Χρήστος Κάτσικας Υπάρχει μια στιγμή όπου το σχολείο παύει να ακούγεται σαν τάξη και αρχίζει να μοιάζει με control room. Οθόνες, δείκτες, χάρτες, πίνακες παρακολούθησης. Η πρόσφατη ένταξη του έργου «Eduquality – Σύστημα πολυκριτηριακής αντικειμενικής αξιολόγησης και υποστήριξης σχολικών μονάδων» στο Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης δεν είναι απλώς μια ακόμη ψηφιακή πρωτοβουλία. Είναι το σύμπτωμα μιας βαθύτερης μετατόπισης: το σχολείο νοείται ολοένα και περισσότερο ως σύστημα παραγωγής δεδομένων και ολοένα λιγότερο ως μορφωτική κοινότητα.
Αλλά ας δούμε το θέμα αναλυτικά.
Το σχολείο, ιστορικά, δεν γεννήθηκε για να μετριέται. Γεννήθηκε για να μορφώνει, να αμφισβητεί, να καλλιεργεί κρίση, να ανοίγει ορίζοντες. Κι όμως, τα τελευταία χρόνια –και με ιδιαίτερη ένταση σήμερα– αντιμετωπίζεται όλο και περισσότερο ως μια μηχανή παραγωγής δεικτών, πινάκων, συγκρίσεων και αριθμών.
Η πρόσφατη απόφαση του Υπουργείου Παιδείας να εντάξει στο Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης το έργο «Eduquality – Σύστημα πολυκριτηριακής αντικειμενικής αξιολόγησης και υποστήριξης σχολικών μονάδων» δεν αποτελεί απλώς μια τεχνική μεταρρύθμιση. Αποτελεί πολιτική δήλωση για το πώς αντιλαμβανόμαστε το σχολείο.
Η ίδια η ονομασία του έργου μοιάζει αποκαλυπτική: «Eduquality». Εκπαίδευση και ποιότητα, συνδεδεμένες μέσω ενός συστήματος. Όμως η ποιότητα, στην εκπαίδευση, είναι μια έννοια βαθιά ανθρώπινη, πολυεπίπεδη, συχνά αντιφατική. Δεν αποτυπώνεται εύκολα σε dashboards, ούτε χωράει άνετα σε ποσοτικά μοντέλα. Κι όμως, το κυρίαρχο αφήγημα επιμένει ότι με τα «σωστά» δεδομένα, τα «αντικειμενικά» κριτήρια και τις «πολυκριτηριακές» μετρήσεις, το σχολείο μπορεί να βελτιωθεί σχεδόν αυτόματα.
Το Eduquality, με ορίζοντα υλοποίησης έως το 2028 και προϋπολογισμό 2,5 εκατ. ευρώ, συγκροτεί ένα εκτεταμένο πλέγμα διοικητικής καταγραφής: δείκτες αποτίμησης, ερωτηματολόγια για εκπαιδευτικούς, μαθητές και γονείς, ψηφιακοί χάρτες, dashboards, ανοικτά δεδομένα. Η γλώσσα της επίσημης απόφασης ένταξης είναι αποκαλυπτική. Δεν μιλά για παιδαγωγική πράξη, σχέσεις μάθησης ή μορφωτικούς στόχους. Μιλά για μοντέλα, μετρήσεις, απεικονίσεις, πιλοτικές εφαρμογές και –το πιο κρίσιμο– για «δημόσια ενεργοποίηση χαρτών και βαθμολογιών».
Το πρόβλημα δεν είναι η συλλογή στοιχείων. Το πρόβλημα είναι η υποκατάσταση της παιδαγωγικής ουσίας από τη μετρησιμότητα. Όταν το σχολείο καλείται διαρκώς να αποδεικνύει την αξία του μέσα από δείκτες, στατιστικά και συγκριτικούς πίνακες, τότε η εκπαιδευτική πράξη μετατοπίζεται: από τη σχέση στον έλεγχο, από τη μάθηση στην απόδοση, από το παιδί στον αριθμό.
Ο εκπαιδευτικός Χρίστος Πιλάλης εύστοχα επισημαίνει ότι η ελληνική και η διεθνής εμπειρία δείχνουν ότι τέτοια συστήματα δεν περιορίζονται στην παροχή πληροφόρησης, αλλά επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο τα σχολεία αντιλαμβάνονται τον ρόλο και τις προτεραιότητές τους. Όταν η δημόσια παρουσίαση σχολικών μονάδων μέσω συγκρίσιμων στοιχείων αποκτά θεσμικό βάρος, η εκπαιδευτική εργασία προσαρμόζεται σε ό,τι μετριέται ευκολότερα, συχνά σε βάρος αναγκαίων παιδαγωγικών δραστηριοτήτων που δεν αποτυπώνονται σε δείκτες.
Παράλληλα ιδιαίτερη σημασία έχει και η θεσμική ένταξη της γνώμης των γονέων και των μαθητών μέσω ποσοτικοποιημένων εργαλείων. Η συμμετοχή τους είναι απολύτως θεμιτή. Όμως άλλο πράγμα ο διάλογος και άλλο η μετατροπή της γνώμης τους σε αριθμό. Όταν η υποκειμενική άποψη ενσωματώνεται σε αλγοριθμικά μοντέλα και αποκτά ρόλο δείκτη, παύει να λειτουργεί ως γέφυρα επικοινωνίας και μετατρέπεται σε εργαλείο αξιολόγησης τρίτων.
Στην πράξη, τέτοια συστήματα δεν λειτουργούν σε κενό. Εισάγονται σε ένα σχολείο ήδη επιβαρυμένο από εξετασιοκεντρική λογική, κοινωνικές ανισότητες, υποστελέχωση και γραφειοκρατική ασφυξία. Όταν λοιπόν η «αντικειμενική αξιολόγηση» εφαρμόζεται σε άνισες συνθήκες, το αποτέλεσμα δεν είναι η στήριξη, αλλά η κατηγοριοποίηση. Τα σχολεία δεν «βελτιώνονται» ισότιμα· απλώς κατατάσσονται.
Και εδώ ακριβώς αναδύεται ο κίνδυνος: το σχολείο να αρχίσει να λειτουργεί όχι με βάση τις μορφωτικές ανάγκες των μαθητών του, αλλά με βάση το πώς θα «φαίνεται» στα δεδομένα. Να προσαρμόζει πρακτικές, δράσεις και προτεραιότητες όχι επειδή είναι παιδαγωγικά αναγκαίες, αλλά επειδή είναι μετρήσιμες. Ό,τι δεν ποσοτικοποιείται, κινδυνεύει να θεωρηθεί περιττό: η συναισθηματική στήριξη, η παιδαγωγική διαίσθηση, η σιωπηλή πρόοδος ενός παιδιού που δεν αποτυπώνεται σε γραφήματα.
Η εκπαίδευση, όμως, δεν είναι γραμμή παραγωγής. Δεν εισάγεις δεδομένα και εξάγεις «έτοιμους» πολίτες. Είναι μια ζωντανή διαδικασία, γεμάτη απρόβλεπτες μεταβλητές: οικογενειακά περιβάλλοντα, κοινωνικά τραύματα, προσωπικές διαδρομές, πολιτισμικά κεφάλαια. Όταν αυτά συμπιέζονται σε έναν αλγόριθμο «ποιότητας», το σχολείο κινδυνεύει να χάσει τη ψυχή του.
Αν πράγματι ο στόχος είναι η υποστήριξη των σχολικών μονάδων –όπως διακηρύσσεται– τότε το ερώτημα είναι απλό: υποστήριξη με ποιον τρόπο και προς ποια κατεύθυνση; Με περισσότερους δείκτες ή με περισσότερους εκπαιδευτικούς; Με ψηφιακές πλατφόρμες ή με μικρότερα τμήματα; Με αξιολογικά εργαλεία ή με κοινωνικές πολιτικές που μειώνουν τις ανισότητες μέσα κι έξω από το σχολείο;
Η φωτεινή πλευρά της υπόθεσης –αν θέλουμε να τη δούμε– δεν βρίσκεται στο ίδιο το σύστημα, αλλά στην αντίδραση που μπορεί να γεννήσει. Στη δυνατότητα της εκπαιδευτικής κοινότητας να επαναφέρει στο προσκήνιο το ουσιώδες ερώτημα: τι είναι τελικά το σχολείο; Ένας οργανισμός που παράγει δεδομένα ή ένας θεσμός που παράγει νόημα;
Όσο το σχολείο θυμάται ότι ο πυρήνας του είναι ο άνθρωπος και όχι ο δείκτης, υπάρχει ελπίδα. Γιατί ό,τι αξίζει πραγματικά στην εκπαίδευση, συχνά δεν μετριέται. Αλλά αφήνει βαθύ, διαρκές αποτύπωμα.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 18/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
