Ευαγγελία Ασημακοπούλου Αν πιστεύετε ότι η επίδραση των τουρκικών ή αλβανικών λέξεων στα ελληνικά περιορίζεται σε κάποιες καθημερινές φράσεις, όπως το «μπαχτσές», το «ντουλάπι» ή το «σβέρκος», μάλλον θα εκπλαγείτε. Γιατί κάποιες από τις πιο γνώριμες ελληνικές οικογενειακές επωνυμίες φέρουν έντονα τα ίχνη μιας βαθιάς γλωσσικής ώσμωσης, που ξεκίνησε πριν αιώνες, κι ακόμα αντηχεί.
Η γλώσσα, όπως λένε οι γλωσσολόγοι, είναι ένας ζωντανός οργανισμός. Δανείζεται, προσαρμόζει, μεταπλάθει και τελικά ενσωματώνει ό,τι εξυπηρετεί την καθημερινότητα του ομιλητή της. Όταν δύο λαοί συνυπάρχουν για αιώνες, όπως Έλληνες και Τούρκοι ή Έλληνες και Αλβανοί, τότε τα ίχνη αυτής της επαφής αποτυπώνονται όχι μόνο στις λέξεις αλλά και στα επίθετα.
Τουρκικές ρίζες στα ελληνικά επώνυμα
Πολλά ελληνικά επώνυμα έχουν βάση τουρκικές λέξεις που συνδέονται με παραδοσιακά επαγγέλματα. Ιδού μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά:
| Επώνυμο | Προέλευση | Σημασία / επάγγελμα |
|---|---|---|
| Κουντουριώτης | kundura | Παπούτσι → Τσαγκάρης, υποδηματοποιός |
| Καζαντζής / Καζαντζάκης | kazan | Καζάνι → Κατασκευαστής λεβήτων, χαλκουργός |
| Κανταρτζής | kantar | Ζυγαριά → Κατασκευαστής ή χρήστης ζυγαριών |
| Τουφεξής | tüfek | Όπλο → Οπλοποιός ή έμπορος όπλων |
| Καζάζης | kazzaz | Μεταξουργός → Επαγγελματίας στο μετάξι |
| Σέκερης | şekerci | Ζαχαροπλάστης |
| Αμπατζής | aba | Μάλλινο ύφασμα → Υφαντουργός |
| Σαγιαξής | şayakçı | Εργασία με μάλλινα υφάσματα |
| Κιατίπης | katip | Γραμματέας → Δημόσιος υπάλληλος / γραφιάς |
Αυτά τα επώνυμα δεν είναι απλώς ετικέτες ταυτότητας. Είναι φορείς πολιτισμικής μνήμης, καθώς πίσω τους κρύβονται δουλειές, τέχνες και κοινωνικές λειτουργίες από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Αλβανικές λέξεις και επώνυμα με ρίζες στα αρβανίτικα
Εκτός από τις τουρκικές επιρροές, η αλβανική γλώσσα (και ιδιαίτερα τα αρβανίτικα) έχει αφήσει ισχυρό αποτύπωμα τόσο στο καθημερινό λεξιλόγιο όσο και σε επώνυμα. Πολλές λέξεις είναι τόσο ενσωματωμένες στα ελληνικά, που πλέον δεν υποψιαζόμαστε καν την καταγωγή τους.
Λέξεις καθημερινής χρήσης με αλβανική προέλευση:
σβέρκος (από το zverk) – πίσω μέρος του λαιμού
τσίφτης (από το qift) – γεράκι / «μάγκας»
μπέσα / μπαμπέσης (από besa) – αξιοπιστία / προδοσία
μπουσουλάω, μπάκα, φλογέρα, λούτσα, κοκορέτσι – λέξεις με ρίζες σε διαλεκτικά αλβανικά
Επώνυμα με πιθανή αλβανική προέλευση:
| Επώνυμο | Πιθανή ρίζα | Σημασία / προέλευση |
|---|---|---|
| Μπούρας | burrë | Άντρας |
| Λάγιος | lagjë | Συνοικία, γειτονιά |
| Γκιώνης | gjë ή παρατσούκλι | (Άγνωστη, ίσως χαρακτηρισμός) |
| Πλιάκος | plak | Γέρος |
| Σιούτος | – | Πιθανώς παρατσούκλι |
| Λάλας | lalë | Θείος ή μεγάλος άνδρας |
| Βλάμης | vëlla | Αδελφός |
Τι μας διδάσκει όλο αυτό;
Αυτή η πολυγλωσσική καταγωγή των λέξεων και των ονομάτων μάς υπενθυμίζει ότι:
Η γλώσσα είναι ιστορία: Κάθε λέξη και όνομα είναι μια σελίδα από το μεγάλο βιβλίο της βαλκανικής συνύπαρξης.
Ο δανεισμός είναι φυσιολογικός: Όλες οι γλώσσες του κόσμου δανείζονται. Καμία δεν είναι «καθαρή» – και αυτό είναι πλούτος, όχι πρόβλημα.
Τα επώνυμα είναι μάρτυρες εποχών: Δεν είναι τυχαία. Κουβαλούν επαγγέλματα, καταγωγές, χαρακτηριστικά και, φυσικά, ιστορικές συνθήκες.
Όταν λέμε «Καζαντζάκης», «Τουφεξής» ή «Μπούρας», δεν αναφερόμαστε απλώς σε κάποιον άνθρωπο ή συγγραφέα. Αναφερόμαστε σε μια ολόκληρη πολιτισμική ιστορία, όπου τα ελληνικά, τα τουρκικά και τα αλβανικά συνυπάρχουν. Όχι συγκρουόμενα, αλλά συνδιαμορφωμένα μέσα στον κοινό βαλκανικό χωροχρόνο.
Η γλώσσα μάς ενώνει, μας αποκαλύπτει και αν έχουμε τα αυτιά να την ακούσουμε μας διδάσκει πολλά περισσότερα από λέξεις.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 18/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
