«Το 13ωρο απελευθερώνει» – έτσι περίπου θα μπορούσε να συνοψιστεί το νέο αφήγημα που πλασάρεται με στόμφο από κυβερνητικά και εργοδοτικά κέντρα, στο όνομα της “ευελιξίας” και της “προσαρμογής στις ανάγκες της αγοράς”. Μόνο που αυτή η υποτιθέμενη “απελευθέρωση” δεν αφορά τον εργαζόμενο, αλλά το κεφάλαιο.
Η θέσπιση δυνατότητας 13ωρης ημερήσιας εργασίας αποτελεί μια από τις πιο ωμές επιθέσεις στα θεμελιώδη εργασιακά δικαιώματα των τελευταίων δεκαετιών. Με πρόσχημα την “εθελοντική συναίνεση” και την “προσωρινή εφαρμογή”, επιχειρείται μια βαθιά ανατροπή της ισορροπίας ανάμεσα στην εργασία και τη ζωή.
Η οκτάωρη εργασία δεν ήταν ποτέ τεχνικό μέτρο, αλλά μεγαλειώδης και ιστορική πολιτική νίκη του εργατικού κινήματος. Οι εργάτες του Σικάγο το 1886 και οι επόμενες γενιές που θυσιάστηκαν για το δικαίωμα στη ζωή έξω από το εργοστάσιο, έβαλαν το θεμέλιο της κοινωνικής προόδου. Στην Ελλάδα, το 8ωρο καθιερώθηκε το 1920 (Ν. 2269/1920), κατοχυρώνοντας το τρίπτυχο: οχτώ ώρες εργασία, οχτώ ώρες ξεκούραση, οχτώ ώρες ζωή.
Σήμερα, αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο ανατρέπεται. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι «δεν καταργείται το 8ωρο», αλλά απλώς “επεκτείνεται η ευελιξία” — ωστόσο η εμπειρία από άλλες χώρες δείχνει πως οι εξαιρέσεις τείνουν να γίνουν κανόνας (Koukiadaki & Grimshaw, 2016). Από την άλλη στην πράξη, το 13ωρο σημαίνει ότι ο εργαζόμενος θα δουλεύει περισσότερο για τα ίδια ή και λιγότερα χρήματα, με λιγότερο χρόνο για ξεκούραση - ανάπαυση - διασκέδαση, λιγότερο χρόνο για την οικογένεια του, λιγότερο χρόνο για συμμετοχή στην κοινωνική ζωή. Δεν είναι τίποτα άλλο παρά η αναπαραγωγή της σκληρής "καπιταλιστικής" λογικής “αν θες να κρατήσεις τη δουλειά σου, θα δουλέψεις όσο χρειάζεται”.
Όπως ήδη είχε καταδείξει ο Μαρξ στον 19ο αιώνα, η επιμήκυνση του χρόνου εργασίας αποτελεί βασικό μηχανισμό αύξησης της υπεραξίας – του απλήρωτου χρόνου που ο εργαζόμενος παράγει για τον εργοδότη (Marx, 1867/2019). Κάθε επιπλέον ώρα πέρα από τον αναγκαίο χρόνο μετατρέπεται σε κέρδος για το κεφάλαιο και σε απώπεια ζωής για τον άνθρωπο. Λίγο αργότερα ο Braverman (1974) εξηγούσε πως ο σύγχρονος καπιταλισμός δεν χρειάζεται μόνο τον εργάτη ως “παραγωγό”, αλλά και ως υποταγμένο σώμα σε καθεστώς ελέγχου, πίεσης και φόβου. Το 13ωρο δεν είναι απλώς περισσότερη δουλειά· είναι μια νέα πειθαρχία, ένα σύστημα που μετατρέπει το σώμα σε εργαλείο παραγωγής χωρίς δικαίωμα στην ανάσα.
Η ψευδαίσθηση της “εθελοντικής” υπερεργασίας
Το επίσημο επιχείρημα είναι ότι το 13ωρο θα είναι «προαιρετικό». Όμως ποια “εθελοντική επιλογή” υπάρχει όταν ο εργαζόμενος φοβάται πως, αν αρνηθεί, θα χάσει τη θέση του; Ο Standing (2011) περιγράφει εύστοχα αυτή την κατάσταση ως “πειθαρχία της επισφάλειας”: όταν η ανάγκη σε αναγκάζει να λες “ναι”.
Το ίδιο υποκριτικό είναι και το επιχείρημα ότι το 13ωρο θα ισχύει μόνο “σε εξαιρετικές περιπτώσεις”. Η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει πως οι εξαιρέσεις νομιμοποιούνται σταδιακά, αποδυναμώνοντας τα συνδικάτα και καταργώντας στην πράξη κάθε όριο.
Οι συνέπειες στην υγεία και στην κοινωνία
Η παρατεταμένη εργασία συνδέεται με σοβαρούς κινδύνους για την υγεία: καρδιοπάθειες, άγχος, κατάθλιψη, ατυχήματα (Virtanen et al., 2018). Στο ψυχικό επίπεδο, η κόπωση, η απουσία προσωπικού χρόνου και η απομόνωση δημιουργούν μια νέα μορφή κοινωνικής φτώχειας: φτώχεια χρόνου, σχέσεων και νοήματος (Schor, 2010). Στην ελληνική πραγματικότητα, όπου το κράτος πρόνοιας είναι αδύναμο και η οικογένεια καλύπτει τα πάντα — από τα παιδιά μέχρι τους ηλικιωμένους — το 13ωρο θα σημαίνει κατάρρευση της καθημερινής ζωής σύμφωνα και με πρόσφατες έρευνες της ΓΣΕΕ και του ΙΝΕ (ΙΝΕ-ΓΣΕΕ, 2024).
Ας είμαστε ειλικρινείς: το 13ωρο δεν “απελευθερώνει” τον εργαζόμενο, αλλά το κεφάλαιο. Το απελευθερώνει από την υποχρέωση να προσλάβει περισσότερους ανθρώπους· από τα κόστη κοινωνικής ασφάλισης· από τη δέσμευση σε συλλογικές συμβάσεις. Πρόκειται για την πλήρη εμπορευματοποίηση του χρόνου, όπου κάθε λεπτό της ζωής μεταφράζεται σε κέρδος κάποιου άλλου.
Όπως σημειώνει ο Harvey (2010), ο νεοφιλελευθερισμός έχει μάθει να “ντύνει” την εκμετάλλευση με τη γλώσσα της ελευθερίας: “δουλεύεις όσο θες”, “αποφασίζεις εσύ”. Στην πραγματικότητα όμως, πρόκειται για εξαναγκασμό μέσα από την ανάγκη.
Απέναντι σε αυτή τη νέα “κανονικότητα”, η απάντηση δεν μπορεί να είναι ατομική. Απαιτείται συλλογική δράση, ανασύνταξη των συνδικάτων, επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων και επανανοηματοδότηση του χρόνου ως κοινωνικού δικαιώματος. Η μείωση του ωραρίου χωρίς μείωση αποδοχών, η προστασία της ψυχικής και σωματικής υγείας, η κατοχύρωση ελεύθερου χρόνου για μόρφωση, πολιτισμό και συμμετοχή στα κοινά, δεν είναι πολυτέλειες. Είναι όροι δημοκρατίας και τα αιτήματα ενός συλλογικού κοινωνικού πολιτικού αγώνα.
Το 13ωρο “απελευθερώνει” τον εργοδότη από τα δεσμά της κοινωνικής ευθύνης. “Απελευθερώνει” τον χρόνο του εργαζόμενου από την προσωπική του ζωή. “Απελευθερώνει” την κοινωνία από κάθε αίσθηση συλλογικότητας. Αλλά ο πραγματικός στόχος της ελευθερίας δεν είναι να δουλεύουμε περισσότερο αλλά να ζούμε περισσότερο. Να ζούμε με συλλογικές διαδικασίες, με κοινωνική και πολιτική ευθύνη, με ποιότητα και δημιουργία, να ζούμε μια ζωή τόσο όμορφη, που θα άξιζε να αγωνιστεις αλλά ακόμα και να πεθάνεις γι αυτή ... Κι αυτός ο αγώνας, όσο δύσκολος κι αν είναι, συνεχίζεται...
Δημήτρης Παπαδημητρίου, Φιλόλογος, Πρόεδρος Α΄ ΕΛΜΕ ΚΥΚΛΑΔΩΝ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Braverman, H. (1974). Labor and monopoly capital: The degradation of work in the twentieth century. Monthly Review Press. Harvey, D. (2010). The enigma of capital and the crises of capitalism. Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/acprof:osobl/9780199758715.001.0001 ΙΝΕ-ΓΣΕΕ. (2024). Ετήσια Έκθεση για την Ελληνική Οικονομία και την Απασχόληση 2024. Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ. Διαθέσιμο στο: https://www.inegsee.gr Koukiadaki, A., & Grimshaw, D. (2016). Deconstructing flexicurity and developing alternative approaches: Towards new concepts and approaches for employment and social policy. European Trade Union Institute (ETUI). https://doi.org/10.2139/ssrn.2785836 Marx, K. (2019). Το Κεφάλαιο: Κριτική της πολιτικής οικονομίας (Τόμος 1, μτφρ. Γ. Μηλιός). Gutenberg. (Πρωτότυπο έργο δημοσιευμένο το 1867) Schor, J. B. (2010). Plenitude: The new economics of true wealth. Penguin Press. Standing, G. (2011). The precariat: The new dangerous class. Bloomsbury Academic.
Όλες οι ειδήσεις για νέες θέσεις εργασίας, Προκηρύξεις, Διορισμούς, ΑΣΕΠ στην Ελλάδα
Πιστοποίηση Η/Υ - ECDL golearn για το Δημόσιο σε 2 ημέρες στα χέρια σου
