Alfavita Newsroom Ο ελληνικής καταγωγής ιστορικός Λευτέρης Σ. Σταυριανός έκανε μια λαμπρή καριέρα στις Η.Π.Α. και τον Καναδά στο πεδίο της Παγκόσμιας Ιστορίας (World History). Δίδαξε το αντικείμενο της Παγκόσμιας Ιστορίας στα πανεπιστήμια Νorth Western και Καλιφόρνιας (1946- 1973). Βιβλία του διδάσκονται ακόμη σε πανεπιστήμια των Η.Π.Α. και σημαντικοί ιστορικοί στο πεδίο της Παγκόσμιας Ιστορίας αναφέρουν τον Σταυριανό ως «δάσκαλο» τους και εκφράζουν τις ευχαριστίες τους προς αυτόν στα βιβλία τους.
Πρόσφατο δείγμα μιας τέτοιας απήχησης του έργου του είναι το ογκώδες έργο Societies, networks, andtransitions. A Global History του Graig Lockard, καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Wisconsin. Το βιβλίο εκδόθηκε το 2007, έχει πραγματοποιήσει πολλές επανεκδόσεις και θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά πανεπιστημιακά εγχειρίδια Παγκόσμιας Ιστορίας σε όλο τον κόσμο. Στον Πρόλογο του ογκώδους βιβλίου (αποτελείται από 1012 σελίδες) ο Lockard αναφέρει: «Οφείλω ευχαριστίες σε πρωτοπόρους ιστορικούς της παγκόσμιας ιστορίας όπως ο Philip Curtin, o Marshall Hodgson, o William McNeill και ο Leften S.Stavrianos [η επισήμανση δική μας]. Η δική μου προσέγγιση οφείλει πολλά στην δική τους παγκόσμια ματιά της ιστορίας».
Κάνουμε εδώ μια κρίσιμη παρέμβαση: το όνομα του Λευτέρη Σταυριανού στο εξωτερικό είναι γνωστό από το επιστημονικό του έργο. Στη χώρα μας, το επιστημονικό του έργο είναι ελάχιστα γνωστό και ο Λευτέρης Σταυριανός έγινε γνωστός από την «ελληνική δίκη των πιθήκων», όπως έχουν αποκαλέσει πολλοί την ανατάραξη που προκάλεσε το σχολικό βιβλίο Ιστορία του Ανθρώπινου Γένους, το οποίο τελικά και αποσύρθηκε από τα σχολεία την δεκαετία του 1980.
Πριν φτάσουμε στο επεισόδιο της απόσυρσης του σχολικού βιβλίου, θα προχωρήσουμε στην συνοπτική παρουσίαση του έργου και της σκέψης του Λευτέρη Σταυριανού.
1. Η ιστορία ως παγκόσμια διαδικασία.
Η ιστορία για τον Σταυριανό είναι μια παγκόσμια διαδικασία. Γι’ αυτό και δεν νοείται η μελέτη της ιστορίας μιας περιοχής, χωρίς σύνδεση με την ιστορία, τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές ευρύτερων γεωγραφικών ενοτήτων. Αποτελεί μεθοδολογικό λάθος που οδηγεί σε λάθος συμπεράσματα, η απόπειρα διερεύνησης της ιστορίας μιας περιοχής ή μιας περιόδου χωρίς σύνδεση με το ευρύτερο πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας, ιστορίας κτλ. Γι’ αυτό και το βιβλίο του Τα Βαλκάνια (εκδ. Βάνιας, 2007) ξεκινάει με την «απολογία» του συγγραφέα: «Το βιβλίο αυτό ίσως θα έπρεπε να ξεκινά με μια απολογία αντί προλόγου – μια απολογία για την αλαζονεία του να επιχειρήσει κανείς μεμονωμένα μια ιστορία της Βαλκανικής Χερσονήσου. Στην ιδεατή περίπτωση, ένα τέτοιο έργο θα έπρεπε να αναληφθεί από μια διεθνή ομάδα επιστημόνων. Όμως ακόμη και μια τέτοια ομάδα δεν θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα παρήγαγε ένα συγκεκριμένο έργο χωρίς να προηγηθεί μια μακρόχρονη περίοδος ερευνητικής συνεργασίας και διαλογισμού πάνω στα αναρίθμητα προβλήματα της βαλκανικής ιστορίας που ακόμη παραμένουν άλυτα»(σ. 19). Και πιο κάτω, ο Σταυριανός εξηγεί ότι πρέπει «να δοθεί έμφαση στη διασύνδεση ανάμεσα στη βαλκανική, τη γενική ευρωπαϊκή ιστορία και την παγκόσμια ιστορία».
Εμμέσως, πλην σαφώς, ο Σταυριανός εισάγει τον αναγνώστη στο γενικό ερμηνευτικό του σχήμα της παγκόσμιας ιστορίας μετά τον 15ο αιώνα. Οι εξελίξεις στα Βαλκάνια εξηγούνται σε μεγάλο βαθμό από την επίδραση της δυναμικής βιομηχανικής δυτικής κοινωνίας στη στατική αγροτική βαλκανική κοινωνία. «Η αστάθεια και αναταραχή της σύγχρονης βαλκανικής πολιτικής σκηνής αποκτούν νόημα όταν ερμηνευτούν ως τοπική εκδήλωση του παγκόσμιου προβλήματος προσαρμογής των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών στο δυτικό βιομηχανικό πολιτισμό που έχει κατακλύσει την υφήλιο». Η «προσαρμογή» των λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών στο δυτικό βιομηχανικό πολιτισμό συνιστά για τον Σταυριανό «παγκόσμιο πρόβλημα» με «τοπικές εκδηλώσεις». Ποια είναι η ουσία αυτού του προβλήματος;
Η ουσία του προβλήματος βρίσκεται στον ιμπεριαλισμό, σύμφωνα με τον Σταυριανό. Βρίσκεται στο ότι η περιοχή των Βαλκανίων από μια χρονική περίοδο και ύστερα, περνάει σε ένα καθεστώς οικονομικής εξάρτησης και υποτέλειας από άλλες δυνάμεις. Η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε σχέση με τις δυτικές δυνάμεις δημιούργησε αυτή την ανισόμετρη ανάπτυξη, η οποία οδήγησε στην γενικότερη εξάρτηση της Βαλκανικής Χερσονήσου από την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Δυτική Ευρώπη. Έτσι, ο Σταυριανός θεωρεί «η επιβολή του οθωμανικού ζυγού στους βαλκανικούς λαούς δεν επέφερε την απόλυτη δυστυχία, όπως συχνά πιστεύεται. Είδαμε ότι η έλευση των Τούρκων ήταν, από ορισμένες απόψεις, μάλλον ωφέλιμη παρά καταστροφική. Οι κατακτητές επέβαλαν δια της βίας την ειρήνη σε ολόκληρη την χερσόνησο κι εξουδετέρωσαν την καταπιεστική εντόπια αριστοκρατία. Σε πολλές περιοχές, η θέση των αγροτών βελτιώθηκε σημαντικά με το νέο καθεστώς. Η κατάσταση άλλαξε καθοριστικά όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία άρχισε να καταρρέει. Η αυτοκρατορική παρακμή επηρέασε άμεσα όλους τους βαλκανικούς λαούς, όπως άλλωστε και τους μουσουλμάνους υπηκόους» (Σταυριανός, 2007: 289).
Η μακρόχρονη παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ο διαμελισμός της μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου δεν έγινε σε οικονομικό και πολιτικό κενό. Η ιστορία, σύμφωνα με τον Σταυριανό, είναι παγκόσμια διαδικασία, η ερμηνεία της παραπέμπει σε διεθνή δίκτυα και δεν είναι αποτελεσματική η οποιαδήποτε εξήγηση χωρίς την προσφυγή στα δίκτυα αυτά. Της οθωμανικής παρακμής έχουν προηγηθεί η συγκρότηση των εθνικών κρατών και η βιομηχανική ανάπτυξη στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, οι οποίες όχι μόνο επιταχύνουν αλλά και θέτουν υπό τον έλεγχο τους τις εξελίξεις στην Βαλκανική Χερσόνησο. Τα εθνικά κράτη που δημιουργούνται είναι νεογέννητα που κουβαλάνε το βάρος σχέσεων οικονομικής εξάρτησης από τις δυτικές χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού, οι οποίες σμιλεύθηκαν την εποχή της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της ταυτόχρονης οικονομικής και επιστημονικής ανάπτυξης της Δύσης.
Παράλληλα με την ανισόμετρη οικονομική ανάπτυξη, ο Σταυριανός προσπαθεί να παρακολουθήσει και τις εξελίξεις στην επιστήμη. Στην ενότητα με τίτλο «Δυτική επιστήμη και το οθωμανικό βλέμμα του βοδιού» (σελ. 278-283), ο συγγραφέας παρουσιάζει την ανισόμετρη ανάπτυξη των επιστημών στην Δυτική Ευρώπη και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα μουσουλμανικά κολέγια ή μεντρεσέδες έχουν θεολογικό προσανατολισμό, έδιναν έμφαση στη θεολογία και την νομική σε βάρος της αστρονομίας, των μαθηματικών και της ιατρικής επιστήμης. Την εποχή που στη Δύση γίνεται μια επιστημονική επανάσταση, με στροφή στην παρατήρηση και το πείραμα, η Οθωμανική Αυτοκρατορία μένει πίσω. Οι γεωγραφικοί χάρτες του Πίρι Ρέις αποτελούν για τον Σταυριανό εξαίρεση στον γενικό κανόνα. Ο Παράκελσος, ο Βεζάλιος, ο Γαλιλαίος, ο Κοπέρνικος, ο Κέπλερ είναι φιγούρες εντελώς άγνωστες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ο Σταυριανός πρωτοπορεί για την εποχή του και στον τρόπο με τον οποίο αναλύει και παρουσιάζει τις «αναπαραστάσεις» και τα στερεότυπα για την οθωμανική κυριαρχία. «Οι Τούρκοι εξουσίαζαν τα Βαλκάνια, για όσο καιρό το έκαναν, διότι ικανοποιούσαν τις ανάγκες των υπηκόων τους σε σημαντικό βαθμό. Σε μεταγενέστερους αιώνες, οι διοικητικοί θεσμοί τους υποβαθμίστηκαν και έγιναν φαύλοι και καταπιεστικοί» (σελ. 250).
Ο Σταυριανός συγκρίνει την οθωμανική κυριαρχία με την κυριαρχία των Βενετών και καταλήγει ότι οι δεύτεροι ήταν σαφώς πιο καταπιεστικοί. Και καταλήγει: «Συμπερασματικά, μπορούμε να απορρίψουμε το μύθο των πέντε αιώνων «σκότους και σκλαβιάς» ως τμήμα του παραδοσιακού λαϊκού βαλκανικού εθνικισμού. Από πολλές απόψεις, η Τουρκοκρατία ήταν στην αρχή αξιέπαινη. Εξασφάλισε στους βαλκανικούς λαούς ένα βαθμό ειρήνης και ασφάλειας που ήταν ως τότε άγνωστος. Τους έδωσε το δικαίωμα να διατηρήσουν την πίστη τους και να διαχειρίζονται τα κοινωνικά τους θέματα με ελάχιστη παρέμβαση και φορολογική επιβάρυνση. Οποιαδήποτε σύγκριση με την κυριαρχία των Βενετών στην Ελλάδα, την ίδια εποχή, είναι σαφώς ευνοϊκή για τους Τούρκους […] Η παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορικής δομής είχε αναπόφευκτες συνέπειες για τους υπηκόους της. Σε αντίθεση με την προηγούμενη πειθαρχία κι αποτελεσματικότητα, υπόκειντο πλέον στην αρπακτικότητα των διοικητικών αξιωματούχων και στη βιαιότητα ανεξέλεγκτων στρατιωτικών και ληστρικών ομάδων» (σελ. 252).
Το καθεστώς της υποτέλειας δεν είναι ούτε γραμμικό, ούτε της ίδιας υφής. Όμως, είναι αυτό ακριβώς που διαμορφώνει επικαθοριστικά την ιστορία των Βαλκανίων. Ο Σταυριανός εισάγει την έννοια του ιμπεριαλισμού, όπως τον ορίζει ο W.L. Langer στον οποίο και παραπέμπει, τον οποίο στην πορεία διακρίνει σε «παλιό» και «νέο» ιμπεριαλισμό:
«Ιμπεριαλισμός ορίζεται ως η κυριαρχία ή ο έλεγχος πολιτικός ή οικονομικός, άμεσος ή έμμεσος, ενός κράτους, έθνους η λαού σε άλλες αντίστοιχες ομάδες. Υπό αυτήν την έννοια, προφανώς ο ιμπεριαλισμός ασκούνταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις στα Βαλκάνια και σε ολόκληρη την Εγγύς Ανατολή για αιώνες. Θα μπορούσε κανείς να ξεκινήσει από τη μεσαιωνική εποχή, όταν οι σταυροφόροι εισέβαλαν στους Αγίους Τόπους, και να ακολουθήσει τα ίχνη των ιμπεριαλιστικών δραστηριοτήτων μέχρι τη σύγχρονη εποχή, όταν η Μεγάλη Αικατερίνη επιχείρησε να αποκτήσει για τον εγγονό της έναν αυτοκρατορικό θρόνο στην Κωνσταντινούπολη κι όταν η Βρετανία οικειοποιήθηκε την Αίγυπτο, την Κύπρο και τα Ιόνια Νησιά.
«Παρόλο που ο ιμπεριαλισμός υπήρξε μόνιμος παράγοντας στις βαλκανικές υποθέσεις, υπάρχει γενικά η άποψη ότι η φύση του άλλαξε αποφασιστικά στα τέλη του 19ου αιώνα. Έγινε πιο δυναμικός και πιο διεισδυτικός. Παρήγαγε εντονότερες και συχνότερες συμπλοκές ανάμεσα στις ίδιες τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Και είχε πολύ μεγαλύτερη επίδραση στις επικράτειες που δέχονταν την επιρροή του, είτε στα Βαλκάνια είτε οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Αυτή η αλλαγή της φύσης του ήταν αρκετά έντονη, ώστε να δικαιολογήσει τη χρήση του όρου «νέος ιμπεριαλισμός» (Σταυριανός, 2007: 787).
Η φύση του «νέου» ιμπεριαλισμού προέκυψε, κατά τον Σταυριανό, από τις οικονομικές εξελίξεις που συνέβησαν στην Δυτική Ευρώπη από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά. Η ανάπτυξη της βιομηχανίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, εκτός από την πρωτοπόρο της βιομηχανικής επανάστασης Μεγάλη Βρετανία, οδήγησε στον ανταγωνισμό τους για την εξεύρεση αγορών εκτός των εθνικών τους συνόρων και εκτός του ευρωπαϊκού χώρου. Η συσσώρευση κεφαλαίου στο εσωτερικό των χωρών μείωνε την αποδοτικότητα του. Η προσπάθεια οικειοποίησης αγορών και πρώτων υλών οδήγησε σε έναν ξέφρενο ανταγωνισμό τις αναπτυγμένες βιομηχανικά χώρες. Αποτέλεσμα: η Ευρώπη το 1914 είχε γίνει όχι μόνο το βιομηχανικό εργαστήριο αλλά και ο τραπεζίτης της υφηλίου. Ταυτόχρονα, βρίσκονταν σε εξέλιξη διαδικασίες οικειοποίησης του κόσμου, οι οποίες δεν θα μπορούσαν να συγκριθούν ούτε με τις κατακτήσεις του Τζένκινς Χαν (Σταυριανός, 2007: 787).
«Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και τα νέα βαλκανικά κράτη υπέστησαν έντονη οικονομική διείσδυση από τη Δύση, οι κύριες εκδηλώσεις της οποίας ήταν τα κρατικά δάνεια, τα οποία προκάλεσαν οικονομική εξάρτηση, και η κατασκευή σιδηροδρόμων, η οποία αύξησε το εξωτερικό χρέος αλλά και οδήγησε έμμεσα σε μια εισροή δυτικών μεταποιητικών προϊόντων» (Σταυριανός, 2007: 789).
Η επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου στη βαλκανική χερσόνησο ήταν για τον συγγραφέα η αιχμή του δόρατος της ιμπεριαλιστικής οικονομικής διείσδυσης. Εκατοντάδες χιλιάδες χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών και βαγόνια, κατασκευασμένα με δάνεια από ευρωπαϊκές τράπεζες τα οποία δόθηκαν σε εταιρείες των καπιταλιστικών μητροπόλεων που είχαν τα μέσα και την τεχνογνωσία να κατασκευάσουν αυτό το δίκτυο, ευνόησαν την οικονομική διείσδυση και εμπέδωσαν την εξάρτηση των κρατών της Βαλκανικής από τις καπιταλιστικές μητροπόλεις. Ταυτόχρονα, ανέπτυξαν και ανταγωνισμούς ανάμεσα στα νέα εθνικά κράτη για το ποιο θα κατορθώσει να αποκτήσει «συγκριτικό πλεονέκτημα» μέσω του δικού του σιδηροδρομικού του δικτύου έναντι των άλλων. Έτσι, μέσα από τα στοιχεία που παραθέτει ο Σταυριανός, τεκμηριώνεται ότι μαζί με την εξάρτηση χτίζεται και ο ανταγωνισμός των κρατών της Βαλκανικής χερσονήσου. Η τουρκική κυβέρνηση έθεσε βέτο στην πρόταση για κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου στην Ελλάδα, το οποίο θα ένωνε την Θεσσαλονίκη με την νότια Ελλάδα. Η Αυστρία βρέθηκε σε σύγκρουση με τα συμφέροντα της Σερβίας για το ποια πορεία θα ακολουθήσουν οι σιδηροδρομικές γραμμές. Ο ιμπεριαλισμός και οι σχέσεις εξάρτησης που διαμορφώνουν τα νέα βαλκανικά κράτη από τις καπιταλιστικές μητροπόλεις, αλλά και οι μεταξύ τους αντιθέσεις και ανταγωνισμοί, γίνεται το νήμα που οδηγεί από εδώ και πέρα την ιστορική ανάλυση και την αφήγηση του Σταυριανού.
Τα δάνεια προς τα κράτη και οι επενδύσεις γίνονταν, παραμονές του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και στο πλαίσιο του οξυμένου ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού, όχι μόνο με οικονομικά αλλά κυρίως με πολιτικά κριτήρια. Στην εποχή του πολιτικού ανταγωνισμού, που σύντομα έμελλε να γίνει στρατιωτική σύγκρουση, τα χρηματοοικονομικά κριτήρια έρχονταν σε δεύτερη μοίρα σε σχέση με τα πολιτικά. Οι χώρες δανειοδοτούνταν από τις καπιταλιστικές μητροπόλεις ανάλογα με το ποια πλευρά επέλεγαν στα μέτωπα που διαμορφώνονταν παραμονές του πολέμου. Αυτό, όμως, σήμαινε και μια απευθείας επικαθοριστική ανάμιξη στην πολιτική ζωή των βαλκανικών κρατών. Για παράδειγμα, η Βουλγαρία αιτήθηκε δανείου από την Γαλλία το 1909 το οποίο δεν της δόθηκε. Μετά την συμφωνία που υπέγραψε με την Σερβία το 1912, η Γαλλία άρχισε να βλέπει θετικά το δάνειο, υπολογίζοντας ότι αφού η Βουλγαρία σύνηψε μυστική συμφωνία με την Σερβία θα ήταν αποφασισμένη να συμμαχήσει και με τις δυνάμεις της Αντάντ. Ο Πουανκαρέ ήταν αποφασισμένος να δώσει το δάνειο, το οποίο είχε αρνηθεί το 1909. Όμως, η επίσκεψη του Φερδινάνδου της Βουλγαρίας στη Βιέννη και το Βερολίνο, έκαναν τον Πουανκαρέ να αλλάξει άποψη και να μην δώσει δάνειο στην Βουλγαρία. Μετά την λήξη των Βαλκανικών Πολέμων, η Βουλγαρία ζήτησε και πάλι δάνειο από την Γαλλία. Η Γαλλία αρχικά το αρνήθηκε και πάλι, για να προθυμοποιηθεί να το δώσει λίγο αργότερα με τον όρο αντικατάστασης της ευνοϊκής προς την Γερμανία κυβέρνησης της Βουλγαρίας. Τελικά, η Βουλγαρία πήρε δάνειο από την Γερμανία και συμμάχησε με τις Κεντρικές Δυνάμεις (Σταυριανός, 2007: 794 - 795).
Αποτέλεσμα όλων αυτών των διαδικασιών ήταν τα βαλκανικά κράτη, τα οποία είχαν ασήμαντα χρέη ως το 1878, να βρεθούν αντιμέτωπα με τεράστια χρέη το 1914.
Το βιβλίο Τα Βαλκάνια από το 1453 εκδόθηκε το 1958, όταν ο Σταυριανός είναι σε ηλικία 45 ετών. Ποιο είναι το «ιδεολογικό» και «πνευματικό» κλίμα που επικρατεί στις Η.Π.Α. την εποχή που ο Σταυριανός εκδίδει το βιβλίο του; Ποιο είναι το κυρίαρχο επιστημονικό ρεύμα στα ζητήματα της ανάπτυξης και της υπανάπτυξης; Σε ποιο βαθμό και πόσο έχει μορφοποιηθεί επιστημονικά ο επιστημονικός λόγος που αντιμετωπίζει το ζήτημα της ανάπτυξης και της υπανάπτυξης με τους όρους που το χειρίζεται ο Σταυριανός, δηλαδή ως σχέσεις εξάρτησης των χωρών της καπιταλιστικής περιφέρειας από τις χώρες της καπιταλιστικής μητρόπολης;
Η σύντομη απάντηση που θα επιχειρήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα, θεωρούμε ότι δείχνει σε γενικές γραμμές γιατί το έργο του Σταυριανού στο πεδίο της παγκόσμιας ιστορίας είναι πρωτοποριακό εντάσσοντας ταυτόχρονα τον συγγραφέα στο πλαίσιο της μαρξιστικής προσέγγισης της ιστορίας.
2. Ιμπεριαλισμός, εξάρτηση και παγκόσμια ιστορία.
Το έργο του Σταυριανού Τα Βαλκάνια από το 1453 και μετά εκδόθηκε το 1958. Το 1966 εκδόθηκε τοβιβλίο The World since 1500: A Global History. O Σταυριανός κινήθηκε στον άξονα της ίδιας προσέγγισης: παγκόσμια αντιμετώπιση της ιστορίας μέσω των διεθνών σχέσεων που προκαλεί ο ιμπεριαλισμός και η εξάρτηση. Ο Σταυριανός ήταν πολιτικά κοντά στους Δημοκρατικούς, αξιοποιώντας ταυτόχρονα και μεθοδολογικά εργαλεία και κατηγορίες της μαρξιστικής ανάλυσης της ιστορίας. Κυρίως της προσέγγισης των θεωριών της εξάρτησης που εμφανίζεται και μορφοποιείται στα αμερικάνικα πανεπιστήμια αλλά και μέσω του περιοδικού Monthly Review τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Το 1981 εκδίδεται το ογκώδες έργο του The Global Rift. Εδώ ο Σταυριανός αφιερώνει πολλές σελίδες προκειμένου να παρουσιάσει το ερμηνευτικό του σχήμα της παγκόσμιας ιστορίας. Και σε αυτό το βιβλίο, η επαφή του με την μαρξιστική ανάλυση και τις θεωρίες της εξάρτησης δεν είναι ούτε επιλεκτική ούτε περιστασιακή. Αντίθετα, στο βιβλίο αυτό συγκροτεί ξεκάθαρα τις επιστημονικές του επιλογές και παραδοχές οι οποίες είναι στον αντίποδα της έννοιας της ανάπτυξης / υπανάπτυξης των λειτουργιστών και εκσυγχρονιστών οικονομολόγων και κοινωνιολόγων, οι οποίοι θεωρούσαν την υπανάπτυξη εσωτερικό πρόβλημα της δομής της οικονομίας και της κοινωνίας των χωρών του Τρίτου Κόσμου
.
Γράφει χαρακτηριστικά:
«Η υπανάπτυξη δεν είναι ένα εσωτερικό φαινόμενο, το οποίο οφείλεται στις δομές του συνόλου των χωρών του Τρίτου Κόσμου, αλλά ένα προϊόν του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του. Δεν μπορεί να υπάρξει κανένας τρόπος να για ξεπεραστεί η υπανάπτυξη, παρά μόνο θέτοντας τέλος στην εξάρτηση. Η ανάπτυξη δεν είναι ένα οικονομικό πρόβλημα που μπορεί να λυθεί με ενέσεις κεφαλαίου, αλλά μάλλον ένα πολιτικό πρόβλημα. Γιατί η υπανάπτυξη είναι προϊόν του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος;» (Stavrianos, 1981: 35).
Ο Σταυριανός προσπαθεί να διακρίνει σε περιόδους την παγκόσμια ιστορία με κριτήριο τις διεθνείς σχέσεις εξάρτησης:
Στο The Global Rift, o Σταυριανός κάνει συχνές και μακροσκελείς αναφορές τόσο στο έργο του Μαρξ όσο και θεωρητικών της εξάρτησης προσπαθώντας να οικοδομήσει το δικό του ιστορικό αφήγημα μέσω του οποίου δείχνει από πότε και με ποιους τρόπους η παγκόσμια ιστορία της ανθρωπότητας αρθρώνεται σε σχέσεις εξάρτησης και ανισόμετρης ανάπτυξης.
3. Η Ιστορία του Ανθρώπινου Γένους.
Ο Σταυριανός είναι γνωστός στο ευρύτερο κοινό στην Ελλάδα όχι για επιστημονικό του έργο και την προσέγγιση του στην παγκόσμια ιστορία αλλά για το σχολικό βιβλίο Ιστορία του Ανθρώπινου Γένους, το οποίο αποσύρθηκε κατόπιν διαμαρτυριών που προήλθαν από την Νέα Δημοκρατία και την Ιερά Σύνοδο.
Ποιο ήταν το πρόβλημα με το συγκεκριμένο βιβλίο, ώστε να ξεσηκωθούν τέτοιες αντιδράσεις;
Το βιβλίο του Σταυριανού προσπαθούσε να «αφηγηθεί» την ιστορία του ανθρώπινου γένους πατώντας στην θεωρία της εξέλιξης, στην αντίληψη που είχε υιοθετήσει και ο Ένγκελς στην Διαλεκτική της Φύσηςότι ο άνθρωπος δημιούργησε πολιτισμό με την εργασία καθώς ήταν το μόνο είδος που μπορούσε να εργαστεί κτλ.
Αυτή η υλιστική διαλεκτική αντίληψη της δημιουργίας του ανθρώπου – την οποία είχε παρουσιάσει ο Σταυριανός σε προηγούμενο βιβλίο του με τίτλο Man the Toolmaker, (Ο Άνθρωπος κατασκευαστής εργαλείων), Chicago, Follett Publishing Co., 1973 – ήταν που προξένησε συγκρούσεις και διαμαρτυρίες.
Δεν ήταν, όμως, η μοναδική αιτία. Οι αναλυτικές κατηγορίες του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας συσπείρωσαν τους ιδεολογικά και πολιτικά αντίπαλους απέναντι στον συγγραφέα.
Τελικά, το βιβλίο αποσύρθηκε.
ΠΗΓΗ: http://criticeduc.blogspot.gr/
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Σχολεία: Αλλάζουν οι ώρες αποχώρησης των μαθητών
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 24 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 24/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
