Ο ογκώδης τόμος που φέρει τον τίτλο 'Η Πολιτική σήμερα. Ο Νίκος Πουλαντζάς και η επικαιρότητα του έργου του,' αποτελεί ουσιαστικά τον πολιτικό και θεωρητικό 'καρπό' των εργασιών του συνεδρίου που διοργάνωσε η Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης το 2000 (από κοινού με το τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του πανεπιστημίου Αθηνών), για το έργο του Νίκου Πουλαντζά.1
Στο προλογικό τους σημείωμα οι επιμελητές της έκδοσης Άλκης Ρήγος και Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, επισημαίνουν χαρακτηριστικά το ό,τι το συνέδριο οργανώθηκε στη «μνήμη του Νίκου Πουλαντζά»2 στα είκοσι χρόνια από τον θάνατο του (1980-2000). Εκκινώντας από αυτή την παραδοχή, θεωρούμε πως το συνέδριο και περισσότερο ο ογκώδης τόμος των πρακτικών του, δεν εξαντλείται σε μία μνημονική έγκληση του ονόματος και πολύ περισσότερο του θεωρητικού έργου του Έλληνα μαρξιστή στοχαστή, αλλά, εντρυφεί σε ό,τι δύναται να αποκαλέσουμε ως Πουλαντζική, μαρξικής χροιάς, σκέψη.
Έτσι, η συλλογή διαρθρώνεται σε δύο βασικές ενότητες, με την πρώτη να φέρει τον τίτλο 'Η επικαιρότητα της θεωρίας,' περιλαμβάνοντας κείμενα όπως αυτό του Αριστόβουλου Μάνεση για την Πουλαντζική,3 περί κράτους προβληματική, ενώ η δεύτερη ενότητα τιτλοφορείται 'Η αναγκαιότητα της πολιτικής,' αποδίδοντας έμφαση στη δυνατότητα εφαρμογής όψεων της ευρύτερης αναλυτικής του Νίκου Πουλαντζά σε φαινόμενα όπως η παγκοσμιοποίηση, κάτι που υπενθυμίζει το εξής στοιχείο. Η συλλογή κειμένων για τον Νίκο Πουλαντζά δεν αντλεί μόνο από τις κατατιθέμενες εργασίες στο συνέδριο που οργανώθηκε προς τιμήν του στην αυγή του 21ου αιώνα, αλλά, καθίσταται 'προϊόν' και της εποχής όπου πραγματοποιήθηκε το συνέδριο, ήτοι της εποχής όπου στο θεωρητικό, ερευνητικό και πολιτικό στόχαστρο είχε τεθεί η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, αυτή η ουσιώδης διαδικασία διεθνοποίησης του κεφαλαίου και των όρων παραγωγής-αναπαραγωγής του, που υπήρξε επίσης περίοδος πολιτικών-ιδεολογικών ζυμώσεων σε μεγάλη κλίμακα.
Αυτό το πλαίσιο της 'επικαιροποίησης,' ως εκ του τίτλου ενός κεφαλαίου της συλλογής, το εισπράττει έντονα ο αναγνώστης. Τα κείμενα που περιέχονται στη συλλογή, συναρθρώνουν την οικονομικού τύπου ανάλυση, με την πολιτική θεωρία, με αρκετά από αυτά να στέκονται στην κεντρική στο έργο του καθηγητή Κοινωνιολογίας, έννοια της 'σχετικής αυτονομίας' του κράτους.
Σε αυτό το πλαίσιο όμως, δεν επιχειρείται κάποια συγκρότηση μίας θεωρίας του κράτους με βάση την συγκεκριμένη έννοια που κατέθεσε ο Νίκος Πουλαντζάς, όσο η εκ νέου διάσχιση της. Δύναται να αναφέρουμε επ' αυτού, πως ο Peter Bratsis, συμμετέχων στον τόμο, χτίζοντας θεωρητικά πάνω στη βάση των αναλύσεων του Νίκου Πουλαντζά, του Λουί Αλτουσέρ, του Ανρί Λεφέβρ «και άλλων»,4 προτείνει μία μη αναγωγιστική θεώρηση του κράτους (ενέχει ενδιαφέρον το ό,τι προτείνει την αντικατάσταση των Αλτουσεριανών «ιδεολογικών μηχανισμών» του κράτους από την έννοια της «καθημερινής ζωής» που παραπέμπει στο Λεφέβρ),5 που, εν προκειμένω, σχετίζεται με την "απομυθοποιητική κατανόηση" του, με τον ίδιο στοχασμό των όρων και των πλαισίων που αυτό παραγάγει, συγκροτώντας παράλληλα μία σειρά από νομιμοποιητικούς λόγους.
Θα λέγαμε πως διαβλέπουμε μία θεωρητική-πολιτική σύγκλιση του τρόπου με τον οποίο κατανοεί το κράτος ο Bratsis, με την διαλεκτική του κράτους όπως αρθρώνεται από τον Michel Foucault, για τον οποίο η εξουσία, παραγάγει 'γνώση,' ‘πράγματα,' αμφισβητώντας έμπρακτα μονολιθικές αναγνώσεις του κράτους που το ανάγουν αποκλειστικά στη σφαίρα της καταστολής. Το κράτος δεν διαθέτει έναν, ή αλλιώς, έναν συγκεκριμένο ιδεότυπο δράσης. Αυτή η διάσταση της 'επικαιροποίησης' της θεωρίας του Πουλαντζά και της αναζήτησης δυνατοτήτων πολιτικής όσο και ιδεολογικής δράσης διαπερνά τον συλλογικό τόμο.
Περαιτέρω, εάν κινηθούμε στον άξονα της 'επικαιροποίησης,' θα επισημάνουμε πως η έννοια της 'σχετικής αυτονομίας' του κράτους, έννοια σημαίνουσα για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί, δύναται να εφαρμοσθεί εν καιρώ πανδημικής κρίσης, εφόσον θεωρήσουμε πως είναι το κράτος που σε αυτή την περίπτωση καθίσταται οργανωτής της συναίνεσης, παραγάγει 'ασφάλεια,' συγκεκριμενοποιεί τις απευθύνσεις προς κοινωνικές τάξεις και μερίδες τάξεων, προσιδιάζοντας προς έναν άξονα δράσης που προσδιορίζει όχι μόνο την λειτουργία του ως οργανωτή, ευρύτερο οργανωτή των κυρίαρχων τάξεων, όσο και ως πεδίο που θέτει τους όρους για την επανεκκίνηση της Κεφαλαιοκρατικής οικονομίας.
Η οπτική των περισσότερων συγγραφέων είναι διεθνική, σημασιοδοτεί την δυνατότητα μετάβασης προς μορφές κοινωνικής-πολιτικής δραστηριοποίησης που δεν αποκλίνουν από το ό,τι ο Νίκος Πουλαντζάς6 ορίζει ως 'πολιτική,' συλλαμβάνει τους όρους που καθιστούν το έργο του επιδραστικό για μία σχολή ερμηνείας του κοινωνικού-πολιτικού γίγνεσθαι (Μαρξιστική), κομίζοντας, με έναν ιδιαίτερο τρόπο, την αίσθηση του 'επείγοντος' προς ή για την Αριστερά. Έτσι, είναι σαν να τονίζει: Ιδού, πεδίο που δύναται να αξιοποιηθεί για την συγκρότηση μίας πειστικής εναλλακτικής κοινωνικής-πολιτικής πρότασης (κείμενα του τόμου, ενίοτε υιοθετούν παραδείγματα προς υποστήριξη των απόψεων τους/βλέπε το κείμενο του Emir Sader),7 με ορίζοντα σοσιαλισμού. με ορίζοντα σοσιαλισμού.
Εάν η πάλη των τάξεων δηλώνει 'παρών,' τότε απαιτείται, όχι μία "εικόνα,'' για να παραπέμψουμε στον Έζρα Πάουντ, όσο εκείνη η διαλεκτική προσέγγιση που της προσδίδει περιεχόμενο και κατευθύνσεις. Το συλλογικό πόνημα κρατά ανοιχτή αυτή την δίοδο, δίδοντας στο Πουλαντζικό έργο τα επι-γενόμενα χαρακτηριστικά αυτής της εναλλακτικής. Και ένα βασικό σημείο της πολιτικής και θεωρητικής του σκευής, τιθέμενο και με εκφάνσεις 'μάχης,' υπήρξε το ερώτημα που χρησιμοποιεί ο Άγγελος Ελεφάντης: «Τι θα γίνει μ' εκείνη την υπόθεση του σοσιαλισμού;».8
Το βιβλίο αποτελεί, και για κάποιον αναγνώστη που δεν έχει εντρυφήσει στο έργο του Νίκου Πουλαντζά, μία πολύ καλή εισαγωγή σε αυτό, εάν και δεν εκλείπουν κάποιες θεωρητικές αδυναμίες, όπως είναι αυτή που αφορά την Πουλαντζική έννοια του ‘αυταρχικού κρατισμού,’ στην οποία και δεν αποδίδεται ιδιαίτερη θεωρητική προσοχή. Το βιβλίο όμως δεν παύει να είναι κατατοπιστικό και τεκμηριωμένο.
1 Βλέπε σχετικά, ‘Η Πολιτική σήμερα. Ο Νίκος Πουλαντζάς και η επικαιρότητα του έργου του,’ Επιμέλεια: Ρήγος Άλκης & Τσουκαλάς Κωνσταντίνος, Ελληνική Εταιρεία Πολιτικής Επιστήμης/ Εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα, 2001.
2 Βλέπε σχετικά, Ρήγος Άλκης & Τσουκαλάς Κωνσταντίνος, ‘Προλογικό σημείωμα….ό.π., σελ. 11. Η μνήμη δεν είναι αφηρημένο, όσο ενδεικτική ενός έργου και μίας στάσης ζωής.
3 Βλέπε σχετικά, Μάνεσης Αριστόβουλος, ‘Θεωρητικοί προβληματισμοί του Νίκου Πουλαντζά για τον ιστορικό ρόλο του κράτους…ό.π., σελ. 49-57. Προς το τέλος του κειμένου του, ο καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου, υπενθυμίζει την φράση της Ρόζας Λούξεμπουργκ που υποστασιοποιώντας το πρόταγμα της ελευθερίας, την καθιστά θεμέλιο ή ένα από τα θεμέλια της άμεσης δημοκρατίας. Η κριτική προς το Λενινιστικό υπόδειγμα, ακόμη και εάν κεκαλυμμένη, είναι αποκαλυπτική. «Η ελευθερία για μόνους τους οπαδούς της κυβέρνησης ή για μόνα τα μέλη ενός κόμματος, οσοδήποτε πολυάριθμα και αν είναι, δεν είναι ελευθερία. Η ελευθερία είναι, πάντοτε τουλάχιστον, η ελευθερία εκείνου που σκέπτεται διαφορετικά. Όχι από φανατισμό για τη δικαιοσύνη, αλλά γιατί η ελευθερία παύει να είναι αποτελεσματική όταν καταντάει προνόμιο».
4 Βλέπε σχετικά, Bratsis Peter, ‘Ο Νίκος Πουλαντζάς και η οντολογική θέση του κράτους στη Μαρξιστική θεωρία…ό.π., σελ. 183-204, Μετάφραση Κειμένου: Ζολοτάριωφ Νίκος.
5 Βλέπε σχετικά, Bratsis Peter, ‘Ο Νίκος Πουλαντζάς και η οντολογική θέση του κράτους στη Μαρξιστική θεωρία…ό.π., σελ. 202.
6 Ένα ενδιαφέρον κείμενο, εάν δύναται να σταθούμε σε ένα, είναι αυτό της Σταυρούλας Τσινόρεμα, που προσεγγίζει κριτικά τις θεωρήσεις του Michel Foucault και του Jacques Derrida, αναδεικνύοντας τις ελλείψεις τους. Βλέπε σχετικά, Τσινόρεμα Σταυρούλα, ‘Δομή, αποδόμηση και εξουσία. Από το στρουκτουραλισμό στο μεταστρουκτουραλισμό…ό.π., σελ. 152-172.
7 Βλέπε σχετικά, Sader Emir, ‘Μοντέλα συσσώρευσης και ηγεμονική κρίση. Στοιχεία για μια εναλλακτική ηγεμονία στη Λατινική Αμερική. Η περίπτωση της Βραζιλίας…ό.π., σελ. 360-374. Μετάφραση Κειμένου: Τσακίρης Βίκτωρ.
8 Βλέπε σχετικά, Ελεφάντης Άγγελος, ‘Περί έθνους-κράτους…ό.π., σελ. 134.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Σχολεία: Αλλάζουν οι ώρες αποχώρησης των μαθητών
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 26 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 26/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
