Η δύναμη του λόγου μας: οι λέξεις που χτίζουν κόσμους μέσα στα παιδιά

Τα παιδιά πιστεύουν. Πιστεύουν στον Άη Βασίλη, στη νεράιδα των δοντιών, στα αστέρια που πραγματοποιούν ευχές. Πιστεύουν γιατί εμείς τους το είπαμε. Γιατί ο λόγος μας, στα μάτια τους, είναι νόμος, είναι αλήθεια, είναι κόσμος. Ό,τι λέμε, υπάρχει! Κι αυτή είναι η μαγεία αλλά και η ευθύνη των λέξεών μας.

Όπως ένα παιδί θα ψάξει κάτω από το μαξιλάρι του για το νόμισμα που άφησε η νεράιδα, έτσι θα ψάξει μέσα του να βρει την αλήθεια που του είπαμε. Ότι είναι ικανό, αγαπητό, δυναμικό. Ή, αντίθετα, ότι είναι “μπελάς”, “δύσκολο”, “ανυπόφορο”. Γιατί για τα παιδιά, ο λόγος των ενηλίκων δεν είναι ήχος· είναι ταυτότητα.

Η γλώσσα που διαμορφώνει την ψυχή

Η γλώσσα δεν είναι απλώς ένα μέσο επικοινωνίας. Είναι το θεμέλιο της σκέψης και της αυτοαντίληψης. Ο Lev Vygotsky (1978) τόνισε πως η εσωτερική σκέψη του παιδιού γεννιέται μέσα από τη γλώσσα που ακούει και χρησιμοποιεί. Οι λέξεις που του απευθύνουμε δεν περνούν απλώς· εγγράφονται μέσα του, γίνονται τρόπος να κατανοεί τον κόσμο και τον εαυτό του.

Όταν ένα παιδί ακούει επανειλημμένα “είσαι προσεκτικό”, “είσαι γενναίο”, “είσαι σπουδαίο”, δημιουργεί μέσα του μια φωνή ενθάρρυνσης. Αντίθετα, όταν ακούει “είσαι απρόσεκτο”, “πάντα τα κάνεις λάθος”, “μην ενοχλείς”, μαθαίνει να αμφισβητεί την αξία του. Ο Albert Bandura (1986) μίλησε για την έννοια της αυτοαποτελεσματικότητας την πίστη ότι μπορώ να τα καταφέρω. Αυτή η πίστη δεν είναι έμφυτη· καλλιεργείται μέσα από τα βλέμματα και τα λόγια των σημαντικών άλλων.

Οι λέξεις ως καθρέφτης της αυτοεικόνας

Ο Erik Erikson (1963) υποστήριξε πως κάθε στάδιο ανάπτυξης φέρει ένα κρίσιμο ερώτημα: “ποιος είμαι;”. Οι λέξεις μας δίνουν στα παιδιά τις πρώτες απαντήσεις. Είναι ο καθρέφτης μέσα στον οποίο βλέπουν το είδωλό τους. Αν αυτός ο καθρέφτης δείχνει εμπιστοσύνη και αποδοχή, το παιδί μαθαίνει να αγαπά και να σέβεται τον εαυτό του. Αν δείχνει ειρωνεία ή αποδοκιμασία, μαθαίνει να μικραίνει, να κρύβεται, να πιστεύει ότι δεν αξίζει.

Η θεωρία της αυτοεκπληρούμενης προφητείας (Merton, 1948) εξηγεί πως οι προσδοκίες των ενηλίκων μπορούν να επηρεάσουν την ίδια τη συμπεριφορά των παιδιών. Αν λέμε σε ένα παιδί “είσαι καλός στα μαθηματικά”, θα προσπαθήσει να ανταποκριθεί σ’ αυτή την εικόνα. Αν του πούμε “είσαι απρόσεκτος”, θα αρχίσει να το πιστεύει και να το επιβεβαιώνει.

Όταν η γλώσσα γίνεται αγκαλιά

Οι λέξεις είναι ενέργεια. Μεταφέρουν συναίσθημα, πρόθεση, αποδοχή ή απόρριψη. Ένα “μπράβο” που ειπώθηκε με αλήθεια μπορεί να γίνει το πρώτο βήμα για να ανθίσει η αυτοπεποίθηση ενός παιδιού. Ένα “σε εμπιστεύομαι” μπορεί να γίνει ρίζα. Ένα “μην ενοχλείς” μπορεί να γίνει πληγή που χρειάζεται χρόνια για να επουλωθεί.

Η ενσυνείδητη χρήση του λόγου είναι πράξη αγάπης. Δεν σημαίνει να είμαστε υπερπροστατευτικοί ή να προσφέρουμε κενό έπαινο. Σημαίνει να μιλάμε με επίγνωση ότι κάθε λέξη αφήνει αποτύπωμα. Ο Jerome Bruner (1990) τόνισε πως οι ιστορίες που λέμε στα παιδιά για τον εαυτό τους, διαμορφώνουν την προσωπική τους ταυτότητα. Κι εμείς, οι ενήλικες, είμαστε οι πρώτοι αφηγητές αυτής της ιστορίας.

Όπως πιστεύουν στον Άη Βασίλη, πιστεύουν και σε εμάς

Τα παιδιά πιστεύουν, γιατί θέλουν να πιστεύουν. Ο λόγος μας γίνεται για εκείνα ο πρώτος χάρτης του κόσμου. Μέσα από αυτόν μαθαίνουν αν ο κόσμος είναι ασφαλής, αν αξίζουν, αν μπορούν να προσπαθήσουν ξανά. Οι λέξεις μας γίνονται η φωνή που θα κουβαλούν μέσα τους όταν μεγαλώσουν. Το “μπορώ”, το “αξίζω”, ή το “δεν είμαι αρκετός”.

Κάθε φορά που μιλάμε σ’ ένα παιδί, ας θυμόμαστε πως οι φράσεις μας χτίζουν μέσα του κόσμους. Και η δύναμη του λόγου μας δεν είναι μαγική είναι απλώς βαθιά ανθρώπινη.

βιβλιογραφικές αναφορές

• Bandura, A. (1986). Social Foundations of Thought and Action: A Social Cognitive Theory. Prentice Hall.

• Bruner, J. (1990). Acts of Meaning. Harvard University Press.

• Erikson, E. H. (1963). Childhood and Society. Norton.

• Merton, R. K. (1948). The Self-Fulfilling Prophecy. The Antioch Review, 8(2), 193–210.

• Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Harvard University Press.

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ChatGpt για όλους: Παρέχεται σε 100.000 υποψήφιους πανελλαδικά ως 20/11

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ για Εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ μόρια 2ης ξένης γλώσσας

Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς

Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 20/11

Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ 

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber