Αν υπήρχε παγκόσμιο βραβείο, διάκριση, κάτι σαν Νόμπελ του νεοφιλελευθερισμού αυτό θα έπρεπε να απονεμηθεί επάξια στη σημερινή κυβέρνηση. Άντεξε μία δύσκολη τετραετία εν μέσω κρίσεων και όχι μόνο δεν φθάρηκε, αύξησε τα ποσοστά της περνώντας ακόμη και από τη στενωπό της δοκιμασίας της απλής αναλογικής. Από την αντίπερα όχθη, την αριστερή, μία λέξη μόνο κυριαρχεί που απηχεί την έκπληξη, το σοκ και δέος: Pourquoi?
Ωστόσο η θριαμβολογία για τους μεν και η απολογιστική κρίση για τους δε, φαίνεται τώρα να μετατοπίζεται και σε αναλύσεις των εκλογικών αποτελεσμάτων της ακροδεξιάς. Εδώ βέβαια αναμενόμενες είναι οι προσπάθειες για πιο συγκεντρωτικά αποτελέσματα και άρα κατηγοριοποιήσεις που ως φαίνεται κάποιους τους αδικούν, εξ ου και η απειλή εξωδίκων αν στιγματιστούν ως ακροδεξιοί. Είτε 10% είτε 15%, αναλόγως ποια κόμματα προσμετρώνται και αν συνυπολογίζονται τα ποσοστά των κομμάτων που δεν μπήκαν στη βουλή, το εκτιμώμενο ποσοστό του ακροδεξιού χώρου είναι υψηλό και χρήζει ερμηνείας. Αν και κυριαρχούν οι εύλογες ερμηνείες του τύπου «είναι γενικό φαινόμενο η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη..» και «ψήφος οργής, θυμού και διαμαρτυρίας» τα παράδοξα όμως και οι αντιφάσεις σε αυτές τις ερμηνείες απαιτούν απαντήσεις από την κοινή λογική. Καταρχήν, αφού έχουμε μια τόσο μεγάλη επιτυχία του αποκαλούμενου ως κεντροδεξιού χώρου, γιατί να χρειάζεται και αυτή η επιπλέον «αντιδραστική» ακροδεξιά ψήφος; Μήπως επειδή η κεντροδεξιά είναι πολύ light και δεν ‘είναι αρκετή’ για κάποιους, ‘αναγκάζονται’ να καταφεύγουν σε πιο δεξιές επιλογές; Πολύ πιθανόν να περίμενε κανείς το εντελώς αντίθετο, αν δηλαδή υπήρχε αριστερή διακυβέρνηση η οποία θα έβγαινε ενισχυμένη σε αυτές τις εκλογές τότε να προκαλούσε μία ακροδεξιά αντίδραση. Ή θα μπορούσαμε να περιμέναμε ως αντίδραση στην ενίσχυση της κεντροδεξιάς μία ενίσχυση του ακροαριστερού χώρου που έτσι κι αλλιώς εκφράζεται με διάφορα πολιτικά σχήματα, κάτι όμως που επίσης δεν συνέβη.
Η μεταβλητή που δεν φαίνεται να έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην άνοδο της ακροδεξιάς σε αυτές τις εκλογές, ακόμη και αν είχε βαρύνουσα σημασία στη ρητορική της δεύτερης εκλογικής αναμέτρησης, ήταν η οικονομία. Προφανώς επειδή δεν βρισκόμαστε σε μνημονιακή περίοδο και επειδή κρυφή οικονομία και επιδοματική πολιτική μάλλον βολεύουν πολλούς σε όποιο πολιτικό φάσμα και αν βρίσκονται, τίποτα δεν δείχνει ότι η ακροδεξιά ψήφος είναι ψήφος οικονομικής απελπισίας.
Τα βαθύτερα αίτια της ακροδεξιάς στροφής μπορούν να αναζητηθούν ιστορικά στον κυρίαρχο λόγο (discourse) και στη λειτουργία των αναπτυγμένων δυτικών κοινωνιών κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Σύμφωνα με τον πατέρα της Συστημικής Λειτουργικής Γραμματικής τον M Α Κ Halliday (1990,17), δεν αποτελεί κίνδυνο για τους κυρίαρχους οικονομικούς συσχετισμούς ένας λόγος (discourse) που αναφέρεται στα ανθρώπινα δικαιώματα, στα δικαιώματα των γυναικών και ανθρώπων διαφορετικών φυλών. Όπως λέει ο Halliday, είναι απολύτως αποδεκτό στις δυτικές κοινωνίες να αναδεικνύεται και να στηλιτεύεται ο σεξισμός και ο ρατσισμός, γιατί το να μειωθούν οι διακρίσεις που αφορούν τη φυλή και το φύλο δεν συνιστούν κίνδυνο για την οικονομική, κυρίαρχη τάξη πραγμάτων. Η αυξανόμενη προσοχή που δόθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στην ισότητα των δικαιωμάτων μεταξύ λευκών και αφροαμερικανών, σίγουρα δεν έθεσε σε αμφισβήτηση ταξικές σχέσεις και οικονομικά συμφέροντα, δεν θίγει ζητήματα οικονομικών ανισοτήτων με συνέπεια να είναι περισσότερο ασφαλές για μία καπιταλιστική οικονομία να διαπραγματεύεται ζητήματα ατομικών δικαιωμάτων παρά να συζητά τα αίτια των οικονομικών ανισοτήτων και τα αίτια της οικονομικής ανέχειας ανθρώπων που βρίσκονται στα όρια της φτώχιας. Με εξίσου ασφαλή τρόπο τα ζητήματα της διαφορετικότητας και ταυτοτήτων με ιδιαίτερη αναφορά στα δικαιώματα των μειονοτήτων διαδέχτηκαν στις μέρες μας ζητήματα ισότητας αφροαμερικανών και λευκών. Ως εκ τούτου, αφού επιμελώς αποκρύπτονται στους κυρίαρχους λόγους των καπιταλιστικών και νεοφιλελεύθερων κοινωνιών τα αίτια και οι συνέπειες των οικονομικών ανισοτήτων και στη θέση τους προβάλλονται κυρίως ζητήματα ταυτοτήτων, αφενός μεν τα αριστερά ρεύματα αφομοιώνονται και αυτά σε έναν λόγο που εξαντλείται σε καλύτερες οικονομικές παροχές και επιδόματα και αφετέρου στον αντίποδα του κυρίαρχου λόγου των ατομικών δικαιωμάτων ορθώνονται κηρύγματα και ιδεολογίες μίσους ακροδεξιών μορφωμάτων.
Η ακροδεξιά ρητορική για τις μειονότητες, τον έλεγχο των γεννήσεων, την επιστροφή σε παραδοσιακές αξίες και αρετές σε λιγότερο βαθμό αντίκειται ευθέως στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, ενώ σε μεγαλύτερο βαθμό αγωνίζεται ενάντια σε κοινωνικές ομάδες (μειονότητες, ΛΟΑΤΚΙ+, LGBTQI+, κτλ.) που, κατά την άποψη των ακροδεξιών, οι διεκδικήσεις τους ‘απειλούν’ το έθνος, την παραδοσιακή κοινωνία και οικογένεια, κυρίως εξαιτίας της ανοχής και χαλαρότητας των νεοφιλελεύθερων κυβερνήσεων. Οι τελευταίες, παραδοσιακά, είτε καθυστερούν είτε ‘κωλύονται’ να εμπλακούν σε έναν ενεργητικό, θεσμικό ρόλο προάσπισης των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, κοινωνικών ομάδων διαφόρων ταυτοτήτων, κτλ. γιατί κάτι τέτοιο αντιβαίνει στην ‘καρδιά’ του νεοφιλελευθερισμού. Η ισορροπία ανάμεσα στην προάσπιση των κοινών για όλους δικαιωμάτων και της προστασίας των μειονοτικών και άλλων ταυτοτήτων είναι λεπτή, διότι, αν και η φιλελεύθερη αντίληψη περί πολυπολιτισμικότητας μπορεί να χορηγεί στις ομάδες διάφορα δικαιώματα απέναντι στην ευρύτερη κοινωνία, ταυτόχρονα όμως απορρίπτει την ιδέα ότι είναι θεμιτό να μπορούν οι ομάδες να περιορίζουν τα θεμελιώδη αστικά ή πολιτικά δικαιώματα των μελών τους ή των υπόλοιπων μελών της κοινωνίας, στο όνομα της διατήρησης του πολιτισμού ή των παραδόσεών τους ή άλλων ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους (Kymlicka, 2006, 465).
Σύγχρονα νεοφιλελεύθερα κράτη με μεγάλη ιστορική παράδοση σαν το δικό μας αμφιταλαντεύονται ανάμεσα στην εθνοτική και την πολιτειακή αντίληψη του έθνους - κράτους. Από τη μια μεριά η εθνοτική αντίληψη του κράτους εκλαμβάνει ως έναν από τους πιο σημαντικούς στόχους του τη διατήρηση ενός συγκεκριμένου εθνοτικο-εθνικού (ethnonational) πολιτισμού και ταυτότητας. Κάτι τέτοιο γίνεται ακόμη και σήμερα αντιληπτό από τα πρόσφατα προεκλογικά σποτ που τόνιζαν, λεκτικά ή μη (λ.χ. εικόνες αρχαίων ναών και μπλε τρούλων εκκλησιών με φόντο το Αιγαίο), κοινές αξίες όπως η ορθοδοξία, η κοινή ιστορική παράδοση, οι κοινές ιστορικές ρίζες, οι αξίες τις οποίες διαχρονικά ενστερνίζονταν και διατηρούσε το έθνος μας, κτλ. Από την άλλη μεριά, η πολιτειακή αντίληψη του κράτους σε μεγάλο βαθμό αδιαφορεί για τις εθνοπολιτισμικές ταυτότητες των πολιτών και ορίζει την ιδιότητα του μέλους του έθνους αμιγώς με όρους αφοσίωσης σε ορισμένες αρχές δημοκρατίας και δικαιοσύνης.
Το να επιζητούν ειδικά δικαιώματα οι μειονότητες, λ.χ. μιας μουσουλμανικής κοινότητας, σύμφωνα με την πολιτειακή αντίληψη, συνιστά μία ριζική απομάκρυνση από την παραδοσιακή λειτουργία του αστικού, νεοφιλελεύθερου κράτους (Kymlicka, 2006, 469). Κατά συνέπεια και μία εκπαιδευτική πρόταση που θα καλεί τους μαθητές και τις μαθήτριες να φέρουν το πολιτισμικό τους κεφάλαιο μέσα στο σχολείο θα πρέπει να έχει πολύ ισχυρά επιχειρήματα για να δικαιολογήσει την παρέκκλισή της από αυτό που ο Kimlicka (2006, 467) περιγράφει ως η νόρμα της ‘καλοπροαίρετης αμέλειας’, δηλαδή ότι το κράτος επιλέγει να είναι αδιάφορο απέναντι στη διαφορετικότητα, στις μειονότητες και στις εθνικοπολιτισμικές ταυτότητες των πολιτών του. Σύμφωνα με αυτήν την άποψη, τα κράτη αντιμετωπίζουν τον πολιτισμό με ανάλογο τρόπο όπως και τη θρησκεία, δηλαδή ως κάτι το οποίο οι άνθρωποι πρέπει να είναι ελεύθεροι να το επιδιώκουν στην ιδιωτική τους ζωή, αλλά που δεν χρειάζεται να αποτελεί μέριμνα του κράτους (στο βαθμό που γίνονται σεβαστά τα δικαιώματα όλων).
Το αποτέλεσμα; Συνοψίζοντας, απέναντι στο νεοφιλελεύθερο κράτος που περνάει σθεναρά το μήνυμα: μη μου τους [ οικονομικούς] κύκλους τάραττε…, και το ‘βολεύει’ πολύς λόγος να γίνεται από τρίτους για ατομικά δικαιώματα αρκεί να μην μιλάμε για οικονομικές ανισότητες, ακροδεξιές ομάδες νιώθουν ολοένα και περισσότερο ότι πρέπει να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους και να παλέψουν λυσσαλέα, γιατί πιστεύουν ότι θίγεται κατάφωρα η πατρίδα, η οικογένεια, η θρησκεία.
Σημειώσεις
M. A. K. Halliday, New Ways of Meaning: A Challenge to Applied Linguistics, Journal of Applied Linguistics, Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία 1990, Annual Publication of the Greek Applied Linguistics Association, No 6, σελ. 7-36.
Will Kymlicka, Η πολιτική φιλοσοφία της εποχής μας – μια εισαγωγή, Μετάφραση – Εισαγωγή Γρηγόρης Μολυβάς, Εκδόσεις Πόλις, 2006.
Χριστοδούλου Νίκος, εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 8/5
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 8/5
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
