Alfavita Newsroom Η Καθαρά Δευτέρα είναι η πρώτη ημέρα της Σαρακοστής (ή «Μεγάλης Τεσσαρακοστής») και της περιόδου της νηστείας μέχρι το Πάσχα ενώ από πολλούς ιστορικούς θεωρείται ο επίλογος των εορτών της Αποκριάς, οι οποίες αρχίζουν την λεγόμενη «Τσικνοπέμπτη» και έχουν τις ρίζες τους στις αρχαίες βακχικές παραδόσεις. Σήμερα η Καθαρά Δευτέρα, όπως γιορτάζεται στην Ελλάδα, διατηρεί πολλά πρωτοχριστιανικά αλλά και βακχικά χαρακτηριστικά και όχι μόνο την Ορθόδοξη Χριστιανική παράδοση. Μάλιστα ορισμένα από τα πιο γνωστά ήθη και έθιμα σε πόλεις σε όλη την χώρα είναι «απομεινάρια» αρχαίων εορτών και εθίμων που ενσωματώθηκαν στην χριστιανική τελετουργία.
Για την Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα ξεκινάει η Σαρακοστή και η «Καθαρά Δευτέρα» είναι η πρώτη ημέρα της νηστείας που διαρκεί 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο. Ουσιαστικά, γιορτάζεται συμβολικά 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού και το χριστιανικό Πάσχα. Σύμφωνα με την χριστιανική πίστη η «Καθαρά Δευτέρα» πήρε αυτή την ονομασία γιατί οι πιστοί (Χριστιανοί) «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά. Επισήμως, αφήνουμε πίσω μας όλες τις «αμαρτωλές» συνήθειες και τροφικές υπερβολές, συμπεριλαμβανομένων και των αρτύσιμων, δηλαδή των μη νηστίσιμων, φαγητών, «καθαρίζοντας» με τον τρόπο αυτό την ψυχή και το σώμα μας.
Η Καθαρή Δευτέρα, είναι η πρώτη μέρα της Μεγάλης Σαρακοστής, γι’ αυτό λέγεται και πρωτονήστιμη Δευτέρα και «αρχιδευτέρα». Λέγεται «Καθαρή» ή «Καθαρά», επειδή σε πολλές περιοχές της Ελλάδας από τον 2ο ή 30 αιώνα μ.Χ. οι γυναίκες κάθε νοικοκυριού συνήθιζαν να καθαρίσουν με «αλισίβα» (δηλαδή ζεστό νερό και στάχτη, ή ζεστό «σταχτόνερο») όλα τα μαγειρικά χάλκινα σκεύη από τα λίπη της αποκριάς μέχρι ν’ αστράψουν και στη συνέχεια τα κρεμούσαν στη θέση τους όπου και παρέμεναν αχρησιμοποίητα μέχρι να λήξει η νηστεία της Σαρακοστής. Όπως για παράδειγμα στην Ήπειρο και στην κεντρική Πελοπόννησο.
Έτσι, καθώς το «σταχτόνερο» έπεφτε στους δρόμους και στα πεζοδρόμια τους έδινε ένα ιδιαίτερο άσπρο χρώμα, που ήταν συνυφασμένο στην λαϊκή παράδοση με την καθαριότητα και την κάθαρση. Σε άλλα μέρη της Ελλάδας την Καθαρά Δευτέρα «καθάριζαν» ό,τι απόμεινε από τα μη νηστίσιμα φαγητά της αποκριάς.
Όμως, οι Βυζαντινοί ονόμαζαν την «Καθαρά Δευτέρα» ως «Απόθεση -Απόδοση» και τελούσαν μία σειρά από ειδικές εκδηλώσεις και δρώμενα. Μάλιστα, τραγουδούσαν ειδικά «άσματα», από τα οποία έχουν σωθεί μικρά μέρη μέχρι στις μέρες μας, όπως το «Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν και χαρά και την ευημερίαν».
Η φύση, οι εορτασμοί και τα «Κούλουμα»
Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στην ύπαιθρο είναι γνωστός και ως «Κούλουμα». Η λέξη «Κούλουμα» χρησιμοποιείται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα αλλά η προέλευση της ονομασίας της δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια από τους ιστορικούς και λαογράφους καθώς υπάρχουν πολλές και διαφορετικές εκδοχές.
Σύμφωνα με τον κορυφαίο Έλληνα λαογράφο Νικόλαο Πολίτη, η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus («κούμουλους») που σημαίνει «τέλος» (χρησιμοποιήθηκε όμως από τους Ρωμαίους και με τις έννοιες «σωρός» και «αφθονία»). Έτσι, αποδίδει το τέλος, τον επίλογο της περιόδου που είναι γνωστή ως Απόκρια.
Με βάση μία άλλη εκδοχή, που βασίζεται σε ιστορικές καταγραφές, προέρχεται από μία άλλη λατινική λέξη, τη λέξη Columna («κόλουμνα»), δηλαδή «κολώνα». Όπως αναφέρουν αρκετά κείμενα, το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Ελλάδα έγινε στην Αθήνα και πιο συγκεκριμένα στους «Στύλους του Ολυμπίου Διός». Γνωστές και οι «Κολώνες».
Ο εορτασμός της Καθαράς Δευτέρας στην ύπαιθρο είναι γνωστός και ως «Κούλουμα». Γενικότερα στην Ελλάδα με τον όρο «κούλουμα», εννοούμε τη μαζική έξοδο του κόσμου στην ύπαιθρο και τον εορτασμό της Καθαρής Δευτέρας έξω στην φύση. Τα κούλουμα από τόπο σε τόπο γιορτάζονται διαφορετικά, με διάφορες εκδηλώσεις.
Στην Αθήνα από την ανεξαρτησία από τους Οθωμανούς μέχρι την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τα Κούλουμα γιορταζόταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου, όπου οι Αθηναίοι «τρωγόπιναν» καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του Ήλιου.
Η παράδοση της λαγάνας
Η ιστορία της λαγάνας ξεκινάει από την αρχαιότητα και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Η λαγάνα είναι ένας άζυμος άρτος που συνηθίζεται να τρώγεται μόνο την Καθαρά Δευτέρα. Η λαγάνα φτιάχνεται χωρίς προζύμι και ουσιαστικά συμβολίζει το ψωμί που έτρωγαν οι Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο υπό την καθοδήγηση του Μωυσή. Έκτοτε, επιβαλλόταν από τον Μωσαϊκό Νόμο για όλες τις ημέρες της εορτής του Πάσχα.
Η ιστορία της λαγάνας διατρέχει όλη τη διατροφική παράδοση από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό «λάγανον», που ήταν μια πλακωτή ζύμη από αλεύρι και νερό. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστή και αναφέρεται σε κείμενα που έχουν διασωθεί αρκετές αναφορές. Ο Αριστοφάνης στις «Εκκλησιάζουσες» λέει «Λαγάνα πέττεται», ενώ ο Οράτιος στα κείμενά του, αναφέρει τη λαγάνα ως «Το γλύκισμα των φτωχών».
Στην πρωτοχριστιανική παράδοση η λαγάνα είχε πολλαπλό συμβολισμό. Ήταν ένα είδος άζυμο άρτου που έχει το σχήμα της λεγόμενης «κυρα-Σαρακοστής» και γι' αυτό παριστάνει μια μακριά γυναίκα που έχει ένα σταυρό στο κεφάλι αλλά δεν έχει στόμα γιατί είναι κλειστό λόγω της νηστείας. Επίσης, τα χέρια της είναι σταυρωμένα για τις προσευχές και έχει επτά πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της νηστείας.
Η λαγάνα, ο άζυμος άρτος, παίζει αναμφίβολα κυρίαρχο ρόλο στο νηστίμο τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας στην Ελλάδα και η συνταγή που χρησιμοποιούν οι Έλληνες τεχνίτες αρτοποιοί την κάνει απαραίτητη στοιχείο στο τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Πανελλήνιες: Πανωλεθρία στα Τμήματα Φυσικής και Μαθηματικών με "βροχή" κενών θέσεων
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 29 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 29/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
