Ναρκωτικά: Τα Μνημόνια έγιναν λίπασμα για την εξάπλωσή τους

Λίπασμα για να αναπτυχθεί η αγορά ναρκωτικών είναι τα προγράμματα λιτότητας. Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία, ακόμα και η Αργεντινή, τα χρόνια πριν την εξέγερση κατά του χρέους βρέθηκαν ανυπεράσπιστες μπροστά στη μάστιγα αυτή. Οι χρήστες αυξήθηκαν και οδηγήθηκαν στην εξαθλίωση, καθώς οι κυβερνήσεις αποδείχθηκαν ανίκανες αλλά και απρόθυμες να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της περιθωριοποίησης χιλιάδων πολιτών τους. Από τη μία πλευρά η φτώχεια και η ανεργία τροφοδοτούσαν τη ζήτηση και από την άλλη οι περικοπές των πόρων για τη διαχείριση του προβλήματος, αλλά και την πρόληψη, μεγένθυναν το πρόβλημα, βάζοντάς το στην καθημερινότητα των μεγαλουπόλεων των χωρών της κρίσης.

Τα οικονομικά μεγέθη της αγοράς είναι ασύλληπτα. Ο όγκος της αγοράς της ηρωίνης, σύμφωνα με έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κυμαίνεται από 12 έως 22 δισ. ευρώ τον χρόνο, ενώ αυτός της κάνναβης υπολογίζεται περίπου στα 10 δισ. ευρώ. Είναι απολύτως καθαρό ότι η βιομηχανία των ναρκωτικών στην Ευρώπη έχει αξία ίση με το ΑΕΠ ολόκληρων κρατών. Σουηδία, Αυστρία, Φινλανδία, Σλοβενία και τώρα και η Μεγάλη Βρετανία μετρούν τα έσοδα από την πορνεία και τη χρήση ναρκωτικών, για να προσδιορίσουν το ύψος της οικονομίας τους. Για να κατανοήσει κανείς τις επιπτώσεις της ενσωμάτωσης των δύο δραστηριοτήτων στην επίσημη οικονομία της Μ. Βρετανίας, θα πρέπει να αναφερθεί ότι με τον τρόπο αυτό η βρετανική οικονομία θα μεγαλώσει κατά 12 δισ. ευρώ περίπου. Όπως εκτιμά το βρετανικό γραφείο στατιστικών, η πώληση ναρκωτικών απέφερε 5,4 δισεκατομμύρια ευρώ (4,4 δισ. στερλίνες), το 2009.

Μάλιστα, η βιομηχανία ναρκωτικών προσαρμόζεται στο περιβάλλον της λιτότητας, προωθώντας φθηνά ναρκωτικά, τα οποία απευθύνονται σε ομάδες πληθυσμού που έχουν πληγεί από την κρίση. Η ευρωπαϊκή έκθεση για τα ναρκωτικά για το 2014, που δόθηκε στη δημοσιότητα από τον Οργανισμό της Ε.Ε. για τα ναρκωτικά (EMCDDA), διαπιστώνει νέες απειλές που προέρχονται από τις συνθετικές ουσίες, περιλαμβανομένων των διεγερτικών ουσιών, των νέων ψυχοδραστικών ουσιών και των φαρμακευτικών προϊόντων, που αποκτούν όλο και πιο σημαντική θέση σε μια ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών η οποία συνεχώς μεταβάλλεται.

Μνημόνιο και ναρκωτικά

Αποτελεί γενική παραδοχή ότι σε περιόδους οικονομικής κρίσης και ακραίας φτώχειας η απόγνωση των ανθρώπων δημιουργεί πολλές φορές αυτοκαταστροφικές τάσεις. Η αυξημένη ανεργία διογκώνει την απελπισία και το αίσθημα της μη παραγωγικότητας στους πολίτες, με αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι να οδηγούνται στη χρήση φθηνών και σκληρών ναρκωτικών. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και τις καταιγιστικές κοινωνικο-οικονομικές αλλαγές που συνέβησαν, συμπεριλαμβανομένης της κατάρρευσης του συστήματος υγείας, η αύξηση των χρηστών παράνομων ουσιών, κυρίως ηρωίνης, άγγιξε το 900% και οι φορείς του ΑΙDS στη χώρα από 50.000 το 1995 έφτασαν το 2005 το ένα εκατομμύριο.

Αυτή είναι η πλευρά της ζήτησης.

Υπάρχει όμως και η... προσφορά. Οι στρατιές ανέργων, πολλοί από τους οποίους είναι άνθρωποι με ειδικές γνώσεις και εξειδίκευση, προσφέρουν στους «επιχειρηματίες» των ναρκωτικών ένα ανθρώπινο δυναμικό σε κρίσιμους τομείς, όπως η διαχείριση των εσόδων και το «ξέπλυμα», η οργάνωση της διακίνησης και οι υπηρεσίες logistics.

Πολλοί θεωρούν ότι η κατάσταση αυτή εντοπίζεται κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες, όπου η ανέχεια είναι πιο εκτεταμένη. Παρ' όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια, από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και μετά, ανεπτυγμένες ευρωπαϊκές κοινωνίες αποκτούν αντίστοιχα προβλήματα. Τα στοιχεία που αφορούν την Ελλάδα είναι αποκαλυπτικά για την άμεση συσχέτιση της οικονομικής κρίσης με τα ναρκωτικά.

Οι μισοί σχεδόν από τους χρήστες που βλέπουμε στο κέντρο της Αθήνας σήμερα είναι άστεγοι. Έξι στις δέκα χρήστριες εκπορνεύονται για να συντηρήσουν τον εθισμό τους και για να επιβιώσουν. Το HIV/AIDS, η ηπατίτιδα C και τα άλλα προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας έχουν αυξηθεί ραγδαία. Νέες ουσίες εμφανίζονται στο προσκήνιο, το υποστηρικτικό δίκτυο των ανθρώπων είναι διαλυμένο, η κινητοποίησή τους προκειμένου να φροντίσουν στοιχειώδεις ανάγκες τους και για μικρές αλλαγές που θα βελτιώσουν την κατάστασή τους είναι εξαιρετικά χαμηλή.

Και από την άλλη πλευρά, το κράτος μένει όχι μόνο απαθές σε αυτήν την κλιμακούμενη ανθρωπιστική κρίση, αλλά αντίθετα με τις επιλογές ουσιαστικά συμβάλλει στη διόγκωσή του. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, το 2013 η κρατική επιχορήγηση προς το ΚΕΘΕΑ ανήλθε σε 18.000.000 ευρώ και η συνολική μείωσή της την τελευταία πενταετία, από το 2009 δηλαδή, είναι 25%. Ταυτόχρονα, ενώ οι ανάγκες για παροχή βοήθειας τόσο σε επίπεδο άμεσης αντιμετώπισης όσο και πρόληψης αυξάνονται, το προσωπικό μειώνεται. Από τότε που η ελληνική κοινωνία βρέθηκε στη δίνη της κρίσης, το προσωπικό του έχει μειωθεί κατά 78 άτομα. Και αυτό γιατί στην απουσία έγκρισης προσλήψεων από το 2006 ήρθε να προστεθεί τα τελευταία χρόνια η απαγόρευση κάθε πρόσληψης, ακόμα και όταν πρόκειται για αναπληρώσεις κενών θέσεων που δημιουργούνται.

Στον αντίποδα, η πρόσφατη υπόθεση των μεγάλων φορτίων κοκαΐνης δείχνει ότι κάποιοι από τη συγκεκριμένη αγορά κερδίζουν εκατοντάδες εκατομμύρια είτε ως διακινητές στην εγχώρια αγορά είτε ως μεσάζοντες στις διαδρομές προς τη Δυτική Ευρώπη, καθώς η ελληνική διαδρομή θεωρείται ως κομβική για την ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών.

Στην Ευρώπη των Μνημονίων και της ανεργίας, το ζήτημα των ναρκωτικών έχει μπει και πάλι έντονα στη δημόσια συζήτηση. Είναι αλήθεια ότι οι χώρες που υπάγονται σε προγράμματα λιτότητας αντιμετωπίζουν ένα διφυές πρόβλημα: από τη μία παρατηρείται συνεχής αύξηση της χρήσης σκληρών ναρκωτικών και από την άλλη η κατεδάφιση των συστημάτων υγείας και πρόνοιας δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση.

Πορτογαλία

Η Πορτογαλία αποτελούσε χώρα - πρότυπο για την αντιμετώπιση της μάστιγας των ναρκωτικών πριν το ξέσπασμα της κρίσης. Το 2001 ξεκίνησε η εφαρμογή της νέας εθνικής πολιτικής κατά των ναρκωτικών, που προέβλεπε την αποποινικοποίηση της χρήσης και την ταυτόχρονη ανάπτυξη ενός δικτύου φροντίδας των εξαρτημένων ατόμων. Η αποτελεσματικότητα της νέας πολιτικής ήταν τέτοια που η Παγκόσμια Επιτροπή για τις Πολιτικές κατά των Ναρκωτικών (Global Commission on Drug Policy) αναγνώρισε και συνεχάρη την κυβέρνηση της Πορτογαλίας για την αφοσίωσή της στο έργο. Όλα αυτά μέχρι το 2011. Όταν η χώρα έμπαινε στο μηχανισμό στήριξης του ΔΝΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ήταν βέβαιο ότι οι υπηρεσίες πρόνοιας θα ήταν στο στόχαστρο των μεταρρυθμίσεων. Στις αρχές του 2012 η κυβέρνηση αποφάσισε να καταργήσει το Ινστιτούτο για τα Ναρκωτικά και τις Τοξικές Εξαρτήσεις (IDT). Οι περικοπές στη χρηματοδότηση τέτοιων project οδήγησαν στο κλείσιμο ακόμα 7 κέντρων απεξάρτησης, ενώ σήμερα δεν έχει εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση για 13 αντίστοιχα προγράμματα.

Με το κλείσιμο του IDT, οι χρήστες ουσιών περιθάλπονται μόνο στα δημόσια νοσοκομεία. Εκεί τους χορηγείται πλέον η μεθαδόνη. Σύμφωνα με ψυχολόγους που μελετούν τέτοιες αλλαγές, τα περισσότερα εξαρτημένα άτομα είναι σχεδόν απίθανο να καταδεχτούν να αναζητήσουν τη θεραπεία τους σε χώρους που δεν είναι αποκλειστικά διαμορφωμένοι για τις ανάγκες τους.

Ιρλανδία

Η κατάσταση στην Ιρλανδία δεν είναι διαφορετική. Αν και τα μέτρα λιτότητας εκεί ήταν λιγότερο επώδυνα και η ανεργία δεν έχει φτάσει στα δυσθεώρητα επίπεδα του Νότου, παρατηρείται σαφέστατη αύξηση της χρήσης παράνομων ουσιών από το 2010 και μετά. Σε έρευνα της Εθνικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για τα Ναρκωτικά και τον Αλκοολισμό που διεξήχθη τη διετία 2006-2007 (NACD) σε δείγμα 5000 ανθρώπων, το 24,2% δήλωσε ότι έχει κάνει χρήση απαγορευμένων ουσιών. Η ίδια έρευνα επαναλήφθηκε και τη διετία 2010-2011, όταν παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση των χρηστών κατά 4%.

Το μεγάλο πρόβλημα όμως και της Ιρλανδίας εντοπίζεται στις δραστικές περικοπές των δημοσίων δαπανών για τη φροντίδα των τοξικοεξαρτημένων. Ενώ την περίοδο μεταξύ 2005 και 2008 διαπιστώνεται σταδιακή αύξηση των κονδυλίων προς αυτές τις υπηρεσίες, με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και την υπαγωγή της χώρας σε καθεστώς Μνημονίου οι δαπάνες για την αντιμετώπιση του φαινομένου μειώθηκαν κατά 12%. Δεν αποτελεί έκπληξη επίσης ότι τη διετία 2013-2014 τα κεφάλαια που προορίζονταν για ανάλογους σκοπούς, μειώθηκαν περαιτέρω. Το Παρατηρητήριο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θέματα Ναρκωτικών τονίζει σε πρόσφατη μελέτη του ότι οι πολιτικές λιτότητας ευθύνονται ξεκάθαρα για την απαξίωση των υπηρεσιών αποκατάστασης των εξαρτημένων ατόμων.

Ισπανία

Τα στοιχεία που δημοσιοποίησε φέτος το European Mornitoring Centre for Drugs and Drug Addiction είναι αποκαλυπτικά της κατάστασης στην Ισπανία. Δεν αποτελεί είδηση ότι η κάνναβη βρίσκεται στην πρώτη θέση κατανάλωσης απαγορευμένων οιυσιών (27,4 %). Αντίθετα, είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι από το 2009 μειώνεται συνεχώς η διαφορά μεταξύ της χρήσης κάνναβης και άλλων σκληρών ουσιών, όπως η ηρωίνη και το ecstacy. (9% το 2009, 7% το 2010). Οι νέοι, που στην πλειονότητά τους είναι άνεργοι (52%), χάνοντας την παραγωγικότητά τους και τη θέληση για προσφορά, καταφεύγουν όλο και περισσότερο στην ευρεία χρήση ανάλογων ουσιών.

Ελλάδα

Η Ελλάδα είναι η χώρα που φέρει τις πιο βαθιές πληγές από την οικονομική κρίση στην Ευρώπη. Η δημοσιονομική προσαρμογή που επιβλήθηκε από το ΔΝΤ και την Ε.Ε. έχει αγγίξει όλους τους τομείς του κράτους και έχει επηρεάσει ακόμα και τις πιο ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού, όπως τους τοξικομανείς.

Το 2010, τη χρονιά δηλαδή που η χώρα μπήκε στον Μηχανισμό στήριξης, η έγκυρη επιθεώρηση για θέματα υγείας "The Lancet" εκτιμά ότι η αύξηση της χρήσης ηρωίνης κυμάνθηκε στο 20% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Σ' αυτό το σημείο πρέπει να επισημάνουμε ότι η ευρεία χρήση ηρωίνης έχει και άλλες προεκτάσεις. Η εξάπλωση του ιού HIV είναι μία από αυτές. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, το 2011 οι μολύνσεις από τον ιό αυξήθηκαν κατά 57% μέσα σε έναν χρόνο. Όπως μας εξηγεί η Νάγια Κουλοχέρη, ειδική σε θέματα Οικονομικών της Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου: "O λόγος για αυτήν την απότομη αύξηση, δεν είναι σαφώς ότι οι Έλληνες ‘αυτό-μολύνονται' με τον ιό του AIDS/HIV για να έχουν πρόσβαση στα επιδόματα, όπως υποστηρίχθηκε και στη συνέχεια διορθώθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αλλά δύο διαφορετικοί λόγοι: ο πρώτος αφορά τη σημαντική αύξηση στη χρήση ενδοφλέβιων ναρκωτικών μεταξύ του 2008 και 2011 στην Αθήνα και ο δεύτερος σχετίζεται με την εγκατάλειψη των προγραμμάτων πρόληψης και απεξάρτησης. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, σε κάθε χρήστη ναρκωτικών πρέπει να αντιστοιχούν 200 σύριγγες ανά χρόνο, ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή πρόληψη. Στην Ελλάδα όμως ο αριθμός αυτός ανέρχεται στις 15 για το 2011, με το στόχο να φτάσει στις 45 για το 2012".

Είναι αλήθεια ότι η χρήση των λεγόμενων σκληρών ναρκωτικών στην Ελλάδα είχε αυξητικές τάσεις και πριν την κρίση. Όπως γίνεται αντιληπτό όμως, ο παράγοντας Χ που μετέτρεψε την τάση αυτή σε ανησυχητικό κοινωνικό φαινόμενο είναι οι παρεμβάσεις της τρόικας στις δαπάνες του κράτους. Τα κέντρα απεξάρτησης που χρηματοδοτούνται από δημόσια κονδύλια υπολειτουργούν και αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στην έρευνα που διεξήχθη τον Οκτώβριο του 2010, όπου διαπιστώθηκε ότι σε δείγμα 275 τοξικοεξαρτημένων το 85% δεν υπαγόταν σε κάποιο πρόγραμμα απεξάρτησης.

Αργεντινή

Όταν ο πρόεδρος της Αργεντινής Φερνάντο δε λα Ρούα το 2001 έβλεπε από την καμπίνα του ελικοπτέρου με το οποίο δραπέτευσε από το προεδρικό μέγαρο τους συμπολίτες του να σπάνε τράπεζες, να λεηλατούν σούπερ μάρκετ και την αστυνομία να πυροβολεί αθώους, καταλάβαινε ότι η Αργεντινή περνούσε τις πιο δραματικές ώρες της σύγχρονης ιστορίας της. Πράγματι, μέσα σε πολύ μικρό διάστημα, σχεδόν 20 εκατ. Αργεντίνοι κατρακύλησαν στην ανέχεια και την απελπισία. Είναι αυτονόητο ότι η δεδομένη αυτή κοινωνική κατάσταση επηρέασε την ψυχοσύνθεση πολλών πολιτών, οι οποίοι οδηγήθηκαν στη χρήση φθηνών και εξαιρετικά βλαβερών ουσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Paco, μια μείξη κοκαΐνης και κηροζίνης, που διείσδυσε πολύ γρήγορα στα λαϊκά στρώματα, λόγω του ότι ήταν εύκολα προσβάσιμο.

Την περίοδο εκείνη παρατηρούνταν επίσης το φαινόμενο της απόλυτης γκετοποίησης ολόκληρων περιοχών στην καρδιά του Μπουένος Άιρες, όπως η συνοικία της Ciudad Oculta. Οι 16.000 κάτοικοι της πόλης ζούσαν υπό άθλιες συνθήκες, χωρίς τις βασικές υποδομές και στην πλειονότητά τους είχαν εθιστεί στις επικίνδυνες ουσίες τύπου Paco.

Συμπερασματικά είναι φανερό, ότι λιτότητα και ναρκωτικά προχωρούν χέρι - χέρι. Από τη μία η απελπισία που διαχέεται στην κοινωνία από την αύξηση της ανεργίας που προκαλούν τα ισοπεδωτικά προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής και από την άλλη το ψαλίδι στα κοινωνικά προγράμματα και στις δημόσιες δαπάνες Υγείας δημιουργούν ανεξέλεγκτες συνθήκες. Το ενδιαφέρον ποιοτικό στοιχείο είναι ότι η τοξική σχέση φτώχειας και ναρκωτικών δεν αφορά πλέον μόνο τις αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά εδώ και χρόνια χτυπά επίμονα την πόρτα της Ευρώπης.