από το 30% των δραστηριοτήτων που είναι τεχνικά αυτοματοποιημένα |
Επίπτωση εφαρμογής αυτοματισμού έως το 2030 | Εργασία δυνητικά εκτοπισμένη λόγω υιοθέτησης αυτοματισμού, ανάλογα με το σενάριο ταχύτητας εφαρμογής της αυτοματοποιημένης εργασίας (% των εργαζομένων - ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) | Με πιο αργό ρυθμό: 0% (10 εκατομμύρια θέσεις εργασίας)
Με ρυθμό μεσαίου επιπέδου: 15% (400 εκατομμύρια θέσεις εργασίας)
Με ταχύτερο ρυθμό: 30% (800 εκατομμύρια θέσεις εργασίας) |
Εργατικό δυναμικό που θα μπορούσε να χρειαστεί να αλλάξει επαγγελματική κατηγορία, ανάλογα με το σενάριο ταχύτητας εφαρμογής της αυτοματοποιημένης εργασίας (σε σενάριο τάσης-ζήτησης εργασίας). | Με πιο αργό ρυθμό: 0% (κάτω από 10 εκατομμύρια θέσεων εργασίας)
Με ρυθμό μεσαίου επιπέδου: 3% (75 εκατομμύρια θέσεων εργασίας)
Με ταχύτερο ρυθμό: 14% (375 εκατομμύρια θέσεις εργασίας) | |
Επιπτώσεις της ζήτησης για εργασία έως το 2030 από 7 επιλεγμένες τάσεις (αύξηση εισοδήματος, υγειονομική περίθαλψη λόγω γήρανσης, επενδύσεις στην τεχνολογία, επενδύσεις στις υποδομές, επενδύσεις στα κτίρια, ενεργειακές μεταβάσεις, εμπορευματοποίηση της απλήρωτης εργασίας) | Σενάριο ζήτησης γραμμής τάσης (% των εργαζομένων - ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) | Σενάριο χαμηλού ρυθμού: 15% (390 εκατομμύρια θέσεις εργασίας) – Σενάριο υψηλού ρυθμού: 22% (590 εκατομμύρια θέσεις εργασίας)
|
Σενάριο επιταχυνόμενης ζήτησης (% των εργαζομένων - ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) | Σενάριο χαμηλού ρυθμού: 6% (165 εκατομμύρια θέσεις εργασίας) – Σενάριο υψηλού ρυθμού: 11% (300 εκατομμύρια θέσεις εργασίας)
| |
Σύνολο (% των εργαζομένων - ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης) | Σενάριο χαμηλού ρυθμού: 21% (555 εκατομμύρια θέσεις εργασίας) – Σενάριο υψηλού ρυθμού: 33% (890 εκατομμύρια θέσεις εργασίας) |
Πηγή: McKinsey Global Institute analysis.
Επεξεργασία: Γαλίτης Π. (2021).
Είναι ενδιαφέρον ότι, σύμφωνα με προβλέψεις, από το εργατικό δυναμικό του 2030, το οποίο ανέρχεται σε 2,66 δισεκατομμύρια, το 8 - 9 % θα απασχολείται σε νέα επαγγέλματα[vii], σημαντικό μέρος των οποίων θα οφείλεται στην εγκαθίδρυση της αυτοματοποίησης στον εργασιακό χώρο.
Πάντως, ενώ οι μισές από τις δραστηριότητες που αφορούν σε επαγγέλματα παγκοσμίως θα μπορούσαν θεωρητικά να αυτοματοποιηθούν χρησιμοποιώντας τις τρέχουσες υφιστάμενες τεχνολογίες, εντούτοις, πολύ λίγα επαγγέλματα - λιγότερο από 5% - αποτελούνται από δραστηριότητες που μπορούν να αυτοματοποιηθούν πλήρως. Ωστόσο, σε περίπου 60% των επαγγελμάτων, τουλάχιστον το ένα τρίτο ορισμένων δραστηριοτήτων τους θα μπορούσε να αυτοματοποιηθεί, γεγονός που συνεπάγεται σημαντικούς μετασχηματισμούς και αλλαγές στο χώρο εργασίας για όλους τους εργαζομένους[viii].
Ο αντίκτυπος του αυτοματισμού ποικίλλει ανάλογα με το επίπεδο εισοδήματος μιας χώρας, τα δημογραφικά στοιχεία και τη δομή της βιομηχανίας: Στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι ο αντίκτυπος της αυτοματοποίησης θα επηρεάσει περισσότερο την ηλικία των 45-50 ετών (εκτιμώμενος αριθμός: 800.000 εργαζόμενοι) με το ποσοστό των τρεχουσών εργασιακών δραστηριοτήτων που αναμένεται να εκτοπιστούν ως το 2030 από την αυτοματοποίηση να ανέρχεται σε λίγο πάνω από το 21%[ix].
Στην δυναμική της ένταξης των αυτοματοποιημένων δραστηριοτήτων, όσον αφορά στον ρυθμό και στην έκταση με την οποία αυτές εισβάλουν στην παραγωγική διαδικασία, διαμορφωτικό ρόλο διαδραματίζουν, εκτός της ίδιας της τεχνικής σκοπιμότητας του αυτοματισμού, η δυναμική της αγοράς εργασίας, όπως αυτή προσδιορίζεται από την ποιότητα και την ποσότητα της εργασίας, καθώς και από τους μισθούς, όπως και τα οφέλη από την αυτοματοποίηση.
Πάντως, η συζήτηση για την ένταξη της αυτοματοποίησης σε όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας δεν αναφέρεται μόνο στα οφέλη, αφού, είναι αυτονόητο ότι ο αυτοματισμός και η τεχνητή νοημοσύνη θα αυξήσουν την παραγωγικότητα και την οικονομική ανάπτυξη, αλλά εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο θα χρειαστεί να αλλάξουν επάγγελμα ή να αναβαθμίσουν τις δεξιότητές τους.
Οι εκτιμήσεις αναφέρουν πως σε όλον τον κόσμο, ως το 2030, μεταξύ 400 εκατομμυρίων και 800 εκατομμυρίων εργαζομένων θα μπορούσαν να εκτοπιστούν από την αυτοματοποίηση και θα πρέπει να βρουν νέες θέσεις εργασίας, σύμφωνα με τα σενάρια μέσου και ταχύτερου ρυθμού υιοθέτησης του αυτοματισμού στον χώρο εργασίας, ενώ θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας.
Σύμφωνα με τα ίδια σενάρια, από τους συνολικά εκτοπισθέντες, 75 με 375 εκατομμύρια μπορεί να χρειαστεί να αλλάξουν επαγγελματικές κατηγορίες και να μάθουν νέες δεξιότητες, ενώ, σύμφωνα με το σενάριο υιοθέτησης της γραμμής τάσης, ο αριθμός αυτός αναμένεται να είναι πολύ μικρός – λιγότερο από 10 εκατομμύρια. Επιπρόσθετα, σύμφωνα με πρόσφατες προβλέψεις[x], έως το 30% των ωρών εργασίας παγκοσμίως θα μπορούσε να αυτοματοποιηθεί έως το 2030, ανάλογα με την ταχύτητα υιοθέτησης, αν και οι εκτιμήσεις είναι πως ακόμη και όταν ορισμένες εργασίες είναι αυτοματοποιημένες, η απασχόληση σε αυτά τα επαγγέλματα μπορεί να μην μειωθεί, αλλά μάλλον οι εργαζόμενοι να εκτελέσουν νέες εργασίες.
Ο αυτοματισμός δεν μπορεί, φυσικά, να αντικαταστήσει ή να υποκαταστήσει όλες τις επαγγελματικές δραστηριότητες, ιδιαίτερα εκείνες που οι μηχανές δεν μπορούν – προς το παρόν – να αναμετρηθούν με τις ανθρώπινες επιδόσεις, όπως τις εργασίες που περιλαμβάνουν τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, την εφαρμογή εμπειρογνωμοσύνης και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Ακόμη, εργασίες, οι οποίες δεν εκτελούνται σε ένα προδιαγεγραμμένο πρόγραμμα, όπως αυτές του υδραυλικού, του κηπουρού, του βρεφονηπιοκόμου, του νοσηλευτή, και γενικότερα των παρόχων υπηρεσιών, θα έχουν γενικά λιγότερη αυτοματοποίηση έως το 2030, επειδή είναι τεχνικά δύσκολο να αυτοματοποιηθούν και συχνά απαιτούν σχετικά χαμηλότερους μισθούς, γεγονός που καθιστά την αυτοματοποίηση μια λιγότερο ελκυστική επιχειρηματική πρόταση.
Ειδικότερα, οι κατηγορίες με το υψηλότερο ποσοστό αύξησης θέσεων εργασίας χωρίς αυτοματοποίηση είναι:
- Πάροχοι υπηρεσιών υγείας
- Μηχανικοί, επιστήμονες, λογιστές και αναλυτές
- Επαγγελματίες πληροφορικής και ειδικοί τεχνολογίας
- Διευθυντές και στελέχη, των οποίων η εργασία δεν μπορεί εύκολα να αντικατασταθεί από μηχανές
- Εκπαιδευτές, ιδιαίτερα σε αναδυόμενες οικονομίες με νεαρό πληθυσμό
- Μια μικρή, αλλά αυξανόμενη κατηγορία καλλιτεχνών, ερμηνευτών και διασκεδαστών που θα έχουν ζήτηση, καθώς τα αυξανόμενα εισοδήματα δημιουργούν μεγαλύτερη ζήτηση για αναψυχή και ψυχαγωγία.
- Κατασκευαστές και εργαζόμενοι συναφών επαγγελμάτων, ιδιαίτερα σε επενδύσεις που αφορούν σε υποδομές και κτίρια
- Χειρωνακτικές εργασίες και εργασίες υπηρεσιών (service), όπως βοηθοί οικιακής υγείας και κηπουροί
Όμως, αν και ο κίνδυνος αυτοματισμού είναι χαμηλός στην υγεία, στην εκπαίδευση και στον δημόσιο τομέα, πολλοί άνθρωποι θα επηρεαστούν, επειδή αυτοί οι τομείς απασχολούν μεγάλο μερίδιο του εργατικού δυναμικού.
Πάντως, η σύγχρονη τεχνολογία «κατακτά» ολοένα και περισσότερα «εργασιακά» κάστρα. Τα ρομπότ πραγματοποιούν εδώ και αρκετά χρόνια φυσικές δραστηριότητες ρουτίνας, ενώ όλο και περισσότερο οι μηχανές μπορούν επίσης να αναλάβουν πιο εξελιγμένες εργασίες. Οι μηχανές διεξάγουν ήδη αναζήτηση και άντληση δεδομένων για δικηγόρους, ενώ γράφουν βασικά δελτία τύπου και ειδήσεις. Τα επόμενα χρόνια, η τεχνολογία είναι βέβαιο ότι θα αναπτυχθεί και θα περιλαμβάνει όλο και περισσότερες ανθρώπινες εργασιακές δραστηριότητες. Πάντως, οι αυτόματες μηχανές από μόνες τους, χωρίς την ανθρώπινη συνδρομή και συμμετοχή, δεν μπορούν – ακόμη – να ανταποκριθούν σε όλες τις επαγγελματικές απαιτήσεις. Το γεγονός αυτό καθιστά αναγκαιότητα την απαίτηση μιας σειράς ανθρώπινων δεξιοτήτων στο χώρο εργασίας, από τεχνολογική τεχνογνωσία έως βασικές κοινωνικές και συναισθηματικές δυνατότητες.
Στις προηγμένες οικονομίες, διαπιστώνεται ότι τα επαγγέλματα που αντικαθίστανται από την αυτοματοποίηση αφορούν στο επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή και χαμηλότερο, αντίθετα με τις αναδυόμενες, λόγω της αυτοματοποίησης, θέσεις εργασίας, των οποίων οι εκπαιδευτικές απαιτήσεις αφορούν σε πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Θέσεις, οι οποίες αυξάνονται ολοένα, αναλογικά με την έντονη «εισβολή» της αυτοματοποίησης στους χώρους εργασίας[xi]. Το γεγονός αυτό αναδεικνύει το ζήτημα ότι για όλες τις χώρες, η αύξηση των επενδύσεων στην εκπαίδευση και στην κατάρτιση του εργατικού δυναμικού θα είναι προτεραιότητα. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι του μέλλοντος θα ασχολούνται περισσότερο με δραστηριότητες, στις οποίες τα μηχανήματα είναι λιγότερο αποτελεσματικά, όπως στην διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, στην εφαρμογή της τεχνογνωσίας, στην επικοινωνία με άλλους, ενώ θα αφιερώνουν λιγότερο χρόνο σε προβλέψιμες φυσικές δραστηριότητες και στη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων, όπου τα μηχανήματα υπερβαίνουν ήδη τις ανθρώπινες επιδόσεις. Οι δεξιότητες και οι ικανότητες που απαιτούνται θα αλλάξουν επίσης, αφού αυξάνονται οι απαιτήσεις για περισσότερες κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες, καθώς και για προηγμένες γνωστικές δυνατότητες, όπως η λογική συλλογιστική και η δημιουργικότητα[xii].
Οι νέες τεχνολογίες έχουν προκαλέσει τη δημιουργία πολλών περισσότερων θέσεων εργασίας από αυτές που κατέστρεψαν, και μερικές από τις νέες θέσεις εργασίας είναι σε επαγγέλματα που δεν αναμένονταν στην αρχή. Μελέτη διαπίστωσε ότι το 0,56% των νέων θέσεων εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες κάθε χρόνο είναι νέα επαγγέλματα[xiii]. Οι περισσότερες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται από την τεχνολογία βρίσκονται εκτός του ίδιου του τομέα παραγωγής τεχνολογίας. Εκτιμάται ότι η εισαγωγή του προσωπικού υπολογιστή έχει συμβάλει καταλυτικά στη δημιουργία 15,8 εκατομμυρίων καθαρών νέων θέσεων εργασίας στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1980, αριθμός που αναφέρεται σε θέσεις εργασίας, οι οποίες προσμετρώνται εκτός του υπολογισμού των εκτοπισμένων θέσεων εργασίας. Σχετικά με το 90% από αυτές τις θέσεις, αφορούν σε επαγγέλματα που χρησιμοποιούν υπολογιστή σε άλλους κλάδους, όπως εκπρόσωποι τηλεφωνικών κέντρων, οικονομικοί αναλυτές και διαχειριστές αποθεμάτων.
Ο αυτοματισμός στο μέλλον μπορεί να αποδειχθεί περισσότερο επώδυνος για μεγάλο αριθμό εργαζομένων από ό, τι τις τελευταίες δεκαετίες. Εάν η τεχνολογική πρόοδος συνεχιστεί με έντονους ρυθμούς και το ίδιο έντονα υιοθετούνται από τις εταιρείες οι επερχόμενες αλλαγές στο πλαίσιο της επανακατάρτισης του προσωπικού τους, τότε η ένταξη των καινοτομιών του αυτοματισμού στην παραγωγική διαδικασία δεν θα είναι επώδυνη, τουλάχιστον σε έντονο βαθμό, για το εργατικό δυναμικό, Εάν όμως πολλοί εργασιακοί τομείς υιοθετήσουν ταυτόχρονα την αυτοματοποίηση, το ποσοστό του εργατικού δυναμικού που θα επηρεαστεί δυσμενώς από αυτό το γεγονός θα μπορούσε να είναι υψηλότερο[xiv].
Οι δημόσιες δαπάνες για εκπαίδευση και υποστήριξη του εργατικού δυναμικού έχουν μειωθεί στις περισσότερες χώρες του ΟΟΣΑ, ενώ τα εκπαιδευτικά μοντέλα δεν έχουν αλλάξει ριζικά εδώ και 100 χρόνια, χρησιμοποιώντας συστήματα σχεδιασμένα προκειμένου να προετοιμάσουν τους μαθητές για μια βιομηχανική κοινωνία σε μια ταχέως μεταβαλλόμενη οικονομία της γνώσης. Είναι πλέον κρίσιμο να αντιστραφούν αυτές οι τάσεις, με τις κυβερνήσεις να μεριμνήσουν άμεσα για την μετάβαση του εργατικού δυναμικού στην εποχή της αυτοματοποίησης. Πλέον, η δημιουργία θέσεων εργασίας είναι επείγουσα προτεραιότητα.
Ο αυτοματισμός αντιπροσωπεύει τόσο την ελπίδα όσο και την πρόκληση. Η παγκόσμια οικονομία απαιτεί να δοθεί ώθηση στην παραγωγικότητα και στην ανάπτυξη που αυτή θα φέρει. Ειδικά σε μια εποχή που ο πληθυσμός γερνά, αυτή η στρατηγική θα λειτουργήσει ως ανάχωμα στην αύξηση του ΑΕΠ. Η ταχεία γήρανση του πληθυσμού σε πολλές χώρες θα πρέπει να αποτελέσει έναν επιπρόσθετο ενισχυτικό παράγοντα στην υιοθέτηση του αυτοματισμού. Το 2015, υπήρχαν 28 άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω για κάθε 100 άτομα εργασιακής ηλικίας Μέχρι το 2050, αυτή η αναλογία προβλέπεται να διπλασιαστεί[xv]. Σε χώρες με ταχεία γήρανση πληθυσμού, είναι περισσότερο πιθανόν να παρουσιαστούν ελλείψεις σε ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, καθώς ο αριθμός των ηλικιωμένων εργαζομένων που περνούν στην συνταξιοδότηση αυξάνεται σε σχέση με τον αριθμό των νέων εργαζομένων που εισέρχονται στην αγορά εργασίας.
Αυτές οι ελλείψεις μπορεί με τη σειρά τους να οδηγήσουν σε γρηγορότερη αυτοματοποίηση ή ισχυρότερες πιέσεις για προσέλκυση μεταναστών εργατών. Η γήρανση θα έχει επίσης ένα άμεσο αντίκτυπο στις απαιτήσεις δεξιοτήτων και τους τύπους των διαθέσιμων θέσεων εργασίας, καθώς η κατανάλωση μετατοπίζεται από ανθεκτικά αγαθά (όπως αυτοκίνητα) και προς υπηρεσίες (όπως η υγειονομική περίθαλψη). Σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες, η πρόκληση είναι η ενσωμάτωση μεγάλου αριθμού νέων ανθρώπων στο εργατικό δυναμικό.
Οι μηχανές μπορούν να αναλάβουν εργασίες που χαρακτηρίζονται από ενέργειες ρουτίνας, επικίνδυνες ή ιδιαίτερα κουραστικές, δίνοντας την δυνατότητα στο εργατικό δυναμικό να αξιοποιήσει αποτελεσματικότερα τα εγγενώς ανθρώπινα ταλέντα. Στο πλαίσιο αυτό, οι κοινωνίες θα πρέπει να προετοιμαστούν για πολύπλοκες μεταβάσεις του εργατικού δυναμικού στο μέλλον. Η προετοιμασία για ένα περισσότερο αυτοματοποιημένο μέλλον, δίνοντας έμφαση στις νέες δεξιότητες, αυξάνοντας την κατάρτιση, ειδικά για τους εργαζόμενους στη μέση επαγγελματική σταδιοδρομία και τη διασφάλιση ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης, αποτελεί πλέον αδήριτη αναγκαιότητα για κάθε χώρα.
Η κρίση του Covid – 19 έχει επιταχύνει τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την αυτοματοποίηση, παρέχοντας ευκαιρίες σε πολλούς να συνεχίσουν την εργασία από απόσταση, αλλά και διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ των εργαζομένων. Η τηλεργασία έγινε συνηθισμένη για πολλούς εργαζομένους υψηλής ειδίκευσης, αλλά παρέμεινε περιφερειακή σε πολλά επαγγέλματα χαμηλής ειδίκευσης. Στην αρχή της κρίσης, οι εργαζόμενοι χαμηλής ειδίκευσης ήταν πιο πιθανό να χάσουν τη δουλειά τους. Οι εργαζόμενοι υψηλής ειδίκευσης ήταν πιο πιθανό να μειώσουν το χρόνο εργασίας τους. Η κρίση επιτάχυνε τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την αυτοματοποίηση, η οποία ακόμη και πριν από την πανδημία ευνόησε εκείνους με υψηλότερες δεξιότητες και σε επαγγέλματα που σχετίζονται με τις ΤΠΕ. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι προσλήψεις σε εκείνα τα επαγγέλματα που αφορούσαν δεξιότητες και φυσικές ικανότητες που είχαν ήδη χάσει έδαφος πριν από την κρίση, έχουν καταρρεύσει. Ταυτόχρονα, εκείνα τα επαγγέλματα που αφορούσαν γνωστικές και ψηφιακές δεξιότητες που προβλεπόταν να επεκταθούν, αντιστάθηκαν καλύτερα στην ύφεση των προσλήψεων. Παράλληλα, η γήρανση του εργατικού πληθυσμού μπορεί να εμποδίσει την ταχύτητα ανακατανομής θέσεων εργασίας προς αναπτυσσόμενους τομείς και επιχειρήσεις, οι οποίες συνήθως επιταχύνονται κατά τη φάση ανάκαμψης. Τέτοιες ανακατανομές συχνά απαιτούν τόσο επαγγελματική και γεωγραφική κινητικότητα όσο και απόκτηση νέων δεξιοτήτων[xvi].
Ο διπλασιασμός της συχνότητας της τηλεργασίας κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της πανδημίας του COVID-19, που συχνά αφορούσε δουλειές όπου η μακρινή εργασία θεωρούνταν αδύνατη, είναι μια έντονη υπενθύμιση για το πώς μπορεί να επιταχυνθεί ξαφνικά αυτή η διαδικασία. Ενώ ορισμένες εργασίες και δραστηριότητες είναι πιθανό να επιστρέψουν στους προ της πανδημίας τρόπους λειτουργίας τους, η συνεχής αύξηση των κενών θέσεων που απαιτούν εργασία πλήρους απασχόλησης στο σπίτι επιβεβαιώνει ότι τα επιχειρηματικά μοντέλα αλλάζουν.
Προκειμένου να επιτραπεί στους ανθρώπους να αξιοποιήσουν καλύτερα τις ευκαιρίες που προκύπτουν από τέτοιους μετασχηματισμούς, να διατηρήσουν τη δουλειά τους ή να μετακινηθούν σε νέες, πιο παραγωγικές θέσεις, θα είναι ζωτικής σημασίας η αναβάθμιση των προσόντων και η επανεκπαίδευση.
Ωστόσο, οι ευκαιρίες κατάρτισης είναι σημαντικά άνισες, ενώ οι πολιτικές δεξιοτήτων συχνά αποτυγχάνουν να προσεγγίσουν τους ενήλικες που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Κατά μέσο όρο, σε όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ, η συμμετοχή στην κατάρτιση από άτομα με επίπεδο εκπαίδευσης χαμηλότερο της δευτεροβάθμιας είναι το ένα τρίτο της συμμετοχής των ενηλίκων υψηλής εκπαίδευσης. Ομοίως, οι εργαζόμενοι των οποίων οι θέσεις εργασίας διατρέχουν υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης έχουν 50% λιγότερες πιθανότητες να ασχοληθούν με την εκπαίδευση ενηλίκων από τους συνομηλίκους τους σε εργασίες με χαμηλότερο κίνδυνο[xvii].
Οι εταιρείες αναδιαρθρώνονται με τρόπους που επιταχύνουν τις προϋπάρχουσες τάσεις της αυτοματοποίησης και της ψηφιοποίησης. Όλα αυτά θα έχουν επιπτώσεις στη δυναμική και στην έκταση της ανάκαμψης[xviii].
Πλέον, είναι σε εξέλιξη όλες εκείνες οι ραγδαίες αλλαγές που επιβάλλει η εισβολή της αυτοματοποίησης στην επαγγελματική ζωή. Στον τομέα της μεταποίησης η απασχόληση έχει μειωθεί κατά 20% τις τελευταία δύο δεκαετίες, ενώ η απασχόληση στις υπηρεσίες αυξήθηκε κατά 27%. Αυτό συνέβαλε στην πόλωση της αγοράς εργασίας, με τα ποσοστά της χαμηλής ειδίκευσης και, κυρίως τα ποσοστά των θέσεων εργασίας υψηλής ειδίκευσης να έχουν αυξηθεί, ενώ υπήρξε μια κάμψη στα ποσοστά των εργαζομένων μεσαίας ειδίκευσης[xix]. Αυτή η τάση έχει επίσης οδηγηθεί από τεχνολογικές αλλαγές στις υφιστάμενες δεξιότητες, με αύξηση της ζήτησης εργαζομένων με υψηλότερες δεξιότητες. Κοιτάζοντας στο μέλλον, το 14% των υφιστάμενων θέσεων εργασίας θα μπορούσε να εξαφανιστεί ως αποτέλεσμα του αυτοματισμού τα επόμενα 15-20 χρόνια, αλλά ένα άλλο ποσοστό της τάξης του 32% είναι πιθανόν να αλλάξει ριζικά ως αποτέλεσμα της αυτοματοποίησης των ατομικών δεξιοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι τα εργαζόμενα άτομα θα αντιμετωπίσουν βαθιές και γρήγορες αλλαγές: πολλοί θα πρέπει να αλλάξουν όχι μόνο τη δουλειά τους, αλλά ακόμη και το επάγγελμά τους, και οι περισσότεροι θα πρέπει να εκσυγχρονίσουν τις ικανότητές τους και τις πρακτικές στον χώρο εργασίας τους.
Τα παρακάτω στατιστικά στοιχεία[xx] είναι ενδεικτικά των ραγδαίων αλλαγών στον εργασιακό τομέα εξαιτίας της εντονότερης υιοθέτησης του αυτοματισμού και της υψηλής τεχνολογίας γενικότερα:
- Ο κίνδυνος αυτοματισμού εργασίας είναι πραγματικός, αλλά ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Το 14% των θέσεων εργασίας διατρέχει υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης. Το 32% των θέσεων εργασίας θα μπορούσε να αλλάξει ριζικά.
- Πολλοί ενήλικες δεν έχουν κατάλληλες δεξιότητες για τις νέες θέσεις εργασίας. 6 στους 10 ενήλικες στερούνται βασικών δεξιοτήτων ΤΠΕ ή δεν έχουν εμπειρία υπολογιστή (Έρευνα Δεξιοτήτων Ενηλίκων σε 29 χώρες του ΟΟΣΑ, 2012/15).
- Η εκπαίδευση ενηλίκων πρέπει να είναι καλύτερα στοχευμένη στους μειονεκτούντες: από τα στατιστικά στοιχεία, φαίνεται πως οι εργαζόμενοι με υψηλή εξειδίκευση συμμετέχουν σε προγράμματα επανεκπαίδευσης – κατάρτισης σε μεγαλύτερο ποσοστό (40% περισσότερο) από τους αντίστοιχους με χαμηλή εξειδίκευση. Ομοίως, οι εργαζόμενοι, των οποίων οι θέσεις εργασίας βρίσκονται σε υψηλό κίνδυνο εξαιτίας του αυτοματισμού, συμμετέχουν κατά 30% λιγότερο σε προγράμματα κατάρτισης από αυτούς που οι θέσεις εργασίας τους αντιμετωπίζουν χαμηλότερο κίνδυνο εξαιτίας του αυτοματισμού.
- Η μη τυποποιημένη εργασία δεν είναι σπάνιο φαινόμενο: 1 στους 7 εργαζόμενους είναι αυτοαπασχολούμενος και 1 στους 9 εργαζόμενους είναι σε προσωρινή σύμβαση.
Καθώς τα ρομπότ, η τεχνητή νοημοσύνη και ο ψηφιακός μετασχηματισμός όλο και περισσότερο διαποτίζουν τον κόσμο της εργασίας, και οι οικονομίες σε όλο τον κόσμο ενσωματώνουν τις νέες τεχνολογίες και των αυτοματισμό, πολλοί άνθρωποι ανησυχούν ότι ο αντίκτυπος αυτών των μεγάλων τάσεων στο αριθμό θέσεων εργασίας θα είναι ισχυρός. Μερικοί περιγράφουν μια ιδιαίτερα ζοφερή εικόνα για το εργασιακό μέλλον, υποστηρίζοντας ότι η αυτοματοποίηση θα μπορούσε να καταστρέψει σχεδόν τις μισές θέσεις εργασίας τις επόμενες δύο δεκαετίες. Πάντως, ο ΟΟΣΑ εκτιμά ότι το 14% των θέσεων εργασίας κινδυνεύουν από την αυτοματοποίηση.
Το μέλλον της εργασίας θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές αποφάσεις των χωρών[xxi]. Ενώ είναι αλήθεια ότι το μέλλον είναι ήδη εδώ και οι αγορές εργασίας αλλάζουν ήδη, με τις κατάλληλες πολιτικές μπορούν οι κίνδυνοι που διαφαίνονται στο εργασιακό περιβάλλον, καθώς και οι συνακόλουθες αναδυόμενες ανησυχίες των εργαζομένων από την υιοθέτηση του αυτοματισμού και της ψηφιοποίησης, να μετατραπούν σε ευκαιρίες, προσφέροντας στο εργατικό δυναμικό εργασιακή ασφάλεια και σταθερότητα, καθώς και μια ποιοτικότερη ζωή.
[i] OECD. (2019). OECD Employment Outlook 2019: The Future of Work, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/9ee00155-en.
[ii] Στο ίδιο.
[iii] “Jobs lost, jobs gained: What the future of work will mean for jobs, skills, and wages,” McKinsey Global Institute, November 2017, McKinsey.com.
[iv] Η ηλεκτρονική έρευνα πραγματοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα από τις 14 Μαΐου έως τις 24 Μαΐου 2019 και συγκέντρωσε απαντήσεις από 1.216 συμμετέχοντες που εκπροσωπούσαν το πλήρες φάσμα περιοχών, βιομηχανιών, μεγεθών εταιρειών, λειτουργικών ειδικοτήτων και θητείας.
[v] Ομοίως, μια έρευνα του 2017 διαπίστωσε ότι στελέχη σε εταιρείες στην Ευρώπη με περισσότερα από 100 εκατομμύρια δολάρια σε ετήσια έσοδα, ήταν πιο πιθανό να υιοθετήσουν την στάση ότι η αντιμετώπιση των κενών δεξιοτήτων θα απαιτούσε επανεκπαίδευση του εργατικού τους δυναμικού, παρά ότι θα απαιτούσε πρόσληψη νέων εργαζομένων. Σχετικά: “Retraining and reskilling workers in the age of automation,” McKinsey Global Institute, January 2018, McKinsey.com
[vi] For more on the skills expected to be in increasing demand in the future, see “Skill shift: Automation and the future of the workforce,” McKinsey Global Institute, May 2018, McKinsey.com
[vii] Jeffrey Lin, “Technological adaptation. Cities, and new work”, Review of Economics and Statistics, 93 (2), May 2011
[viii] Manyika, J., Lund, S., Chui, M., Bughin, J., Woetzel, J., Batra, P., Ko, R. & Sanghri, S. (2017). Jobs Lost, Jobs Gained: Workforce Transitions in a time of automation, McKinsey & Company
[ix] Manyika, J., Lund, S., Chui, M., Bughin, J., Woetzel, J., Batra, P., Ko, R. & Sanghri, S. (2017). Jobs Lost, Jobs Gained: Workforce Transitions in a time of automation, McKinsey & Company
[x] Retraining and reskilling workers in the age of automation,” McKinsey Global Institute, January 2018, McKinsey.com
[xi] The digital future of work: What skills will be needed? https://www.mckinsey.com/featured-insights/future-of-work/the-digital-future-of-work-what-skills-will-be-needed
[xii] Στο ίδιο.
[xiii]Αυτό σημαίνει ότι το 18 % του εργατικού δυναμικού σήμερα απασχολείται σε ένα επάγγελμα που ουσιαστικά δεν υπήρχε το 1980. Jeffrey Lin, “Technological adaptation, cities, and new work,” Review of Economics and Statistics, volume 93, number 2, May 2011.
[xiv] Manyika, J., Lund, S., Chui, M., Bughin, J., Woetzel, J., Batra, P., Ko, R. & Sanghri, S. (2017). Jobs Lost, Jobs Gained: Workforce Transitions in a time of automation, McKinsey & Company
[xv] OECD. (2019). OECD Employment Outlook 2019: The Future of Work, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/9ee00155-en.
[xvi] OECD (2021), OECD Employment Outlook 2021: Navigating the COVID-19 Crisis and Recovery, AECD Publishing, Paris, http://doi.org/10.1787/5a700c4b-en
[xvii] Στο ίδιο.
[xviii] Στο ίδιο.
[xix] OECD. (2019). OECD Employment Outlook 2019: The Future of Work, OECD Publishing, Paris, https://doi.org/10.1787/9ee00155-en.
[xx] Στο ίδιο.
[xxi] Στο ίδιο.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Σχολεία: Αλλάζουν οι ώρες αποχώρησης των μαθητών
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 24 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 24/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
