Κατά την εφηβεία, περίοδο έντονων αλλαγών και αναζήτησης ταυτότητας, οι έφηβοι αρχίζουν να διεκδικούν την αυτονομία τους, να αμφισβητούν αυθεντίες και να επαναπροσδιορίζουν τη σχέση τους με το οικογενειακό περιβάλλον. Η ανάγκη τους για ανεξαρτησία συνοδεύεται συχνά από συγκρούσεις και συναισθηματικές εντάσεις. Μέσα σε αυτό το δυναμικό σκηνικό, τα όρια δεν είναι περιορισμοί – είναι σημεία αναφοράς που τους βοηθούν να αισθάνονται ασφαλείς, να παίρνουν σωστές αποφάσεις, να διαμορφώνουν μια ισορροπημένη ζωή. Τα όρια δεν υπάρχουν για να φοβίζουν τους εφήβους. Όταν τίθενται με αγάπη, κατανόηση και διάλογο, γίνονται γέφυρες που τους οδηγούν στην αυτογνωσία, την ανεξαρτησία και μια ζωή γεμάτη υγεία, ουσιαστικές σχέσεις και ισορροπία.[1]
Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την αναγκαιότητα, η γονεϊκή ιδιότητα απαιτεί διαρκή ισορροπία ανάμεσα στη στοργή και τη συνέπεια. Ο ρόλος του γονέα δεν εξαντλείται στη φροντίδα και την προστασία, αλλά περιλαμβάνει και τη σαφή οριοθέτηση, η οποία συμβάλλει στην καλλιέργεια της προσωπικής ευθύνης του νέου και στη σταδιακή διαμόρφωση της ταυτότητάς του ως αυτόνομου και υπεύθυνου πολίτη. Μέσα από τη σταθερότητα, την κατανόηση και τη συνεπή καθημερινή παρουσία τους, οι γονείς μεταδίδουν αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς που βοηθούν τον έφηβο να αντιληφθεί τη σημασία των προσωπικών και κοινωνικών ορίων. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από ενήλικες που είναι παρόντες, σταθεροί και υπεύθυνοι. Οι γονείς οφείλουν να κρατούν ισορροπίες: να είναι ανοιχτοί στον διάλογο αλλά και αποφασιστικοί, να δείχνουν κατανόηση αλλά και συνέπεια. Όταν η οικογένεια θέτει σαφή αλλά ευέλικτα όρια, μαθαίνει τον έφηβο να σέβεται τον εαυτό του και τους άλλους, να ελέγχει τις παρορμήσεις του και να λειτουργεί με υπευθυνότητα. Με αυτόν τον τρόπο, τα όρια παύουν να εκλαμβάνονται ως εξωτερικοί περιορισμοί και μετασχηματίζονται σε εφόδια αυτογνωσίας και ηθικής συγκρότησης, υποστηρίζοντας την πορεία του εφήβου προς την ωριμότητα.
Τα όρια, όσο κι αν αρχικά μοιάζουν περιοριστικά, είναι στην ουσία θεμέλια στα οποία χτίζεται η υπευθυνότητα του εφήβου. Όταν ο έφηβος μεγαλώνει μέσα σε ένα περιβάλλον με σαφή και συνεπή οριοθέτηση, μαθαίνει να διακρίνει όχι μόνο εκείνα τα όρια που του θέτουν οι άλλοι, αλλά και εκείνα που χρειάζεται να θέτει ο ίδιος στον εαυτό του. Η σταδιακή εσωτερίκευση αυτών των κανόνων καλλιεργεί την ικανότητα της αυτορρύθμισης – δεξιότητα απαραίτητη για μια ώριμη και συνειδητοποιημένη ενήλικη ζωή. Παράλληλα, η συνέπεια των γονέων στη θέσπιση και τήρηση ορίων λειτουργεί ως πρότυπο, διαμορφώνοντας το αίσθημα προσωπικής ευθύνης στον έφηβο.
Αξίζει να επισημανθεί ότι η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, με τη διάχυτη αβεβαιότητα, την υπερπληροφόρηση και τις έντονες τεχνολογικές επιρροές, καθιστά ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη για σαφή και σταθερά όρια. Οι έφηβοι καλούνται να αντιμετωπίσουν καθημερινά πλήθος αντιφατικών μηνυμάτων, κοινωνικών προτύπων και πιέσεων, χωρίς να διαθέτουν πάντα τα πνευματικά και συναισθηματικά εφόδια που απαιτούνται για την κριτική τους επεξεργασία και διαχείριση. Στο πλαίσιο αυτό, τα όρια δεν λειτουργούν ως περιορισμός της ελευθερίας, αλλά ως σταθερό σημείο αναφοράς που προσφέρει ασφάλεια και προσανατολισμό μέσα σε έναν ρευστό και διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Έτσι, ο έφηβος κινείται με αυτοπεποίθηση, κρίνει με υπευθυνότητα και επιλέγει με συνείδηση.
Τέλος, τα όρια συμβάλλουν και στη διαμόρφωση υγιών κοινωνικών σχέσεων. Ο έφηβος που έχει μάθει να σέβεται κανόνες, να διαχειρίζεται την ελευθερία του και να αναγνωρίζει τα όρια των άλλων, μπορεί να συνυπάρχει αρμονικά μαζί τους, να επιλύει συγκρούσεις εποικοδομητικά και να προσαρμόζεται με δημιουργικότητα και συνέπεια σε συλλογικά περιβάλλοντα, όπως το σχολείο, ο επαγγελματικός χώρος ή η μελλοντική του οικογένεια. Η καλλιέργεια σταθερών και υποστηρικτικών ορίων στο πλαίσιο της οικογένειας μεταφέρεται ως δεξιότητα και στάση ζωής και στη μετέπειτα κοινωνική του πορεία.
Ωστόσο, όταν τα όρια επιβάλλονται με υπερβολική αυστηρότητα, χωρίς ευελιξία και διάθεση για διάλογο, μπορεί να έχουν επιζήμιες συνέπειες για τον έφηβο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο νέος δεν υιοθετεί ουσιαστικά τις αξίες, αλλά υπακούει μηχανικά ή αντιδρά έντονα, με αποτέλεσμα να ακυρώνεται ο παιδαγωγικός ρόλος των ορίων. Οι αυταρχικοί κανόνες γεννούν συχνά αντίσταση, δυσπιστία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, συμπεριφορές αντίθετες με τους κοινωνικούς κανόνες. Αντίθετα, όταν τα όρια συνοδεύονται από διάλογο, επιχειρήματα και σεβασμό, αποκτούν παιδαγωγική αξία και γίνονται πιο εύκολα αποδεκτά. Ο έφηβος αισθάνεται ότι τον ακούν, τον εκτιμούν και τον υπολογίζουν, γεγονός που ενισχύει την αυτοεκτίμησή του και τον ενθαρρύνει να προσεγγίζει με υπευθυνότητα τη διαδρομή του προς την ενηλικίωση. Παράλληλα, η ενεργή συμμετοχή του στη διαμόρφωση κανόνων τον βοηθά να κατανοήσει βαθύτερα τη σημασία των ορίων, δίνοντάς του τη δυνατότητα να καλλιεργήσει δεξιότητες που σχετίζονται με τη λήψη αποφάσεων και την ανάληψη ευθυνών.
Από την άλλη, η απουσία ορίων στην εφηβεία δημιουργεί συνθήκες αβεβαιότητας, σύγχυσης και συναισθηματικής ανασφάλειας. Χωρίς σαφές πλαίσιο, ο έφηβος δυσκολεύεται να αντιληφθεί τις συνέπειες των πράξεών του και να ανταποκριθεί με υπευθυνότητα στις προκλήσεις της καθημερινότητάς του. Η έλλειψη κανόνων συχνά βιώνεται όχι ως ελευθερία, αλλά ως ένδειξη αδιαφορίας, υπονομεύοντας τη σχέση εμπιστοσύνης με τους γονείς. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ενισχύονται αισθήματα μοναξιάς, απόρριψης ή θυμού, που μπορεί να εκδηλωθούν μέσα από αποκλίνουσες συμπεριφορές ή τάσεις απομάκρυνσης από το οικογενειακό περιβάλλον. Όταν οι γονείς αποφεύγουν να θέσουν όρια — είτε από φόβο, είτε από εσφαλμένη αντίληψη για την έννοια της ελευθερίας — παραιτούνται από τον καθοδηγητικό τους ρόλο. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου οι ρόλοι συγχέονται και οι γονείς λειτουργούν περισσότερο ως «φίλοι» των παιδιών τους, υποβαθμίζοντας τη θέση τους ως σταθερά σημεία αναφοράς και διαπαιδαγώγησης. Έτσι, ο έφηβος, αν και φαινομενικά ελεύθερος, εντούτοις βιώνει εσωτερικό κενό και εμφανίζει αυξημένα επίπεδα άγχους, ανασφάλειας και δυσκολίας στη λήψη αποφάσεων. Συνεπώς, η έλλειψη ορίων και η απουσία σαφούς καθοδήγησης δεν ενισχύει την αυτονομία του, αλλά τον αφήνει εκτεθειμένο, χωρίς σταθερά ερείσματα στην προσωπική του πορεία. προς την αυτονομία.
Η εφηβεία είναι ένα ταξίδι γεμάτο ανακαλύψεις, σχέσεις και νέες εμπειρίες. Οι έφηβοι διεκδικούν περισσότερη ανεξαρτησία, χτίζουν φιλίες, δοκιμάζουν τα όριά τους (και τα δικά μας), διαμορφώνουν σταδιακά την ταυτότητά τους και μαθαίνουν να ισορροπούν ανάμεσα στην ελευθερία και την υπευθυνότητα. Σε αυτή την κρίσιμη φάση, τα όρια δεν αποτελούν εμπόδια, αλλά γέφυρες που οδηγούν τους εφήβους προς μια υγιή, ισορροπημένη και υπεύθυνη ενήλικη ζωή.[2] Για το λόγο αυτό, η παρουσία γονέων που θέτουν όρια με αγάπη και σταθερότητα είναι ανεκτίμητη: προσφέρει καθοδήγηση και στήριξη σε μια πορεία γεμάτη ερωτήματα και μεταπτώσεις, οδηγώντας τον έφηβο στην ωρίμανση, την αυτογνωσία και την υπευθυνότητα.
[1] Καλλιρόη Σομπόνη, dide.kyk.sch.gr (διασκευή)
[2] Καλλιρόη Σομπόνη, dide.kyk.sch.gr (διασκευή)
Δρ Πολύβιος Ν. Πρόδρομος Φιλόλογος, MA, PhD
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο 2025: Ποιοι πρέπει να «τρέξουν» για έκπτωση στον λογαριασμό ρεύματος
750 ευρώ σε 170.000 πολίτες - Πάρτε τα με μια μόνο αίτηση και όλα εξα αποστάσεως μέσω golearn
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 2/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
