Το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον όπως διαμορφώνεται από τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις και η ανάγκη για ανάλογες πρακτικές εκπαίδευσης και τεχνικής και επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης

Η μετάφραση του βιβλίου/ συνέντευξη  του γνωστού παγκοσμίως συγγραφέα Alvin Toffler με τίτλο PREVIUS AND PREMISES που απεικονίζει όλη τη φιλοσοφική του θεώρηση, έγινε σαν αποτέλεσμα της διαπίστωσης ότι γράφτηκε το 1983, και σχεδόν περιγράφει ως προβλέψεις πολλά από τα γεγονότα που ακολούθησαν παγκοσμίως, αλλά και τις πολιτικές που πρέπει να ακολουθηθούν για την αντιμετώπιση των σημερινών προβλημάτων, πέρα από τα συστήματα του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού.

Στο βιβλίο που μεταφράσθηκε περιγράφεται όλος ο προβληματισμός για τη νέα κοινωνία που διαμορφώνεται, τα οικονομικά, πολιτικά, και κοινωνικά συστήματα, την απαιτούμενη εκπαίδευση και κατάρτιση για την αντιμετώπιση της κρίσης κλπ.

Είναι ενδιαφέρον ότι όπως αναφέρεται στο βιβλίο, οι θέσεις του Toffler έχουν παρουσιαστεί και σε τηλεοπτικές εκπομπές που έχουν προβληθεί μέχρι την Ιαπωνία με τρομακτική ακροαματικότητα, και ακόμη ότι ο ίδιος έχει δώσει διαλέξεις από τηλεοράσεως στην Ιαπωνία.

Το γιατί και το πώς

Τον Ιούλιο του 1970 εμφανίσθηκε ένα βιβλίο, «Το σοκ του μέλλοντος- The Future shock» . Πουλήθηκαν περισσότερα από 7 εκατομμύρια αντίγραφα σε όλο τον κόσμο, ένας εντυπωσιακός αριθμός ως προς τις πωλήσεις, λαμβάνοντας υπόψη ότι δεν αναφέρεται σε θέματα σχετικά με τις μπίζνες του θεάματος ή το σεξ.  Η φράση «The Future shock» έχει εισαχθεί στο καθημερινό λεξιλόγιο στον Δυτικό κόσμο και εμφανίζεται τώρα σε πολλά λεξικά.

Το 1980, ο συγγραφέας του «The Future shock» o Alvin Toffler δημοσίευσε «Το Τρίτο Κύμα», ένα βιβλίο ακόμη περισσότερο Ακαδημαϊκό, Αναλυτικό, και με Κοινωνικό προσανατολισμό, συγκριτικά με το «The Future shock». Το βιβλίο είχε σπάσει τα ρεκόρ πωλήσεων στην Ιαπωνία. Έχει μεταφρασθεί στα Δανικά, Εβραϊκά και Τουρκικά, και βεβαίως στα Γαλλικά, Γερμανικά και Ισπανικά. Έχει κυκλοφορήσει στη Σαουδική Αραβία και στο Πεκίνο. Την περίοδο της συνέντευξης για τον συγκεκριμένο αυτό τόμο ο Toffler συνεργάζεται με ομάδες Ιαπώνων, Καναδών, και από την Αμερικανική τηλεόραση για να δημιουργήσει ένα βασικό τηλεοπτικό πρόγραμμα, που να βασίζεται στο «Τρίτο Κύμα» ένα θέαμα που τείνει να μεταφέρει τα μηνύματα του Toffler σε ακόμη ευρύτερα ακροατήρια γύρω στον κόσμο.

Τα βιβλία αυτά μαζί με το «Previews and Premises» διαμορφώνουν ένα συνεκτικό σώμα συσχετιζόμενων ιδεών που ήταν τότε τελείως νέες και προκλητικές και τις ζούμε σήμερα.  Αναφέρονται στις αλλαγές, την ταχύτητα και τις κατευθύνσεις των αλλαγών. Συνθέτουν πληροφορίες από τομείς τόσο ξεχωριστούς όπως ψυχολογία, οικονομικά, τεχνολογία, ιστορία. Προτείνουν καταπληκτικούς τρόπους σκέψης σχετικά με το σύγχρονο κόσμο.

Στο βιβλίο «The Future shock» έχει δοθεί το βραβείο «prix du Meilleur Livre  Etranger » στη Γαλλία , ένα βραβείο που είχε δοθεί νωρίτερα για εργασίες των Alexander Solzhenitsyn, W,H. Auden και Lawrence Durrell.

Μια νέα ιδέα ήταν ότι η επιτάχυνση της τεχνολογικής και κοινωνικής αλλαγής, δημιούργησε αυξανόμενες δυσκολίες στα άτομα και τους οργανισμούς να την παρακολουθήσουν και να την αντιμετωπίσουν. Κατέληγε στο συμπέρασμα ότι προκειμένου να επιβιώσει η Δημοκρατία θα πρέπει να γίνει περισσότερο διαπεραστική και συμμετοχική, αλλά επίσης και περισσότερο προβλεπτική.

Η βασική θέση του «Τρίτου Κύματος» ήταν ότι η παγκόσμια βιομηχανική κοινωνία, συμπεριλαμβανομένων αμφοτέρων των κατηγοριών, τόσο των καπιταλιστικών όσο και των σοσιαλιστικών κρατών, ήταν σε μια «γενική κρίση». Ο Toffler υποστήριζε ότι η γεωργική επανάσταση 10.000 χρόνια πριν είχε σαν αποτέλεσμα το πρώτο μεγάλο κύμα των αλλαγών στην ανθρώπινη ιστορία. Η βιομηχανική επανάσταση που άρχισε 300 χρόνια πριν και που έφερε μαζί της μια στενά συνδεόμενη κοινωνική και πολιτική διαμάχη, δημιούργησε ένα δεύτερο κύμα αλλαγών σε όλο τον πλανήτη. Και ότι τώρα ( το 1980 ) ζούμε μια νέα κρίσιμη μεταβατική περίοδο, καθώς οι σύγχρονες τάσεις στην τεχνολογία, στα οικονομικά, στην πολιτική, στην οικογενειακή ζωή, στη χρήση της ενέργειας και σε άλλους τομείς της ζωής, μας οδηγούν σε ένα τρίτο πολιτιστικό διαχωρισμό, μια μετάβαση στις κοινωνικές μορφές του «Τρίτου Κύματος».

 O Toffler , παλιός επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Cornell   και του Ιδρύματος «Russel Sage Foundation» , μέλος του εκπαιδευτικού προσωπικού του «Νέου Σχολείου» για κοινωνική έρευνα, έχει κάνει ομιλίες σε μέλη του Κονγκρέσσου των Η.Π.Α. και του Λευκού Οίκου, του Ιαπωνικού συνεδρίου, του Βρεττανικού Κοινοβουλίου, και ίσως είναι το μοναδικό πρόσωπο που παρουσίασε βασικά θέματα στο συνέδριο Ρεμπουπλικανών Κυβερνητών Πολιτειών των ΗΠΑ και στο συνέδριο Δημοκρατικών Κυβερνητών Πολιτειών των ΗΠΑ την ίδια ημέρα. Έχει μιλήσει επίσης στο Ινστιτούτο σπουδών της Μόσχας σχετικά με τις ΗΠΑ, στο κέντρο παραγωγικότητας του Τόκιο, το Εθνικό φυσικό εργαστήριο στο Νέο Δελχί, στο Ινστιτούτο πολιτικής στο Harvard, καθώς επίσης και στο προσωπικό πλήθους πανεπιστημίων και επιχειρησιακών ομίλων.

Σε κάθε ομιλία του ο Toffler  υποστήριζε τον αναχρονιστικό χαρακτήρα των σύγχρονων κοινωνικών οργανισμών, και ότι δεν βρίσκεται ούτε στη δεξιά ούτε στην αριστερή του πολιτικού φάσματος, παρά το ότι οι απόψεις του είχαν βαθύτατη πολιτική σπουδαιότητα. Επέμενε ότι οι αριστεροί / δεξιοί άξονες πολιτικής είναι ξεπερασμένοι στα κράτη υψηλής τεχνολογίας, και ότι τα βασικά σχίσματα που χωρίζουν την κοινωνία, συμβαίνουν κατά μήκος διαφορετικών γραμμών.  Οι συνεντεύξεις του άρχιζαν με την υπόθεση ότι τα κοινωνικά πλαίσια που υπάρχουν είναι ακατάλληλα κατά επικίνδυνο τρόπο για τις ανάγκες της εποχής μας καθώς και των πολιτών. Πρέπει να αλλάξουν και μάλιστα γρήγορα εάν θέλουμε να επιβιώσουμε της θύελλας που ακολουθεί την αμέσως επόμενη χρονική περίοδο.

Στο βιβλίο του «Previews and Premises», 35 χρόνια πριν (1983) , που  έχει μορφή συνεντεύξεων, αναφέρεται :

ΜΕΡΟΣ Ι

«Θέσεις»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : Η «οικονομική αναταραχή»

Εισαγωγή ( από τον A.Toffler)

Αισθανόμαστε τους πρώτους τριγμούς από τον οικονομικό σεισμό και απαιτείται κατάλληλη προετοιμασία για τη νέα πραγματικότητα. Ο Δυτικός καπιταλιστικός κόσμος υποφέρει από υψηλά επίπεδα ανεργίας συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο από την εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης του 1930. Τα παλαιά κομμουνιστικά κράτη έχουν στην ουσία πτωχεύσει. Οι απόψεις των οικονομολόγων φαίνεται να είναι σε ολοένα και μεγαλύτερη διάσταση με την πραγματικότητα κάθε ώρα που περνάει. Η φύση και οι αιτίες όμως της κρίσης φαίνεται ότι δεν είναι αντιληπτή. Οι περισσότερες παραδοσιακές οικονομικές έννοιες φαίνεται ότι είναι ξεπερασμένες. Ούτε οι συντηρητικοί ούτε οι φιλελεύθεροι, ούτε οι «δεξιοί» ούτε οι αριστεροί έχουν απαντήσει στα σημερινά προβλήματα, επειδή είναι παγιδευμένοι σε αναχρονιστικά ιδεολογικά δόγματα. Αυτό που συμβαίνει δεν είναι απλά μια καταιγίδα που  σαρώνει τα πάντα. Είναι μάλλον η αρχή ενός σεισμού. Η δομή του σκελετού στον οποίο βασίζεται η οικονομία μας μεταβάλλεται ραγδαία, υφίσταται ρωγμές, σπάζει. Στην προσπάθειά μας να εμποδίσουμε μια συνολική κατάρρευση ασχολούμαστε με επιφανειακά φαινόμενα, και δεν δίνεται έμφαση στο βάθος των δομών της οικονομίας, όπου συμβαίνουν οι μεγάλες μεταβολές.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Χρησιμοποιείτε την προκλητική λέξη «σεισμός» για να περιγράψετε τι συμβαίνει ή αρχίζει να συμβαίνει στην οικονομία μας σήμερα, και δεν είναι η πρώτη φορά που προειδοποιείτε για μαζικές ανεξάρτητες αλλαγές στην οικονομία. Στο Eco-Spasm-Report που δημοσιεύσατε το 1975, σκιαγραφήσατε πολλά από τα σημερινά οικονομικά γεγονότα. Αλλά ούτε στο βιβλίο εκείνο, ούτε στο «Τρίο Κύμα», αναφέρετε ότι η σημερινή κρίση στην πραγματικότητα ωφελεί ορισμένους ανθρώπους, τη στιγμή που άλλοι διαδηλώνουν στους δρόμους, χάνουν τη δουλειά τους και βλέπουν τα επιδόματα ανεργίας να εξανεμίζονται.

Ορισμένοι ακόμη στις ΗΠΑ υποστηρίζουν ότι η κρίση έχει προγραμματισθεί. Η ανεργία καθιστά τους εργαζομένους περισσότερο ευλύγιστους και ενδοτικούς. Οι συνδικαλιστικές ενώσεις αρχίζουν και συζητούν μειώσεις μισθών. Οι γυναίκες και οι μειονότητες πιέζονται να αποποιηθούν πλεονεκτήματα που έχουν αποκτήσει κατά τη διάρκεια αγώνων ετών.  Γινόμαστε μια κοινωνία λιγότερο δίκαιη όσον αφορά το εισόδημα, και οι διαφορές διευρύνονται αφού η οικονομική κρίση επιβαρύνει την κοινωνία ανομοιόμορφα. Επιπλέον η κρίση πιέζει τους εργαζομένους να δεχθούν να εισέλθουν στην αγορά εργασίας με οποιοδήποτε κόστος, δεχόμενοι μικρούς μισθούς και άσχημες συνθήκες εργασίας. Με λίγα λόγια η αύξηση των ανέργων επιτρέπει στους εργοδότες να μειώσουν τους μισθούς, να αυξήσουν την παραγωγικότητα, και να αυξήσουν και τα κέρδη συγχρόνως.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Αυτό είναι η μια όψη να βλέπει κανείς τα πράγματα. Όμως η κρίση επεκτείνεται σε πολλές χώρες ταυτόχρονα. Η ιδέα ότι η κρίση αυτή μεθοδεύτηκε και προγραμματίσθηκε κατάλληλα προϋποθέτει ένα μεγάλο βαθμό ελέγχου που δεν είναι δυνατόν να εξασφαλίσει κανείς στην κοινωνία μας. Επιπλέον, η απλουστευμένη αυτή άποψη παραβλέπει πολλές βασικές και θεμελιώδεις αρχές.

Οι εφημερίδες ονομάζουν αυτό που συμβαίνει οικονομική ύφεση. Όταν η ύφεση αυτή θίγει κάποιον προσωπικά μετατρέπεται από οικονομική ύφεση σε κατάθλιψη. Και είναι γεγονός ότι η ύφεση θίγει σκληρότερα τους αδύνατους.

Ανεξάρτητα με το πώς περιγράφεται η πραγματικότητα που ζούμε ( ύφεση ή κατάθλιψη) , η έμφαση της ανάλυσης δίνεται στα συμπτώματα και όχι στις αιτίες.

Σε παλαιότερες περιπτώσεις οικονομικής ύφεσης υπήρχε κρίση σε βασικές βιομηχανίες. Απούλητα προϊόντα, χρεωκοπίες, κλείσιμο βασικών βιομηχανιών. Σπάνια όμως σε περίοδο παραδοσιακών οικονομικών υφέσεων, την ίδια στιγμή που έκλειναν επιχειρήσεις, δημιουργούνταν την ίδια στιγμή άλλες.

Σήμερα οι βιομηχανίες μαζικής παραγωγής αυτοκινήτων, σιδήρου, ελαστικών, υφαντουργίας, που αποτελούν το ραχοκοκαλιά των παραδοσιακών βιομηχανικών οικονομιών- είναι σε μόνιμη αγωνία αναμονής. Οι Βέλγοι εργάτες στη Βιομηχανία σιδήρου, οι εργαζόμενοι στην Κλωστοϋφαντουργία στη Ν. Καρολίνα και την Ιαπωνία, χάνουν τις δουλειές τους.

Την ίδια στιγμή που καταρρέουν επιχειρήσεις σε παραδοσιακούς τομείς, υπάρχει έκρηξη ανάπτυξης στα ηλεκτρονικά, τους υπολογιστές, τη γενετική, την αεροναυτική, την ανακύκλωση προϊόντων και την προστασία του περιβάλλοντος, σε τομείς παροχής υπηρεσιών, σε παραγωγή εναλλακτικών μορφών ενέργειας. Όλοι αυτοί οι τομείς διευρύνονται και αναπτύσσονται.

Αυτό που συμβαίνει δεν είναι οικονομική ύφεση αλλά μια τρομακτικής έκτασης ανακατασκευή της τεχνοοικονομικής βάσης της παγκόσμιας οικονομίας. Είναι ένας σεισμός που ρίχνει κάτω κάθε τι το παλιό, και δημιουργεί νέες δομές και νέες καταστάσεις.

Μέχρις ότου γίνει αντιληπτή αυτή η πραγματικότητα, καμιά πολιτική σχετικά με επιτόκια, φόρους, μισθούς, σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων θα μας σώσει.  Ούτε οι απεργίες και οι διαδηλώσεις.

Θα πρέπει να αντιληφθούμε ότι μετακινούμεθα σε μια νέα μορφή οικονομίας. Μετακινούμεθα από την οικονομία του «Δευτέρου Κύματος» σε οικονομία «Τρίτου Κύματος». Αυτό θα το εξηγήσω παραπέρα……

Χιλιάδες χρόνια πριν, οι νομάδες, οι κυνηγοί και οι ψαράδες, έγιναν χωρικοί, δημιούργησαν χωριά και πόλεις και άρχισε η πολιτισμένη ζωή. Η αγροτική αυτή ζωή για λόγους απλοποίησης ας ονομασθεί «Το πρώτο Κύμα».

Περίπου 300 χρόνια πριν η βιομηχανική επανάσταση με τις μηχανές, τη μαζική παραγωγή και κατανάλωση, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και εκπαίδευσης, δημιούργησε μια άλλη πραγματικότητα που αντικατέστησε την παλιά «γεωργική περίοδο».  Την εξάπλωση αυτή της βιομηχανοποίησης την ονομάζω «Δεύτερο Κύμα».

Η νέα επανάσταση είναι δύσκολο να ορισθεί γιατί τη ζούμε. Όπως ένα άτομο που γεννήθηκε στη βιομηχανική εποχή μπορεί να ήταν γνώστης των μεγάλων αλλαγών που συνέβαιναν αλλά βρίσκονταν σε σύγχυση από την πολυπλοκότητα των γεγονότων, έτσι και οι σημερινοί πολίτες βρίσκονται στην ίδια κατάσταση. Οι ραγδαίες αλλαγές εμφανίζονται στους πολίτες σαν ένα σύνολο ασύνδετων αλλαγών.

Στις αλλαγές συμπεριλαμβάνεται το κομπιούτερ, η βιολογική επανάσταση, οι μεταβολές σε μορφές ενέργειας, οι νέες γεωπολιτικές ισορροπίες, η επανάσταση εναντίον της πατριαρχίας, οι πιστωτικές κάρτες, τα παιχνίδια VIDEO, ο τοπικισμός και παράλληλα η ένταξη σε ευρύτερα σύνολα, οι τραπεζικές εργασίες με τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, η αναζήτηση από τα άτομα της ατομικής ταυτότητας, οι διαστημικές έρευνες, ο ελαστικός χρόνος εργασίας, η ρομποτική, η στερεοφωνική μουσική, τα Walkman κλπ.

Ο συνδυασμός αυτός επίδρασης δυνάμεων αλλάζει τον παραδοσιακό τρόπο ζωής της βιομηχανικής κοινωνίας. Πίσω από όλα είναι ο ραγδαίος ρυθμός των μεταβολών που χαρακτηρίζει τη σημερινή εποχή.

Όλες αυτές οι φαινομενικά ασύνδετες μεταβολές, χρειάζονται δυναμικά και νέα μοντέλα, διότι οι σύγχρονες συνθήκες δεν είναι δυνατόν να γίνουν αντιληπτές μέχρις ότου υπάρξει η δυνατότητα να συσχετισθούν οι νέοι αυτοί συντελεστές.

Ανακατασκευάζεται η οικονομία επειδή ανακατασκευάζεται ο συνολικός πολιτισμός της κοινωνίας που ζούμε, και του οποίου η οικονομία είναι μόνο ένα τμήμα του.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ποια είναι η γνώμη σας ; Η οικονομία ακολουθεί θετική ή αρνητική πορεία ;  

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η σημερινή οικονομική κρίση αποδίδεται σε χαμηλή παραγωγικότητα, σε αδιάφορους και οκνηρούς εργαζόμενους, σε ανεπιτυχές Μάνατζμεντ, σε αυξημένη κοινωνική πρόνοια και επιδόματα ανεργίας, σε ανεπαρκείς επενδύσεις, στην απώλεια αξιών σχετικά με την εργασία, στον ανταγωνισμό της Ιαπωνίας, στους Άραβες με τον καθορισμό των τιμών του πετρελαίου, στους εκμεταλλευτές καπιταλιστές, στους Μαρξιστές που λειτουργούν στα πλαίσια του καπιταλισμού ενώ οι Μαρξιστικές κοινωνίες κατέρρευσαν κτλ. Καμιά από αυτές τις διαγνώσεις δεν ταιριάζει με τα γεγονότα.

Η κεντρική υπόθεση των εργασιών μου –που συνδέεται με την οικονομία- είναι ότι η σημερινή κρίση δεν είναι κρίση ανακατανομής, ή υπερπαραγωγής, ή χαμηλής παραγωγής ( οτιδήποτε σημαίνει αυτό ) , αλλά ότι είναι μια κρίση ανακατασκευής. Οφείλεται στην κατάρρευση της οικονομίας «Δευτέρου Κύμματος» ( Βιομηχανικής Εποχής ), και στην ανάπτυξη μιας οικονομίας «Τρίτου Κύματος», που λειτουργεί με διαφορετικές αρχές.

Η εφαρμογή οικονομικών συνταγών που αναφέρονται στην οικονομία «Δευτέρου Κύματος» μόνο οξύνει την κρίση.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ελάχιστοι θα διαφωνήσουν σχετικά με το ότι συμβαίνει κάτι το νέο. Δεν ζούμε μόνο μια κρίση του καπιταλιστικού συστήματος παλαιού τύπου στο οποίο πολλές από τις παλαιότερες οικονομικές θεωρίες μας είναι ξεπερασμένες όπως λέτε.  Αλλά προκειμένου οι αναγνώστες να έχουν καλύτερη πρόσβαση στις απόψεις σας, χρειάζεται να είσθαι περισσότερο συγκεκριμένος. Σε τι διαφέρει μια οικονομία «Τρίτου Κύματος» από την οικονομία «Δευτέρου Κύματος» ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Μπορώ να περιγράψω τις διαφορές αυτές συνοπτικά. Πρώτα όμως θα πρέπει να ορίσουμε ένα πλαίσιο αναφοράς.

Οι μεταβολές στις οποίες αναφέρομαι είναι σφαιρικές – επηρεάζουν πολλές χώρες και είναι επαναστατικές- όχι με τη στενή πολιτική έννοια, αλλά από την άποψη ότι επιβάλλουν μια έντονα αντιληπτή κοινωνική μεταβολή.

Η κρίση δεν είναι του καπιταλισμού ή του κουμμουνισμού. Είναι της βιομηχανικής κοινωνίας. Τόσο οι καπιταλιστικές κοινωνίες όσο και παλαιότερα οι κομμουνιστικές κοινωνίες υφίστανται τριγμούς. Ιστορικά η οικονομία που δημιουργήθηκε  με τον πολιτισμό της οικονομίας «Δευτέρου Κύμματος», πλησιάζει την τελευταία της κρίση.

Παρά το γεγονός ότι μπορούμε να διακρίνουμε ακόμη οικονομικές δυνάμεις που δημιούργησαν τη Βιομηχανική Κοινωνία σε περιοχές όπως η Νότιος Κορέα, η Βραζιλία, το Μεξικό, οι δυνάμεις αυτές εκμηδενίζονται.

Νέες δυνάμεις εμφανίζονται στην παγκόσμια σκηνή και συνθέτουν ένα νέο «Τρίτο Κύμα» αλλαγών.

Η ΚΑΠΝΟΔΟΧΟΣ  ΩΣ  ΛΕΙΨΑΝΟ

ΕΡΩΤΗΣΗ : Χρειαζόμαστε συγκεκριμένα παραδείγματα

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ας θεωρήσουμε τη μαζική παραγωγή. Τίποτα άλλο δεν αποτελεί περισσότερο βασικό χαρακτηριστικό της Βιομηχανικής εποχής. Ήδη μετακινούμεθα από τη μαζική παραγωγή, από την οικονομία της μαζικής κατανάλωσης, σ’ αυτό που εγώ ονομάζω «απομαζικοποιημένη οικονομία» , «de – massified economy».

Στην παραδοσιακή μαζική παραγωγή οι βιομηχανίες είχαν σαν αποτέλεσμα μια παραγωγή ομοιόμορφων αντικειμένων – προïόντων σε ποσότητες εκατομμυρίων. Στην οικονομία του «Τρίτου Κύματος» η μαζική παραγωγή αντικαθίσταται από το αντίθετο : απομαζικοποιημένη παραγωγή – γραμμές παραγωγής μικρής χρονικής διάρκειας λειτουργίας, παραγωγή σε σύνδεση με τις ιδιαιτερότητες των καταναλωτών, παραγωγή διαφορετικών – ανομοιόμορφων προϊόντων – one-by-one production  που βασίζεται στους υπολογιστές και τον έλεγχο με αριθμητικές μεθόδους( numerical control).

Ακόμη και στην περίπτωση που παράγουμε εκατομμύρια ομοιόμορφων στοιχείων, συχνά χρησιμοποιούνται για σύνθεση τελικών προϊόντων που συνδέονται ολοένα και περισσότερο με τις ανάγκες των καταναλωτών.

Η σπουδαιότητα της πραγματικότητας αυτής δεν μπορεί να υποβαθμισθεί. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι τα προϊόντα που παράγονται τώρα παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλία. Οι ίδιες οι διαδικασίες παραγωγής μεταβάλλονται. Η καπνοδόχος – το σύμβολο της βιομηχανίας και της κοινωνίας της γραμμής παραγωγής- γίνεται σήμερα ένα λείψανο.

Το πρόβλημα είναι ότι σκεφτόμαστε ακόμη τους εαυτούς μας κατά τρόπο ώστε να αποτελούμαι μια κοινωνία μαζικής παραγωγής.

Στους προηγμένους τομείς της σημερινής οικονομίας, η μαζική παραγωγή είναι μια ξεπερασμένη τεχνική. Η ιδέα να διατηρήσουμε τις παλιές βιομηχανίες μαζικής παραγωγής ανταγωνιστικές επ’ άπειρον, βασίζεται σε άγνοια σχετικά με αυτό που συμβαίνει στο χώρο της βιομηχανίας.

Οι νέες τεχνολογίες δημιουργούν δυνατότητες για παραγωγή διαφοροποιημένων μεταξύ τους προϊόντων το ίδιο φτηνά όσο και για την παραγωγή ομοιόμορφων προϊόντων με την παραδοσιακή μέθοδο της γραμμής παραγωγής. Στην πραγματικότητα, σε πολλές περιπτώσεις σήμερα οι βιομηχανίες ή θα προσαρμόσουν την παραγωγή τους στις διαφορετικές ανάγκες των καταναλωτών ή θα πεθάνουν. Η απαίτηση αυτή είναι ακριβώς αντίθετη από αυτήν που απαιτούσε η οικονομία του «Δευτέρου Κύματος».

Στην πραγματικότητα είναι μια επιστροφή στην προβιομηχανική εποχή, στην παραγωγή μεμονωμένων προϊόντων ( ένα- ένα), αλλά με μεθόδους που βασίζονται σε υψηλής στάθμης τεχνολογική υποδομή.

Οι ίδιες τάσεις είναι επίσης ορατές στα συστήματα διανομής, στα οποία βλέπουμε περισσότερο και περισσότερο να βασίζονται σε ανάλυση της αγοράς σε ομάδες καταναλωτών, στην «σκόπευση» συγκεκριμένων ομάδων με το ταχυδρομείο (direct mailing) , σε ειδικά καταστήματα για συγκεκριμένες ομάδες καταναλωτών. Επιπλέον, σε εξατομικευμένα συστήματα διανομής προϊόντων που βασίζονται σε ύπαρξη υπολογιστών στο σπίτι και δημιουργία συστημάτων αγοράς από απόσταση.

Οι άνθρωποι παρουσιάζουν ολοένα και περισσότερο διαφορές, και σαν αποτέλεσμα, η μαζική αγορά κατακερματίζεται σε μικρούς και συνεχώς μεταβαλλόμενους τομείς.

Οι συνθήκες αυτές συνθέτουν μια επαναστατική πραγματικότητα : Η μαζική παραγωγή και η μαζική διανομή προϊόντων δεν είναι πλέον «προηγμένες μέθοδοι». Είναι μέθοδοι οπισθοδρομικές. Η συνολική οικονομία απομαζικοποιείται. Το γεγονός αυτό είναι μια βαθιά ιστορική αλλαγή. Είναι ένα στάδιο πέρα από τη μαζικοποιημένη κοινωνία, και οι συμβατικοί οικονομολόγοι μας έχουν  δυσκολίες ως προς το να αρχίσουν να το αντιλαμβάνονται.

Δεν είναι δυνατόν να ασχολείται κανείς έξυπνα και αποτελεσματικά με το θέμα της απασχόλησης, ή με το θέμα της συνολικής ζήτησης, ή ακόμα με το θέμα της αποτελεσματικής διακυβέρνησης μιας κοινωνίας, μέχρις ότου η αρχή αυτή της απομαζικοποίησης ληφθεί σοβαρά υπόψη. Αποτελεί την πλέον σημαντική στροφή στην οικονομία της αγοράς, από την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης. Συμπλέει δε απόλυτα με την οικονομία της μη-αγοράς, της αγοράς των μη-ανταλλαγών.

Παρατηρούμε μια διεύρυνση της παραγωγής για χρήση μάλλον και όχι για ανταλλαγές. Η οικονομία του «Τρίτου Κύματος» δεν είναι μόνο απομαζικοποιημένη. Περιέχει και ένα σημαντικό και αυξανόμενο οικονομικό τομέα που ονομάζω  PROSUMING ( παραγωγή για ίδιες ανάγκες).

Οι μη-ορατές διαδικασίες Παραγωγής
 

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Περί τίνος πρόκειται ακριβώς ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Οι Κυβερνήσεις ανακαλύπτουν ολοένα και περισσότερο ότι οι άνθρωποι δεν πληρώνουν  φόρους με ευχαρίστηση, και ότι απολαμβάνουν προϊόντα και υπηρεσίες από δουλειές «στο σκοτάδι», που δεν καταγράφονται στα επίσημα βιβλία. Οι οικονομολόγοι δίνουν μεγάλη βαρύτητα σε αυτό που φυσικά επηρεάζει το φορολογικό σύστημα, και ονομάζεται παραοικονομία. Είναι το μη-μετρήσιμο τμήμα του συστήματος ανταλλαγών.

Όμως συμβαίνει κάτι άλλο που είναι περισσότερο σημαντικό. Οι άνθρωποι παράγουν ολοένα και περισσότερο αγαθά και υπηρεσίες όχι για πώληση ή ανταλλαγή αλλά για δική τους χρήση. Η παραγωγή αυτή δεν είναι μικρής χρησιμότητας, και για να είμαστε ακριβείς είναι μια μορφή παραγωγής για κατανάλωση από τον παραγωγό.  Αυτό το ονομάζω “presuming”, και αλλάζει τη σχέση του καταναλωτού με την παραγωγική διαδικασία. Το φαινόμενο αυτό σήμερα παίρνει τη μορφή μιας αυξανόμενης αγοράς της μορφής «κάντο μόνος σου». Οι παραγωγοί αγοράζουν υλικά και εργαλεία από την αγορά, αλλά μετά κατασκευάζουν μόνοι τους προϊόντα που είναι  με τον τρόπο αυτό εκτός του συστήματος των ανταλλαγών. Επίσης υπάρχουν αμέτρητες ομάδες που εξυπηρετεί η μία την άλλη.

Και ο τομέας των υπηρεσιών κυριαρχείται από παραδείγματα που ονομάζονται συν-παραγωγή και στα οποία ο καταναλωτής έχει ένα σημαντικό ρόλο στην παραγωγή.

Το περισσότερο γνωστό παράδειγμα στη συν-παραγωγή είναι η αυτοεξυπηρέτηση στα πρατήρια βενζίνης. Κάποτε ο ιδιοκτήτης πρατηρίου έβαζε βενζίνη ενώ ο οδηγός κάθονταν στο αυτοκίνητο. Σήμερα σε πολλά πρατήρια ο οδηγός βγαίνει έξω και βάζει τη βενζίνη μόνος του πληρώνοντας λιγότερα. Ο αγοραστής καλύπτει την υπηρεσία που παλαιότερα γίνονταν από τον πωλητή. Το τελικό αποτέλεσμα είναι το ίδιο, αλλά ο καταναλωτής έχει συν-παράγει το αποτέλεσμα.

Καθώς η κοινωνία αλλάζει και μετακινείται προς την κατεύθυνση της κοινωνίας που θα κυριαρχείται από την πληροφορική και την παροχή πληροφοριών, οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ παραγωγής μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης γίνονται ολοένα και περισσότερο ακαθόριστες.

Ένα άλλο παράδειγμα : Ένας Κυβερνητικός οργανισμός ανακοινώνει ένα πρόγραμμα για εξάλειψη κάποιας ασθένειας σε αγροτικές καλλιέργειες. Η επιτυχία του εξαρτάται από το κατά πόσον οι αγρότες θα εφαρμόσουν τη νέα μέθοδο. Ένας τηλεοπτικός σταθμός εκπέμπει ένα πρόγραμμα δείχνοντας πώς εφαρμόζεται η νέα μέθοδος χωρίς κόστος στον Κυβερνητικό οργανισμό. Ο τηλεοπτικός σταθμός προσφέρει την απαραίτητη πληροφόρηση. Χωρίς την υπηρεσία αυτή ο Κυβερνητικός οργανισμός θα έπρεπε να ξοδέψει χρήματα για φυλλάδια ή για κατάλληλα εκπαιδευμένα πρόσωπα που θα έπρεπε να επισκεφθούν τους αγρότες.

Στην περίπτωση αυτή ο τηλεοπτικός σταθμός μπορεί δικαιολογημένα να θεωρηθεί ως τμήμα της ίδιας της παραγωγικής διαδικασίας, και ακόμη ως συν-παραγωγός στην προσπάθεια για βελτίωση των καλλιεργειών.

Κατά μήκος των συνόρων μας, καταναλωτές αναλαμβάνουν στόχους που καθορίζονται από τους παραγωγούς, και σαν αποτέλεσμα, η παλιά ξεκάθαρη διάκριση μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών έχει αρχίσει να ξεθωριάζει.

Το ερώτημα ποιος παρέχει την πληροφόρηση σε ποιον, με ποιο κόστος, και ακόμη ποιοι στόχοι ανατίθενται από τους παραγωγούς στους καταναλωτές σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών γίνεται ολοένα και περισσότερο από τους καταναλωτές για δική τους χρήση εκτός του συστήματος της αγοράς, είναι θέματα που γίνονται σπουδαία με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς, καθώς μετακινούμεθα μακριά από τη Βιομηχανική Κοινωνία.

Η οικονομία κυριαρχείται «αινιγματικά» από εκατομμύρια μη αναγνωρισμένους «αόρατους» παραγωγούς. Έτσι, επιπλέον της απομαζικοποίησης της κοινωνίας, παρατηρείται και το γεγονός ότι αλλάζουμε επίσης τους παραδοσιακούς ρόλους των παραγωγών και των καταναλωτών.

Το συνολικό οικονομικό σύστημα ανακατασκευάζεται χωρίς να το παρατηρούμαι.

Οι Βιομηχανίες στην Κόψη του Ξυραφιού

ΕΡΩΤΗΣΗ : Και πώς τοποθετείται τις Βιομηχανίες στην οικονομία του «Τρίτου Κύματος» ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Με την αλλαγή των  βιομηχανιών μαζικής παραγωγής του «Δευτέρου Κύματος» με νέες βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος», κάνουμε κάτι περισσότερο από μια απλή αντικατάσταση. Οι νέες βιομηχανίες είναι ριζοσπαστικά διαφορετικές από τις παλιές.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Υπάρχουν βεβαίως πολλά νέα προϊόντα και τεχνικές παραγωγής. Αλλά υπάρχουν επίσης οι ίδιες παλιές συνήθειες και οι γνωστές κοινωνικές σχέσεις. Γιατί δεν μπορούν να θεωρηθούν αυτές οι βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος» ως περίπου ίδιες ή προεκτάσεις των παλιών μορφών Βιομηχανιών;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Γιατί διαφέρουν κατά χιλιάδες τρόπους. Είναι διαφορετικά το είδος των προϊόντων, το είδος των εργαζομένων σ’ αυτές, η οργανωτική τους δομή, η μορφή τους και η κουλτούρα τους.  Και το περισσότερο σημαντικό και βαθύ επίπεδο διαφοράς είναι το επίπεδο της γνώσης που χρησιμοποιείται, και που αντικατοπτρίζει μια θεμελιώδη και οριστική ρήξη με το παρελθόν.

Οι βιομηχανίες του «Δευτέρου Κύματος» χρησιμοποίησαν χαμηλής στάθμης τεχνολογία. Οι εργαζόμενοι σφυρηλατούσαν, τρυπούσαν, κτυπούσαν, πελεκούσαν, και μετέτρεπαν το ακατέργαστο υλικό σε σχήματα και προϊόντα που θέλαμε ή χρειαζόμασταν. Οι βασικές αυτές βιομηχανικές κατεργασίες απαιτούσαν ανθρώπινη πρακτική δεξιότητα. Ακόμη και ο άνθρωπος των σπηλαίων πελεκούσε και λιάνιζε.

Η βιομηχανική κοινωνία απλά δημιούργησε μηχανές που αύξησαν την ανθρώπινη μυϊκή δύναμη και την ακρίβεια των αισθήσεων.

Οι βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος» λειτουργούν όλες σε ένα βαθύτερο επίπεδο γνώσης. Αντί να σφυρηλατούμε κάτι προκειμένου να διαμορφώσουμε το σχήμα του, εξετάζουμε το ίδιο το υλικό και το «ξαναπρογραμματίζουμαι» από πλευράς σύστασης ώστε να έχει το σχήμα που επιθυμούμαι. Μπορούμε ακόμη να δημιουργήσουμε  τελείως νέα υλικά λειτουργώντας σε επίπεδο μορίων και ατόμων. Αντί να επινοούμε απλές μηχανές για να σφυρηλατήσουμε, να πελεκήσουμε, ή να τρυπήσουμε επαναλληπτικά, προικίζουμε τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε με «εξυπνάδα», κατά τρόπο ώστε να προσαρμόζονται ραγδαία στις μεταβαλλόμενες καταστάσεις, και να παράγουν κατά οικονομικό τρόπο εξατομικευμένα προϊόντα.

Και αν θέλουμε να το εξετάσουμε αναλογικά από πλευράς ανθρώπινης εμπλοκής, στη νέα παραγωγική διαδικασία και στη νέα οικονομική πραγματικότητα εμπλέκεται περισσότερο το μυαλό και όχι οι μύες όπως στη βιομηχανική κοινωνία.

Αντί να γίνονται προσπάθειες για διεύρυνση και αύξηση της χειρονακτικής δύναμης του ανθρώπου, οι νέες τεχνολογίες επεκτείνουν τη νοητική δύναμή του.

Το αποτέλεσμα είναι ότι οι βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος» έχουν οξύτατες διαφορές με τις παραδοσιακές βιομηχανίες , με κοινωνικές οργανωτικές, πολιτιστικές, και περιβαλλοντικές προεκτάσεις.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ποιες είναι κατά την κρίση σας οι νέες βιομηχανίες ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Οι βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος» κυμαίνονται από ηλεκτρονικά, λέηζερ, οπτική, επικοινωνίες, πληροφορική, έως γενετική, παραγωγή εναλλακτικών μορφών ενέργειας, τις επιστήμες εκμετάλλευσης των θαλασσών, την παραγωγή προϊόντων σχετικά με το διάστημα, την οικολογική προστασία, τη γεωργία με βάση την προστασία του οικοσυστήματος. Όλες αντανακλούν το ποιοτικό άλμα σε ανθρώπινη γνώση που τώρα μεταφέρεται και χρησιμοποιείται στη σύγχρονη οικονομία.

Όταν συσχετίζει κανείς τις νέες αυτές τεχνολογίες με τις νέες απομαζικοποιημένες διαδικασίες παραγωγής και διανομής προϊόντων, και επίσης με τους νέους ρόλους των παραγωγών και των καταναλωτών και των τρίτων που εμπλέκονται ανά περίπτωση, αρχίζει να αντιλαμβάνεται το βάθος της ανακατασκευής που πραγματοποιείται στο νέο οικονομικό περιβάλλον.

Και ακόμη δεν έχουμε δει τίποτε. Μόνον όταν οι μεταβολές συνδέονται όλες μαζί σε συγκλίνοντα συστήματα ( όπως συμβαίνει για παράδειγμα στους υπολογιστές και τις επικοινωνίες ), τότε θα αρχίσουμε να εκτιμούμε με ακρίβεια το μέγεθος της ισχύος της τεχνολογικής βάσης του «Τρίτου Κύματος». Οι οικονομικές δομές του «Δευτέρου Κύματος», δεν μπορούν να περιλάβουν αυτές τις νέες δυνάμεις.

Η ξαφνική εμφάνιση των νέων αυτών βιομηχανιών στην παγκόσμια σκηνή, σε αυτό το χρονικό σημείο στην ιστορία, βοηθάει στο να ερμηνευθεί γιατί είναι σε κρίση τόσο πολλές Εθνικές Οικονομίες, γεωγραφικές περιοχές και κράτη.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Αργότερα, μπορούμε να επιστρέψουμε στο πώς και εάν οι νέες αυτές τεχνολογίες δημιουργούν ( μαντεύουν ) νέες οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις. Αλλά τώρα ας αναφερθούμε σε ένα άλλο από τα υπό αμφισβήτηση επιχειρήματά σας. Στα κείμενά σας έχετε υποστηρίξει επίσης ότι ακόμη και οι ίδιες οι Εθνικές οικονομίες μπορεί να βρεθούν εκτός μόδας. Γιατί ;  

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Αυτό είναι μια άλλη διάσταση της ανακατασκευής που γίνεται. Κατά την περίοδο της εκβιομηχάνισης, η κοινωνία εξελίχθηκε κατά τρόπο ώστε επιχειρήσεις μικρής κλίμακας εξελίχθηκαν σε ολοένα και μεγαλύτερες επιχειρήσεις σε Εθνική κλίμακα. Αυτό πραγματοποιήθηκε με νέες τεχνολογίες στη βιομηχανία, με νέα συστήματα μεταφορών και επικοινωνιών που δημιούργησαν μια συνοχή μεταξύ όλων των Εθνών, με μαζικά μέσα που εξυπηρετούσαν όλο το μηχανισμό των Εθνικών συστημάτων προώθησης προϊόντων.

Κατόπιν, τις τελευταίες δεκαετίες, εμφανίσθηκε η ανάπτυξη των Πολυεθνικών επιχειρήσεων. Καθώς η ισχύς της τεχνολογίας «εκτοξεύθηκε» σε ένα νέο επίπεδο και το Διεθνές τραπεζικό σύστημα αναδιοργανώθηκε για να εξυπηρετήσει τις γιγάντιες Πολυεθνικές επιχειρήσεις, καθώς αναπτύχθηκαν οι υπολογιστές και τα νέα συστήματα επικοινωνιών, ένα ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού του κόσμου προσανατολίζονταν περισσότερο προς τις Πολυεθνικές παρά τις Εθνικές αγορές.

Λίγη προσοχή έχει δοθεί στην αντίθετη τάση που συγκέντρωνε ισχύ και αναπτύσσονταν την ίδια χρονική περίοδο. Η αλλαγή από την Εθνική παραγωγή σε επίπεδο μικρότερο της Εθνικής παραγωγής. Σε ορισμένες περιοχές της Ιαπωνίας, της Σκωτίας, του Κεμπέκ στον Καναδά, του Τέξας, συναντούμε τοπικές οικονομίες που έγιναν μεγάλες και πολύπλοκες, όπως ήταν οι Εθνικές οικονομίες ορισμένες δεκαετίες πριν.

Σαν αποτέλεσμα πολιτιστικών και τεχνολογικών τάσεων  σήμερα, είναι πιθανή η παραγωγή συγκεκριμένων αγαθών για τοπικές αγορές, που παλαιότερα εξυπηρετούνταν μόνον από Εθνικές αγορές.

Η Καλιφόρνια έγινε η έβδομη ή όγδοη οικονομία στον Καπιταλιστικό κόσμο. Οι πολιτείες της Νέας Υόρκης, του Τέξας, από οικονομικής πλευράς είναι γίγαντες.  Είναι Εθνικές αγορές για όλους τους πρακτικούς στόχους, αλλά έχουν παγιδευτεί και περιορισθεί σε ένα πλαίσιο νόμων, φόρων, κανονισμών και κεντρικών τραπεζικών μέτρων που σχεδιάσθηκαν για διαχείριση σε Εθνικό επίπεδο. Ολοένα και περισσότερο οι τοπικές αυτές οικονομίες θα παρουσιάζουν τάσεις να αποσπασθούν από το Εθνικό οικονομικό σύστημα και να απαιτήσουν να ακολουθήσουν το δικό τους δρόμο.

Και παρατηρείται διόγκωση της ποικιλίας και των διαφορών. Αυτό συμβάλλει στην ανάπτυξη του τοπικισμού πολιτιστικά, έχει επιδράσεις που κυμαίνονται από την ποίηση στην κουζίνα , και φυσικά στην πολιτική.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Όμως όλα τα αποσχιστικά κινήματα για παράδειγμα στον Καναδά και τη Δυτική Ευρώπη, είναι κυρίως πολιτιστικά.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Βεβαίως, δεν θα πρέπει να υποβαθμίζουμε το πολιτιστικό στοιχείο – όπως η μάχη σχετικά με τη γλώσσα στο Βέλγιο και τον Καναδά ή τις Εθνικές και ιστορικές διαφορές στη Γαλλία και την Ισπανία-. Όμως όσο περισσότερο συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές γίνονται οικονομικά βιώσιμες – ή δυναμικά βιώσιμες-, τόσο περισσότερο ζητούν αυτονομία. Η Σκωτία διαθέτει το πετρέλαιο της Βόρειας θάλασσας. Το Κεμπέκ λάθος ή σωστά σκέπτεται ότι μπορεί να πουλάει υδροηλεκτρική ενέργεια στη Νέα Αγγλία.

Το βασικό σημείο είναι ότι ανεξάρτητα από το πώς ονομάζουμε αυτές τις μονάδες «περιοχές» ή «Έθνη» ή οτιδήποτε άλλο, έχουν την τάση να είναι διαφορετικά παρά ομοιόμορφα. Αυτό σημαίνει ότι η Διοίκηση της οικονομίας κεντρικά, από Εθνικό επίπεδο, στην Ουάσιγκτων, το Τόκιο, το  Παρίσι, το Λοδίνο τη Μόσχα, θα γίνεται περισσότερο και περισσότερο δύσκολη.

Τα παλαιά εργαλεία της Εθνικής οικονομικής πολιτικής, όπως το Εθνικό φορολογικό σύστημα ή τγο κεντρικό τραπεζικό σύστημα, είναι άκαμπτα εργαλεία που δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις διαφοροποιήσεις , τα οποία σχεδιάσθηκαν για τη μαζική παραγωγή, για την οικονομία παραγωγής αγαθών. Σχεδιάσθηκαν για μια Εθνική οικονομία, όχι για μια οικονομία όπου οι Πολυεθνικές και οι τοπικές οικονομίες γίνονται καθημερινά περισσότερο σημαντικές απ’ ότι οι Εθνικές οικονομίες. Είναι άτεχνες, ανίκανες να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις μιας απομαζικοποιημένης κοινωνίας.

Η πραγματικότητα αυτή δημιουργεί ένα μεγάλο πρόβλημα και για τους δύο, τόσο για τον «καπιταλιστή» τραπεζίτη, όσο και για τον Σοσιαλιστή Εθνικιστή. Το πρόβλημα αυτό το ονομάζω «το πρόβλημα της αδρεναλίνης- adrenalin problem».

Το παράδειγμα που χρησιμοποιώ για να απεικονίσω το πρόβλημα είναι το νοσοκομείο. Η οικονομία μας υποφέρει από πολλές αρρώστιες. Οι οικονομολόγοι μας όμως και οι Κυβερνήσεις ανεξάρτητα από τον προσανατολισμό τους μονεταριστικό, κοινωνικό ή σοσιαλιστικό, είναι σαν τους ιατρούς που περιφέρονται στο νοσοκομείο και δίνουν την ίδια συνταγή φαρμάκου για όλους ( αδρεναλίνη για τον καθένα) ανεξάρτητα από το εάν το πρόβλημα είναι σπάσιμο ποδιού ή εγκεφαλικό επεισόδιο.

Σήμερα οι ομοιόμορφες Εθνικές πολιτικές έχουν σαν αποτέλεσμα αυξανόμενα επικίνδυνες παρενέργειες σε περιφερειακές και τοπικές οικονομίες. Μπορεί επίσης να δημιουργούν κυματισμούς στο συνολικό οικονομικό σύστημα.

Η Επίδραση της Πληροφόρησης

ΕΡΩΤΗΣΗ : Μέχρι το σημείο αυτό έχετε ορίσει τη νέα οικονομία με όρους όπως απομαζικοποίηση, συμμετοχή στην παραγωγή, τοπικισμός. Τι λέτε για την κοινωνία  της πληροφορικής για την οποία ο καθένας ακούει τόσο πολλά ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Βεβαίως, τεκμηριώνεται απόλυτα με στατιστικά στοιχεία αύξηση σε θέσεις εργασίας «άσπρου κολάρου» και στον τομέα των υπηρεσιών, καθώς μειώνονται οι θέσεις εργασίας στην παραγωγή.

Πόσο θα διευρύνεται αυτή η πραγματικότητα καθώς οι αυτοματισμοί προωθούνται ολοένα και περισσότερο, είναι ένα ερώτημα. Θα ήθελα όμως να επισημάνω ορισμένες επιπτώσεις της κοινωνίας της πληροφορικής που οι περισσότεροι οικονομολόγοι δεν έχουν αντιληφθεί.  Τα σημεία αυτά είναι σημαντικά για να γίνει αντιληπτή η ανακατασκευή της οικονομίας. Θεωρώ δε ότι συνδέονται άμεσα και στενά με την απομαζικοποίηση της οικονομίας και με την αυξανόμενη κοινωνική πολυμορφία.

Χωρίς να αναφερθώ ιδιαίτερα σε θεωρητικές πολυτέλειες, υποστηρίζω ότι όσο περισσότερο διασπάται η μαζικοποιημένη κοινωνία, όσο περισσότερο γινόμαστε απομαζικοποιημένη κοινωνία, τόσο περισσότερο η οικονομία γίνεται διαφορετική και τόσο περισσότερη πληροφόρηση χρειάζεται να ανταλλάσσεται για να παραμένει το σύστημα ενιαίο σαν σύνολο.

Έτσι, κατά την άποψή μου, η επανάσταση της πληροφόρησης δεν δημιουργεί μόνο, αλλά και τρέφεται από τον κατακερματισμό της μαζικής παραγωγής και των μαζικών αγορών. Τα δύο θέματα, η πληροφορική και η απομαζικοποίηση, είναι οι δύο πλευρές του ίδιου ηλεκτρονικού τσιπ.

Η απομαζικοποίηση είναι από τα βασικά αποτελέσματα της επανάστασης της πληροφόρησης. Και τα αποτελέσματα που δημιουργούνται είναι επαναστατικά.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Γιατί επαναστατικά ;  Θεωρείται ότι θα γίνουν αλλαγές στη βασική κατανομή του πλούτου και της δύναμης σαν αποτέλεσμα  απλά της χρήσης νέων τεχνολογιών ;

ΑΠΑΝ ΤΗΣΗ : Θεμελιώδεις μεταβολές στην κατανομή ισχύος και πλούτου θα γίνουν αναπόφευκτα. Αλλά όχι αναπόφευκτα κατά μήκος των αξόνων που λειτουργούμε σήμερα. Ο όρος επαναστατικός δικαιολογείται επειδή τα νέα γεγονότα αναποδογυρίζουν πολλές σταθερές παλιές θέσεις και «αλλάζουν τα μέσα-έξω».

Ο Μαρξ για παράδειγμα μιλάει για την «θεωρία της αξίας της εργασίας». Θα πρέπει να επεξεργασθούμε μια «θεωρία της αξίας της πληροφόρησης». Εννοώ ότι εάν θεωρήσουμε τους παραδοσιακούς συντελεστές της παραγωγής – έδαφος, εργασία, κεφάλαιο- θα διαπιστώσουμε ότι είναι όλοι πεπερασμένοι.

Εάν χρησιμοποιήσει κανείς ένα εκτάριο γης που διαθέτει για να καλλιεργήσει σιτάρι, δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει την ίδια στιγμή το ίδιο εκτάριο για άλλη καλλιέργεια. Εάν χρησιμοποιήσω την εργασία σου ή το κεφάλαιό σου, δεν μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις την ίδια στιγμή σε άλλους τομείς. Ακόμη, η εργασία μπορεί να κατανεμηθεί, να ομοιομορφοποιηθεί, και να υπαχθεί σε ορισμένους κανόνες στο πλαίσιο των οποίων θα πραγματοποιηθεί.  Όμως η πληροφόρηση είναι διαφορετική.

Υπήρχε πάντοτε ένα στοιχείο πληροφόρησης στην παραγωγή. Ακόμη και η κατασκευή ενός πέλεκυ από πέτρα απαιτεί κάποιο βαθμό γνώσης. Και ο Μάεξ αναγνώριζε τη σημασία της γνώσης όταν μίλησε για «κοινωνικά απαραίτητο χρόνο εργασίας» σαν κάτι που άλλαζε σε συνάρτηση με την πρόοδο της τεχνολογίας. Αυτό όμως που συμβαίνει τώρα είναι ότι η πληροφόρηση γίνεται περισσότερο καθοριστικός συντελεστής, και είναι διαφορετικός από τους άλλους συντελεστές. Είναι διαλεκτικά αντίθετος.

Εάν χρησιμοποιεί κανείς κάποια πληροφόρηση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από εμένα επίσης. Στην πραγματικότητα, εάν τη χρησιμοποιήσουμε και οι δύο, οι πιθανότητες αποτελέσματος βελτιώνονται, και θα παραχθεί περισσότερη πληροφόρηση.

Δεν καταναλώνουμε πληροφόρηση όπως τους άλλους πόρους στην παραγωγή. Αντίθετα η χρήση της δημιουργεί νέα πληροφόρηση. Η πραγματικότητα αυτή εξοστρακίζει τις παραδοσιακές οικονομικές θεωρίες. Και σαν αυτό να μην ήταν αρκετό, σκέψου την επίδραση της πληροφόρησης στη διάκριση μεταξύ της εργασίας στο χώρο δουλειάς και της εργασίας στο σπίτι.

Η επανάσταση της πληροφόρησης ανοίγει το δρόμο για μεταφορά εκατομμυρίων θέσεων εργασίας από τα γραφεία και τις βιομηχανίες στη γειτονιά και στο σπίτι. Για μια φορά ακόμη, παρατηρείται μια αντίστροφη τάση σε σύγκριση με τις βασικές τάσεις που κυριαρχούσαν την περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης.

Η Κίνηση για επιστροφή στο σπίτι

ΕΡΩΤΗΣΗ : Αγνοώντας για την ώρα την πιθανότητα ότι αυτή η εισχώρηση της πληροφορικής δημιουργεί πλεονεκτικές προοπτικές, οι νέες εργασιακές συνθήκες είναι αυτό που ονομάζεται «ηλεκτρονικό κοτέτσι».

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ναι. Όταν δημοσιεύθηκε το «Τρίτο Κύμα » το 1980 θεωρήθηκε  ως τρελή ιδέα. Δύο χρόνια αργότερα, το περιοδικό «Bussiness week » έγραψε ότι η ιδέα άρχισε  να έχει σημαντική επίδραση στη σχεδίαση των εργασιακών σχέσεων, και ορισμένοι ειδικοί στις Η.Π.Α. προβλέπουν ότι περίπου 15.000.000 θέσεις εργασίας θα μπορούν να λειτουργούν στο σπίτι, στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Αν αυτό συμβεί, θα έχει μια τρομακτική επίδραση στη δομή της οικονομίας.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Αλλά η εργασία στο σπίτι θα μπορεί να συμπεριλαμβάνει εύκολα και «τραχείς» επεξεργασίες, και δε θα σημαίνει απώλεια της κοινωνικής παραμέτρου που οι άνθρωποι απολαμβάνουν στο χώρο της εργασίας ; Δεν χρειάζονται οι άνθρωποι την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου και την κοινωνική αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους ; Εάν οι χώροι εργασίας ήταν περισσότερο ανθρώπινοι και συμμετοχικοί, δεν θα γίνονταν το κοινωνικό στοιχείο ένα θετικό κίνητρο ; Ακόμη, πολλοί δεν θα αναρωτηθούν εάν η Διοίκηση θα αφήσει να συμβεί αυτό, αφού θα σημαίνει χάσιμο δυνατότητας επίβλεψης και ελέγχου ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Τα σημεία αυτά της κριτικής φαίνεται κατά την άποψή μου ότι αλληλοανερούν το ένα το άλλο. Σύμφωνα με τη μια άποψη οι εργοδότες δεν θα αφήνουν τους εργαζόμενους να εργάζονται στο σπίτι επειδή δεν θα μπορούν να τους επιβλέπουν, και συνεπώς επειδή ο έλεγχος στους εργαζόμενους θα είναι πολύ δύσκολος.

Η άλλη κριτική υποστηρίζει ακριβώς το αντίθετο : ότι οι μηχανές θα επιβλέπουν τους εργαζομένους πολύ πιο στενά απ’ ότι σήμερα.

Η αλήθεια εξαρτάται από τη συγκεκριμένη φύση της κάθε εργασίας, και επίσης από το βαθμό στον οποίο αυτά τα «ηλεκτρονικά κοτέτσια» αυτοοργανώνονται  για να εξασφαλίσουν προστασία.

Να θυμάσαι – και η πραγματικότητα αυτή κυρίως παραγνωρίζεται- ότι οι εργαζόμενοι αυτοί δεν είναι αγράμματοι ή κάποιοι χαμηλής στάθμης εργαζόμενοι. Είναι μορφωμένοι εργαζόμενοι και μπορούν να χρησιμοποιούν στο σπίτι τους υπολογιστή, VIDEO, και δίκτυα τηλεπικοινωνιών ώστε να οργανώνουν νέα δίκτυα, ηλεκτρονικές ενώσεις, νέους επαγγελματικούς συλλόγους, και άλλες μορφές αυτοδιοικούμενων και αυτοπροστατευόμενων ομάδων.

Θα είναι επίσης πιθανές και άλλες μορφές συλλογικών εργασιών. Κατά κάποιο τρόπο θα δούμε και ηλεκτρονικές απεργίες. Προσωπικά θα ήμουν περισσότερο ανήσυχος για τους εργαζομένους και τις συνθήκες εργασίας των εργαζομένων που θα έμεναν πίσω στα γραφεία και τις επιχειρήσεις.

Αντί τα συνδικάτα να ανθίστανται στην εργασία στο σπίτι έπρεπε να σκέπτονται με φαντασία πώς θα εξασφαλίσουν ανθρώπινες προδιαγραφές εργασίας, και πώς θα βοηθήσουν τους εργαζομένους στο σπίτι να οργανωθούν.

Όσον αφορά τις κοινωνικές επαφές στο χώρο της εργασίας, το ερώτημα δημιουργείται πάντοτε, κάθε φορά που αναφέρεται το «ηλεκτρονικό κοτέτσι». Ο καθένας βεβαίως χρειάζεται κοινωνικές επαφές. Και βεβαίως μπορούμε να κάνουμε τις κοινωνικές αυτές επαφές περισσότερο ουσιαστικές απ’ ότι είναι σήμερα στα περισσότερα γραφεία και τις επιχειρήσεις.

Οι άνθρωποι όμως πάντοτε χρειάζονταν κοινωνικές επαφές με άλλους, και είχαν πάρα πολλές πριν από την ύπαρξη γραφείων και βιομηχανιών.

Θεωρούμε σήμερα ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων που δεν γευματίζει σε ένα γραφείο ή μια βιομηχανία ότι έχει χάσει την ανθρώπινη επαφή, τη φιλία, και τη συναισθηματική ζεστασιά ; Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο. Η παραγωγή στις βιομηχανίες καταστρέφει παρά εμπλουτίζει πολλούς από τους ανθρώπινους συνδέσμους.

Συνηθίζουμε να ασκούμε κριτική σχετικά με την κοινωνική αποξένωση στην οποία οδηγεί η ζωή στη βιομηχανία. Τώρα, μόλις γίνεται ιστορικά δυνατή μια εναλλακτική μορφή παραγωγής, η δουλειά στη βιομηχανία γίνεται ξαφνικά το ιδεώδες. Δεν είναι παράξενο ;   

Σήμερα εκατομμύρια εργαζόμενοι που μετατρέπουν πρώτη ύλη σε προϊόντα ή συνθέτουν προϊόντα, γυρίζουν το βράδυ στο σπίτι και σωριάζονται μπροστά σε μια τηλεόραση. Αυτό είναι μια εμπειρία απομόνωσης. Στους ανθρώπους όμως που εργάζονται στο σπίτι αρέσει ιδιαίτερα να φύγουν από το σπίτι τους το βράδυ, μόλις εκτελέσουν τη δουλειά τους. Θέλουν να δουν ανθρώπους, να κάνουν κοινωνική ζωή, να συναντήσουν φίλους, να εμπλακούν σε κοινωνικές δραστηριότητες.

Σήμερα, σαν αποτέλεσμα της εργασίας των «ανταλλαγών» πολλά από τα προάστιά μας είναι κοινωνικοί τάφοι.

Το «ηλεκτρονικό κοτέτσι» αντίθετα με την άποψη ότι απομονώνει τους ανθρώπους, μπορεί να δημιουργήσει νέα ζωή στις κοινωνίες αυτές, συμμετοχή σε τοπικές θεατρικές ή εκκλησιαστικές ομάδες, συμμετοχή σε πολιτικά κόμματα, ή σε οργανώσεις διαφόρων αδελφοτήτων.

Εάν οι εργαζόμενοι στο σπίτι έχουν λιγότερους κοινωνικούς δεσμούς με τους εργαζόμενους στο γραφείο ή τις επιχειρήσεις, μπορεί να έχουν περισσότερο στενές σχέσεις με τις οικογένειές τους και το κοινωνικό τους περιβάλλον. Συνεπώς δεν δέχομαι ότι το «ηλεκτρονικό κοτέτσι» σημαίνει κοινωνικό απομονωτισμό. Αυτό είναι μια υπεραπλούστευση.

Επίσης δεν πιστεύω ότι θα δούμε μόνο ένα απλό ομοιόμορφο τύπο εργασίας. Ορισμένοι άνθρωποι θα εργάζονται ορισμένες μέρες στο γραφείο και ορισμένες μέρες στο σπίτι. Άλλοι θα εργάζονται για τρεις (3) εβδομάδες το μήνα στο γραφείο και για μια εβδομάδα στο σπίτι, για να κάνουν τη δουλειά τους μακριά από τα τηλέφωνα και τις ενοχλήσεις του γραφείου.

Νομίζω ότι θα υπάρχουν τόσες μορφές εργασίας όσες θα είναι οι επιχειρήσεις και τα παραγόμενα προϊόντα και οι στόχοι σε κάθε δουλειά.

Θα πρέπει να σημειώσω ότι δημιουργούνται νέες προοπτικές για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, για τους ηλικιωμένους, που πιέζονται να έχουν μη παραγωγικούς ρόλους στη σημερινή κοινωνία.

Γενικά θεωρώ ότι η νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται, θα δημιουργήσει νέους ισχυρότερους οικογενειακούς και κοινωνικούς δεσμούς.

Είναι αλήθεια ότι οι γυναίκες κτυπούν τις πόρτες της αγοράς εργασίας, άλλες από οικονομική ανάγκη, και άλλες για να δραπετεύσουν απλά από ένα άδειο σπίτι. Και αυτό θα συνεχίσει να υφίσταται χωρίς αμφιβολία. Όμως θα πρέπει να έχεις στο μυαλό σου ότι όταν το σπίτι γίνεται το κέντρο της εργασίας, της εκπαίδευσης, και άλλων δραστηριοτήτων της οικογένειας, το ίδιο το σπίτι αλλάζει, γίνεται λιγότερο άδειο, και έχει λιγότερη μοναξιά.

Υπάρχουν 350.000 περίπου επιχειρήσεις στις Η.Π.Α. που λειτουργούν στο σπίτι και που ιδιοκτήτες τους είναι γυναίκες. Παρέχουν υπηρεσίες που κυμαίνονται από υπηρεσίες νοσοκόμων και προμηθευτριών, μέχρι προγραμματισμού σε κομπιούτερ, αρχιτεκτονική σχεδίαση, και παροχή σαυμβουλών για οργάνωση και διοίκηση επιχειρήσεων.

Η πραγματικότητα αυτή αποτελεί ένα «νησί » που δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη στην οικονομία, και αντιπροσωπεύει επιχειρήσεις που διακινούν δισεκατομμύρια δολάρια. Ο τομέας αυτός λειτουργεί χωρίς καμιά τεχνολογική υποστήριξη. Εάν εφοδιάσει κανείς ξαφνικά τον τομέα αυτό της οικονομίας με φτηνά κομπιούτερ, ΒΙΝΤΕΟ και τα σχετικά, θεωρώ ότι θα αναπτυχθεί εκρηκτικά.

Ας κάνουμε για λίγο μια συνολική θεώρηση της εργασίας από πλευράς ιστορίας. Η βιομηχανική επανάσταση τοποθέτησε την αμειβόμενη εργασία εκτός σπιτιού, στα γραφεία και τις επιχειρήσεις.  Μετακίνησε ολόκληρη την κοινωνία. Άλλαξε τη ζωή της οικογένειας. Μετέφερε την εκπαίδευση εκτός σπιτιού. Δημιούργησε όλη αυτή την τραγική μορφή της μαζικής παραγωγής. Δημιούργησε σύμφωνα με τις ανάγκες αυτές πόλεις και επηρέασε τη ζωή μας. Αυτό σημαίνει ότι η μεταφορά σημαντικού μέρους της δουλειάς πίσω στο σπίτι, θα επιφέρει επίσης σημαντικές αλλαγές σε όλα τα παραπάνω.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Όμως τι σας κάνει τόσο βέβαιο ότι όλ’ αυτά θα συμβούν ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος. Κοίταξε όμως τις πιέσεις που αναπτύσσονται.

Για να αρχίσω, για μεγάλο χρονικό διάστημα παρατηρείται αύξηση στο κόστος της ενέργειας. Κάθε φορά που το κόστος των μεταφορών και της μετακίνησης αυξάνει, οι εργοδότες είναι  υποχρεωμένοι να αυξάνουν τους μισθούς ανάλογα. Μπορεί να ανθίσταται για κάποιο διάστημα, αλλά αν θέλουν οι εργαζόμενοί τους να είναι παρόντες στη δουλειά, είναι υποχρεωμένοι να προβλέψουν μια επιχορήγηση μετακίνησης, που ενσωματώνεται στη δομή των μισθών.

Το επόμενο είναι ότι το συνολικό σύστημα της «οικονομίας των ανταλλαγών» δημιουργεί «κρυφό κόστος». Οι εταιρείες που λειτουργούν σε κεντρικά σημεία, πληρώνουν περισσότερα για την εξασφάλιση των κτιρίων. Πληρώνουν υψηλότερους φόρους, κόστος συντήρησης και μισθούς. Συχνά εξασφαλίζουν «καφετήριες» , χώρους αποθήκευσης προσωπικών ειδών, και στα προάστια χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων.  Υπάρχει μια ολόκληρη σειρά προϋποθέσεων που πρέπει να ικανοποιούνται και που υποστηρίζουν το οικονομικό σύστημα των ανταλλαγών.

Αντίθετα, όπως γνωρίζουμε, το κόστος των τηλεπικοινωνιών και των άλλων ηλεκτρονικών υπολογιστών και των μηχανημάτων ΒΙΝΤΕΟ, και των άλλων συναφών εργαλείων δεν είναι ιδιαίτερα υψηλό. Έχουμε δηλαδή δύο οικονομικές καμπύλες που αντιπροσωπεύουν τα δύο συστήματα και που θα πρέπει να συγκρίνουμε και να δούμε που τέμνονται για να καταλήξουμε ποιο είναι κατά περίπτωση το περισσότερο οικονομικό.

Αλλά το περισσότερο σημαντικό, όλοι στενοχωριόμαστε και μας απασχολεί η παραγωγικότητα. Και υπάρχουν διάφορα σχήματα που προτείνονται για να τη βελτιώσουν, ανεξάρτητα από το πώς ορίζεται. Χωρίς αμφιβολία, το περισσότερο  αντιπαραγωγικό πράγμα που κάνουμε είναι να μετακινούμε εκατομμύρια ανθρώπους προς τον τόπο της εργασίας και πίσω στο σπίτι κάθε μέρα και νύχτα. Σημαίνει κατασπατάληση χρόνου, ανθρώπινης δραστηριότητας, εκατομμυρίων βαρελιών βενζίνης που δεν υπάρχει δυνατότητα να αναπληρωθεί, μόλυνση της ατμόσφαιρας, θόρυβοι από την κίνηση, και ο θεός γνωρίζει πόσα ακόμη προβλήματα. Και ακόμη, το κόστος στους εργαζομένους είναι ακόμη μεγαλύτερο.

Ανησυχούμε για τα αποτελέσματα που θα έχει στους ανθρώπους η εργασία στο σπίτι. Αλλά πόσο ανθρώπινο είναι το ίδιο το οικονομικό σύστημα  των ανταλλαγών ;  Για τους περισσότερους εργαζόμενους το σύστημα των ανταλλαγών δεν τους πληρώνει για ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς που κάνουν, αποτελεί ένα αδιέξοδο και μια μίζερη ρουτίνα, μέσα στην οποία οι περισσότεροι εργαζόμενοι είναι κοινωνικά απομονωμένοι για αρκετές ώρες κάθε ημέρα. Οι περισσότεροι εργαζόμενοι μισούν το κομμάτι αυτό της δουλειάς τους. Ρώτησέ τους αν θέλουν να απελευθερωθούν από την πραγματικότητα αυτή.

Το σύστημα των «ανταλλαγών» ήταν βασικό όταν οι περισσότεροι εργαζόμενοι έπρεπε να εξασφαλίσουν την παραγωγή αγαθών στις βιομηχανίες. Σήμερα, καθώς διευρύνονται και αυξάνουν οι επιχειρήσεις του «Τρίτου Κύματος», πολλοί εργαζόμενοι ταξιδεύουν εργαζόμενοι στον τομέα συλλογής πληροφοριών, ιδεών, στατιστικών στοιχείων, προγραμμάτων, σχεδίων, συμβόλων, μια πρακτική που είναι πολύ φθηνότερη διαδικασία, όχι μόνο σε χρήματα, αλλά και από άποψη εξοικονόμησης ενέργειας. Να μεταφέρεις δηλαδή την πληροφορία στον εργαζόμενο, παρά τον εργαζόμενο στην πληροφορία.

Υπάρχουν πολλές πολιτιστικές αλλαγές και αλλαγές αξιών που υποστηρίζουν αυτή την ιδέα. Η έμφαση που δίνεται στην αναθεώρηση της οικογενειακής ζωής, η ώθηση για αποκέντρωση. Τίποτα δεν συντελεί περισσότερο στην αποκέντρωση απ’ ότι η εργασία στο σπίτι.

Η αντίσταση στις επιβαλλόμενες μετακινήσεις. Ο εργαζόμενος δεν θα πρέπει να μετακινείται κάθε φορά που θα αλλάζει δουλειά.

Προστασία του περιβάλλοντος. Τίποτα δεν ρυπαίνει περισσότερο απ’ ότι ένα κεντρικό σύστημα παραγωγής κλπ.

Πρόσθεσε όλες αυτές τις πιέσεις μαζί και θα καταλάβεις γιατί η μεταφορά συγκεκριμένων εργασιών στο σπίτι φαίνεται τόσο επιθυμητή.

Επιπλέον, θα πρέπει κανείς να δει αυτή την εξέλιξη όχι μόνη της, αλλά σε συνδυασμό με την απομαζικοποίηση της παραγωγής και του συστήματος των διανομών. Αποκέντρωση προς την κατεύθυνση των περιφερειών σε συνδυασμό με την αύξηση της σημασίας της πληροφόρησης. Η εμφάνιση νέων βιομηχανιών που δεν είχε πιθανολογηθεί ή ύπαρξή τους παλαιότερα. Η κατάρρευση Εθνικών «εργαλείων –πολιτικών »  για τη διαχείριση της οικονομίας και την καθιέρωση κανόνων λειτουργίας. Η αύξηση της σημασίας της συν-παραγωγής ( συνεργασία παραγωγών-καταναλωτών) και της παραγωγής εκτός των παραδοσιακών διαδικασιών της αγοράς, και πολλές άλλες αλλαγές που ενισχύουν αμοιβαία η μία την άλλη και δημιουργούν τους ραγδαίους αυτούς ρυθμούς των μεταβολών.

Ανασκευάζουμε την οικονομία σε όλα αυτά τα μέτωπα ταυτόχρονα.

Δεν αναρωτιόμαστε εάν το λεξιλόγιό μας σχετικά με την οικονομία είναι σήμερα τελείως ξεπερασμένο. Δεν αναρωτιόμαστε για το εάν οι οικονομικοί μας χάρτες απεικονίζουν σήμερα πράγματι το οικονομικό περιβάλλον. Μια νέα οικονομία «Τρίτου Κύματος» διαμορφώνεται.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Εάν δεχθεί κανείς τα επιχειρήματά σας ότι γίνεται μια βασική ανακατασκευή του οικονομικού συστήματος, παραμένουν ακόμη ερωτήματα σχετικά με θέματα όπως κοινωνική δικαιοσύνη, ισότητα, ανθρωπισμός. Αυτή η αλλαγή φαίνεται να χρειάζεται δεκαετίες για να ολοκληρωθεί. Τι γίνεται εν τω μεταξύ ; Tί θα συμβεί σε εκατομμύρια εργαζομένους που θα πρέπει να μετακινηθούν από τις θέσεις εργασίας τους ; Τι θα συμβεί με τους φτωχούς; Τις γυναίκες; Τις μειονότητες; τους ηλικιωμένους; Δεν διατρέχουμε τον κίνδυνο να δημιουργήσουμε μια λιγότερο Δημοκρατική κοινωνία με τους καλά εκπαιδευμένους ανθρώπους να εκτελούν τις καλά αμοιβόμενες εργασίες, και τους υπόλοιπους να ζουν χωρίς καμιά εξουσία, εκτελόντας χαμηλής ποιότητας εργασίες; Τι θα εμποδίσει την οικονομία του «Τρίτου Κύματος» από το να τοποθετηθούν οι πνευματικοί τύποι ανθρώπων, οι επιστήμονες, αυτοί που έχουν διοικητικές ικανότητες, σε μια νέα θέση οδηγού, με τους υπόλοιπους να τροφοδοτούν απλά τη μηχανή, ιδρωμένοι, κουρασμένοι , και έχοντας αυτούς ως αφεντικά όπως πάντοτε ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Για να απαντήσω στην ερώτηση αυτή χρειάζεται να εξερευνήσω το μέλλον της εργασίας.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ  ΤΗΣ   ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Εισαγωγή από Alvin Toffler

Ποιος θα δουλέψει ; τι είναι δουλειά; Οδηγούμαστε προς μια φανταστική κατεύθυνση όπου  το 2% του πληθυσμού θα χρησιμοποιεί τα ρομπότ και θα εκτελεί όλη τη δουλειά που θα πληρώνεται ενώ το 98% δεν θα κάνει τίποτα ;

Στο τέλος της δεκαετίας του 1950 και στις αρχές της δεκαετίας του 1960, η εισαγωγή των αυτοματισμών στις βιομηχανίας είχε αντιμετωπισθεί με προβλέψεις μαζικής ανεργίας.

Με το επιχείρημα ότι πλήρης απασχόληση δεν θα είναι πλέον δυνατή ( ή ακόμη ότι δεν θα είναι επιθυμητή), συγκεκριμένοι οινομολόγοι ζητούσαν εξασφάλιση ενός ελάχιστου κατώτερου εισοδήματος για όλους, ανεξάρτητα από το εάν κάνουν μια δουλειά ή όχι.

Οι φόβοι των δεκαετιών του 1950 και του 1960 ξεπεράσθηκαν παρ’ όλ’ αυτά καθώς άλλαξε η σύνθεση της εργατικής δύναμης. Σε πολλές περιπτώσεις , ενώ οι δουλειές στην παραδοσιακή παραγωγή και τις βιομηχανίες αυξάνουν ελάχιστα, δημιουργήθηκαν εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας, «άσπρου κολάρου» και παροχής υπηρεσιών.

Σήμερα υπάρχουν νέοι φόβοι για την αύξηση της «Τεχνολογικής ανεργίας», και με τους αυτοματισμούς να διαχέονται ραγδαία στα γραφεία, δεν φαίνεται ότι οι δουλειές «άσπρου κολάρου» θα καλύψουν τη χαλαρότητα που δημιουργείται στους ρυθμούς αύξησης των θέσεων εργασίας.

Από πού θα προκύψουν οι δουλειές αυτή τη φορά ; πώς θα αλλάξει η ίδια η εργασία ;

ΕΡΩΤΗΣΗ: Υποστηρίζετε ότις γίνεται μια βασική ανακατασκευή στην οικονομική μας ζωή παράλληλα με αντίστοιχες ισχυρές αναταράξεις στην κοινωνική δομή και τις αξίες. Αλλά το ερώτημα παραμένει. Ποιος θα ωφεληθεί από αυτό ; Με δεδομένες τις τεχνολογικές αλλαγές, τι είδους αλλαγές θα συμβούν στις κοινωνικές δομές ; Υπάρχουν συγκρούσεις συμφερόντων στο χώρο της εργασίας μεταξύ των καπιταλιστών, τους Μάνατζερς και τους επαγγελματίες, τους εργαζομένους, τους άνδρες και τις γυναίκες, τους άσπρους και τους μαύρους; Σχεδόν 30.000.000 άνθρωποι είναι εκτός εργασίας στις Δυτικές χώρες. Άλλα εκατομμύρια εργαζομένων ξοδεύουν τις ζωές τους σε ψυχοφθόρες δουλειές και τους λένε ότι είναι και τυχεροί. Ο φόβος για μια ακόμη χειρότερη οικονομική κρίση είναι μεγάλος. Και στο μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπ[ου κόσμου, η κατάσταση είναι χειρότερη, εκτός πάσης φαντασίας. Είσθε ακόμη αισιόδοξος ανεξάρτητα απ’ όλα αυτά ; Γιατί;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Δεν είμαι αισιόδοξος αν θεωρήσουμε τα πράγματα βραχυπρόθεσμα. Νομίζω ότι μπορεί να είμαστε μόνο μερικά χιλιοστά μακριά από ακόμη μεγαλύτερες οικονομικές καταστροφές. Το λέω αυτό από το 1975 όταν δημοσίευα το «ECO-SPASM-REPORT» . Δυστυχώς το βιβλίο αυτό είναι ακόμη σύγχρονο, με όλα τα νέα από τις καταρρεύσεις και το κλείσιμο των Τραπεζών.

Όμως η σημερινή κρίση δεν είναι όμοια με κάθε προηγούμενη ύφεση. Δεν είναι μια επανάληψη της ύφεσης του 1933. Πηγάζει από τελείως διαφορετικούς λόγους, και εάν θέλουμε να την αντιμετωπίσουμε, είναι απαραίτητο να προσδιορίσουμε τι είναι διαφορετικό στη νέα ύφεση.

Αυτό που κάνει τη νέα κρίση διαφορετική είναι ότι δεν πρόκειται για μια πτώση, αλλά για μια επαναστατική αναδιοργάνωση. Είναι η κρίση της ανακατασκευής του συστήματος. Μέχρις ότου αναγνωρίσουμε πλήρως αυτό το γεγονός και αρχίσουμε να χαρτογραφούμε την οικονομία του αύριο, πώς μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας ; Χρειαζόμαστε νέες έννοιες;

Μιλάμε για την απασχόληση, αλλά δεν γνωρίζουμε τι σημαίνει «εργασία» στη νέα κοινωνία. Στην πραγματικότητα, ούτε η εργασία, ούτε η ανεργία, έχουν το ίδιο νόημα που είχαν κάποτε.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Τι εννοείται λέγοντας εργασία ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Πάντοτε κάνω μια νοητή διάκριση μεταξύ της αμειβόμενης εργασίας στην οικονομία των ανταλλαγών και της μη-  πληρωνόμενης εργασίας στην οικονομία των μη- ανταλλαγών. Τη δραστηριότητα δηλαδή που ονομάζω «PROSUMING» ( εργασία για παραγωγή προϊόντων που καταναλίσκονται από τον ίδιο τον παραγωγό). PROSUMING   είναι αυτό που κάνουν οι άνδρες ή οι γυναίκες όταν μεγαλώνουν παιδιά. Είναι αυτό που κάνουν οι άνθρωποι όταν καλλιεργούν τα δικά τους λαχανικά, ράβουν τα ρούχα τους, ή προσφέρουν εθελοντικά εργασία στα νοσοκομεία, όμως όχι για να κερδίσουν χρήματα. Το PROSUMING είναι ένας νέος βασικός συντελεστής στη νέα οικονομία.

Για τους στίχους όμως της συζήτησής μας ας μείνουμε στο θέμα της αμειβόμενης εργασίας, που είναι αυτό που οι περισσότεροι άνθρωποι εννοούν όταν μιλούν για εργασία.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Και αυτό που ισχυρίζεσαι   είναι ότι η μορφή αυτή εργασίας αλλάζει ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Αντίθετα απ’ ότι πολλοί άνθρωποι γράφουν για το θέμα αυτό, έχω εργασθεί για πολλά χρόνια κάνοντας τις πλέον δυσάρεστες εργασίες, σε βιομηχανίες.  Δουλειές «Μπλέ-κολλάρου». Χειρωνακτική δουλειά. Δουλειά στη γραμμή παραγωγής. Έχω επίσης επισκεφθεί βιομηχανίες σε όλο τον κόσμο. Και έχω πάει επίσης σε μερικές από τις πλέον σύγχρονες βιομηχανίες για να τις μελετήσω.

Όλ’ αυτά τα ερεθίσματα με πείθουν ότι η κοινή παραδοσιακή εικόνα που έχουμε για την εργασία είναι ξεπερασμένη. Αναφέρεται στις παλιές θεωρίες του Adam Smith και του Marx σχετικά με τη διάκριση της εργασίας και την απομόνωση.  Για να αναφερθούμε σε πιο πρόσφατες εργασίες, αναφέρονται στις παλιές θεωρίες του C.WRIGHT για τη φύση των γραφείων. Γεγονός είναι ότι σήμερα τείνουμε να σκεφτόμαστε για την εργασία με όρους του Charlie Chaplin    στο έργο του «Σύγχρονοι Καιροί » και του Rene  Clair’s  « A Nous la Liberte».  Όλες αυτές οι εικόνες και η κριτική ήταν κάποτε στοιχεία ακριβή. Εφαρμόζονται όμως στην παραδοσιακή κοινωνία, όχι στο νέο σύστημα που αναπτύσσεται σήμερα ραγδαία.

Όλοι γνωρίζουμε πόσο μίζερη ήταν η κατακερματισμένη εργασία στην παραδοσιακή βιομηχανία, και είναι ακόμη. Και αυτής της μορφής η εργασία στις βιομηχανίες έχει μεταφερθεί και στα γραφεία. Κάθε άτομο εκτελεί ένα καθήκον μικρής εμβέλειας που επαναλαμβάνει συνεχώς, χωρίς καμιά αίσθηση της σχέσης της λεπτομερειακής δουλειάς που κάνει, και με το συνολικό αντικείμενο της εργασίας, χωρίς καμιά δεξιοτεχνία σε ένα συγκεκριμένο θέμα, χωρίς καμιά ευκαιρία για διάκριση ή δημιουργικότητα.

Αυτό που συνεχώς με εκπλήσσει είναι η νοσταλγία που υποστηρίζει τη διαφύλαξη αυτού του τύπου δουλειάς, από ανθρώπους που δεν την έκαναν ποτέ.

ΕΔΡΩΤΗΣΗ : Μιλάτε για όλ’ αυτά στον αόριστο χρόνο σαν να είναι παρελθόν.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :Βεβαίως όχι. Εκατομμύρια εργαζόμενοι από άτομα που εργάζονται σήμερα σε γραμμές παραγωγής μέχρι τις δακτυλογράφους, ακόμη και στα περισσότερο προηγμένα τεχνολογικά Έθνη, είναι ακόμη παγιδευμένα σε μίζερες δουλειές που απαιτούν εργασία αυτού του τύπου.

Όμως το βασικό στοιχείο σχετικά με το μέλλον της εργασίας, είναι η αναγνώριση ότι δουλειά ρουτίνας, που θα απαιτεί συγκεκριμένες σταθερές επαναλήψεις και που θα αποτελούν τμήμα ενός ευρύτερου συνόλου δουλειάς, δεν είναι πλέον αποτελεσματική. Η μορφή αυτή εργασίας είναι ήδη ξεπερασμένη στα Έθνη που λειτουργούν σε υψηλό τεχνολογικό επίπεδο. Οι δουλειές με τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά που αναφέρονται σε μια άλλη εποχή θα συνεχίσουν να φθίνουν, ανεξάρτητα από τις προσπάθειες των Κυβερνήσεων, των εταιρειών, ή των συνδικάτων. Οφείλουμε να μην παραμείνουμε αδρανείς και να κάνουμε κάτι γι’ αυτό.

Και αρχίζει ήδη να γίνεται κάτι και να παίρνει τη θέση του στη σύγχρονη κοινωνία. Είναι μέρος της ανακατασκευής της οικονομίας που μίλησα νωρίτερα. Η εκρηκτική ανάπτυξη της οικονομίας του «Τρίτου Κύματος» επιβάλλει ένα τελείως διαφορετικό είδος εργασίας. Υπάρχουν ήδη – και γρήγορα θα υπάρχουν και άλλα- νέα επαγγέλματα, από PET-SCAN TECHNICIANS , τεχνίτες αξονικών τομογράφων στα νοσοκομεία, σε ανακυκλωτές πλουτοπαραγωγικών πηγών, σε επισκευαστές μονάδων αναγνώρισης ομιλίας, σε άτομα που οργανώνουν και συντονίζουν την παραγωγή στο σπίτι, σε άτομα που ασχολούνται με εξορύξεις και αξιοποίηση κοιτασμάτων των ωκεανών, σε μηχανικούς συνθετικών υλικών, σε εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών ηλιακών πάνελ, σες αρχαιολόγους κάτω από τη θάλασσα, σε αρχιτέκτονες του διαστήματος, σε διοργανωτές δορυφορικών εκπομπών, σε συμβούλους για διοργάνωση τηλεσεμιναρίων κλπ.

Ελάχιστα από τα επαγγέλματα αυτά αν όχι κανένα, μπορούν να ενταχθούν στις παραδοσιακές πρακτικές της εργασίας ρουτίνας, με προδιαγραφές εργασίας σύμφωνα με τις αρχές του Taylor, που ήταν χαρακτηριστικό των περισσοτέρων εργασιών στο παρελθόν.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Όμως πάντοτε είχαμε διαφόρων μορφών εργασίες. Τα παραπάνω παραδείγματα που αναφέρατε δεν είναι εξειδικευμένες τεχνολογικές εργασίες ; Τι λέτε για τις περισσότερο κανονικές δουλειές; Δεν μπορεί οι τεχνολογικές ανακαλύψεις να έχουν σαν αποτέλεσμα να διατηρηθεί η ιεραρχία στην εργασία, καθώς και η πρακτική του κατακερματισμού της εργασίας σε επιμέρους επαγγελματικές δράσεις ; Εάν το επιτρέψουμε δεν θα αγνοηθούν οι «απελευθερωτές» τεχνολόγοι, ενώ οι τεχνολογίες που συντηρούν τις σημερινές ιεραρχικές σχέσεις δεν θα εισαχθούν στην παραγωγή ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Βεβαίως, σε κανέναν δεν αρέσει να παραχωρεί εξουσία. Από τον πλέον χαμηλόβαθμο εργοδηγό έως το πλέον υψηλόβαθμο στέλεχος, υπάρχουν συμφέροντα για τη διατήρηση των παραδοσιακών σχέσεων εργασίας. Όμως οι καταστάσεις αλλάζουν σε βάρος τους.

Στις παραδοσιακές βιομηχανίες του «Δευτέρου Κύματος», κατακερματισμένη, επαναλαμβανόμενη εργασία που γίνονταν χωρίς ιδιαίτερες γνώσεις, μπορούσε να δημιουργήσει κέρδη για τις επιχειρήσεις. Σήμερα οι υπολογιστές μπορούν να κάνουν την εργασία αυτού του τύπου ταχύτερα και καλύτερα, και τα ρομπότ μπορούν να κάνουν την επικίνδυνη δουλειά.

Οι παλιές μορφές εργασίας έχουν σαν αποτέλεσμα λιγότερο και λιγότερο κέρδος και είναι λιγότερο παραγωγικές. Έτσι, υπάρχει ουσιαστικό κίνητρο για να τις αλλάξουμε.

Πρόσφατα, ήμουν στο χώρο συναρμολόγησης μιας εταιρείας ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η εργασία δεν ήταν παραγωγή των «τσιπς» που ακόμα είναι οργανωμένη σύμφωνα με την πρακτική της οικονομίας του «Δευτέρου Κύματος», με εργαζομένους σε σειρά παραγωγής, που είναι κυρίως γυναίκες σε περιοχές της Ασίας, που εκτελούν μίζερη επαναλαμβανόμενη εργασία. Η διαδικασία αυτή είναι ακόμη μαζική παραγωγή. Αντίθετα, η εταιρεία που επισκέφθηκα παίρνει τα «τσιπς» και κάνει από αυτά τελικά προϊόντα.  Και αυτό που είδα είναι μια τελείως διαφορετική μορφή εργασίας.

Ήταν μια τυπική από-μαζικοποιημένη παραγωγή.  Το φυσικό περιβάλλον της εργασίας ήταν καθαρό και ήσυχο. Ο χώρος της σύνθεσης της παραγωγής ήταν φωτεινός και ευχάριστος, οι χώροι εργασίας στολισμένοι με λουλούδια, οικογενειακές φωτογραφίες, και σημειωματάρια. Οι εργαζόμενοι είχαν μικρά ραδιόφωνα και μερικές φορές στερεοφωνικές μονάδες μουσικής.

Η ίδια η εργασία ήταν αντίθετης μορφής. Αντί να εκτελούν οι εργαζόμενοι μια απλή δουλειά την ίδια και την ίδια ξανά, εκτελούσαν πολλές πολύπλοκες εργασίες, και δοκίμαζαν τα προϊόντα που κατασκεύαζαν σε ένα ικανό αριθμό συσκευών ελέγχου κάθε ημέρα. Δεν υπήρχε καθόλου εργασία μηχανικής μορφής.

Δεν θέλω να πω ότι η δουλειά τους ήταν όλο αστεία και παιχνίδια. Δεν ήταν. Όμως η αντίθεση μεταξύ αυτής της μορφής και της παλιάς μορφής εργασίας ήταν εντυπωσιακή, και είναι αυτού του είδους η εργασία που αντιστοιχεί στην οικονομία «Τρίτου Κύματος» και που αναπτύσσεται αλματωδώς, ενώ οι εργασίες του «Δευτέρου Κύματος » φθίνουν.

Στις βιομηχανίες του «Δευτέρου Κύματος» , παρατηρούνται απολύσεις και μειώσεις μισθών, περιορισμένα προνόμια, περισσότερες και περισσότερες πιέσεις στον εργαζόμενο.

Στις βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος», οι συζητήσεις περιστρέφονται γύρω από τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, στη διεύρυνση και τον εμπλουτισμό των εργασιών αντί για τον κατακερματισμό τους σε μικρά υποσύνολα που θα εκτελούνται μηχανικά, στην εξασφάλιση ελαστικού χρόνου εργασίας αντί για αυστηρό ωράριο, σε επιλογές προνομίων από τους εργαζόμενους που δίνουν δυνατότητα για επιλογή αντί να προσφέρονται κάποια συγκεκριμένα και σταθερά σε συνάρτηση με την απόδοση εργασίας, σε καθιέρωση μηχανισμών ενθάρρυνσης μάλλον παρά σε επιδίωξη τυφλής υποταγής κλπ.

----

Δημιουργική μορφή εργασίας

ΕΡΩΤΗΣΗ : Όμως για το καθένα από τα άτομα που είδατε που συνθέτουν προϊόντα, πόσες γυναίκες δουλεύουν στην Ταϊβάν σε παλιές παραδοσιακές συνθήκες και κατασκευάζουν τα προς σύνθεση στοιχεία; Και πόσοι εργαζόμενοι στις Η.Π.Α. είναι τελείως εκτός εργασίας ; Υπάρχουν τέτοιες θέσεις εργασίας σε μια καπιταλιστική οικονομία για εργαζόμενους με υψηλά προσόντα τόσο νοητικά όσο και δεξιότητες.  Για να απολαύσει ο κάθε εργαζόμενος τις συνθήκες που περιγράφετε θα απαιτηθούν αλλαγές στην οργάνωση, όχι μόνο στην παραγωγή, αλλά επίσης και στην εκπαίδευση και τις κοινωνικές σχέσεις. Κατά κάποιο τρόπο η σύγχρονη δομή των τάξεων θα συμπιεσθεί, και ο καθένας θα γίνει ένα είδος επαγγελματία Μάνατζερ , και που θα ενεργεί σε μια συνολική δομή που θα χαρακτηρίζεται από σχέσεις συνεργασίας. Αλλά για να επιτευχθεί αυτό, υποθέτοντας ότι είναι επιθυμητό, θα απαιτηθεί μια τεράστια μετακίνηση προς την κατεύθυνση μεγαλύτερης εξίσωσης ως προς τη γνώση και τα προνόμια. Αυτοί που έχουν τώρα πλεονεκτήματα θα αντισταθούν, δεν είναι έτσι ; Και δεν είναι οι περισσότερο ανθρώπινες συνθήκες που περιγράφετε σε κάποιες επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας, σε μεγάλο βαθμό συνάρτηση των ιδιαίτερα υψηλών επιπέδων ανάπτυξης και οφέλους που απολαμβάνουν οι επιχειρήσεις αυτές :

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Βεβαίως. Το γεγονός ότι οι νέες βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας είναι σχετικά κερδοφόρες κάνει τα πράγματα ευκολότερα. Και το γεγονός ότι οι υψηλές ικανότητες είναι περιορισμένες ως προς την προσφορά, δίνει σ’ αυτούς που τη διαθέτουν υψηλή ισχύ για διαπραγματεύσεις. Όλ’ αυτά είναι αληθινά. Αλλά δεν είναι αρκετά για να εξηγήσουν αυτά που συμβαίνουν.

Ας το δούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Η εργασία ήταν σκληρή και μίζερη στις βιομηχανίες «Δευτέρου Κύματος», ακόμη και όταν οι βιομηχανίες αυτές ήταν κερδοφόρες. Στην πραγματικότητα, η σκληρότητα της εργασίας συνδέονταν κατ’ ευθείαν με τα κέρδη.  Όσο πιο σκληρά πίεζε κανείς τους εργαζόμενους, τόσο περισσότερα λεφτά κέρδιζε.

Σε πολλές επιχειρήσεις του «Τρίτου Κύματος», αληθεύει ακριβώς το αντίθετο. Η σκληρότητα στους χώρους της εργασίας δεν εξασφαλίζει πλέον παραγωγικότητα. Οι επιχειρήσεις του «Τρίτου Κύματος» δεν αυξάνουν τα οφέλη πιέζοντας τους εργαζόμενους. Δεν πετυχαίνουν με σκληρότερη εργασία, αλλά με έξυπνη εργασία. Η καταπίεση δεν αποδίδει όπως κάποτε απέδιδε.

Για να δραματοποιήσουμε τη διαφορά, μπορούμε να πούμε ότι στις παλιές βιομηχανίες μαζικής παραγωγής οι μύες είχαν αξία. Στις προηγμένες βιομηχανίες απομαζικοποιημένης παραγωγής, η πληροφόρηση και η φαντασία είναι βασικές, και αλλάζουν το κάθε τι.

Θυμάμαι κάποιες από τις συζητήσεις μου στο Τόκιο με τον Akio Marita έναν από τους ιδρυτές της SONY. Το έθεσα ξεκάθαρα. Μπορώ να πω σε έναν εργαζόμενο που εργάζεται χειρωνακτικά σε μια βιομηχανία να αρχίσει δουλειά στις 7 π.μ. ακριβώς και να αρχίσει να παράγει. Δεν μπορώ όμως να το πω σε έναν ερευνητή ή μηχανικό να εμφανισθεί στις 7 π.μ. και να έχει μια δημιουργική ιδέα.

Ο Marita το γνωρίζει αυτό καθώς και οι άλλοι πετυχημένοι άνθρωποι στις βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος». Μίλησε με τον Steve Jobs της Apple  ή τον Jim Treybig  της Tandem Computers.

Και ακόμη όταν οι επιχειρήσεις του «Τρίτου Κύματος» αντιμετωπίζουν προβλήματα, είναι σαν αποτέλεσμα κακής σχεδίασης προϊόντος, μη αποτελεσματικής έρευνας αγοράς, ατυχή οργάνωση, και άλλες αιτίες. Δεν αντιμετωπίζουν ποτέ προβλήματα επειδή δεν πίεσαν τους εργαζομένους αρκετά. Ο ίδιος ο χαρακτήρας της εργασίας είναι τελείως διαφορετικός, και απαιτεί έναν τελείως διαφορετικό τύπο εργαζομένου.

Ο νέος εργαζόμενος

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Σύμφωνα με την άποψή σας πώς ακριβώς διαφέρει ο νέος τύπος εργαζομένου από τον παλιό ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Ο εργαζόμενος του «Τρίτου Κύματος »είναι περισσότερο ανεξάρτητος, αξιοποιεί περισσότερο τις πηγές πληροφόρησης, δεν είναι πλέον ένα εξάρτημα της μηχανής. Τυπικά είναι ένας εργαζόμενος με ικανότητες και με εξειδικευμένη γνώση. Και όπως ο τεχνίτης πριν από τη βιομηχανική επανάσταση είχε ένα κουτί με εργαλεία χειρός, οι νέοι «πνευματικοί εργαζόμενοι» εάν θέλεις να τους ονομάσεις έτσι, διαθέτουν ικανότητες  και πληροφόρηση που είναι ισοδύναμες με ένα σύγχρονο κουτί εργαλείων. Είναι «ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής» με ένα τρόπο που οι ανειδίκευτοι βιομηχανικοί εργάτες ποτέ δεν θα μπορούσαν.

Οι νέοι εργαζόμενοι είναι περισσότερο ανεξάρτητα ειδικοί τεχνίτες παρά εναλλασσόμενα εργατικά χέρια που αντικαθίστανται με μεγάλη ευκολία σε μια γραμμή παραγωγής που συναρμολογεί προϊόντα. Είναι νεότεροι και καλύτερα μορφωμένοι. Έχουν καταργήσει απόλυτα την εργασία ρουτίνας. Θέλουν να αφεθούν ελεύθεροι από τον εργοδότη τους να εκτελέσουν τη δουλειά τους με το δικό τους τρόπο. Θέλουν να έχουν λόγο. Έχουν συνηθίσει και είναι εξοικειωμένοι με τις ραγδαίες μεταβολές, με την απαίτηση για ελαστική οργάνωση, με την αμφιβολία όσον αφορά την ενδεδειγμένη πρακτική για την επίλυση προβλημάτων.

Καθώς η οικονομία αλλάζει από οικονομία «Δευτέρου Κύματος» σε οικονομία «Τρίτου Κύματος», αναπτύσσεται ένα νέο σύνολο αξιών, παράλληλα με τις απαιτήσεις για νέες ικανότητες, το νέο σύνολο αξιών έχει βαθιές  και σημαντικές επιδράσεις για τους εργοδότες, την Κυβερνητική πολιτική, τους Μαρξιστές οικονομολόγους, τα συνδικάτα….

ΕΡΩΤΗΣΗ : Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι αυτή η μορφή της «πνευματικής – εργασίας» υφίσταται στη σύγχρονη κοινωνία  και διαμορφώνει- εξασφαλίζει καλύτερες εργασιακές συνθήκες. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι εργαζόμενοι αυτής της μορφής έχουν ένα αυξημένο βαθμό αυτοπεποίθησης και απαιτούν – και ορισμένες φορές το πετυχαίνουν – ελαστικότητα στην εργασία τους και κάποια συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων. Πόσοι όμως το καταφέρνουν; Και ποιοι συντελεστές καθορίζουν πόσο πολύ θα εξελιχθεί η τάση προς την κατεύθυνση αυτής της μορφής εργασίας;

Δίνεται έμφαση στις ραγδαίες αλλαγές της τεχνολογίας και τη σπουδαιότητα της γνώσης στην παραγωγή ως καθοριστικούς συντελεστές. Όμως τι λέτε για την επιθυμία των κοινωνικών ομάδων που υπάρχουν και που προσπαθούν να διατηρήσουν τα σχετικά πλεονεκτήματα που διαθέτουν; Οι καπιταλιστές δεν θα αντισταθούν στην εισβολή στο STATUS που διαθέτουν και της ισχύος τους, που φυσιολογικά θα ακολουθήσει την αυξανόμενη αυτονομία και συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων των πνευματικά ισχυρών εργαζομένων ; Οι σύγχρονοι Διοικητές και Μάνατζερς δε θα διαφυλάξουν με ιδιαίτερη ζήλεια το σχετικό μονοπώλιό τους στην παρεχόμενη σήμερα πνευματική εργασία και τις πλεονεκτικές θέσεις εργασίας που κατέχουν ; Και δεν θα αντιταχθούν οι Μάνατζερς σε εταιρείες όπως η ΙΒΜ  σε μαζικές κινήσεις για συμμετοχή των εργαζομένων στη λήψη των αποφάσεων ;

Στις νέες βιομηχανίες – επιχειρήσεις που οραματίζεσθε, πόσο αλλαγμένη θα είναι η βασική δομή οργάνωσης; Οι εργαζόμενοι θα είναι ακόμη εργαζόμενοι, θα αναμένεται να έχουν κάποια κέρδη από την επιχείρηση;

Συνοπτικά οραματίζεσθε ένα νέο χώρο εργασίας όπου ο καθένας έχει τη συμμετοχή του στην ικανοποίηση των στόχων που επιδιώκονται και ο εργαζόμενος είναι ένας ισότιμος συνεργάτης που αυτοδιοικείται στην όλη διαδικασία της παραγωγής ; Ή στην πραγματικότητα βλέπετε μια ελαφρά αλλαγή αυτού που έχουμε σήμερα; περισσότερο μορφωμένους και έξυπνους εργαζόμενους , αλλά ακόμα με τους εργοδότες να έχουν αποκλειστική ισχύ, και άφθονους παραδοσιακά εργαζόμενους που θα εκτελούν τις δουλειές ρουτίνας και γενικά τις χαμηλότερης στάθμης δουλειές ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Δεν είμαι ουτοπιστής. Και δεν φαντάζομαι ότι αναπτύσσεται ένας θαυμάσιος και ιδεατός εργασιακός χώρος στον οποίο ο καθένας έχει συμμετοχή στην εξουσία λήψης αποφάσεων, στη δουλειά και στις οικονομικές απολαυές. Δεν θα θεωρούσα κάτι τέτοιο ιδεατό και θαυμάσιο ακόμη και αν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί. Ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να λειτουργήσει καλά κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Μπορεί να είναι καταστροφικό κάτω από άλλες συνθήκες. Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να απολαμβάνουν να εργάζονται σε επιχειρήσεις της μορφής αυτής, άλλοι μπορεί να μισούν το πλαίσιο αυτό εργασίας.

Μια καλή κοινωνία θα πρέπει να προσφέρει το μεγαλύτερο βαθμό ποικιλίας, δουλειές που θα είναι δομημένες για σένα, και δουλειές που θα διαμορφώνουν την προσωπικότητά σου. Θέσεις εργασίας που θα απαιτούν συμμετοχή και άλλες όχι. Οι περισσότεροι ουτοπιστές και οι σοσιαλιστές σύμφωνα με τις εμπειρίες μου, ακόμη σκέπτονται με την ορολογία της ομοιομορφίας, σύμφωνα με τις συνθήκες της οικονομίας του «Δευτέρου Κύματος».

Εάν η απομαζικοποίηση της κοινωνίας είναι σαν ιδέα σωστή, διαφαίνεται ότι θα δούμε μια έκρηξη διαφόρων μορφών οργάνωσης, και τη μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία. Αντί των οικονομιών που θα βασίζονται σε κρατικές επιχορηγήσεις και των οικονομιών που βασίζονται σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, ή ακόμη σε οικονομίες που αποτελούν μίγμα των τύπων αυτών, μπορεί να αναπτυχθούν «ηλεκτρονικές συνεργασίες», θρησκευτικές και οικογενειακές παραγωγικές ομάδες, μη-κερδοσκοπικά εργασιακά δίκτυα, περισσότερες οργανωτικές διατάξεις από αυτές που μπορούμε να φαντασθούμε σήμερα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μεταξύ αυτών θα υπάρξουν επίσης αυτοδιοικούμενες επιχειρήσεις. Μετά από κάποιο ορισμένο μέγεθος, οι αυτοδιοικούμενες επιχειρήσεις δεν ήταν ποτέ πετυχημένες επιχειρήσεις απ’ ότι γνωρίζω σήμερα.

Όμως ένα θέμα που δεν έχει τονισθεί κατάλληλα είναι ότι ο «μορφωμένος εργαζόμενος» είναι κατά πολύ καλύτερα εφοδιασμένος με κατάλληλες ικανότητες να διοικεί και να κατευθύνει τον εαυτό του, απ’ ότι ο τυπικός εργαζόμενος στο παρελθόν. Έτσι, μπορεί να προκύψουν διάφορες νέες μορφές αυτοδιοίκησης.

Για το άμεσο μέλλον όμως, εξαρτάται από την κάθε χώρα να αναφέρεται σε κρατικές ή σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις αυτές θα αναδιαμορφωθούν κάτω από αυξανόμενη πίεση, προς την κατεύθυνση να είναι λιγότερο γραφειοκρατικές, και με λιγότερη ιεραρχική δομή εξουσίας. Όσο περισσότερο η οικονομία και η κοινωνία μετακινείται προς την οικονομία «Τρίτου Κύματος», τόσοι λιγότερο αποτελεσματικά είναι τα παραδοσιακά συστήματα οργάνωσης.

Οι επιχειρήσεις θα επιδιώκουν το κέρδος, όμως όχι μόνον το κέρδος. Οι «έξυπνες επιχειρήσεις» δεν θα προσπαθούν πλέον να μεγιστοποιούν το κέρδος, ανεξάρτητα από αυτό που τους λέει ο Milton Friedman, αλλά αυτό είναι ένα ανεξάρτητο θέμα. Θα επιστρέψουμε στο σημείο αυτό αργότερα. Για την ώρα ας παραμείνουμε στο θέμα της εργασίας, διότι αυτό που λέω σχετικά με την αλλαγή της μορφής της εργασίας, έχει πολύ σοβαρές πολιτικές επιδράσεις.

Είχαμε βεβαίως πάντοτε διακρίσεις στην τάξη των εργαζομένων. Για τα συνδικάτα όμως και τα αριστερά και τα επαναστατικά κινήματα, η ιδεατή κατάσταση πάντοτε περιστρέφονταν γύρω από έννοιες όπως αδελφότητα, ενότητα, συλλογική προσπάθεια, ομοιόμορφη μεταχείριση εργαζομένων, ισότητα στις αποδοχές, ομοιόμορφα προνόμια κλπ.

Και στις δύο περιπτώσεις, τόσο στις καπιταλιστικές όσο και στις σοσιαλιστικές χώρες, το βιομηχανικό σύστημα παραγωγής απαιτούσε συγκεκριμένες προδιαγραφές της πραγματοποιούμενης εργασίας, ομοιόμορφη εργατική δύναμη, και μπορεί να υποστηριχθεί ότι τα εργατικά συνδικάτα στην πραγματικότητα, εξασφάλισαν τη δημιουργία αυτής της ομοιόμορφης εργατικής δύναμης προς όφελος των εργοδοτών.

Ανεξάρτητα από το αν είναι πράγματι έτσι, το συνολικό βιομηχανικό σύστημα παραγωγής πίεσε την ποικιλία και την ατομικότητα.

Ο Marx υποστήριξε ότι το ίδιο το βιομηχανικό σύστημα προώθησε την κολλεκτιβοποίηση της συνείδησης, κατά τρόπο ώστε όλοι οι εργαζόμενοι να βλέπουν σταδιακά τους εαυτούς τους ως μέλη της ίδιας τάξης, της «εργαζόμενης  μάζας».

Αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι διαλεκτικά αντίθετο, είναι ο Marx στο κεφάλι αυτού που τα σκέφθηκε αν θέλετε.

Σαν αποτέλεσμα της ανάπτυξης των νέων τομέων της οικονομίας, δεν χρειαζόμαστε χιλιάδες εργαζομένους που να εκτελούν ομοιόμορφη, επαναλαμβανόμενη, με συγκεκριμένες σταθερές προδιαγραφές εργασία. Αυτό που χρειάζεται το νέο σύστημα είναι εργαζόμενοι που έχουν την ικανότητα να χρησιμοποιούν πηγές πληροφόρησης, να επινοούν βελτιώσεις, να είναι μορφωμένοι, να ενεργούν σε ατομική βάση.

Η μορφή αυτή του εργαζομένου είναι σε πλεονεκτική θέση στους προηγμένους τομείς της σύγχρονης οικονομίας, και τον εργαζόμενο αυτού του είδους είναι δύσκολο να τον στρατολογήσει το κάθε συνδικάτο. Οι άνθρωποι της στάθμης αυτής θα επινοήσουν  νέες μορφές οργάνωσης, περισσότερο σε μορφή μη ομοιογενών συνδέσμων.

Ακόμη και αν συμμετέχουν σε συνδικάτα, θα επιβάλλουν σπουδαίες μεταβολές στη δομή τους, την πρακτική και την ιδεολογία τους.

Ο νέος τύπος εργασίας, οι νέες αξίες, η ποικιλία και η ατομικότητα, ταιριάζει απόλυτα με την απομαζικοποίηση της παραγωγής, της κατανάλωσης, της επικοινωνίας, της ενέργειας, και της δομής της οικογένειας. Στην πραγματικότητα οι αλλαγές σε όλους τους άλλους τομείς, βοηθούν να αντιληφθούμε τι συμβαίνει στο χώρο της οικονομίας. Δεν είναι μόνο η οικονομία που οδηγεί το συνολικό σύστημα προς την κατεύθυνση των αλλαγών. Ακριβώς όπως οι καταναλωτές απαιτούν ολοένα και περισσότερα αγαθά που θα είναι προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους, οι εργαζόμενοι ( οι ίδιοι οι καταναλωτές πολλές φορές κάτω από διαφορετική «επιγραφή») απαιτούν μεταχείριση σύμφωνα με την ιδιαιτερότητά τους στο χώρο της εργασίας. Και όπου στο παρελθόν η τεχνολογία της οικονομίας του «Δευτέρου Κύματος» προώθησε ομοιομορφία, η τεχνολογία της οικονομίας του «Τρίτου Κύματος» ενθαρρύνει και προωθεί στην πραγματικότητα την κοινωνική πολυμορφία.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Διατυπώνετε την άποψη ότι δημιουργούμε μια οικονομία στην οποία μόνο άνθρωποι που έχουν υψηλής στάθμης εκπαίδευση και που έχουν αναπτύξει εξειδικευμένες εργασιακές ικανότητες θα βρίσκουν εργασία ;  Τι καλό θα προκύψει εάν πετύχουμε να εξανθρωπίσουμε συγκεκριμένες εργασίες, αλλά να δομήσουμε την εκπαίδευση και την οικονομία στο σύνολό της, κατά τρόπο ώστε να αποκλείεται η πλειονότητα των ανθρώπων από την εξεύρεση εργασίας  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :   Θα είναι μια τραγωδία εάν κτίσουμε μια οικονομία που θα στηρίζεται μόνο σε νοητικές ικανότητες, εάν ενισχύσουμε τους ανθρώπους που είναι καλοί σε συνθετική λογική και προφορική έκφραση, αν δημιουργήσουμε μια φιλολογοκρατία.

Αλλά δεν βλέπω ότι αυτό θα συμβεί. Η οικονομία του «Τρίτου Κύματος», ακόμη και  αν βασίζεται πάρα πολύ στην πληροφόρηση, απαιτεί όλα τα ανθρώπινα χαρίσματα και τις δεξιότητες, όχι απλά νοητική δύναμη. Και πιστεύω ότι η οικονομία θα προσφέρει επίσης κίνητρα και για άλλα είδη ικανοτήτων.

Για παράδειγμα θα χρειασθούμε μεγάλο αριθμό εκπαιδευτών. Αυτό απαιτεί ικανότητες διαπροσωπικών σχέσεων, ικανότητες απεικόνισης εννοιών και γραφικών τεχνών παράλληλα με τη γνώση. Χρειαζόμαστε ανθρώπους που θα έχουν αισθητικές και αθλητικές ικανότητες, ανθρώπους που είναι ευαίσθητοι Μάνατζερς και οργανωτές, και αυτά απαιτούν πολλά περισσότερα προσόντα από απλά νοητικές ικανότητες. Χρειαζόμαστε αγωνιστές και συμβούλους, επικοινωνιολόγους μεταξύ διαφόρων πολιτισμών, και πολλούς άλλους τύπους ανθρώπων.

Η ιδέα ότι κάθε κοινωνία, ακόμη και η αμειβόμενη οικονομία μπορεί να διαχειρισθεί από «εξυπνάδα» , εκτός του ανθρωπίνου σώματος, είναι ένας μύθος. Προπαγανδίζεται από τους τεχνοκράτες, αλλά απλά δεν είναι αλήθεια.

Το ερώτημα είναι το πώς θα δημιουργηθούν κίνητρα για τη μεγάλη ποικιλία ικανοτήτων που απαιτείται. Κανένας πολιτισμός δεν εξασφάλιζε ίσες αμοιβές για όλες τις ικανότητες, ούτε θα υπάρξει.

Ο πολιτισμός της Γεωργικής περιόδου ή του «Πρώτου Κύματος»; Οικονομίας, πλήρωνε συγκεκριμένα επαγγέλματα και ικανότητες. Κυρίως πρωτόγονη μυϊκή δύναμη.

Ο βιομηχανικός πολιτισμός ή ο πολιτισμός του «Δευτέρου Κύματος», πλήρωνε διαφορετικές ικανότητες.

Ο πολιτισμός του «Τρίτου Κύματος» πληρώνει επίσης κάποια επαγγέλματα και ικανότητες καλύτερα από άλλα.

Σε κάθε περίοδο, οι άνθρωποι με ικανότητες που πληρώνονται λιγότερο, δέχονται ένα υποδεέστερο ρόλο στην κοινωνία, και αγωνίζονται για να αλλάξουν το σύστημα πληρωμών. Υποψιάζομαι ότι το ίδιο θα συμβαίνει και στο μέλλον.

Και αυτό μου θυμίζει την ιδέα της εξασφάλισης ενός ελάχιστου εισοδήματος για όλους όσους ‘εχουν μια συνεισφορά στην παραγωγή. Ανεξάρτητα από το εάν αυτό γίνεται με αρνητική φορολογία όπως πρότεινε νομίζω ο Milton Friedman, ή σύμφωνα με πρακτικές που πρότειναν οικονομολόγοι όπως ο Robert Theodald, νομίζω ότι όλες οι κοινωνίες υψηλής τεχνολογίας, θα υποχρεωθούν να μετακινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση.

Τέτοια συστήματα, δεν πρέπει να είναι κεντρικά, ελεγχόμενα ή σταθερά. Μπορούν αυτά να διαμορφώνονται δια μέσου του ιδιωτικού τομέα. Μπορούμε να είμαστε δημιουργικοί αλλά και μεθοδικοί. Όμως μέχρις ότου οι χώρες με υψηλή τεχνολογία εξετάσουν σοβαρά το θέμα αυτό, θα αντιμετωπίσουμε εκρηκτικές κοινωνικές συγκρούσεις.

ΕΡΩΤΗΣΗ :   Όμως οι σημερινές επιθέσεις στην κοινωνία σχετικά με προβλέψεις για κοινωνικά μέτρα, δεν μας οδηγούν στην αντίθετη κατεύθυνση ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Δεν είπα τίποτα για κοινωνικές παροχές. Είπα ότι χρειάζεται μια αμοιβή για όλους όσους κάνουν μια συνεισφορά στην παραγωγή. Αυτό είναι διαφορετικό. Δεν είναι το ίδιο όπως ένα σύστημα κοινωνικών παροχών. Και δεν είναι το ίδιο με το σύστημα που πληρώνει μόνο αυτούς που έχουν μια δουλειά. Είναι κάτι διαφορετικό και από τα δύο.

Το σύστημα στο οποίο αναφέρομαι δεν ταιριάζει με καμιά από τις παλιές κατηγορίες, αριστερούς ή δεξιούς , φιλελεύθερους ή συντηρητικούς.

Δεν υποστηρίζω ότι θα πρέπει να ανταμείβονται τα μη-παραγωγικά μέλη μιας κοινωνίας, όπως κάνει μερικές φορές το σύστημα κοινωνικών παροχών.

Υποστηρίζω ότι υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που παράγουν πλούτο και αξίες για την κοινωνία, αλλά που δεν είναι ορατοί στους συμβατικούς οικονομολόγους μας και τους διανοούμενους. Μιλώ για τους παραγωγούς που δεν αναγνωρίζονται. Για παράδειγμα πολλοί καταναλωτές συνεισφέρουν στην παραγωγή εκτός της οικονομίας των ανταλλαγών, όπως εξήγησα στο βιβλίο μου το «Τρίτο Κύμα». Παράγουν πραγματικά προϊόντα και υπηρεσίες για τους εαυτούς τους απαλλάσσοντας την κοινωνία από την ανάγκη να το κάνει. Εκατομμύρια γυναικών εμπίπτουν σ’ αυτή την καζτηγορία. Και συνεισφέρουν με τον τρόπο αυτό αξίες στην ίδια την οικονομία των ανταλλαγών. Ποτέ δεν παρατηρούμε τους εργαζομένους αυτής της κατηγορίας που ονομάζω PROSUMERS ( παραγωγούς για ίδιες ανάγκες).

Επιπλέον, και μέσα στο σύστημα των ανταλλαγών , πολλά «τρίτα μέρη» παράγουν αξίες αλλά δεν αναγνωρίζονται όπως η περίπτωση του τηλεοπτικού σταθμού που βοήθησε στην διεύρυνση της παραγωγής στους αγρούς.

Οι παραγωγοί για ίδιες ανάγκες ( Prosumers ) και αυτοί που συμμετέχουν στην παραγωγή είναι περιπτώσεις αντίθετες ή διαφορετικές από αυτούς που δεν παράγουν. Η συνεισφορά τους όμως στην οικονομία δεν είναι ορατή, επειδή χρησι9μοποιούμαι αρχαία και όχι δίκαια λογιστικά συστήματα.

Δεν υποστηρίζω ότι πρέπει να δίνεται στον καθένα μια κοινωνική παροχή. Υποστηρίζω ότι πρέπει να προσδιορίζεται η αληθινή συνεισφορά στην παραγωγικότητα και να αμείβεται. Στην πραγματικότητα, υποψιάζομαι ότι δεν μπορούμε να επιλύσουμε την κρίση της ανεργίας, μέχρις ότου αντιμετωπίσουμε με επιτυχία αυτό το θέμα.

Επτά πηγές ανεργίας

ΕΡΩΤΗΣΗ : Επιμένετε ότι μετακινούμαστε προς ένα νέο τύπο οικονομίας. Όμως ακόμη αντιμετωπίζουμε το παλαιότερο των προβλημάτων, την ανεργία. Γιατί είναι τόσο διαφορετικό από το ίδιο φαινόμενο από το οποίο υποφέραμε στο παρελθόν ; Και πώς θα το αντιμετωπίσουμε ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Θα μπορούσαμε να έχουμε τον καθένα να εργάζεται σε κάποια θέση εργασίας αν θέλαμε να πληρώσουμε το κόστος. Πόλεμο για παράδειγμα. Είναι μια οικονομική αμφεταμίνη, αλλά όπως κάθε πραγματικότητα, μπορεί να συμπεριλαμβάνει μέσα της και σένα σαν άτομο.

Μπορούμε επίσης να δημιουργήσουμε ψεύτικες θέσεις εργασίας και να πληρώνουμε τους ανθρώπους που θα τις εκτελούν. Η οικονομία μας είναι γεμάτη από θέσεις εργασίας της μορφής αυτής. Οι Σοβιετικοί  είναι μοναδικοί στο να εξασφαλίζουν πλήρη απασχόληση δια μέσου μιας επέκτασης του γραφειοκρατικού συστήματος, που δημιουργεί ψεύτικες θέσεις εργασίας.

Το Δυτικό αντίδοτο για την ανεργία , από την εποχή του Keynes και του Roosvelt είναι  η ανάπτυξη. Αλλά ακόμη και εάν δεν είχαμε OPEC και τον πληθωρισμό να μας στενοχωρεί, μόνο πολιτικές ανάπτυξης δεν εξαφανίζουν τα υψηλά επίπεδα ανεργίας. Και αυτό επειδή το πρόβλημα της ανεργίας δεν είναι μόνο ποσοτικό. Δεν είναι πλέον απλά ένα ερώτημα πόσες θέσεις εργασίας. Είναι τι είδους δουλειές, που, πότε, και ποιοι μπορούν να τις εκτελέσουν. Είναι ένα ποιοτικό θέμα. Εάν δεν αντιμετωπίσει κανείς την ποιοτική διάσταση, δεν είναι δυνατόν να λυθεί το ποσοτικό πρόβλημα.

Η οικονομία απαιτεί περισσότερο διαφορετικές ικανότητες συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη περίοδο, και οι ανάγκες για συγκεκριμένες ικανότητες διαρκώς μεταβάλλονται με επιταχυνόμενους ρυθμούς. Η εργατική δύναμη είναι περισσότερο πολύμορφη. Η ίδια η οικονομία είναι χωρισμένη σε πολλά τμήματα και ρευστή. Στη σημερινή οικονομία δίπλα σε άδειες τσέπες και την κατάθλιψη, βρίσκονται επιχειρήσεις και βιομηχανίες που αναπτύσσονται εκρηκτικά. Σαν αποτέλεσμα, δεν μπορούμε πλέον να επιλύσουμε το πρόβλημα με απλά μέτρα κατά μήκος των συνόρων. Η ανεργία η ίδια είναι πολύπλοκη από τις ίδιες τις πηγές της.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Η άνεργη μητέρα που προσπαθεί να μεγαλώσει τα δύο παιδιά της και ο 50 ετών εργάτης που απολύθηκε από μια βιομηχανία αυτοκινήτων, αισθάνεται το ίδιο ακόμα και αν οι αιτίες είναι διαφορετικές.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ναι, αλλά δεν μπορείς να θεραπεύσεις την ασθένεια με μια απλή συνταγή. Στην πραγματικότητα έχεις να αντιμετωπίσεις περισσότερες από μισή ντουζίνα προσδιορισμένες διαφορετικές ασθένειες. Τοποθετώντας όλες αυτές κάτω από τον ίδιο τίτλο «ανεργία», είναι σαν να θεωρείς τον καρκίνο ως μια και μοναδική ασθένεια.

Και οι περισσότερες από τις συνταγές μας για την ανεργία δεν έχουν κανένα αποτέλεσμα, διότι είναι σαν να βομβαρδίζουμε με ακτινοβολία όλο το σώμα και όχι το άρρωστο τμήμα του.

Το γεγονός είναι ότι μπορώ να προσδιορίσω το λιγότερο επτά διαφορετικές πηγές που τρέφουν το συνολικό πρόβλημα της ανεργίας;.

Πρώτα είναι η δομική ανεργία που αναπτύσσεται σαν αποτέλεσμα τις μετακίνησης από τις επιχειρήσεις «Δευτέρου Κύματος» σε επιχειρήσεις «Τρίτου Κύματος» . Αυτό συμβαίνει σε παγκόσμια κλίμακα. Καθώς οι παλιές παραδοσιακές βιομηχανίες καταρρέουν ή αλλάζουν θέση εγκατάστασης και μετακινούνται σε περιοχές όπως η Ταϋλάνδη και το Μεξικό, αφήνουν πίσω τους τεράστια κενά στις βιομηχανικές οικονομίες και εκατομμύρια ανέργους.

Σαν αποτέλεσμα αυτής της ανατάραξης είναι μια εντατικοποίηση των πιέσεων στο Διεθνές Εμπόριο, αντιζηλίες, αποσταθεροποιήσεις, ξαφνικές αυξήσεις, και καταρρεύσεις στην παγκόσμια αγορά. Αυτό δημιουργεί μια δεύτερη πηγή ανεργίας που συνδέεται με το εμπόριο.

Υπάρχει μια πρόσθετη γενικευμένη πίεση σε εργασίες όπου το τεχνολογικό τους επίπεδο βελτιώνεται, και χρειάζονται λιγότεροι και λιγότεροι εργαζόμενοι για να εξασφαλίσουν ένα συγκεκριμένο επίπεδο παραγωγής. Αυτή είναι η γνωστή και πολυσυζητημένη τεχνολογική ανεργία.

Υπάρχει ανεργία σαν αποτέλεσμα καθαρά τοπικών και περιφερειακών συνθηκών – τοπική υπερπαραγωγή, αλλαγές στις προτιμήσεις των καταναλωτών, συγχωνεύσεις επιχειρήσεων, οικολογικά προβλήματα κλπ. Ας ονομάσουμε την πηγή αυτή «κανονική ανεργία».

Υπάρχει επίσης ένα υψηλότερο απ’ ότι το συνηθισμένο επίπεδο «ανεργία τριβής», η αναπόφευκτη φυσιολογικά ανεργία ατόμων που μετακινούνται από τη μια θέση εργασίας σε άλλη. Όσο γρηγορότερα μεταβάλλονται οι καταστάσεις, όσο επιταχύνονται οι αλλαγές, τόσο υψηλότερη τείνει να είναι η ανεργία τριβής. Και οι ρυθμοί των μεταβολών σήμερα τείνουν να είναι πολύ υψηλοί.

Υπάρχει επίσης ανεργία που οφείλεται κυρίως στο σύνολό της στην κατάτμηση της πληροφόρησης. Καθώς η διαίρεση της εργασίας γίνεται ολοένα και περισσότερο σαφής, υπάρχουν ολοένα και λιγότερο θέσεις εργασίας που μπορούν να εκτελεσθούν από διάφορα άτομα που θα εναλλάσσονται στις θέσεις εργασίας. Το πρόβλημα της αντιστοίχισης συγκεκριμένων ικανοτήτων σε συγκεκριμένους εργασιακούς στόχους που ήταν σχετικά εύκολο όταν οι περισσότεροι εργαζόμενοι εκτελούσαν δουλειές ρουτίνας, δηλαδή δουλειές που θα μπορούσαν να εκτελεσθούν από πολλούς που άλλαζαν θέσεις εργασίας, γίνεται κατά πολύ δυσκολότερο. Αυτό απαιτεί ένα πολύ ανωτέρου επιπέδου σύστημα πληροφόρησης συγκριτικά με αυτό που ισχύει σήμερα. Μέχρις ότου δημιουργηθεί, μπορεί να αναμένουμε σοβαρά επίπεδα ανεργίας της πληροφόρησης.

Τελικά υπάρχει η ανεργία που ονομάζω ιατρογενή ανεργία, η ανεργία που δημιουργείται χωρίς να επιδιώκεται από λαθεμένες και άσχημες Κυβερνητικές επιλογές, που συχνά είναι οι πολιτικές με στόχο να αυξήσουν την απασχόληση.  Υποψιάζομαι ότι ένα πολύ σημαντικό ποσοστό της ανεργίας εκτός της δομικής ανεργίας, πηγάζει από αυτήν την αιτία. Είναι ασθένεια που δημιουργείται από τον ιατρό και μπορεί να σε σκοτώσει. Δυστυχώς για τους πολιτικούς, τους ιατρούς και τους οικονομολόγους, δεν προβλέπεται ποινική δίωξη για κακές πρακτικές.

Θα μπορούσαμε να καταγράψουμε πολλές πηγές ανεργίας. Όλες αυτές αλληλοεπικαλύπτονται και διασταυρώνονται. Έκανα αυτή την καταγραφή μόνο για να επισημάνω την άποψη ότι η ανεργία δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα. Υπάρχουν πολλά αλληλοσυνδεόμενα προβλήματα, και η πολυπλοκότητα είναι τεράστια.

Ας σκεφθούμε για παράδειγμα ότι όταν λέμε ότι η τεχνολογία μπορεί να δημιουργήσει ανεργία, βλέπουμε μόνο ένα από τα αποτελέσματά της. Μπορεί επίσης να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας σε άλλα σημεία του οικονομικού συστήματος, και συνήθως το κάνει.

Στην πραγματικότητα, ακόμη και η ανεργία αυξάνει την εργασία…. Δημιουργεί θέσεις εργασίας για κοινωνικούς λειτουργούς, ιατρούς και αστυνομικούς. Αλλάζει το επίπεδο των μισθών σε συγκεκριμένες βιομηχανίες, και μπορεί να δημιουργεί νέες ευκαιρίες για εξεύρεση εργασίας σε χαμηλότερα μισθολογικά επίπεδα.

Το κάθε τι που κάνουμε έχει πολλαπλές επιπτώσεις, που η κάθε μια έχει δευτερεύουσα , τριτεύουσα κλπ. σημασία. Καθώς το σύστημα απομαζικοποιείται και γίνεται περισσότερο πολύπλοκο, τα μοντέλα που υπάρχουν ( οικονομικά,  κοινωνικά κλπ.) χάνουν οποιαδήποτε δύναμη είχαν κάποτε.

Σε κάθε περίπτωση, η ιδέα ότι η «ανεργία» είναι ένα απλό απομονωμένο πρόβλημα που είναι ποσοτικό, ξεχωριστά από την ποιοτική διάσταση, είναι μια τυπική ξεπερασμένη ιδέα της βιομηχανικής εποχής. Βασίζεται στην υπόθεση ότι ακόμη λειτουργούμε και αναφερόμαστε στα πλαίσια του παραδοσιακού συστήματος της μαζικοποιημένης οικονομίας.

Όπως η ίδια η οικονομία, η ανεργία διαφοροποιείται με αυξητικές τάσεις όσον αφορά τις αιτίες της, και αντίστοιχα πολλαπλασιάζονται τα πιθανά είδη θεραπείας. Η κάθε μια από αυτές τις μορφές πρέπει να αντιμετωπισθεί με τις δικές της απαιτήσεις.

Προσπαθούμε ακόμη να αντιμετωπίσουμε την ασθένεια της ανεργίας με αντιβιοτικά μεγάλου φάσματος μάλλον, παρά με έξυπνες συνταγές που να στοχεύουν στην αντιμετώπισή της κάθε περίπτωσης χωριστά.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Και ποιές  θεωρείται απ’ όλες αυτές τις πηγές ανεργίας ως τις περισσότερο σημαντικές ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Την ανεργία που δημιουργείται από τη δύση των βιομηχανιών «Δευτέρου Κύματος» και την εμφάνιση νέων, που η λειτουργία τους βασίζεται σε νέες ικανότητες, πολιτιστικές δομές, και πιστεύω. Η ανεργία αυτή είναι η Δομική ανεργία.

Στις κλασσικές περιόδους οικονομικής ύφεσης, οι βιομηχανίες, οι επιχειρήσεις και τα γραφεία έκλιναν, οι άνθρωποι δυστυχούσαν, μέχρις ότου οι ίδιες πακιές βιομηχανίες και τα γραφεία άνοιγαν ξανά με τις ίδιες παλιές θέσεις εργασίας. Σήμερα, σε πολλές περιπτώσεις, οι παλιές βιομηχανίες, οι παλιές επιχειρήσεις και τα ανάλογα γραφεία που θα κλείσουν, δεν θα ανοίξουν ποτέ ξανά. Και εάν αυτό συμβεί, οι μεγαλύτερες πιθανότητες είναι ότι δεν θα προσφέρουν ξανά τις ίδιες θέσεις εργασίας. Για το λόγο αυτό οι παλιές συνταγές δεν είναι αποτελεσματικές. Ούτε οι μονεταριστικές συνταγές.   Ούτε οι συνταγές του Keynes , ούτε του Friedman , ούτε του Galbraith. Ούτε κάθε απλό πρόγραμμα που βασίζεται σε ιδεολογική καθαρότητα, στην ελεύθερη επιχείρηση, στην Εθνικοποιημένη, στον έλεγχο των εργαζομένων, σε οτιδήποτε.

Επανεξοπλισμός του πνεύματος

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ρεαλιστικά λοιπόν σκεπτόμενοι, θα είμαστε ποτέ ικανοί να ξανατοποθετήσουμε σε θέση εργασίας αυτόν που σήμερα είναι άνεργος σαν αποτέλεσμα της δομικής ανεργίας ;  Τους εργάτες σιδήρου, τους κλωστοϋφαντουργούς, τους εργάτες στις βιομηχανίες αυτοκινήτων, για να μην αναφερθώ στα εκατομμύρια των εργαζομένων που δεν είχαν δουλειά από την αρχή ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Για να είμαι ρεαλιστής, θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς τους εργαζομένους δεν θα ξανααπορροφηθούν στις παλιές δουλειές τους – ή σε κάποια δουλειά στην οικονομία του «Δευτέρου Κύματος», και οι περισσότεροι από αυτούς τους εργαζομένους δεν διαθέτουν τα απαραίτητα εφόδια για τις νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται στην οικονομία του «Τρίτου Κύματος».  Αυτό σημαίνει ένα από τα δύο : Συνταξιοδότηση, ή επανεκπαίδευση.

Η ανεργία είναι από μια πλευρά επιβαλλόμενη συνταξιοδότηση.  Όμως καμιά σύγχρονη κοινωνία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το βάρος μεγάλου αριθμού απολυμένων, εγκαταλειμμένων να ζήσουν με τους δικούς τους ισχνούς πόρους. Η μαζική ανεργία χωρίς κάποιας μορφής επιχορήγησης ή παροχών, θα δημιουργήσει μια επικίνδυνη πολιτική αστάθεια που γνωρίζει ο καθένας. Συνεπώς το πραγματικό ερώτημα είναι, πώς θα εξασφαλιστούν οι απαραίτητοι πόροι για τη συνταξιοδότηση μεγάλου αριθμού εργαζομένων από την εργατική δύναμη.

Θα μπορούσαμε να πιέσουμε τις επιχειρήσεις να στηρίξουν το πλεόνασμα των δικών τους εργαζομένων με μείωση των κερδών τους. Όμως οι βιομηχανίες και οι επιχειρήσεις στις οποίες παρατηρούνται οι περισσότερες απολύσεις είναι αυτές με τα χαμηλότερα κέρδη, και στην πραγματικότητα ορισμένες είναι ήδη σε κατάσταση πτώχευσης. Έτσι εάν τις υποχρεώσουμε να στηρίξουν σε μόνιμα βάση το επιπλέον εργατικό τους δυνηαμικό, θα χρεώσουν απλά το κόστος στους καταναλωτές με αύξηση των τιμών ( και περαιτέρω μείωση της ανταγωνιστικότητάς τους και της δυνατότητάς τους για επιβίωση ).

Εναλλακτικά, μπορούμε να χρεώσουμε το κόστος στην κοινωνία υποχρεώνοντας την Κυβέρνηση να τους πληρώσει. Στην περίπτωση αυτή το κόστος χρεώνεται και πάλι στους πολίτες, με μορφή φόρων. Σε οποιαδήποτε περίπτωση το κόστος κατανέμεται στο κοινό, και το μέγεθος του κόστους αυτού μπορεί να είναι τεράστιο.

Για το λόγο αυτό η άλλη εναλλακτική λύση – η επανεκποαίδευση- θα πρέπει να χρησιμοποιείται  όπου είναι δυνατόν. Πιστεύω ότι στην πραγματικότητα είμαστε στο στάδιο να εμπλακούμε σε διαδικασίες κατάρτισης και επανακατάρτισης σε τρομακτική κλίμακα. Όλες οι κοινωνίες που χρησιμοποιούν υψηλή τεχνολογία, θα πρέπει να διαθέσουν πόρους για τη δραστηριότητα αυτή, ανεξάρτητα από το εάν ο στόχος αυτός ικανοποιείται από τον ιδιωτικό τομέα, το εκπαιδευτικό σύστημα, το στρατό, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, ή όλα αυτά ταυτόχρονα.

Η αναγνώριση αυτή είναι ακριβώς ένας προσδιορισμός των δυνάμεων που διαμορφώνονται. Πρόσφατα είχαμε μια έκθεση που υποβλήθηκε στο Κονγρέσσο των Η.Π.Α. που υποστηρίζει ότι η έλλειψη μιας στρατηγικής για επανακατάρτιση , «είναι ένα βασικό εμπόδιο για την ανανέωση της Αμερικανικής Οικονομίας». Είχα την ευκαιρία να συζητήσω λεπτομερώς με πολύ υψηλόβαθμους του Λευκού Οίκου, και ειπώθηκε ότι ακόμη και κάτω από μια Κυβέρνηση προσανατολισμένη σε πολιτική ελεύθερης αγοράς, θα αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ότι κάτι πρέπει να γίνει σχετικά με το θέμα αυτό.

Το πρόβλημα είναι ότι όταν μιλώ για κατάρτιση και επανακατάρτιση, για θέσεις εργασίας σε επιχειρήσεις και βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος», μιλώ για κάτι περισσότερο από ανάπτυξη απλών επαγγελματικών ικανοτήτων.

Οι νέες επιχειρήσεις και βιομηχανίες λειτουργούν σε ένα διαφορετικό πολιτιστικό πλαίσιο ή δημιουργούν ένα νέο, δημιουργούν νέες αξίες, δημιουργούν κίνητρα για νέες στάσεις ως προς τη ζωή, καθώς και τρόπο ζωής.  Έτσι, για τον άνεργο εργάτη από τη βιομηχανία σιδήρου για παράδειγμα, το άλμα από την υψικάμινο σε μια βιομηχανία ή επιχείρηση νέων τεχνολογιών θα είναι πάρα πολύ δύσκολο. Είναι πολιτιστικό άλμα, καθώς επίσης και μια αλλαγή στις επαγγελματικές γνώσεις και δεξιότητες που απαιτούνται.

Η κατάρτιση από μια άποψη είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. Δεν γνωρίζουμε πώς να την πραγματοποιήσουμε με αποτελεσματικότητα. Και φαίνεται να είναι πολύ ακριβή. Όμως είναι πιο φθηνή από το να ρίξουμε αυτούς τους εργαζομένους που χάνουν τη δουλειά τους στην ανέχεια και να επιχορηγούμε τη μόνιμη συνατξιοδότησή τους.

Μέχρις ότου αρχίσουμε να βοηθούμε αυτούς που διαδοχικά και σταδιακά εκτοπίζονται από την αγορά εργασίας – να τους βοηθήσουμε να ενταχθούν στο νέο πολιτισμό και τη νέα οικονομία- , θα συνεχίσουμε να σχίζουμε την κοινωνία σε κομμάτια.

Η Ευθανασία για τις επιχειρήσεις και τις βιομηχανίες που πεθαίνουν

ΕΡΩΤΗΣΗ : Εάν έχετε δίκιο  και αντιμετωπίζουμε μια βασική ανακατασκευή της οικονομίας, τι μπορούμε να κάνουμε για να διευκολύνουμε τη μεταβολή ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Μακροπρόθεσμα , θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως πραγματικότητα το γεγονός ότι δεν θα έχει ο καθένας δουλειά –εάν μ’ αυτό εννοούμε μια κανονική, πληρωνόμενη , παραγωγική δουλειά, όπως την γνωρίζουμε στην οικονομία των ανταλλαγών - . Σταδιακά, μπορεί να χρειασθεί να εξερευνήσουμε το PROSUMING , την παραγωγή για ίδιες ανάγκες μάλλον, παρά για πούλημα ή για πολυτέλεια .

Υπάρχουν τρόποι με τους οποίους μπορούμε να αυξήσουμε δραματικά την παραγωγή για ίδιες ανάγκες. Προσφέροντας νέα εργαλεία, υλικά, κοινωνική και πολιτική υποστήριξη για τους παραγωγούς αυτούς ( PROSUMERS ) παράλληλα με κάποιας μορφής οικονομική υποστήριξη.

Τέτοιου είδους πολιτικές φαίνονται σήμερα ουτοπιστικές. Όμως θα είναι στην κορυφή του πολιτικού θεματολογίου πολύ γρήγορα. Εν τω μεταξύ υπάρχουν πολλά συμβατικά πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς. Δυστυχώς δεν κάνουμε ούτε αυτά.

Ας αναφερθούμε για παράδειγμα στην Προεδρία του Κάρτερ στο μέσο της δεκαετίας του 1970, ή το Βρετανικό Εργατικό Κόμμα όταν ήταν στην  εξουσία, ή τα αριστερά και φιλελεύθερα κόμματα σε οποιαδήποτε από αυτές τις χώρες. Έχουν βασικά αγνοήσει τις βιομηχανίες και τις επιχειρήσεις του «Τρίτου Κύματος» και είχαν αφιερωθεί στο να εξασφαλίσουν την επιβίωση της παλιάς οικονομίας του «Δευτέρου Κύματος».

Στις Η.Π.Α. προσπαθούμε να εγγυηθούμε τη λειτουργία της Crysler . Στο Ηνωμένο βασίλειο Εθνικοποιήθηκε η Βρεττανική Leyland. Στη Γαλλία, τη Γερμανία και άλλες Δυτικές Ευρωπαϊκές χώρες, κάνουμε το ίδιο. Προσπαθούμε να διατηρήσουμε τους Μάνατζερς, τα συνδικάτα, και τους κατόχους μετοχών αυτών των παραδοσιακών βιομηχανιών, ευτυχείς. Είναι χαζή οικονομική πολιτική. Είναι τυφλή σχετικά με την ανακατασκευή που γίνεται στην οικονομία. Και είναι επίσης μια κατασπατάληση ανθρώπινων ζωών και προσπάθειας.

Σε ένα σημείο στη συζήτηση σχετικά με τη Leyland υπολόγισα ότι η Βρετανική Κυβέρνηση ήθελε να ξοδέψει ένα ποσό ισοδύναμο με επτά χρόνια μισθούς για κάθε εργαζόμενο στη  Leyland  , μόνο και μόνο για να διατηρήσει τη Leyland σε λειτουργία και στην αγορά του αυτοκινήτου. Σε μένα φαίνεται ότι διαθέτοντας τα χρήματα αυτά σε κατάρτιση, νέες τεχνολογίες και άλλες κατάλληλες μορφές υποστήριξης, ότι οι εργαζόμενοι αυτοί θα μπορούσαν να αναδιοργανώσουν τις επαγγελματικές τους δράσεις και την κοινωνική τους ζωή σε μια περίοδο επτά ετών, κατά τρόπο ώστε να μην εξαρτώνται πλέον από το να κατασκευάζουν αυτοκίνητα. Η Βρετανία θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες υγιείς βιομηχανίες και κοινωνίες.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Στοιχειωδώς προτείνεται ότι θα πρέπει συνειδητά να διαχειρισθούμε τις απηρχαιομένες βιομηχανίες που πεθαίνουν και να τις μετατρέψουμε σε νέες του «Τρίτου Κύματος» σαν ένα θέμα Κυβερνητικής πολιτικής μάλλον, αντί να αφήσουμε τις δυνάμεις της αγοράς να ρυθμίσουν το θέμα, ένα είδος προσεκτικής ευθανασίας για τις βιομηχανίες που πεθαίνουν  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ναι. Χρειάζεται να είμαστε ιδιαίτερα επιλεκτικοί ακόμη και για την προσωρινή υποστήριξη των βιομηχανιών που πεθαίνουν, αλλά θα έβλεπα κάποιες εξαιρέσεις.

Για παράδειγμα εάν το κλείσιμο μιας βιομηχανίας θα καταστρέψει μια περιοχή συνολικά, μπορεί να πρέπει να αποφασίσουμε να εξασφαλίσουμε μια περίοδο πέντε (5) ετών προκειμένου να μειώσουμε τις ταλαντώσεις από τις επιδράσεις.

Μπορεί να θέλουμε να διατηρήσουμε συγκεκριμένες επιχειρήσεις σε λειτουργία για άλλους λόγους, σαν μια βάση γρήγορης επέκτασης σε περίπτωση Εθνικού ή Διεθνούς άμεσου κινδύνου. Δεν μπορώ για παράδειγμα να δω τις Η.Π.Α. να επιτρέψουν στον εαυτό τους να εξαρτηθούν καθ’ ολοκληρίαν από τη Διεθνή αγορά για σίδηρο ή βαρειά οχήματα. Θα είναι ανόητο να γίνει αυτό. Συνεπώς μπορεί να πρέπει να θέλουμε να φυλάξουμε ορισμένες συγκεκριμένες επιχειρήσεις ή βιομηχανίες να λειτουργούν για κοινωνικούς ή άλλους λόγους.

Γνωρίζω τα επιχειρήματα εναντίον αυτής της πολιτικής, και δεν είναι όλα βλακώδη. Οι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς έχουν ένα ουσιαστικό επιχείρημα όταν ρωτούν εάν οι πολιτικές αποφάσεις είναι καλύτερες από αυτές που παίρνονται και οδηγούν στο ιδιωτικό οικονομικό κέρδος. Κοίταξε τη Γαλλο-Βρετανική απόφαση να κατασκευασθεί το Concorde. Κοίταξε το Κονγρέσσο που δαπανά δισεκατομμύρια σε συνθετικά καύσιμα ενώ η παγκόσμια τιμή του πετρελαίου μειώνεται. Εάν μια φορά οι επενδυτικές αποφάσεις γίνουν πολιτικές, κάθε ομάδα ενδιαφερόντων χρησιμοποιεί υψηλές ταχύτητες. Ακόμη, ηυ βιομηχανική πολιτική αποδίδει καλύτερα όταν μια χώρα έχει να ακολουθήσει ένα ξεκάθαρο μοντέλο. Σήμερα, η λήψη των αποφάσεων είναι πολύ δύσκολη διαδικασία.  Δυστυχώς με το να αφήνει κανείς τα πράγματα σε αόρατα χέρια, η κατάσταση δεν λειτουργεί επίσης.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Αυτό απευθύνεται κατ’ ευθείαν στο πρόσωπο της ελεύθερης αγοράς ή όχι ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Δεν είμαι ένας καθαρός υποστηρικτής της ελεύθερης αγοράς. Πιστεύω ότι η ελεύθερη αγορά ( που ποτέ δεν είναι στην πραγματικότητα ελεύθερη ) είναι ένα θαυμάσιο σύστημα κανόνων με το μεγάλο πλεονέκτημα ότι ξεχωρίζει σε κάποιο βαθμό το λιγότερο την οικονομική από την πολιτική ισχύ.

Η αγορά είναι επίσης ένας τρόπος για να αποκεντρώσεις σε μεγάλο βαθμό οικονομικές αποφάσεις. Νομίζω ότι μπορούμε να κάνουμε περισσότερο δημιουργική χρήση των μηχανισμών της αγοράς για να αντιμετωπίσουμε κοινωνικά προβλήματα όπως η ανεργία, η καταστροφή του ποεριβάλλοντος, η φροντίδα των ηλικιωμένων, η μόλυνση της ατμόσφαιρας κλπ. συγκριτικά με αυτά που κάνουμε σήμερα.

Αλλά κάθε σύστημα έχει τα όριά του, αυτό είναι μέρος του ορισμού ενός συστήματος. Οι διαθέσεις μας και οι απόψεις μας σχετικά με τους μηχανισμούς της αγοράς δεν πρέπει να είναι θεολογικές. Η αγορά δεν είναι μια θρησκεία, είναι ένα εργαλείο. Και κανένα εργαλείο δεν κάνει τα πάντα. Κοίταξέ το σε σχέση με το πρόβλημα της σημερινής ανεργίας. Δεν θα έπρεπε να διστάσουμε να χρησιμοποιήσουμε Δημόσιους πόρους δημιουργικά για να λύσουμε το πρόβλημα συγκεκριμένων βιομηχανιών του «Δευτέρου Κύματος»; Ο αντικειμενικός στόχος δεν θα πρέπει να είναι να διατηρήσουμε τις επιχειρήσεις αυτές σε λειτουργία, ούτε να πληρώσουμε αποζημιώσεις στους Μάνατζερς και στους εργαζόμενους, αλλά να θέσουμε σε κίνηση μια διαδικασία βιομηχανικής και περιφερειακής μετατροπής .

Ο όρος κλειδί είναι η Μετατροπή, και όχι η Υποστήριξη.  Δεν θα πρόσφερα ένα δολάριο σε μια βιομηχανία που φθίνει εκτός εάν και μέχρις ότου η βιομηχανία συμφωνήσει να καταστρώσει ένα σχέδιο για μετατροπή από την παρούσα μορφή τεχνολογικής της υπόστασης και των προϊόντων που παράγει , σε νέα σε σημαντικό βαθμό προϊόντα με νέα τεχνολογική βάση, μαζί με σχέδια για επανακατάρτιση σε βάθος των Μάνατζερς και της εργατικής της δύναμης.

Μια πρόσφατη έρευνα του Business Week ρωτούσε κατά πόσο θα πρέπει να επιτραπεί στις βιομηχανίες που πεθαίνουν, «να βυθισθούν ή να κολυμπήσουν». Το περιοδικό παρουσίασε με ευχαρίστηση ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί ( σε ποσοστό 56% ) υποστήριξαν την ελεύθερη αγορά ( βύθισμα ή κολύμπι) , και όχι την υποστήριξη με εγγυήσεις.

Όμως αυτά δεν είναι οι μόνες εναλλακτικές λύσεις. Η διαδικασία αυτή είναι απλοποιημένη. Αυτό που απαιτείται δεν είναι η πολιτική της τυφλής επιβίωσης του ισχυρότερου ούτε η τυφλή υποστήριξη στους πάντες. Αυτό που χρειάζεται είναι υποστήριξη και βοήθεια για τη ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ.

Η μετατροπή δεν είναι νέα ιδέα. Έγιναν σπουδαίες συζητήσεις σχετικά με τι πρέπει να γίνει για το θέμα αυτό στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν θέλαμε να μετατρέψουμε την οικονομία από οικονομία πολέμου, σε οικονομία ειρήνης στις Η.Π.Α. Πιο πρόσφατα, όταν στους εργαζομένους στην εταιρεία LUCAS AEROSPACE στη Μ.Βρετανία είχε ειπωθεί ότι θα αντιμετωπίσουν απολύσεις σαν αποτέλεσμα της μείωσης των στρατιωτικών παραγγελιών, σχεδίασαν προτάσεις για εναλλακτικά προϊόντα που θα μπορούσαν να παραχθούν με την ίδια περίπου τεχνολογία και την ίδια εργατική δύναμη. Όπως το καταλαβαίνω, σχεδίασαν λεπτομερειακά σχέδια για μετατροπή σε παραγωγή προϊόντων για «μεταφορές ατόμων» και για παραγωγή ιατρικών ηλεκτρονικών προϊόντων.

Η διαδικασία στην εταιρεία LUCAS «βάλτωσε» σε κατηγορίες μεταξύ ενός δογματικού συνδικάτου και μιας ανάλογα δογματικής διοίκησης της εταιρείας. Αλλά είναι μια διδακτική περίπτωση. Μας παρουσιάζει μια σειρά πιθανοτήτων. Και υπογραμμίζει ότι η σχεδίαση για τη μετατροπή, για να είναι πετυχημένη και να λειτουργήσει, δεν μπορεί να γίνει μόνο από τις επιχειρήσεις. Αυτό που χρειάζεται είναι μια στρατηγική που θα σχεδιασθεί από κοινού, από τις βιομηχανίες και τις επιχειρήσεις, από τα συνδικάτα, από τους εργαζόμενους ( όχι τους ίδιους που εκφράζουν τα συνδικάτα ), μαζί με τους εκπροσώπους των προμηθευτών και των καταναλωτών και των ενώσεων του κοινού που αποτελεί την κοινωνία στην οποία θα λειτουργήσει.

Η μετατροπή πρόκειται να είναι μια λέξη κλειδί στο οικονομικό μας λεξιλόγιο στο άμεσο μέλλον.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Από μια άποψη προτείνετε ότι ο καθένας που επηρεάζεται θα πρέπει να έχει λόγο στη διαδικασία της μετατροπής, όχι μόνον οι ιδιοκτήρες και οι Μάνατζερς αλλά επίσης οι εργαζόμενοι, οι καταναλωτές, και αυτοί που ζουν σε μια συγκεκριμένη κοινωνία ; Σήμερα ακούμε ολοένα και περισσότερο συζητήσεις σχετικά με το ότι η Κυβέρνηση και οι μεγάλες επιχειρήσεις συζητούν μαζί για να σχεδιάσουν τη Βιομηχανική πολιτική. Όλη η εργασία σας δείχνει μια αμφιβολία σχετικά με τη σχεδίαση. Από τη μια πλευρά στο βιβλίο σας ( The future shock- το σοκ του μέλλοντος), έχετε υποστηρίξει την ανάγκη για μακροπρόθεσμη στρατηγική. Όμως δίνετε επίσης έμφαση στην αποκέντρωση και στην ποικιλία. Δεν υπάρχει μια αντίφαση στη σκέψη σας ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Προσπάθησα να εξηγήσω στο τέλος του βιβλίου μου ( The future shock) , τη διαφορά μεταξύ του βιομηχανικού τύπου ( Industrial Style) , κεντρικού τύπου (Centralized Style ) από την κορυφή προς τα κάτω, γραφειοκρατικού τύπου ( Bureacratic planning) , και ενός περισσότερο ανοικτού, δημοκρατικού, αποκεντρωμένου τύπου, που το ονομάζω «συμμετοχική δημοκρατία».

Καθώς η οικονομική κρίση βαθαίνει, αισθάνομαι έντονη υποστήριξη της ιδέας για στρατηγικό σχεδιασμό. Όμως δεν μπορώ να πω ότι μου αρέσει η κατεύθυνση προς την οποία κινούμαστε.

Αυτό που ακούω καθώς συνομιλώ με μέλη Διοικητικών Συμβουλίων και κορυφαίους Μάνατζερς των μεγαλύτερων επιχειρήσεών μας, είναι μεγαλύτερη αποδοχή της ανάγκης για σχεδίαση, που δεν θα πρέπει να περιορισθεί στις επιχειρήσεις. Στις Η.Π.Α. για παράδειγμα γίνονται συζητήσεις με αυξανόμενους ρυθμούς για το Ιαπωνικό μοντέλο σχεδίασης ή το Γαλλικό, ή της Δυτικής Γερμανίας. Το βρίσκω ειρωνικό αφού αυτές οι χώρες αντιμετωπίζουν επίσης μεγάλες δυσκολίες , και μου φαίνεται ότι αυτό που θεωρείται «προηγμένη σκέψη», είναι στην πραγματικότητα μια «ωραιοποίηση» ξεπερασμένων μοντέλων.

Σήμερα οι Αμερικανικές εφημερίδες είναι γεμάτες από δηλώσεις από χρηματιστές, οικονομολόγους, επαναστατικούς, θεωρητικούς, και ανώτερους αξιωματούχους πολυεθνικών επιχειρήσεων που διακηρύσσουν την αρμονία Κυβέρνησης / επιχειρήσεων. Ορισμένες φορές οι περισσότερο ανοιχτόμυαλοι , και με παγκόσμια εμπειρία Μάνατζερς, δηλώνουν ότι τα εργατικά συνδικάτα θα πρέπει να προσκληθούν επίσης και να συμμετέχουν στη διαδικασία σχεδίασης.

Αυτά τα θέματα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα υποστηριχθούν στην Ουάσιγκτων, ανεξάρτητα από το ποιά Διαχείριση θα έχει την εξουσία. Οι μεγάλες εταιρείες το θέλουν. Η Κυβέρνηση το θέλει, ανεξάρτητα από το εάν το λέει ή όχι. Και τα συνδικάτα, ο φτωχός τρίτος, όταν συννεφιάζει θέλει να είναι στο τραπέζι.

Παρά το γεγονός ότι αυτό μπορεί να είναι περιορισμένο πλεονέκτημα συγκριτικά με τις ανοησίες που γίνονται σήμερα, με φοβίζει όμως παράλληλα, διότι είναι ένα είδος τριμερούς συνασπισμού  ( trilateralism). Είναι στην πραγματικότητα ένας παλιάς μορφής συνασπισμός που χρησιμοποιούσαν και έπαιζαν οι φασίστες την περίοδο του 1920.

Υπάρχουν πολλά πράγματα που είναι λανθασμένα και επικίνδυνα σχετικά με αυτό το μοντέλο. Πρώτον, δεν νομίζω ότι είναι λειτουργικό σε Εθνική κλίμακα, στην πολύπλοκη απομαζικοποιημένη οικονομία που κατασκευάζεται. Δεύτερον βασίζεται στην αλαζονική υπόθεση ότι εάν οι εταιρείες και τα συνδικάτα ( που στις Η.Π.Α. αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 25% της εργατικής δύναμης και πολλές φορές με μη-Δημοκρατικές διαδικασίες) και η Κυβέρνηση είναι μαζί, ότι ο καθένας αντιπροσωπεύεται.  Στην πραγματικότητα, κανείς δεν αισθάνεται πλέον ότι αντιπροσωπεύεται, και αντιπροσωπεύεται ελάχιστα από αυτούς τους γιγάντιους οργανισμούς.

Όμως το τρίτο πρόβλημα είναι  ακόμη βαθύτερο. Είναι αυτό που όταν ο τριμελής συνασπισμός λειτουργεί, καταντά να είναι μια ιδιαίτερα συντηρητική δύναμη.

Οι εταιρείες σε έναν αδύνατο βιομηχανικό τομέα θέλουν να παραμείνουν σε λειτουργία. Τα συνδικάτα θέλουν θέσεις εργασίας, και εξασφάλιση των συνδρομών των μελών τους. Έτσι θέλουν η βιομηχανία που παράγει άχρηστα προϊόντα να συνεχίσει να λειτουργεί, ακόμα και αν κανένας στον κόσμο δεν τα θέλει. Η Κυβέρνηση δεν θέλει να εναντιωθεί στους άλλους δύο, και αν μπορεί το αποφεύγει. Έτσι η παραγωγή άχρηστων προϊόντων συνεχίζει να υφίσταται επ’ άπειρον, και γίνονται ναρκωτικά της οικονομίας.

Για το λόγο αυτό, αν υπάρξει κάποιος σχεδιασμός, πρέπει να αποτελείται από μικρά κομμάτια, με συμμετοχή πολλών ομάδων. Τους καταναλωτές, τους προμηθευτές, τους Δημόσιους οργανισμούς, ίσως τις φυλετικές, σεξουαλικές , και επαγγελματικές ομάδες και άλλες μορφές κοινωνικών ομάδων, με τη βασική σχεδίαση να γίνεται σε τοπικό επίπεδο, κατά τομείς της οικονομίας, κατά περιφέρειες, παρά σε Εθνικό επίπεδο. Η σχεδίαση χρειάζεται να γίνεται σε μακροπρόθεσμη όχι βραχυπρόθεσμη βάση, και χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη της όλους τους μη-οικονομικούς συντελεστές, όπως η οικολογία και η ποιότητα εργασίας. Όμως λέγοντας αυτά, είναι τίμιο να δεχτείς ότι κανείς δεν γνωρίζει πώς να το κάνει αυτό καλά, χωρίς να τυλιχθούμε σε ένα κομμάτι χαρτί.

Έγιναν πολλά πειράματα σε τοπική βάση. Ορισμένα είναι ελπιδοφόρα. Τα νέα εργαλεία επικοινωνίας όπως οι τηλεπικοινωνίες που επιτρέπουν αλληλεπιδράσεις, δημιουργούν νέες δημιουργικές προοπτικές. Αλλά δεν έχουμε λύσει το πρόβλημα πώς να ορίσουμε και να επαναπροσδιορίζουμε συνεχώς τους σχετικούς κατά περίπτωση ψηφοφόρους, πώς να τους οργανώσουμε νομοθετικά, πώς να συνδέσουμε τη συνολική διαδικασία με τη διαδικασία προϋπολογισμού και τη φορολογία, χωρίς τα οποία ο όλος σχεδιασμός παραμένει χωρίς νόημα. Με λίγα λόγια πρέπει να ανακαλύψουμε τις μεθόδους και τα οργανωτικά σχήματα που θα εξασφαλίσουν μια αληθινή συμμετοχική Δημοκρατία.

Δεν νομίζω ότι έχω απαντήσεις για όλα, και ναι, υπάρχουν αντιφάσεις. Όμως ένα πράγμα είναι σε μένα ξεκάθαρο. Δεν μπορούμε να πάμε προς τα πίσω.  Ακόμη και αν αυτό σημαίνει μια μάχη με τις βιομηχανίες «Δευτέρου Κύματος» και τα συνδικάτα, χρειάζεται να δόσουμε έμφαση στην ανάπτυξη της οικονομίας «Τρίτου Κύματος». Νομίζω ότι χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε επιλεκτικά φορολογικούς συντελεστές, και μια ποικιλία άλλων μέσων για να βοηθηθεί η επιτάχυνση ανάπτυξης και η διεύρυνση των νέων βιομηχανιών. Οφείλουμε να ενθαρρύνουμε την έρευνα και την ανάπτυξη. Να εξασφαλίσουμε δάνεια για μικρές επιχειρήσεις σ’ αυτούς τους τομείς. Να τοποθετήσουμε μικροϋπολογιστές με εκπαιδευτές σε κάθε σχολική τάξη και στα μαγαζιά βιτρίνας σε κάθε γειτονιά, σε κάθε γκέτο.

Να επιδιορθώσουμε δραματικά και να επιμεληθούμε το εκπαιδευτικό μας σύστημα, και να διατηρήσουμε παρά να χαλαρώσουμε τον έλεγχο της προστασίας του περιβάλλοντος. Αυτά έμμεσα ωφελούν τις προηγμένες βιομηχανίες «Τρίτου Κύματος» και βοηθούν την μετάβαση στη νέα κατάσταση, επειδή οι νέες βιομηχανίες με κάποιες εξαιρέσεις τείνουν να είναι περισσότερο καθαρές και να απαιτούν την κατανάλωση λιγότερης ενέργειας απ’ ότι οι παλιές. Αν διατηρηθεί η κρίση θα χάσουμε όλα όσα έχουμε.

Επιπλέον των παραπάνω και της ανάγκης για μαζική επανακατάρτιση, μπορεί να χρειασθούμε επιχορηγήσεις – απ’ ευθείας ή διοχετευομένων δια μέσου των ιδιωτικών επιχειρήσεων – για ένα δραματικά διευρυνόμενο τομέα των υπηρεσιών. Όχι για θέματα όπως ο καθαρισμός του περιβάλλοντος αλλά για βασικές ανθρώπινες υπηρεσίες.

Η  φροντίδα για τους ηλικιωμένους για παράδειγμα πρόκειται να γίνει μια «ζεστή » πολιτική προτεραιότητα, καθώς η ηλικία του πληθυσμού κατά μέσο όρο μεγαλώνει, και όχι μόνο στις Η.Π.Α. , αλλά και σε άλλες χώρες όπως για παράδειγμα η Ιαπωνία. Αυτό στην πραγματικότητα δημιουργεί μια ευκαιρία. Καθώς πολλοί απολύονται από τον τομξέα της οικονομίας που αναφέρεται στην μαζική παραγωγή και δεν μπορούν να επανακαταρτισθούν εύκολαγια να ενταχθούν στις βιομηχανίες του «Τρίτου Κύματος», πολλοί από αυτούς μπορούν να ενταχθούν στα επαγγέλματα παροχής υπηρεσιών της οικονομίας του «Τρίτου Κύματος».

Στην κορυφή των προτεραιοτήτων, χρειαζόμαστε δημιουργικές διαδικασίες για την ανάπτυξη της κοινωνίας. Πώς να βοηθήσουμε για παράδειγμα μια κοινωνία μιας πόλης που βασίζεται στη λειτουργία μύλων σιδήρου, να αλλάξει σε ένα κέντρο παροχής υπηρεσιών ή σε οικονομία υψηλής τεχνολογίας.

Προσωπικά υποστηρίζω τη χρησιμοποίηση του ιδιωτικού τομέα όσο γίνεται περισσότερο για να πραγματοποιηθούν αυτοί οι στόχοι. Αλλά ανεξάρτητα από το εάν χρησιμοποιηθεί ο Δημόσιος ή ο Ιδιωτικός τομέας, οι στόχοι αυτοί θα πρέπει να πραγματοποιηθούν, εκτός και εάν θέλουμε να δούμε εξάπλωση της απόγνωσης, και να μην το αναφέρω, της καταστροφής.

Υπάρχουν πολλά βήματα που πρέπει να γίνουν για τη μετάβαση στην οικονομία του «Τρίτου Κύματος». Το καλύτερο θα είναι να αρχίσουμε αμέσως.

Ρομπότ για τη σωτηρία ;

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Υποστηρίζετε την κατάργηση των παλιών βιομηχανιών. Όμως δεν μεταφέρονται στη νέα πραγματικότητα με τις νέες τεχνολογίες; Δεν είναι αυτό κάτι που προσπαθούν οι μεγάλες επιχειρήσεις ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Για παράδειγμα με την εισαγωγή ρομπότ στην παραγωγή τους ; Βεβαίως. Οι έξυπνες και εφευρετικές επιχειρήσεις μπορούν να αυτό-εισαχθούν στη νέα οικονομία, και γνωρίζω πολλές που προσπαθούν να το κάνουν τώρα. Αλλά χρειάζεται να κάνουν πολλά περισσότερα από το να εισάγουν ρομπότ.

Δεν υπάρχουν απλές τεχνολογικές συνταγές, επειδή το πρόβλημα που κάνει πολλές επιχειρήσεις ξεπερασμένες, δεν είναι μόνο τεχνολογικό. Ως βασική αρχή, δεν είναι δυνατόν οι επιχειρήσεις «Δευτέρου Κύματος» να αλλάξουν και να ενταχθούν στην οικονομία  «Τρίτου Κύματος», με τον περιορισμό της εξάρτησής τους από τη χειρωνακτική δουλειά και την ενεργοποίηση περισσότερης πνευματικής ισχύος.  Αυτό ακριβώς σημαίνει η εισαγωγή των ρομπότ και των αυτοματισμών. Όπως ακριβώς συνηθίζαμε να χρησιμοποιούμε ενέργεια αντί της χειρωνακτικής εργασίας, έτσι αρχίζουμε να αντικαθιστούμε και τα δύο με πληροφόρηση ( με την ευρύτερη σημασία ). Αλλά για να αλλάξουν με επιτυχία οι επιχειρήσεις και να μεταφερθούν στη νέα πραγματικότητα, πρέπει επίσης να κάνουν και πολλά άλλα πράγματα.

Πρέπει να επανακατασκευαστούν οργανωτικά. Πρέπει να μάθουν να μεταχειρίζονται τους εργαζόμενους σε ατομική βάση. Πρέπει να συνδέσουμε τα προϊόντα τους με τις ανάγκες των καταναλωτών ( σε όσο μεγαλύτερη λεπτομέρεια γίνεται), και να εφαρμόσουν και ανάλογες διαδικασίες προώθησης των προϊόντων. Πρέπει  να αναθέτουν σε άλλους υποσύνολα εργασιών σε μεγαλύτερη κλίμακα. Πρέπει να επανα-αξιολογήσουν την κατακόρυφη στρατηγική τους που είναι μια πρακτική που οδηγεί σε απώλειες. Πρέπει να μετακινηθούν σε μικρότερα οργανωτικά σχήματα, και σε μεγαλύτερη συμμετοχή των εργαζομένων. Υπάρχουν ένα σωρό πράγματα που πρέπει να γίνουν προκειμένου να επιβιώσουμε, δεν είναι μόνο τα ρομπότ . 

ΕΡΩΤΗΣΗ : Και τι θα γίνει με τους εργαζομένους που δεν παρακολουθούν τις εξελίξεις, με αυτούς που αντικαθίστανται από τα ρομπότ, με αυτούς που δεν είναι προετοιμασμένοι να ενταχθούν στη νέα κοινωνία που περιγράφετε ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Μου φαίνεται ότι η ηθική αρχή είναι ξεκάθαρη. Είσαι μια μεγάλη επιχείρηση και αντιμετωπίζεις προβλήματα ; Σαν Μάνατζερ γιατί δεν πρόβλεψες τον κίνδυνο πριν συμβεί ; Γι’ αυτό δεν πληρώνεσαι ; Γιατί περίμενες τα μικρά αυτοκίνητα πολλών χωρών να σου πάρουν την αγορά ; Ακόμη  και εάν τα μεγάλα αυτοκίνητα έκαναν μεγαλύτερα κέρδη βραχυπρόθεσμα , ακόμη και εάν η τιμή του πετρελαίου ήταν χαμηλή, τα προβλήματα γράφονταν στους τοίχους από χρόνια. Γιατί ξέχασες να εισάγεις νέα προϊόντα και υπηρεσίες ; Θα πρέπει να κατηγορηθούν οι εργαζόμενοι για τα σημερινά προβλήματα ; Έχεις μια ευθύνη για αυτούς. Ένας πενηντάχρονος εργαζόμενος στην κλωστοϋφαντουργία ή τη βιομηχανία αυτοκινήτων με 18 χρόνια στην εταιρεία έχει επενδύσει πολύ ιδρώτα στην επιχείρηση. Δεν μπορείς να απολύσεις κάποιον έτσι απλά. Εάν η εταιρεία πρόκειται να επανα-εξοπλισθεί, έχει ευθύνη να βοηθήσει τους ανθρώπους της να επανα-εξοπλισθούν επίσης.  

ΕΡΩΤΗΣΗ : Αυτό είναι μια σωστή ηθική, αλλά τι γίνεται με το κόστος που απαιτείται για την κάλυψη της κατάστασης ; Σε όσο χειρότερη κατάσταση είναι μια επιχείρηση, τόσο λιγότερο τείνει να βοηθήσει τους εργαζομένους σε αυτήν, ακόμη και εάν το θέλει.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Εάν μια επιχείρηση δεν έχει τους πόρους για το σκοπό αυτό, λειτουργικά είναι χρεωκοπημένη και οφείλουμε να την μεταχειρισθούμε ανάλογα.

Η απαίτηση των εργαζομένων σε μια επιχείρηση για μεγάλο χρονικό διάστημα για επανακατάρτιση, πρέπει να θεωρηθεί νομικά ως ισοδύναμο δικαίωμα με αυτό που έχει ένας προμηθευτής που ζητάει τα λεφτά του.  Είναι σαν μισθοί που δεν πληρώθηκαν. Και εάν μια επιχείρηση δεν μπορεί να πληρώσει, τότε χρειάζεται Δημόσιους πόρους ή υποστήριξη. Μερικές φορές η υποστήριξη αυτή μπορεί να μην κοστίζει στην Κυβέρνηση τίποτα. Εγγύηση για δάνειο, ασφάλειες, καθώς και άλλοι μηχανισμοί, είναι ορισμένες από τις διαθέσιμες μεθόδους.

Αλλά οποιαδήποτε υποστήριξη και εάν δοθεί από την Κυβέρνηση, δεν θα πρέπει να είναι παροχή. Θα πρέπει να είναι συμβιβαστή με την εκτέλεση ενός σχεδίου μετατροπής, και εάν ο υπεύθυνος αποτύχει να το εφαρμόσει, θα πρέπει να θεωρηθεί προσωπικά υπεύθυνος .

Το βρίσκω αποκρουστικό ότι ο Πρόεδρος μιας αποτυχημένης επιχείρησης, απαιτεί μειώσεις μισθών από τα συνδικάτα προκειμένου να επιβιώσει η εταιρεία, αλλά αυξάνει τον δικό του μισθό που είναι  ήδη $ 400.000 το χρόνο.

Δεν έχω καμιά αντίρηση ως αρχή γι’ αυτούς που Διοικούν νηα πλουτίζουν, ακόμη και να γίνονται πολύ πλούσιοι. Αλλά οφείλουν να ανταμείβονται ανάλογα για την επιτυχία ή την αποτυχία.

Το όλο πλαίσιο της επένδυσης και της εξέλιξης θα πρέπει να αλλάξει στην οικονομία του «Τρίτου Κύματος». Για κάθε δολάριο που τοποθετούμαι για επένδυση σε νέα μηχανήματα, θα πρέπει να επενδύονται αρκετά δολάρια σε ανθρώπινο κεφάλαιο -, σε κατάρτιση, εκπαίδευση, μετακίνηση, κοινωνική αποκατάσταση, πολιτιστική προσαρμογή. Άλλωστες στη σύγχρονη εποχή ανάλογα, επένδυση σε Hardware  απαιτεί συγκεκριμένη επένδυση σε Software .

Τι ποσοστό αυτού του κόστους θα διανέμεται εξωτερικά της επιχείρησης, πόσο θα επιβαρύνει το Δημόσιο, θα διαφέρει από χώρα σε χώρα, και χωρίς αμφιβολία θα είναι αντικείμενο οικονομικής διαμάχης και σκληρής πολιτικής αντιπαράθεσης. Όμως ο πυρήνας του θέματος παραμένει : Μετατροπή των βιομηχανιών, η μια μετά την άλλη. Όπου είναι δυνατόν, αλλαγή και στους εργαζομένους, όχι μόνο στα μηχανήματα.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Επιτίθεσθε στη διαδικασία παροχής εγγυήσεων στις βιομηχανίες που πεθαίνουν.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Χωρίς κάποια στρατηγική για μετατροπή σε σύγχρονες παραγωγικές επιχειρήσεις, η όλη διαδικασία θα καταλήξει να είναι ανωφελής και μάταιη.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Τι λέτε για τη διαδικασία της ελεύθερης αγοράς ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ήδη έχω πει ότι είναι ακόμη χειρότερη. Χάνει ακόμη και τη δυνατότητα να είναι αρεστή, δείχνοντας κάποιες καλές προθέσεις.

Βασίζεται σε μια τελείως κακή διαχείριση της νέας οικονομίας. Υποθέτει ότι καθώς οι παλιές βιομηχανίες πεθαίνουν και απολύουν εργαζομένους, θα φυτρώσουν νέες και θα απορροφήσουν το πλεόνασμα.

Η υπόθεση βασίζεται στο ότι η οικονομική μηχανή μπορεί να ρυθμιστεί κατάλληλα και να διαφυλαχτεί η απασχόληση στο σωστό επίπεδο, να διατηρηθεί το επίπεδο των μισθών χαμηλά, το λιγότερο στο επίπεδο της αύξησης της παραγωγικότητας, χωρίς παράλληλα να γενικευθεί ένα είδος κοινωνικών τριγμών που θα φόβιζε τη χώρα.

Η υπόθεση επιπλέον είναι ότι κάποιο μίγμα σωστού μονεταρισμού, φορολογικής πολιτικής, και πολιτικής δαπανών, θα δημιουργήσει τις συνθήκες για «κέντρισμα» της οικονομίας αρκετά ώστε οι περισσότεροι από τους ανέργους να επιστρέψουν στις παλιές θέσεις εργασίας , ή στις νεότερες επιχειρήσεις.

Όμως αυτό δεν θα συμβεί. Πολλές από τις παλιές θέσεις εργασίας χάθηκαν για πάντα. Και είναι άσχετο να υποθέτουμε ότι κατά κάποιο τρόπο τα εκατομμύρια των απολυμένων εργατών στην κλωστοϋφαντουργία, στην κατεργασία μετάλλων, στις βιομηχανίες αυτοκινήτων, στην παραγωγή σιδήρου, στη βιομηχανία ελαστικών κλπ., θα βρουν δουλειές στη βιομηχανία των ηλεκτρονικών υπολογιστών, ή στη γενετική, ή σε άλλους τομείς της οικονομίας του «Τρίτου Κύματος».

Η Διοίκηση Laissez-faire είναι το λιγότερο τόσο ανόητη όσο τυφλή είναι η πρακτική της επιχορήγησης των επιχειρήσεων που ανήκουν στην παλιά οικονομία, προκειμένου να διατηρηθούν.  Αμφότερες οι πρακτικές έχουν κληρονομήσει το στοιχείο της νοσταλγίας.

Η διαδικασία Laissez-faire προϋποθέτει ότι οι εργαζόμενοι έχουν τη δυνατότητα να εναλλάσσονται στις θέσεις εργασίας. Υποθέτει ότι οι ικανότητες που απαιτούνται στην οικονομία του «Τρίτου Κύματος», είναι οι ίδιες με αυτές που απαιτούνται στην οικονομία του «Δευτέρου Κύματος» , και ότι η ίδια μορφή εργαζομένων , με τις ίδιες στάσεις και τον τρόπο ζωής και αξίες , χρειάζονται και στις δύο μορφές οικονομίας. Η εικόνα που έχει για την εργατική δύναμη αυτή η διαδικασία , είναι τελείως ξεπερασμένη.  Το αόρατο χέρι που κατευθύνει την οικονομία, χρειάζεται βοήθεια. Ακόμη και εάν υποθέσει κανείς ότι δεν υπάρχει απώλεια στον αριθμό των θέσεων εργασίας κατά την μετάβαση από την οικονομία «Δευτέρου Κύματος» στην οικονομία «Τρίτου Κύματος», τα εκατομμύρια αυτά των ανθρώπων πρέπει να επανα-εκπαιδευθούν και να προσαρμοσθούν στη νέα πραγματικότητα για να είναι χρήσιμα στις νέες βιομηχανίες.

Το να υποθέτει κανείς ότι η διαδικασία του επανεξοπλισμού των εργαζομένων θα γίνει από μόνη της, μαζικά, χωρίς πρόσθετη υποστήριξη για εκπαίδευση και κατάρτιση και για άλλες προσπάθειες αυτής της μορφής, είναι σαν να πιστεύει στις καλές νεράϊδες.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Όμως μια Κυβέρνηση που κυριαρχείται από μεγάλες επιχειρήσεις θα συμφωνήσει ποτέ σε μια τέτοια πολιτική ; Με βάση τις πολιτικές τάσεις στις Η.Π.Α. και σε άλλες χώρες, δεν είναι πραγματοποιήσιμο αυτό που προτείνεις, παρά μόνον αν αγωνισθούν λαϊκά κινήματα γι’ αυτό.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Το θέμα δεν είναι οι μεγάλες επιχειρήσεις. Βεβαίως χρειάζονται οι πολιτικοί αγώνες. ‘Όμως το θέμα είναι τα συμφέροντα που έχουν επενδύσει στην οικονομία του «Δευτέρου Κύματος» ( συμπεριλαμβανομένων των Κυβερνήσεων,  των επιχειρήσεων και των συνδικάτων ) , σε αντιπαράθεση με τις δυνάμεις του «Τρίτου Κύματος» ( στις οποίες συμπεριλαμβάνονται κάποιες επιχειρήσεις, κάποια μέλη συνδικάτων , κάποιες Δημόσιες ομάδες, καταναλωτές, ενώσεις προστασίας του περιβάλλοντος , ενώσεις για την περιφερειακή ανάπτυξη κλπ. )

Υπάρχει η βάση γι ‘ αυτό που μπορεί να ονομασθεί « συνασπισμός Τρίτου Κύματος» γύρω από την ιδέα του ανθρωπισμού και της βιομηχανικής μετατροπής και ανανέωσης. Βεβαίως, το θέμα για το οποίο οφείλουμε να εξασφαλίσουμε μεγάλη υποστήριξη είναι η εκπαίδευση και η κατάρτιση.

Και αυτό μας οδηγεί πίσω, σ’ αυτό που έλεγα πριν. Χρειάζεται μια μαζική προσπάθεια να επαναπροσανατολισθεί η εργατική δύναμη, δια μέσου της κατάρτισης, της επανακατάρτισης, και της συνεχιζόμενης κατάρτισης. Η κατάρτιση πρόκειται να είναι μια από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες της οικονομίας του «Τρίτου Κύματος». Ακόμη θα γίνει μια εξαγωγική βιομηχανία, προς τις ασθενέστερες τεχνολογικά χώρες. Και ξανά, όταν αναφέρομαι στην κατάρτιση, δεν εννοώ την ανάπτυξη συγκεκριμένων μηχανικών δεξιοτήτων για μια συγκεκριμένη δουλειά, όπως για παράδειγμα η διάτρηση για κατασκευή κλειδιών. Εννοώ κάτι που δεν ξέρουμε να κάνουμε καλά. Δηλαδή να βοηθήσουμε τη μετάβαση των ανθρώπων σε ένα τελείως νέο τρόπο ζωής.

Ανεξάρτητα από το εάν το ονομάζουμε αυτό κατάρτιση, εκπαίδευση ή κάτι άλλο, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία. Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι αυτή η μορφή μετάβασης είναι απαραίτητη, αν δε θέλουμε να σχίσουμε την κοινωνία σε κομμάτια. Ακόμα και εάν ξέραμε πώς να το κάνουμε, πιστεύω ότι δεν μπορεί να γίνει μόνο με τον ιδιωτικό τομέα, και οφείλουμε να δοκιμάσουμε χιλιάδες διαφορετικές διαδικασίες. Οφείλουμε να επιχορηγήσουμε δραματικά ιδιωτικούς φορείς κατάρτισης δια μέσου του φορολογικού συστήματος και άλλων μέσων.  Επίσης χρειάζεται να σκεφθούμε κατά επαναστατικό τρόπο το εκπαιδευτικό μας σύστημα.

Ακόμη όμως και με τέτοιες προσπάθειες , θα υπάρξουν κοινωνικές αναταράξεις.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  ‘ Εχουμαι   καλύψει πολλά πράγματα περιφερειακά. Μπορείτε να κάνετε μια συνοπτική αναφορά στα βασικά σημεία, με μορφή συμβουλών σχετικά με τη σημερινή ενδεδειγμένη πολιτική.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :

1. Η έννοια της «θέσης εργασίας» είναι αναχρονιστική, ένα προϊόν της βιομηχανικής επανάστασης. Καθώς τελειώνει η βιομηχανική εποχή, η έννοια θα χαθεί ή θα αναμορφωθεί  ρεαλιστικά, προκειμένου να συμπεριλάβει πολλές δραστηριότητες που είναι μεν παραγωγικές, αλλά δεν πληρώνονται.
2. Άρχισε τώρα να προετοιμάζεις σχέδια  μετατροπής, για όλες τις επιχειρήσεις του «Δευτέρου Κύματος» που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Οι «βασικές» βιομηχανίες όπως τις γνωρίζουμε, δεν θα είναι ποτέ βασικές ξανά.
3. Προσπάθησε να δημιουργήσεις νέες βασικές βιομηχανίες : τηλεπικοινωνίες, βιοτεχνολογία, εκμετάλλευση θαλασσών, λογισμικό για υπολογιστές, πληροφόρηση, ηλεκτρονικά κλπ.
4. Ανακάλυψε και διεύρυνε τις υπηρεσίες, ένα άλλο βασικό τομέα για την μελλοντική απασχόληση. Δώσε έμφαση στα ανθρώπινα προβλήματα : τους ηλικιωμένους, την υγεία, τη μοναξιά, την φροντίδα των παιδιών. Αυτός ο οικονομικός τομέας μπορεί να μεταφερθεί από την κυβερνητική γραφειοκρατία σε ένα αποκεντρωμένο εξερευνητικό τομέα που θα βασίζεται σε μικρές μονάδες, που θα υπηρετούν μικρο-αγορές, και θα αποτελούνται από μικρές επιχειρήσεις μη-κερδοσκοπικές, καθώς και από Δημόσιους οργανισμούς.
5. Κατάρτιση. Στην πραγματικότητα η κατάρτιση μπορεί να είναι ένας μεγάλος εργοδότης καθώς επίσης και ένας γιγάντιος καταναλωτής για μηχανήματα   VIDEO , υπολογιστές, παιχνίδια, και άλλα προϊόντα, που επίσης δημιουργούν θέσεις εργασίας.
6. Κατάτμησε το σύστημα της μαζικής εκπαίδευσης. Τα σημερινά σχολεία παράγουν ακόμη εργαζόμενους του τύπου του Βιομηχανικού εργάτη για θέσεις εργασίας που δεν υπάρχουν. Δημιούργησε ποικιλία. Εξατομίκευσε την εκπαίδευση. Αποκέντρωσε την εκπαίδευση. Μικρότερα και περισσότερα τοπικά σχολεία. Περισσότερη εκπαίδευση στο σπίτι. Περισσότερη συμμετοχή των γονέων. Περισσότερη δημιουργικότητα, λιγότερη ρουτίνα, οι δουλειές ρουτίνας είναι αυτές που εξαφανίζονται ταχύτερα.
7. Ακόμα, και με όλα αυτά, μεγάλος αριθμός ανθρώπων δεν θα βρουν δουλειές. Όμως μπορεί να είναι παραγωγικοί εάν τους βοηθήσουμε να παράγουν προϊόντα αξίας που χρειάζονται, καθώς και υπηρεσίες, εκτός του συστήματος της αγοράς.  Αυτό σημαίνει σχεδίαση νέων προϊόντων, υλικών, εργαλείων, ακόμη και φυτών, που μπορεί οι άνθρωποι αυτοί να παράγουν για τους εαυτούς τους, δίνοντάς τους κάποιες υπηρεσίες καθοδήγησης και υποστήριξης. O PROSUMER , ο παραγωγός για δικές του ανάγκες, μπορεί να αναλάβει ένα φορτίο από τον τομέα των ανταλλαγών της οικονομίας, ενώ παράλληλα εξασφαλίζεται μια ικανοποιητική ζωή για εκατομμύρια ανθρώπους.
8. Τελικά, εξασφάλιση ενός ελάχιστου εισοδήματος. Ακόμη και οι PROSUMERS χρειάζονται κάποιο χρηματικό εισόδημα. Οι πληρωμές αυτές δεν θα πρέπει να προέλθουν από τις παραδοσιακές πηγές και διαδικασίες. Μπορούν να προκύψουν ως αρνητικές φορολογίες εισοδήματος, μπορούν να αποκεντρωθούν, να ιδιωτικοποιηθούν, να διοχετευθούν σε οικογένειες, σχολεία, επιχειρήσεις, τοπικές Κυβερνήσεις, και μια χιλιάδα άλλων «σωληνώσεων», κατά τρόπο ώστε να περιοριστεί η κεντρική γραφειοκρατία και η άθροιση ισχύος στον «ΜΕΓΑΛΟ  ΑΔΕΛΦΟ».

Μόνο τοποθετώντας όλες αυτές τις πολιτικές σε ένα πακέτο μαζί με άλλες, θα αρχίσουμε να αντιμετωπίζουμε την κρίση της ανεργίας.

Μόλις πυροδοτήσουμε και εκραγεί η παλιά στενή έννοια της παραγωγής και αναγνωρίσουμε ότι εκατομμύρια άνθρωποι θα πρέπει να συνεισφέρουν για να είναι αυτό δυνατόν – ακόμη και εάν δεν κατέχουν μια κανονική θέση εργασίας -  θα δημιουργήσουμε την ηθική βάση για ένα τελείως νέο ανθρώπινο σύστημα κινήτρων, που ταιριάζει με τις προοπτικές που δημιουργούνται με την οικονομία του «Τρίτου Κύματος».

3. Ο Ιαπωνικός και οι άλλοι μύθοι

Εισαγωγή από τον Alvin Toffler

Όταν ήμουν παιδί, είχα παιχνίδια που είχαν κατασκευασθεί στην Ιαπωνία. Λεπτές ομπρέλες από χαρτί, μικρά ομοιώματα από φορτηγά και αυτοκίνητα, φυσαρμόνικες… Τα παιχνίδια αυτά ήταν μια βασική Ιαπωνική εξαγωγή, και ήταν γνωστά στη Δύση ως παραδείγματα, ως άχρηστες απομιμήσεις προϊόντων μαζικής παραγωγής.

Σήμερα η παλίρροια της Δυτικής κοινής γνώμης έχει αλλάξει προς την άλλη κατεύθυνση, ότι τα Ιαπωνικά προϊόντα θαυμάζονται Διεθνώς για την ποιότητά τους. Οι εφημερίδες ξαφνικά άρχισαν να απεικονίζουν την Ιαπωνία σαν μιας υπερβολικής αποτελεσματικότητας χώρα που οι Διευθυντές των επιχειρήσεων έχουν σχεδόν μαγικές ικανότητες. Η Ιαπωνία ισχυρίζεται ο τίτλος ενός βιβλίου με μεγάλη επιρροή «είναι το νούμερο ένα».

Η γυναίκα μου η Haidi και εγώ έχουμε κάνει πολλά ταξίδια στην Ιαπωνία. Έχουμε συναντηθεί με Πρωθυπουργούς, καθηγητές, κορυφαίους Διευθυντές επιχειρήσεων, επισήμους εκπροσώπους των συνδικάτων, προγραμματιστές – σχεδιαστές της οικονομίας και της παραγωγής, οικονομολόγους, αρχιτέκτονες και συγγραφείς. Όσο πιο συχνά επισκεπτόμαστε την Ιαπωνία, τόσο περισσότερο αναγνωρίζουμε πόσο λίγα γνωρίζουμε για τον αρχαίο αυτό πολιτισμό.

Ένα πράγμα γνωρίζω όμως : όπως τα ρατσιστικά και πατροναρισμένα αισθήματα της Δύσης για την Ιαπωνία μας τύφλωσαν στο παρελθόν, έτσι για μια φορά ακόμα, βασίζουμε σημαντικές και σπουδαίες αποφάσεις σε μια απλοποιημένη και λανθασμένη ανάγνωση της πολυπλοκότητας της χώρας. Είμαστε θύματα του μύθου της Ιαπωνικής παντοδυναμίας.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Θα δώσουμε εδώ  έμφαση στο νέο ρόλο της Ιαπωνίας , και επίσης στις προσπάθειες που γίνονται από άλλες χώρες να αντιμετωπίσουν τη φθίνουσα τάση της βιομηχανικής κοινωνίας. Αλλά ας αρχίσουμε με τις δικές σας εμπαιρίες. Πότε επισκεφθήκατε την Ιαπωνία για πρώτη φορά ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Τον Απρίλιο του 1970, λίγο πριν δημοσιευθεί το βιβλίο μου «The future shock- το σοκ του μέλλοντος», πήγα στο Kyoto για το Διεθνές Συνέδριο για την έρευνα σε σχέση με το μέλλον.

Από τότε, και ειδικά τα τελευταία χρόνια η Haidi  και εγώ πηγαινοερχόμαστε με κάποια συχνότητα, συχνά με την ευκαιρία διαλέξεων, ή για να παρακολουθήσω ένα συνέδριο, ορισμένες φορές σε σύνδεση με τα βιβλία μου, τελευταία σαν αποτέλεσμα συμπαραγωγής με την Ιαπωνία (ΝΗΚ)  προγραμμάτων της τηλεόρασής μας.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Αναφέρατε προηγουμένως ότι το πρόγραμμα της τηλεόρασης ήταν αποτέλεσμα προσπάθειας πολύ-πολιτισμικής και συμμετείχαν ομάδες Καναδών, Αμερικανών και Ιαπώνων. Ήταν η Ιαπωνική έκδοση ή ίδια όπως η Δυτική έκδοση ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Όχι. Ενώ φωτογραφίσαμε πολύ υλικό που ήταν το ίδιο, η μορφή της Ιαπωνικής τηλεόρασης ήταν διαφορετική. Έτσι, η συναρμολόγηση και η παρουσίαση του υλικού ήταν διαφορετική.

Η ανταπόκριση του κοινού στην Ιαπωνία ήταν τρομερή. Όταν οι Ιάπωνες εξέπεμπαν την εκπομπή στον αέρα μια Παρασκευή απόγευμα για πρώτη φορά, είχαν εκτιμήσει μια ακροαματικότητα 7.000.000 ατόμων. Στην πραγματικότητα η ακροαματικότητα έφθασε τα 12.000.000 . Το πρόγραμμα συνεχίσθηκε και κέρδισε ένα από τα μεγαλύτερα βραβεία της Ιαπωνικής τηλεόρασης.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Είχατε εμφανισθεί πριν στην Ιαπωνική τηλεόραση, δεν είναι έτσι ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ναι, έκανα μια σειρά διαλέξεων στην ανώτατη ηγεσία της χώρας το χειμώνα του 1980. Μια από αυτές είχε μεταδοθεί από την τηλεόραση σε όλη τη χώρα για πρώτη φορά. Εβδομήντα (70) λεπτά χωρίς διακοπή. Στην πραγματικότητα απευθύνονταν στο Ιαπωνικό Έθνος.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ποια ήταν η ουσία του μηνύματος ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η καταπληκτική οικονομική επιτυχία της Ιαπωνίας των δεκαετιών του 1960 και του 1970, σημαίνει ότι η Ιαπωνία είχε μάθει να παίζει το παιχνίδι της βιομηχανικής εποχής. Αλλά στη νέα εποχή που πλησιάζουμε, επειδή η Ιαπωνία ξέρει και κατασκευάζει φθηνά και καλής ποιότητας αυτοκίνητα ή τηλεοράσεις, δε σημαίνει απαραίτητα ότι θα τα καταφέρει εξ’ ίσου καλά στην ανακατασκευασμένη οικονομία του μέλλοντος.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ένα από αυτά που ακούμε στη Δύση σχετικά με την Ιαπωνία είναι ότι οι Ιάπωνες είναι περισσότερο παραγωγικοί από εμάς. Ποια είναι η γνώμη σας σ’ αυτό ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Είναι λανθασμένη αντίληψη. Η Haidi και εγώ έχουμε γράψει για το θέμα αυτό. Το πρώτο πρόβλημα είναι ο ορισμός της παραγωγικότητας. Είναι μια από τις πλέον «σπογγώδεις» οικονομικές έννοιες, που μπορεί να σε προδώσει. Είχε ορισθεί για έναν κόσμο υψηλής παραγωγής, όταν μπορούσες να μετρήσεις πόσοι εργάτες και πόσες ώρες χρειάζονταν για  να παράγεις έναν ορισμένο αριθμό από φούστες ή ράβδους χαλκού.

Καθώς μετακινούμεθα προς αυτό που ονομάζω οικονομία «Τρίτου Κύματος», περισσότερο και περισσότερο αποτέλεσμα της δουλειάς μας αποτελείται από πληροφόρηση, εμπειρίες και υπηρεσίες. Περισσότερο και περισσότερο οι πράξεις των καταναλωτών επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα του παραγωγού.

Επιπροσθέτως, έχουμε αρχίσει να εκτιμούμε ότι η οικονομική «παραγωγικότητα» είναι περισσότερο ένα τεχνητό λογιστικό δημιούργημα, που επιτρέπει να παρουσιασθούν δραστηριότητες προς τα έξω, παρά οτιδήποτε άλλο. Συνεπώς έχω μεγάλο πρόβλημα με τον όρο «παραγωγικότητα».

Αλλά ακόμη και εάν χρησιμοποιήσουμε τον παλιό αναχρονιστικό ορισμό, η ιδέα ότι η Ιαπωνία είναι περισσότερο παραγωγική είναι λανθασμένη. Πρέπει να αντιληφθείς ότι η Δυτική εικόνα για την Ιαπωνία, είναι προϊόν αφελών στερεοτύπων. Πρώτα την κοιτάζαμε σαν εξωτική χώρα – η Madam Butterfly κλπ- .  Κατόπιν την κοιτάζαμε ως την αιμοσταγή ιμπεριαλιστική δύναμη που μας επιτέθηκε χωρίς λόγο. Μετά τον πόλεμο κοιτάζαμε την Ιαπωνία ως προστάτες, ως το νέο συνεργάτη της Αμερικής, σαν τους μικρούς κίτρινους ανθρώπους που θέλουν να μάθουν από τη Δύση, Τώρα τους κοιτάμε σαν αήττητους ανταγωνιστές, που δεν είναι ικανοί να κάνουν ανακαλύψεις και βελτιώσεις στην παραγωγή, και ότι συνεπώς περιορίζονται να κλέβουν τα τεχνολογικά μυστικά μας. Αυτό μας γυρίζει πίσω στα παλιά ρατσιστικά στερεότυπα του «ύπουλου Ανατολίτη» για μια φορά ακόμη.

Όλα αυτά είναι εικόνες των «κόμικς» που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα , αν και ακόμη και ορισμένοιθ από τους πλέον έξυπνους Δυτικούς επιχειρηματίες και ηγέτες Κυβερνήσεων, για να μην αναφέρω τα εκατομμύρια των κοινών ανθρώπων, τα πιστεύει. Σεβάσμιοι Ακαδημαϊκοί με νηφαλιότητα συζητούν εάν η Ιαπωνία είναι «το νούμερο ένα» ή όχι, σαν να είναι δυνατόν τα Έθνη και οι πολιτισμοί να μπορούν να τοποθετηθούν σε σειρά όπως οι ομάδες του Baseball.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Όμως είναι η Ιαπωνία περισσότερο παραγωγική ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Συγκεκριμένες βιομηχανίες και βεβαίως είναι.  Ορισμένες μεγάλες εξαγωγικές βιομηχανίες. Αυτές είναι που τα άλλα Έθνη πρέπει να ανταγωνισθούν, και έτσι ο καθένας γνωρίζει τις βιομηχανίες αυτές. Βλέπουμε εκατομμύρια από Toyota και Panasonics και είναι εκπληκτικό το πόσο γρήγορα και φτηνά κατασκευάζονται. Αλλά αυτό δεν είναι καθόλου ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα. Όταν εντάξεις άλλες βιομηχανίες, βλέπεις ακόμη και με τα παλιά μέτρα, ότι η Ιαπωνία είναι πίσω από τις Η.Π.Α. και την Ευρωπαϊκή Κοινή Αγορά ως προς την παραγωγικότητα.

Στην κορυφή της υστέρησης είναι το σύστημά τους της προώθησης προϊόντων που έχει υποστεί αυστηρή κριτική ότι είναι αντιπαραγωγικό.  Αυτό που έχει να κάνει κανείς είναι να μετρήσει τον αριθμό των υπαλλήλων πίσω από τους πάγκους σε καταστήματα όπως τα Mitsukoshi ή Hankyu στη Ginza, για να αναρωτηθεί αμέσως τι κάνουν όλοι αυτοί εκεί.

Επιπλέον, η Ιαπωνία είναι ένα Έθνος μαγαζιών του μπαμπά και της μαμάς, που είναι μικρά, που βασίζονται στην ένταση εργασίας κλπ. Και το ίδιο συμβαίνει και στη Γεωργία τους. Έτσι, ακόμη και εάν εφαρμόσουμε τα παραδοσιακά κριτήρια, η αίσθηση ότι η Ιαπωνία είναι περισσότερο παραγωγική οικονομικά, είναι βέβαιο ότι είναι ανοικτή σε αμφισβήτηση. Είναι όμως ενδιαφέρον το αντίθετο από αυτό. Θα ήταν δυνατόν να υποστηρίξει κάποιος ότι η Ιαπωνία είναι περισσότερο παραγωγική κοινωνικά, σε πολλές κατευθύνσεις.

Ο πολιτισμός του Μπαμπά και της Μαμάς

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Τι εννοείται λέγοντας κοινωνική παραγωγικότητα ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Θεώρησε τους δύο τομείς που έχω αναφέρει : Λιανικές πωλήσεις και Γεωργία. Εδώ ένας παραδοσιακός οικονομολόγος θα έλεγε ότι είναι ιδιαίτερα αναποτελεσματική η ύπαρξη μικρών αγροτικών μονάδων με ένταση εργασίας που έμμεσα επιχορηγούνται από την Κυβέρνηση. Είναι όμως ξεκάθαρο ότι η συντήρηση του τομέα αυτού, διατηρεί ένα βαθμό κοινωνικής σταθερότητας.

Προσφέρει σε πολλούς Ιάπωνες έναν τρόπο ζωής που εντάσσεται κατά 50% εντός και κατά 50% εκτός της βιομηχανικής οικονομίας. Επιτρέπει σε πολλούς να εργάζονται με μερική απασχόληση στα εργοστάσια, και με μερική απασχόληση στα χωράφια.

Ανάλογα, οι εκατοντάδες χιλιάδες των μικρών καταστημάτων του μπαμπά και της μαμάς, αντιπροσωπεύουν όχι ακριβώς μια οικονομική δομή, αλλά ένα συγκεκριμένο είδος οικογενειακής δομής και πολιτισμού : την τάξη αυτών που διατηρούν σε λειτουργία καταστήματα, με τους ιδιαίτερα δυνατούς οικογενειακούς δεσμούς. Μπορεί να πει κάποιος ότι είναι κάτι που κοινωνικά έχει αξία.

Το Φιλελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα ( Συντηρητικό στην πραγματικότητα σύμφωνα με τις προδιαγραφές των Η.Π.Α. ή της Ευρώπης ), έχει μεγάλη υποστήριξη από τους τομείς αυτούς της οικονομίας, και σε αντάλλαγμα τους προστατεύει με άμεσες και έμμεσες επιχορηγήσεις.  Αν δεις κάτω από την επιφάνεια, διαπιστώνεις ότι η εκπληκτική παραγωγικότητα, εξαφανίζεται συχνά σε ένα σύννεφο καπνού. Η παραγωγικότητα είναι υψηλή στις εξαγωγές, χαμηλή στις άλλες δυνατότητες. Είναι υψηλή στα αυτοκίνητα και το σίδηρο που εξάγονται, αλλά χαμηλή σε προϊόντα για εσωτερική χρήση και άλλες υπηρεσίες. Αντίθετα με τις Η.Π.Α. , η παραγωγικότητα είναι χαμηλή στο αλουμίνιο, τα φαρμακευτικά προϊόντα, τα χημικά, στη βιομηχανία τροφίμων , και σε άλλες βιομηχανίες. Είναι υψηλή στη μαζική παραγωγική μεγάλης κλίμακας που φθίνει, αλλά χαμηλή στον τομέα των «άσπρων κολλάρων», που διευρύνεται ραγδαία.

Στην πραγματικότητα, το Ιαπωνικό γραφείο είναι ένας συντελεστής χαμηλής παραγωγικότητας. Είναι σχεδόν ένα περιβάλλον του Ντίκενς, με χιλιάδες άνδρες υπαλλήλους εργαζομένους, με φακέλους φύρδην- μίγδην σε ανοργάνωτους πολυπληθείς χώρους, με ορδές νέων κοριτσιών που ανοίγουν πόρτες, κάνουν θελήματα, και σερβίρουν τσάϊ στους επισκέπτες.

Μέρος της αναποτελεσματικότητας του «άσπρου κολάρου» στην Ιαπωνία, μπορεί να αποδοθεί στην ίδια την Ιαπωνική γλώσσα.  Επειδή η Αγγλική και άλλες γλώσσες με αλφάβητο χρησιμοποιούν μικρό αριθμό γραμματικών χαρακτήρων, είναι εύκολο να απεικονισθούν τα γράμματα αυτά στο πληκτρολόγιο σε μια γραφομηχανή ή έναν υπολογιστή , και να χρησιμοποιηθούν σε σύστημα αρχειοθέτησης.

Με τις τεχνολογίες αυτές η Δύση δημιούργησε σταθερές προδιαγραφές για την εργασία γραφείου, κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο που δημιούργησε προδιαγραφές για την εργασία στις βιομηχανίες ματά την βιομηχανική επανάσταση.

Αντίθετα οι Ιάπωνες χρησιμοποιούν χιλιάδες Κινέζικους «ιδεογραφικούς» χαρακτήρες, μαζί με πολλά Ιαπωνικά φωνητικά σημεία, και μεγάλο μέρος των εργασιών γραφείου, στηρίζεται ακόμη σε εργασία που γίνεται με το χέρι.

Σαν αποτέλεσμα, το Ιαπωνικό γραφείο, λειτουργεί ακόμη στα πλαίσια της οικονομίας του «Πρώτου Κύματος» . Οι πρόσφατες ανακαλύψεις Ιαπωνικών συστημάτων σχετικά με κατεργασία κειμένων, θα οδηγήσουν σε βασικές μεταβολές.

Όπως ορισμένες αναπτυσσόμενες χώρες, το Ιαπωνικό γραφείο. Μπορεί να πηδήξει ένα στάδιο, και να περάσει κατ’ ευθείαν από την οικονομία «Πρώτου Κύματος» στην οικονομία «Τρίτου Κύματος».

Σύμφωνα με τον καθηγητή  Kazukiyo Kurosawa  του Ινστιτούτου Τεχνολογίας του Τόκιο που ειδκεύεται στη μελέτη της παραγωγικότητας των εργαζομένων «άσπρου κολάρου» , τα Αμερικανικά γραφεία είναι κατά 30%-50% περισσότερο παραγωγικά απ’ ότι τα αντίστοιχα Ιαπωνικά.

Ο John Woronoff   του οποίου τα βιβλία σχετικά με την Ιαπωνία απομακρύνουν αρκετό από τον «Ιαπωνικό καπνό» , αναφέρεται στο θέμα αυτό στο βιβλίο του «Japan’s wasted Workers – οι αχρηστευόμενοι εργαζόμενοι της Ιαπωνίας.

Επίσης τείνουμε να ξεχνούμε ότι η Ιαπωνία αντιμετωπίζει εμπειρίες από μετατροπές όπως η Δύση, που ανακατασκευάζει την οικονομία της. Τοποθετεί πλουτοπαραγωγικές πηγές σε οικονομικούς τομείς του «Τρίτου Κύματος» , όπως οι υπολογιστές, η κατασκευή ηλεκτρονικών τσιπς, και η βιοτεχνολογία.

Όμως την ίδια στιγμή περνά δύσκολες στιγμές στους οικονομικούς τομείς που ανήκουν στην οικονομία του «Δευτέρου Κύματος». Παρά τον ανταγωνισμό που δημιουργεί στη Δύση, οι παραγωγοί σιδήρου στην Ιαπωνία λειτουργούν σε επίπεδο 66% του δυναμικού τους. Η κλωστοϋφαντουργία αντιμετωπίζει προβλήματα , και επίσης οι περισσότερες από τις παραδοσιακές βιομηχανίες.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Θεωρείτε ότι το σύστημα εργασίας της Ιαπωνίας σύμφωνα με το οποίο οι εργαζόμενοι απολαμβάνουν μονιμότητα στην εργασία τους, είναι ένα παράδειγμα κοινωνικής αποτελεσματικότητας ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Οι Δυτικοί φαίνεται να έχουν την ιδέα ότι οι Ιάπωνες εργαζόμενοι δεν απολύονται ποτέ, ότι αν προσληφθεί ένας εργαζόμενος δεν απολύεται ποτέ, και διατηρείται από την εταιρεία για πάντα.  Και συχνά λέγεται ότι το σύστημα αυτό έχει ίχνη Φεουδαρχισμού. Η αίσθηση είναι λανθασμένη και από τις δύο πλευρές.

Για να αρχίσουμε, το σύστημα εργασίας σε όλη τη διάρκεια της ζωής, δεν μπορεί να αποδοθεί κατ’ ευθείαν στον Φεουδαρχισμό. Στην πραγματικότητα είχε εισαχθεί σε διάφορες χρονικές περιόδους στις δεκαετίες του 1930 και του 1950, και ήταν συνάρτηση της κάθε ιδιαίτερης βιομηχανίας. Έπειτα δεν εφαρμόζεται σε όλους τους εργαζόμενους και σε όλες τις επιχειρήσεις. Πολλές μικρές επιχειρήσεις δεν εξασφαλίζουν την απασχόληση των εργαζομένων σ’ αυτές. Ακόμη και στις μεγάλες επιχειρήσεις , το σύστημα δεν εφαρμόζεται για όλους.

Οι γυναίκες για παράδειγμα ταξινομούνται συχνά ως προσωρινοί εργαζόμενοι, ή εργαζόμενοι υπό προϋποθέσεις και συνεπώς δεν συμπεριλαμβάνονται στο μέτρο. Κατά τον ίδιο τρόπο αντιμετωπίζονται πολλοί νέοι άνδρες ( Είναι δύσκολο να γνωρίζει κανείς τι ποσοστό εργαζομένων συμπεριλαμβάνονται, αφού πολύ συχνά το πλαίσιο αυτό εργασίας της μονιμότητας είναι ανεπίσημο και δεν είναι μέρος του συμβολαίου εργασίας ) . Η McKinsey, η εταιρεία συμβούλων , υπολόγισε πρόσφατα ότι μόνο το 35% των Ιαπώνων εργαζομένων προστατεύεται στην πραγματικότητα. Και η χρονική διάρκεια του εξασφαλισμένου εργασιακού χρόνου, μειώνεται.

Θυμάμαι ένα Ιαπωνικό ανέκδοτο σχετικά με τα υψηλά ενοίκια και το γεγονός ότι το Ιαπωνικό γιεν αγοράζει λιγότερο και λιγότερο χώρο κάθε χρόνο. Οι Ιάπωνες δεν μετρούν το εμβαδόν του ορόφου σε τετραγωνικά μέτρα ή πόδια, αλλά σε μονάδες βασισμένες στο μέγεθος ενός «tatami» Ένα δωμάτιο μπορεί να είναι έξι ή δέκα «tatami» . Και καθώς το μέγεθος του δωματίου μικραίνει , υπάρχει το ανέκδοτο ότι το «τατάμι» γίνεται μικρότερο.

Το ίδιο συμβαίνει και με τη διάρκεια μονιμότητας : Οι εργαζόμενοι –συμπεριλαμβανομένων των κορυφαίων Διευθυντών – έχουν την εμπειρία και μερικές φορές ωφελούνται από πρώϊμη συνταξιοδότηση, είτε ξαναπροσλαμβάνονται με αμοιβή κλάσμα του κανονικού μισθού τους.  Στην πραγματικότητα, το σύστημα που λειτούργησε καλά τις περιόδους της ραγδαίας ανάπτυξης, αντιμετωπίζει τώρα κινδύνους να καταρρεύσει. Παραμένει να δούμε για πόσο διάστημα οι Ιαπωνικές εταιρείες μπορούν να ζήσουν με μονιμότητα εργαζομένων, σε μια περίοδο οξύτατης συστολής της οικονομίας.

Γενικά, και για όσο διάστημα κρατήσει, το σύστημα προστατεύει πολλούς ανθρώπους από τις διακυμάνσεις της οικονομίας. Είναι μια σημαντική παράμετρος σταθερότητας για αυτούς που την έχουν, και επιταζύνει τις τεχνικές μεταβολές στην Ιαπωνία.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Πώς γίνεται αυτό ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Διότι στον βαθμό που οι εργαζόμενοι προστατεύονται , δεν φοβούνται και δεν αντιστέκονται στην τελευταία, τη σύγχρονη τεχνολογία.  Συχνά δέχονται με ευχαρίστηση τους υπολογιστές, τα ρομπότ, και τους άλλους εκσυγχρονισμούς. Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι αυτό αποτελεί κοινωνική παραγωγικότητα.

Όμως αυτό δε σημαίνει όπως πιστεύουν ορισμένοι άνθρωποι ότι η Ιαπωνία θα εξελιχθεί στο μέλλον ταχύτερα από ότι κάθε άλλη χώρα. Καμιά χώρα δεν είναι «το νούμερο ένα». Κάθε χώρα έχει τα δικά της πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, καθώς το σύνολο του βιομηχανικού πολιτισμού εξελίσσεται.

Νοσταλγία- Η Αγγλική Ασθένεια

ΕΡΩΤΗΣΗ : Πώς θα συγκρίνατε τις Η.Π.Α. , την Ιαπωνία, και την Ευρώπη σχετικά με όλα αυτά ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η Ιαπωνία έχει ισχυρά πλεονεκτήματα, επιπλέον αυτού που μόλις ανέφερα – ο εναγκαλισμός της τεχνολογίας των υπολογιστών, η θέλησή της να αποδεχθεί τη νέα τεχνολογία. Πάνω από αυτά, έχει συνείδηση σε ένα μεγάλο βαθμό για τις εξελίξεις του μέλλοντος, κατά εκπληκτικό τρόπο.

Οι Βρετανοί – κάτοικοι επίσης νησιού- θα περιστρέφονται για πάντα γύρω από το παρελθόν, θρηνώντας τη χαμένη τους αυτοκρατορία, εμπλεκόμενοι σε φιλοπολεμικά θέατρα, εκπέμποντας θαυμάσια τηλεοπτικά προγράμματα σχετικά με την Ελισάβετ ή τη Βικτωριανή περίοδο, και γεμίζοντας τα καταστήματα βιβλίων τους και τα περιοδικά τους με νοσταλγία.

Οι Ιάπωνες δεν αρέσουν τίποτε περισσότερο από το να σκέπτονται, να ομιλούν, να εμπλέκονται σε ανταλλαγή επιχειρημάτων, να μαλώνουν για διάφορα θέματα, και να δημιουργούν ερεθίσματα ο ένας στον άλλο σχετικά με το πώς φαντάζονται το μέλλον.  Αυτό δε σημαίνει ότι έχασαν το παρελθόν τους. Τολμώ να πω ότι το παρελθόν έχει πολύ μεγαλύτερη παρουσία στην Ιαπωνία, ακόμη και σήμερα, συγκριτικά με τη Βρετανία.  Όμως το κοινό είναι περισσότερο συντονισμένο στο μέλλον και τις αλλαγές. Το κλειδί σε αυτό νομίζω είναι η συλλογική αίσθηση ανασφάλειας που έχουν, σε βαθμό παρανοϊκό.

Οι Βρετανοί έχουν επιδείξει το αντίστροφο, μουδιασμένη ευαρέσκεια στην αντιμετώπιση της απειλητικής καταστροφής. Οι Ιάπωνες αντίθετα τείνουν να ανησυχούν πολύ.

Νομίζω ότι σε μεγάλο βαθμό, αυτό έχει  να κάνει με την επιτυχία της αποικιοκρατίας των Βρετανών στο παρελθόν, που δίνει στη σύγχρονη γενιά των Βρετανών ηγετών μια πληθωριστική αίσθηση της ισχύος και της σπουδαιότητας της Βρετανίας.

Αντίθετα οι Ιάπωνες είναι γνώστες με οξυδέρκεια ότι οι ιμπεριαλιστικές τους περιπέτειες, τους δημιούργησαν τίποτα άλλο , παρά πόνο και καταστροφή. Νομίζω ότι αυτή η βαθειά αντίληψη, είναι το κλειδί στην επιβίωση και την ανάπτυξη της Ιαπωνίας.

Η Βρετανία δεν είναι μόνο παγιωμένη σε πολιτιστικές απόψεις και θέσεις που κάνουν κάθε αλλαγή οδυνηρή. Η τεχνολογική της βάση είναι υπέργυρη, και η πολιτική  ισχύς μοιράζεται από δύο κόμματα που είναι παγιδευμένα σε έννοιες που αναφέρονται  στις βιομηχανίες του «Δευτέρου Κύματος». Η έλλειψη αναλογικής αντιπροσώπευσης και η εσωτερική εξάρτηση και οι δεσμεύσεις των κομμάτων, και το εκλογικό σύστημα, συγκεντρώνουν μεγάλη δύναμη στα κόμματα, που σε αντάλλαγμα εξαρτώνται από τα μεγάλα συνδικάτα από τη μια πλευρά, και από τους μεγάλους εργοδότες από την άλλη.

Το Εργατικό κόμμα σχεδόν φαίνεται να υπερεπιθυμεί επιστροφή στη δεκαετία του 1930 όπου οι διαχωριστικές γραμμές ήταν ξεκάθαρες, και μέρος του είναι υπό τον έλεγχο του δόγματος του Τρόσκι, του οποίου οι απόψεις αναφέρονται στην περίοδο του 1917.

Οι Συντηρητικοί «Οι Τόρρις» εάν είχαν τη δυνατότητα επιλογής, φαίνεται να επιθυμούν την επιστροφή στις ακόμη καλύτερες μέρες της εποχής του 1830.

Παγιδευμένοι μεταξύ των δύο είναι οι Φιλελεύθεροι και το μικρό Κοινωνικό κόμμα που δημιουργήθηκε γύρω από ανθρώπους όπως ο David Owen και ο Shirley Williams . Η κληρονομημένη δομή τους είναι περισσότερο ανοικτή, εποικοδομητική, και όχι δογματική, αλλά το πρόγραμμά τους είναι μια έρευνα για το «ξεπερασμένο κέντρο» μάλλον, παρά μια σταθερή αντίληψη για την αναπτυσσόμενη νέα κοινωνία.

Σαν αποτέλεσμα;, η αντίσταση στην εξέλιξη στη Βρετανία, τείνει να είναι άγρια, μανιώδης, έντονη.

Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, Βρετανοί ερευνητές δημιούργησαν τη βάση για πολλά από τα σημερινά πλεονεκτήματα στην πληροφόρηση και τις επικοινωνίες. Όμως οι Βρετανικές επιχειρήσεις απέτυχαν να αξιοποιήσουν αυτές τις ανακαλύψεις δημιουργώντας νέες βιομηχανίες «Τρίτου Κύματος» που θα βασίζονταν στις ανακαλύψεις αυτές.

Οι Βρετανοί μηχανικοί και επιστήμονες τα τελευταία χρόνια έχουν εξασφαλίσει τη μεταφορά στοιχείων από το τηλέφωνο και από τον αέρα για τους χρήστες οθόνης τηλεοράσεως. Σήμερα υπάρχει ένα πειραματικό σύστημα στην εταιρεία Milton Keynes για επικοινωνία βασιζόμενο στην τεχνολογία οπτικών ινών.

Αλλά όταν η Κυβέρνηση μετά από καθυστερήσεις τελικά το ανακοίνωσε, ότι δηλαδή θα επιτρέψει καλωδιακή τηλεόραση, η αντίδραση από τους βαρώνους που είχαν την παλαιά ισχύ, ήταν στιγμιαία και καταστροφική.

Ο Βρετανικός σύνδεσμος τηλεοπτικών εκπομπών, χρέωσε στην καλωδιακή τηλεόραση ότι θα διασπάσει το Έθνος ( στην πραγματικότητα εννοούσε το ακροατήριο του BBC ). Και τα εργατικά συνδικάτα, κινήθηκαν να επιτεθούν με το κίβδηλο επιχείρημα ότι η καλωδιακή τηλεόραση θα περιορίσει την απασχόληση ( ενώ στην πραγματικότητα αληθεύει το αντίθετο).

Κάθε κίνηση που φαίνεται να αποδυναμώνει την κυριαρχία τις παλιάς «ελίτ» που θέλει τον κεντρικό έλεγχο στον άνθρακα, το σίδηρο, τα αυτοκίνητα, τις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές ή σε κάθε άλλο τομέα, αμέσως αντιμετωπίζει  αντιστάσεις και γελοιοποιείται.

Είναι σαν να δυσαρεστείται η Βρετανία που δημιούργησε τη βιομηχανική εποχή για κάθε προσπάθεια που θα είχε σαν αποτέλεσμα να την αφήσουμε πίσω. Μέχρις ότου η Βρετανία σπάσει την παγίδευσή της στο πολιτικό της σύστημα των δύο κομμάτων, ο ορίζοντάς της θα παραμένει σκοτεινός.

Η ΓΑΛΛΙΚΗ  ΑΠΟΣΥΝΔΕΣΗ

ΕΡΩΤΗΣΗ : Και η υπόλοιπη Ευρώπη ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η Γαλλία προχωράει μπροστά με παροξυσμούς και πηδήματα. Όπως και η Ιαπωνία , είναι περισσότερο από το κανονικό κεντρικά ελεγχόμενη.

Η Κυβέρνηση του Μιτεράν μίλησε για αποκέντρωση της Κυβέρνησης και αποκέντρωση του Παρισιού. Όταν όμως δημιουργείται το θέμα της οικονομικής ισχύος, τότε το σύστημα κινείται προς την κατεύθυνση ακόμη μεγαλύτερης κεντρικής συγκέντρωσης.

Από την άλλη πλευρά, όχι όπως η Βρετανία , η Γαλλία έχει επιδείξει ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε αυτό που ονομάζεται από τους Γάλλους «informatique»( τηλεπικοινωνίες και υπολογισμοί με υπολογιστές ) που είναι καθοριστικό για το μέλλον τους.  Εδώ και πάλι, η πρόσφατη Κυβέρνηση εμφανίζεται να; Παλινδρομεί μεταξύ του να ανακοινώσει μεγαλειώδη σχέδια αποκέντρωσης , και μετά να οπισθοχωρεί στην πραγματικότητα.

Η Γαλλία μίλησε για τον εκδημοκρατισμό των υπολογιστών και της κατεργασίας των στοιχείων , καθώς επίσης και για προσπάθεια για ανάπτυξη αυτών των νέων τεχνολογιών, από μια κοινωνική θεώρηση.  Υπήρχε ένα σχέδιο να απομακρυνθούν 30.000.000 περίπου υπολογιστικοί σταθμοί , σαν ένα τμήμα της απαιτούμενης δραματικά ανανέωσης του τηλεφωνικού συστήματος. Επρόκειτο να διαμορφωθούν  όλοι οι τηλεφωνικοί κατάλογοι σε ηλεκτρονική μορφή. Έπειτα οπισθοχώρησαν, και αποφάσισαν να διατηρήσουν τους χάρτινους τηλεφωνικούς καταλόγους. Ήταν σαν να τράβηξαν την μπρίζα έξω από τον τοίχο.

Η Γαλλία ανακοίνωσε ένα μεγάλο σχέδιο να ενσωματώσει όλες τις ηλεκτρονικές βιομηχανίες σε ένα ενιαίο και μοναδικό σύνολο, που θα υποστηρίζεται από το κράτος. Είχε προταθεί να δοθεί έμφαση στη σχεδίαση με υπολογιστές, στην παραγωγή βασικών σκελετών και μικρών υπολογιστών, στην ανάπτυξη της τεχνολογίας αναγνώρισης της φωνής, και άλλα σχετικά. Υποστηρίχθηκε με επιμονή ότι επιδιώκοντας να «δέσουν» όλα τα σχετικά μαζί σε ένα σύνολο, ήταν σχεδόν ένα αντίγραφο της πρακτικής της Ιαπωνίας, που εάν αληθεύει θα ήταν αντιγραφή λαθεμένων επιλογών. Για μια φορά ακόμη, αυτό αποτελεί υπερ-συγκέντρωση , και δεν θεωρώ ότι το μεγάλο αυτό σχέδιο έχει πολλές ελπίδες επιτυχίας.

Την ίδια στιγμή η Γαλλία κάνει ένα μεγάλο αριθμό ενεργειών που παίρνουν δημοσιότητα, προκειμένου να βοηθηθούν οι εξαγωγές Γαλλικών υπολογιστών ιδιαίτερα στον «Τρίτο κόσμο», όπου οι Η.Π.Α. δεν έχουν μεγάλη απήχηση, ενώ η Ιαπωνία δίνει έμφαση στην Ανατολική Ασία μέχρι τώρα.

Για παράδειγμα οι Γάλλοι έχουν οργανώσει ένα πολύ ορατό κέντρο για έρευνα σχετικά με την εφαρμογή των υπολογιστών στην επίλυση προβλημάτων του «Τρίτου κόσμου». Όμως για μια φορά ακόμη, το μοντέλο είναι ιδιαίτερα κεντρικό. Αντί για τη χρηματοδότηση Πανεπιστημιακής και βιομηχανικής έρευνας όπως μπορεί να είναι η περίπτωση στις Η.Π.Α. , δημιουργεί ένα και μόνο κέντρο για την κάλυψη του στόχου.

Η Γαλλία είναι επίσης ο βασικός χρηματοδότης όπως το καταλαβαίνω. Ενός διακυβερνητικού γραφείου για «Informatics» που συμμετέχει μια ομάδα εκπροσώπων Κυβερνήσεων 35 χωρών, οι οποίες ενδιαφέρονται να προωθήσουν τους υπολογιστές σε όλο τον «Τρίτο κόσμο». Όποια και να είναι τα κίνητρα, εμπορικά ή ιδεαλιστικά ή και τα δύο, είναι πιθανόν μια καλή ενέργεια.

Η Γαλλία έχει επίσης μια ισχυρή θέση σε ορισμένες από τις άλλες νέες επιστήμες.  Έχει ένα ισχυρό οικολογικό κίνημα. Έχει μορφωμένο κοινό.

Οι πραγματικές αδυναμίες της μακροπρόθεσμα, είναι η ελιτίστικη τεχνοκρατία της, η έμφαση στην εθνικοποίηση, ο συνεχιζόμενος υπέρμετρος έλεγχος στην τηλεόραση, και το μονοπώλιο της τηλεφωνικής εταιρείας.

Ανεξάρτητα πάντως από αυτά, η Γαλλία αρχίζει να αναγνωρίζει ότι δεν μπορεί να ανακατασκευάσει την οικονομία της απλά στη βάση των παλιών βιομηχανιών.

Τεχνοφοβία στη Γερμανία

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Έχετε αναφερθεί στη Βρετανία και τη Γαλλία.  Τι νομίζετε για την υπόλοιπη Ευρώπη ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Δεν μπορεί να παρουσιάσει κανείς την πολυπλοκότητα της κατάστασης σε κάθε χώρα με τόσο λίγες λέξεις.  Είναι όμως ξεκάθαρο ότι η Δ. Γερμανία έχει επίσης εμπλακεί στους κυματισμούς της οικονομικής και κοινωνικής ανακατασκευής που συζητήσαμε προηγουμένως.

Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, η Γερμανία ξανακτίσθηκε με αποτέλεσμα μια βιομηχανική κοινωνία εξαιρετικού επιπέδου, με καθορισμό προδιαγραφών, με κεντρικό έλεγχο, με απόλυτο συγχρονισμό των επιμέρους στοιχείων της κλπ. Έγινε ένα θαυμάσιο παράδειγμα κοινωνίας, με μαζική παραγωγή και μαζική κατανάλωση.

Συγκέντρωσε τις προσπάθειές της πάρα πολύ στη μαζική παραγωγή, την τυπική μορφή βιομηχανιών «Δευτέρου Κύματος» , που αντιμετωπίζουν σήμερα τα μεγαλύτερα προβλήματα.  Μια έκθεση που έγινε πριν πολύ καιρό για τον Υπουργό Έρευνας και Τεχνολογίας στη Βόννη επεσήμανε, ότι οι βιομηχανίες που αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο πρόβλημα στη Γερμανία, είναι οι βιομηχανίες των βασικών μετάλλων, των χημικών προϊόντων, οι Μηχανολόγοι Μηχανικοί, η βιομηχανία ελαστικών κλπ.  Ακριβώς οι βιομηχανίες στις οποίες η Γερμανία ιστορικά ήταν η περισσότερο επιτυχημένη.

Σήμερα η Γερμανία έχει τη μεγαλύτερη ανεργία στα τελευταία 30 χρόνια, και η κατάρρευση της AEG ήταν η μεγαλύτερη έκρηξη στην οικονομία, από το τέλος του πολέμου.

Εν τω μεταξύ η Γερμανία έκανε λίγα για να δημιουργήσει ένα βιώσιμο τομέα οικονομίας «Τρίτου Κύμματος». Είναι αδύνατη στη βιοτεχνολογία. Έχει κάνει μερικά πειράματα στον τομέα των επικοινωνιών – με VIDEOEX για παράδειγμα, να προσφέρει πληροφόρηση στον καταναλωτή στην οθόνη της οικιακής τηλεόρασης- . Όμως κινείται πολύ αργά προς την κατεύθυνση της αποκέντρωσης των επικοινωνιών. Και έχει ένα άκαμπτο εκπαιδευτικό σύστημα , που προσφέρει υπερβολική εξειδίκευση , που αποθαρρύνει τον εκσυγχρονισμό, τη δημιουργικότητα, ή τον πειραματισμό.

Στην πραγματικότητα η Γερμανική Κυβέρνηση έχει τη συνεισφορά της στην τεχνοφοβία που αναπτύχθηκε μεταξύ των νέων.  Με την προώθηση μεγάλης κλίμακας κεντρικά ελεγχόμενης τεχνολογίας, κάνοντας μια τεράστια υπερπροσπάθεια για εξαγωγή στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας καθώς επίσης και για εσωτερική χρήση, έχει επιβάλλει την εντύπωση ότι η τεχνολογία του μέλλοντος θα πρέπει απαραίτητα να είναι μεγάλη, κεντρικά ελεγχόμενη, και απάνθρωπη. Ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο έδειξε  έλλειψη πολιτικής.

O Helmut Schmidt κάποτε, δικαιολόγησε το κίνητρο για εξαγωγή πυρηνικών, με το επιχείρημα  ότι οι Αμερικανοί προηγούνται κατά πολύ στα αεροπλάνα για κάλυψη αναγκών της πολιτικής αεροπορίας και τους υπολογιστές, και σαν αποτέλεσμα δεν υπήρχαν άλλες πιθανότητες για εξαγωγές. Αυτό το κίνητρο για εξαγωγές, έχει προωθήσει την πυρηνική ανάπτυξη σε μέρη όπως η Αργεντινή και η Νότιος Αφρική.

Έτσι στη Γερμανία σήμερα έχουν δημιουργηθεί δύο πόλοι. Από τη μια πλευρά έχουμε το κατεστημένο του «Δευτέρου Κύματος» που νομίζει ότι οι παλιές βιομηχανίες πρέπει να συνεχίσουν να λειτουργούν ή ότι θα πρέπει να αλλάξουν αλλά βασικά να διατηρήσουν την παλιά τεχνολογία και την κοινωνική δομή.  Αντιμέτωποι με αυτούς είναι μια πικραμένη και αποξενωμένη νεολαία που επιστρέφει σε ένα ρομαντικό Γερμανικό δοξασμένο παρελθόν του «Πρώτου Κύματος». Δεν έχει ξεκάθαρη αντίληψη των νέων ευκαιριών που δημιουργεί η οικονομία του «Τρίτου Κύματος».

Αυτός ο διαχωρισμός στη Γερμανία είναι – ή όφειλε να είναι- αδιατάρακτος για τον καθένα που θυμάται τη Γερμανία πριν από τον πόλεμο. Θα μπορούσε όμως να είναι επικίνδυνος για την υπόλοιπη Ευρώπη επίσης, εάν η πολιτική κατάσταση γίνει περισσότερο ασταθής.

Ευτυχώς οι διαχωριστικές γραμμές δεν έχουν χαραχθεί τόσο έντονα σε άλλες χώρες όπως οι Σκανδιναβικές  για παράδειγμα.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Η Σουηδία ήταν πάντοτε μια περίπτωση για πειράματα για αυτούς που ενδιαφέρθηκαν για την πολιτική και οικονομική θεωρία. Πώς είναι τα πράγματα εκεί ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Επειδή είναι τόσο μικρή αγορά – η Σουηδία έχει μόνο 8.000.000 κατοίκους- δεν έγινε ικανή να ανταγωνισθεί με γίγαντες στους νέους τομείς υψηλής τεχνολογίας όπως οι υπολογιστές.  Η ΙΒΜ κυριαρχεί ακόμη στη σκηνή. Οι Σουηδικοί υπολογιστές; Επίσης, είναι ιδιαίτερα κεντρικά ελεγχόμενοι, με τις τοπικές Κυβερνήσεις, τις τράπεζες,   και τους άλλους οργανισμούς να χρησιμοποιούν κεντρικές τράπεζες δεδομένων, και με μεγάλο δημόσιο ενδιαφέρον να εισβάλλει στην ιδιωτική αποκλειστικότητα και τα απόρρητα.

Όταν ήμουν στη Στοκχόλμη την τελευταία φορά, είχα την ευκαιρία να μιλήσω με τον Jan Freese, τον Διευθυντή του συμβουλίου για την επιθεώρηση αρχείων, έναν Κυβερνητικό οργανισμό που ανησυχεί για την προστασία της ατομικότητας.  Είναι από αυτούς που αμύνονται για τα επαγγελματικά δικαιώματα, και που έγινε απαραίτητος με το ιδιαίτερα έντονο κεντρικά ελεγχόμενο σύστημα. Στην πραγματικότητα, το Υπουργείο Άμυνας της Σουηδίας, έχει εκδώσει μια έκθεση υποστηρίζοντας ότι η Σουηδία έχει κοινωνικό και στρατιωτικό πρόβλημα, επειδή βασίζεται σε υπερ-κεντρικά συστήματα δεδομένων.

Όμως η ώθηση προς την κατεύθυνση της οργάνωσης της πληροφορικής στα πλαίσια της οικονομίας του «Τρίτου Κύματος» - αποκέντρωση και προσωπικοί υπολογιστές- ήδη αρχίζει, και είμαι βέβαιος ότι από εδώ και πέρα πρόκειται να κινείται πολύ γρήγορα.

Η Σουηδία αναμένει επίσης να αναπτυχθούν πολύ γρήγορα οι αυτοματισμοί γραφείου, και υπάρχει μια συμφωνία μεταξύ των εργοδοτών και του βασικού ομοσπονδιακού εργατικού συνδικάτου, που αναφέρεται στην εισαγωγή νέων τεχνολογιών «άσπρου κολάρου».

Η Σουηδία έχει ήδη στην παραγωγή 1000 ρομπότ και αναμένεται να φθάσει τα 6.000-9.000 μέχρι το 1990.

Η Σουηδία διαθέτει επίσης έξυπνο Μάνατζμεντ σε ορισμένους τομείς. Η Βόλβο για παράδειγμα βλέποντας τα γραφόμενα με το χέρι στους τοίχους του χώρου στάθμευσης αυτοκινήτων, έχει πειραματισθεί με τον εξανθρωπισμό της βιομηχανικής εργασίας , και επίσης άρχισε να απομακρύνεται 10 χρόνια πριν από το να εξαρτάται η εταιρεία αυτή αποκλειστικά από την εμπορία και την παραγωγή αυτοκινήτων  Τα αυτοκίνητα αντιπροσωπεύουν μόνο το 25% του κύκλου εργασιών της Βόλβο. Από το 75% που ήταν το 1970. Ακόμη περισσότερο , η Βόλβο απευθύνεται σε ένα συγκεκριμένο και μικρό τμήμα της αγοράς για την προώθηση των αυτοκινήτων που παράγει, μια πολιτική που είναι περισσότερο έξυπνη.

Η ASEA, μια άλλη μεγάλη Σουηδική επιχείρηση, εξάγει ήδη ρομπότ – μάντεψε που- στην Ιαπωνία. Έτσι, υπάρχουν σημεία ότι η Σουηδία αρχίζει να αφομοιώνεται στην οικονομία του «Τρίτου Κύματος».

ΕΡΩΤΗΣΗ  :  Τι γίνεται με τους Σοβιετικούς  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Μπορεί να θελήσουμε να επιστρέψουμε σε αυτούς αργότερα. Για την ώρα μπορούμε να συνοψίσουμε την κατάστασή τους σε κλασσικούς Μαρξιστικούς όρους.

Το σύστημά τους είναι τόσο κεντρικά ελεγχόμενο, τόσο άκαμπτο, τόσο αντίθετο με τον εκσυγχρονισμό, να μην πω αντιδημοκρατικό, που στην πραγματικότητα καθυστερεί την τεχνολογική ανάπτυξη. Είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα αυτού που ο Μάρξ όρισε ως επαναστατική κατάσταση – μια κατάσταση στην οποία «οι κοινωνικές σχέσεις παραγωγής» εμποδίζουν την παραπέρα ανάπτυξη των «δυνάμεων της παραγωγής»- .

Νομίζουν ότι μπορούν να επιλύσουν τα προβλήματά τους αγοράζοντας ή κλέβοντας τεχνολογία. Όμως το πρόβλημά τους δεν μπορεί να λυθεί τόσο εύκολα.

Η Αμερικανική Κόψη

ΕΡΩΤΗΣΗ  :   Και τελικά πριν επιστρέψουμε πλήρη κύκλο στην Ιαπωνία, πως βλέπετε τις Η.Π.Α. ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  :   Ανεξάρτητα από όλα τους τα προβλήματα, νομίζω ότι οι Η.Π.Α. έχουν ακόμη τρομερά πλεονεκτήματα. Έχουν τους δικούς τους φυσικούς πόρους, αντίθετα από την Ιαπωνία. Έχουν το δικό τους πετρέλαιο, αντίθετα από την Ιαπωνία και την Ευρώπη. Έχουν το περισσότερο αποκεντρωμένο Κυβερνητικό σύστημα από όλα τα Έθνη που διαθέτουν υψηλή τεχνολογία. Έχουν ένα μορφωμένο κοινό. Οι επικοινωνίες τους είναι οι πλέον απομαζικοποιημένες και οι καλύτερες στον κόσμο.  Έχουν μια πολύ ισχυρή βάση έρευνας και ανάπτυξης. Ανεξάρτητα από τα προβλήματα, έχουν τη μεγαλύτερη εμπειρία με ένα είδος Δημοκρατίας, που δεν έχει βεβαίως βαθιές ρίζες.

Έχουν επίσης μια παράδοση επιχειρηματιών που έκανε δυνατή την επιτυχία για παράδειγμα της εταιρείας Apple. Θα ήταν εκτός κάθε φαντασίας, στις περισσότερες άλλες χώρες, δύο μηχανικοί στην ηλικία των 25 περίπου ετών να δημιουργήσουν έναν υπολογιστή για το σπίτι, να οργανώσουν μια εταιρεία, και σε πέντε (5) χρόνια να την καθιερώσουν σαν βιομηχανία με όνομα.

Τελικά, και ίσως το περισσότερο σημαντικό, οι Η.Π.Α. έχουν τη μεγαλύτερη εμπειρία στην ενασχόληση με κοινωνική, πολιτική και Εθνική ποικιλία, και με ρατσιστικό φανατισμό, αλλά και με φανατισμό μεταξύ των φύλλων. Αυτό δε σημαίνει ότι οι Η.Π.Α. έχουν αρχίσει να λύνουν τα προβλήματά τους αυτά, αλλά έχουν συζητηθεί περισσότερο πλατειά συγκριτικά για παράδειγμα με την Ιαπωνία και την Δυτική Ευρώπη.  Όλα αυτά τα στοιχεία θεωρώντας τα συνολικά, αποτελούν επιπλέον πλεονεκτήματα εάν πρόκειται να μετακινηθεί και να αλλάξει μια κοινωνία εκτός της παραδοσιακής βιομηχανικής εποχής.

Δεν μπορώ να πω ότι ένα κράτος προηγείται, διότι δεν είναι μια μονοδιάστατη διαδικασία. Αυτό που μπορεί να λεχθεί για την Ιαπωνία και που ελέχθη όταν αρχίσαμε τη συζήτηση, είναι ότι – ενώ μπορεί να μην αντιμετωπίζει τα επερχόμενα κοινωνικά, εκπαιδευτικά, και πολιτιστικά προβλήματα – αντιμετωπίζει τα οικονομικά της προβλήματα περισσότερο συνειδητά από ότι οι υπόλοιποι εμείς.

ΕΡΩΤΗΣΗ  :   Με δεδομένο αυτό, είναι δύσκολο για έναν εξωτερικό παρατηρητή να αντιληφθεί γιατί η Ιαπωνία αισθάνεται τόσο τρωτή.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  :   Η συνήθης απάντηση είναι ένα σύνολο στατιστικών στοιχείων. Η Ιαπωνία πρέπει να εισάγει το 90-95 % της ενέργειάς της. Πρέπει να εισάγει το 50% περίπου των τροφίμων που καταναλίσκονται. Είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη σε όλες τις αυξομειώσεις στην προσφορά πλουτοπαραγωγικών πηγών./ Εξαρτάται απόλυτα από το εμπορικό σύστημα. Αλλά νομίζω ότι η Ιαπωνία έχει μια Αχίλλειο πτέρνα – και εδώ συχνά διαφωνώ με τους Ιάπωνες φίλους μου – Έχει να κάνει με τη φυλετική και πολιτιστική ομοιογένειά τους.

Οι Ιάπωνες μου έχουν πει ότι δεν μπορώ να υπολογίζω πάντοτε ότι αυτή η ομοιομορφία θα τους βοηθήσει να κάνουν τη μετάβαση από τη βιομηχανική περίοδο στη νέα μορφή οικονομίας. Ακόμη, το βλέπω λίγο διαφορετικά. Ενώ η ομοιογένειά τους μπορεί να είναι ένα πλεονέκτημα στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν μια μαζική βιομηχανική κοινωνία τον αιώνα που μας πέρασε, είναι ακριβώς το αντίθετο από αυτό που απαιτεί η νέα κοινωνία.

Σε όλες τις χώρες υψηλής τεχνολογίας δημιουργούνται ραγδαία διαφοροποιήσεις, και οι κοινωνικές ποικιλίες, ανεξάρτητα από τα προβλήματά τους , θα αποδειχθούν θετικοί συντελεστές, παρά αρνητικοί. Η πρόκληση που θα αντιμετωπίσουμε όλοι εμείς, είναι το πώς θα διαχειρισθούμε τα ραγδαία εμφανιζόμενα διάφορα επίπεδα κοινωνικής, πολιτιστικής, πολιτικής, και τεχνολογικής ποικιλίας, όχι ομοιομορφίας.

ΕΡΩΤΗΣΗ  :   Πολλοί περιγράφουν την Ιαπωνία ως χώρα χωρίς ταξικές συγκρούσεις, μια κοινωνία με συνείδηση και αυτοπειθαρχία στην οποία οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες λύνουν τις διαφορές τους αρμονικά, στην οποία οι εργαζόμενοι συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, και συμμετέχουν με ενθουσιασμό στην παραγωγή. Πώς ταιριάζει αυτό με τις παρατηρήσεις σας, και πώς συνδέεται με την άποψή σας ότι η κοινωνία που αναπτύσσεται θα είναι απομαζικοποιημένη ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Για μια φορά ακόμη, η κυρίαρχη εικόνα είναι επιπόλαιη. Γίνεται πολύ συζήτηση για συμβιβασμούς, και πολύ συζήτηση για συμφωνίες  Αλλά εάν οι Ιάπωνες είναι τόσο ικανοί να λύνουν τις διαφορές τους ειρηνικά, πώς εξηγεί κανείς τις βίαιες διαδηλώσεις των γεωργών, των σπουδαστών, και των οικολόγων, που σχεδόν κατέστρεψαν το αεροδρόμιο ARITA έξω από το τόκιο μερικά χρόνια πριν ;  Ή οι διαδηλώσεις των φοιτητών της δεκαετίας του 1960 ή οι συνεχιζόμενες βιαιότητες μεταξύ των διαφόρων αριστερών ομάδων ;

Όταν δει κανείς πίσω από τη βιτρίνα, βρίσκει λιγότερες συμφωνίες στην Ιαπωνία από αυτές που υποπτεύονται αυτοί που βλέπουν την κοινωνία αυτή από έξω. Ορισμένοι από την παλαιότερη γενιά παραπονιούνται για την πραγματικότητα αυτή. Ο Konosuke Matsushita  για παράδειγμα που θεμελίωσε την εταιρεία Matsushita Electric, έχει επιτεθεί αυτές τις ημέρες στην Ιαπωνία  « επειδή οι άνθρωποι είναι έντονα χωρισμένοι και μάλιστα άσχημα, και ο καθένας αγωνίζεται για τους δικούς του στόχους».

Και η νέα γενιά αποδεικνύεται να είναι πολύ περισσότερο ατομιστική, και με λιγότερη θέληση να θυσιάσει τον εαυτό της για την επιχείρηση ή τη χώρα, συγκριτικά με την παλαιότερη γενιά.

Σχετικά δε με το μύθο του ευτυχισμένου εργάτη, οι εργατικές σχέσεις για παράδειγμα στην Toyota, είναι οτιδήποτε άλλο εκτός από φιλικές. Τα Ιαπωνικά εργατικά συνδικάτα, μπορεί να μην είναι τόσο επιθετικά ή ανεξάρτητα όπως είναι στη Δύση, αλλά η αντίληψη ότι είναι βολικά είναι ένας μύθος.  Κατά τη διάρκεια του χρόνου δουλέψαμε μαζί σε ένα πρόγραμμα τηλεόρασης. Το Ιαπωνικό πλήρωμα επέμενε στην προσαρμογή στους κανόνες εργασίας του συνδικάτου, και ήταν προσκολλημένοι σε αυτούς πολύ συγκριτικά με ότι πιστεύαμε για το θέμα αυτό με βάση τα Δυτικά στερεότυπα για την Ιαπωνία.

Και ενώ οι ταξικές συγκρούσεις φαίνονται βουβές για τις δικές μας προδιαγραφές και συνήθειες, υπάρχουν άφθονες συγκρούσεις κατά μήκος άλλων αξόνων.  Η Ιαπωνία έχει ένα πολύ επιθετικό οικολογικό κίνημα. Έχει ένα κίνημα καταναλωτών. Έχει άφθονες συγκρούσεις μεταξύ διαφορετικών βιομηχανικών και οικονομικών ομάδων. Δεν είναι απλά οι συγκρούσεις που φαντάζονται τα άτομα που ζουν σε μια ελεύθερη κοινωνία. Είναι ακριβώς ένας άλλος τρόπος να πει κανείς ότι είναι μια πραγματική κοινωνία, που έγινε από πραγματικούς ανθρώπους και όχι στερεότυπα. Χαρακτηρίζεται από όλες τις διαφορές που μπορεί να αναμένει κανείς μεταξύ 118.000.000 ανθρώπων.

Η Ιαπωνία έχει σοβαρά εσωτερικά δικά της προβλήματα και η άποψη ότι η Ευρώπη ή οι Η.Π.Α. θα πρέπει να υιοθετήσουν τις Ιαπωνικές Διοικητικές μεθόδους, ή ότι θα πρέπει να μετακινηθούν σε ένα πλαίσιο συνεργασίας Κυβέρνησης- επιχειρήσεων που υποτίθεται ότι υφίσταται στην Ιαπωνία, είναι αφελές.

Βεβαίως δεν εννοώ ότι ο εξωτερικός κόσμος δεν έχει να μάθει κάτι από την Ιαπωνία. Υπάρχουν πολλά που μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο για μάθηση, αλλά από την πραγματική Ιαπωνία όχι την υπεραπλουστευμένη με τα στερεότυπα που απεικονίζονται σε κάρτες και που έχουν παρουσιαστεί στον κόσμο.

Η αλήθεια είναι ότι σπεύδουμε να υιοθετήσουμε πολλές από τις πρακτικές που σήμερα είναι έτοιμη να σταματήσει η Ιαπωνία . Οι Ιάπωνες γνωρίζουν τα πολύ αβέβαια όρια της επιτυχίας τους. Γνωρίζουν ότι αυτά που δούλεψαν  μέχρι τώρα για την επιτυχία τους, μπορεί να δουλέψουν εναντίον τους στο μέλλον.

Γνωρίζουν ότι βρισκόμαστε σε ένα στάδιο μετάβασης, σε ένα νέο είδος κοινωνίας. Είναι ευχαριστημένοι και κολακευμένοι που στέλνουμε ξαφνικά αποστολές να μελετήσουμε τις πρακτικές τους αντί να συμβαίνει το αντίστροφο. Αλλά ακόμη και αυτή η νέα περιέργεια έχει οριοθετηθεί από μια ιδιαίτερη πολιτιστική άγνοια , που έχει δομηθεί από τον Δυτικό ρατσισμό.

Ακόμα και τώρα, όταν η Δύση χωρίς να το έχει ανάγκη αποκτά ξαφνικά ένα πρόσφατο ενδιαφέρον για την Ιαπωνία, μελετά Διοικητικά συστήματα της χώρας αυτής σε ένα μικρό τομέα της οικονομίας προσανατολισμένο στις εξαγωγές, αλλά δίνει ελάχιστη προσοχή στην Ιαπωνία ως σύνολο, στα προβλήματα, τις προκαταλήψεις, και την πολιτική της.  Μπορώ να το βεβαιώσω αυτό από προσωπική εμπειρία.

Αναφέρθηκα στις διαλέξεις μου στην Ιαπωνία. Πρόσφατα είδα μια αναφορά στις διαλέξεις μου αυτές στην εφημερίδα «Asian Wall Street Journal», που συνδέεται άμεσα μ’ αυτή τη συζήτηση. Τα τοποθετώ εντός εισαγωγικών :

« Οι περισσότεροι από τους μεγάλους Ιάπωνες επιχειρηματίες, πολιτικοί και Ακαδημαϊκοί Αρχηγοί, παρακολούθησαν τις διαλέξεις του, που μεταδόθηκαν επίσης από το Εθνικό δίκτυο της Ιαπωνικής Τηλεόρασης».

Όμως εδώ είναι το βασικό σημείο :

Δεν μπορεί να λεχθεί το ίδιο για Ιάπωνες παρουσιαστές διαλέξεων στις Η.Π.Α.  Σπάνια αν όχι καθόλου, κάποια διάλεξη Γιαπωνέζου έχει μεταδοθεί από κάποιο Αμερικανικό δίκτυο.

Και το ίδιο γίνεται σχετικά με τον πολιτισμό. Οι Ιάπωνες μεταφράζουν εκατοντάδες χιλιάδες βιβλία από το εξωτερικό. Ανεξάρτητα από μια πρόσφατη έξαρση, δεν μπαίνουμε στον κόπο να μεταφράσουμε πολλά Ιαπωνικά βιβλία.

Πόσους Ιάπωνες συγγραφείς μπορούν να κατονομάσουν οι Αμερικανοί ;  Ίσως τον Mishima. Και όχι για τα βιβλία του. Επειδή ήταν αρκετά παλαβός για να κάνει χαρακίρι.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ο Mishima ήταν ένας υπερεθνικιστής φασίστας, δεν ήταν ;  Δεν ήταν η αυτοκτονία του μια προσπάθεια να εξασφαλίσει με δραματικό τρόπο υποστήριξη για τον στρατιωτικό εξοπλισμό της Ιαπωνίας εκ νέου ; Πώς αυτό συνδέεται με την Αμερικανική πίεση για αύξηση των στρατιωτικών δαπανών από πλευράς Ιαπωνίας ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Δεν νομίζω ότι ο Mishima είναι πολύ σημαντικός στο πλαίσιο που τον τοποθετείς. Το γεγονός ότι διαμόρφωσε ένα είδος λατρείας και πήγε σε μια στρατιωτική Διοίκηση και αυτοκτόνησε, είναι θέμα περιεργείας και όχι οτιδήποτε άλλο.  Ξαφνιάζει κάποιον να σκεφθεί ότι ένας συγγραφέας με τέτοιο ταλέντο θα μπορούσε να είναι τόσο ψυχωτικός.  Όμως το γεγονός της αυτοκτονίας του Mishima  μια δεκαετία περίπου πριν, πρέπει να υπενθυμίζει στην Ουάσιγτων ότι στην Ιαπωνία παραμένει μια αδύνατη αλλά ζωντανή και από πλευράς δυναμικού επικίνδυνη πολιτική ομάδα, που βασικός σκοπός της είναι ο εκ νέου στρατιωτικός εξοπλισμός της Ιαπωνίας.

Κάθε φορά που η Ουάσιγκτων θα στρίβει το χέρι της Ιαπωνίας, υποχρεώνοντάς την να ξοδέψει περισσότερα για πολεμικά αεροπλάνα ή να αυξήσει το μέγεθος του Ναυτικού της για να βοηθήσει στον έλεγχο των διαύλων του Ειρηνικού Ωκεανού, στην ουσία προσφέρει ισχύ στην ομάδα αυτή των εξτρεμιστών που στην πραγματικότητα είναι υπερ-Εθνικιστές και αντι-Αμερικανοί.  Την ίδια στιγμή η Αμερικανική πολιτική  τρέφει τον αντι- Αμερικανισμό μεταξύ αυτών που θεωρούν τους εαυτούς τους ως «αριστερούς». Και επειδή η Ουάσιγκτων αντιλαμβάνεται συνολικά λανθασμένα τον Ιαπωνικό πολιτισμό, μεγενθύνει την πίεσή της, κατά τρόπο ώστε να αποξενώνει και τους κεντρώους, και τους δεξιούς. Το αποτέλεσμα είναι μια μνησικακία που θα μπορούσε εύκολα να εκραγεί, εάν χειροτερεύσουν οι πολιτικές και οικονομικές πιέσεις.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Είσθε λοιπόν αντίθετος με το κίνητρο του επανεξοπλισμού ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Έχω πει στην Ιαπωνία το ίδιο ακριβώς που έχω πει στις Η.Π.Α.  Εάν ήμουν Ιάπωνας θα ήμουν αντίθετος με την εφαρμοζόμενη σήμερα πολιτική του Κυβερνώντος Φιλελευθερο-Δημοκρατικού κόμματος που έχει λυγίσει από την πίεση της Ουάσιγκτων και αύξησε τον προϋπολογισμό των στρατιωτικών εξοπλισμών.  Αλλά θα μπορούσα να αλλάξω τις σκέψεις μου πολύ γρήγορα. Εάν έβλεπα σημάδια Κινεζο-Σοβιετικής προσέγγισης, που θεωρώ ότι δεν είναι αδύνατη, θα ήθελα βεβαίως περισσότερα αεροπλάνα και πλοία.

Θαυμάζω πολύ το άρθρο 9 του Ιαπωνικού Συντάγματος που υποτίθεται ότι εμποδίζει τον εκ νέου εξοπλισμό και ειδικά τον πυρηνικό εξοπλισμό της Ιαπωνίας. Είναι αξιοσημείωτο – ένα μοναδικό πολιτιστικό στοιχείο-. Θα μισούσα να το δω να καταστρέφεται ή να αδυνατίζει η ισχύς του.

Όταν υπάρχει ένας κόσμος στον οποίο πρέπει να εφαρμοσθεί επίσης μια πραγματική πολιτική.  Και η «συνθήκη ειρήνης» είχε ως προϋπόθεση την οικονομική κυριαρχία των Η.Π.Α. και την παρουσία στρατιωτικής Αμερικανικής ομπρέλας πάνω από την Ιαπωνία. Στο βαθμό που η στρατιωτική παρουσία των Η.Π.Α.  γίνεται ασθενέστερη και ο οικονομικός ανταγωνισμός εντείνεται μεταξύ Η.Π.Α. και Ιαπωνίας, γίνεται δυσκολότερη και δυσκολότερη η διατήρηση του άρθρου 9.

DE JA   VU  IN  THE  PACIFIC ?

ΕΡΩΤΗΣΗ : Φαίνεται να διατυπώνεται τον υπαινιγμό ότι κάποια ημέρα οι Η.Π.Α. και η Ιαπωνία μπορεί να έχουν στρατιωτική σύγκρουση στον Ειρηνικό ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Δυστυχώς και αυτή η φρικαλέα ιδέα δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Φαίνεται ολοσχερώς απίθανο.  Όμως  έχω διαβάσει για τις αρχές του πολέμου στον Ειρηνικό, και υπάρχουν διάφορα ξεχασμένα γεγονότα που θα πρέπει κανείς να θυμάται.

Για παράδειγμα το 1908, ένας Αμερικανός συγγραφέας ο Homer Lea , ένας αρχι-φασίστας αλλά πανέξυπνος και εύγλωττος άνθρωπος, έγραψε ένα βιβλίο στο οποίο προέβλεπε και προσδιόριζε τον πόλεμο στον Ειρηνικό που έγινε τριάντα χρόνια αργότερα. Στο βιβλίο αυτό υποστήριζε ότι ο Ειρηνικός θα μπορούσε να αντικαταστήσει προοδευτικά τον Ατλαντικό ως το βασικ΄/ο θέατρο του Παγκόσμιου Εμπορίου και των πολιτιστικών ανταλλαγών, και ότι η οικονομική αντιπαράθεση θα οδηγούσε αναπόφευκτα την Ιαπωνία και τις Η.Π.Α. σε σύγκρουση.  Οι εντάσεις θα αυξάνονταν με την έλλειψη δυνατότητας για πολιτιστική επικοινωνία και αντίληψη, με τη σύγκρουση ηθικών και θρησκευτικών συστημάτων, και από την κακή μεταχείριση των μειονοτήτων της Αμερικής από τους Αμερικανούς, που προέρχονται από την Ανατολή, σαν αποτέλεσμα του «κίτρινου ρατσισμού τους».

Αξίζει να σημειώσει κανείς παρενθετικά ότι η πισίνα του Ειρηνικού είναι η περιοχή με την ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη στον κόσμο, ότι αμφότεροι οι Η.Π.Α. και η Ιαπωνία έχουν κάνει μεγάλες επενδύσεις κεφαλαίων σε όλον τον Ειρηνικό, και ότι απογραφικές μελέτες δείχνουν ότι οι Ανατολίτες θα είναι οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες μειονοτικές ομάδες στις Η.Π.Α. μεταξύ του σημερινού χρονικού σημείου και του 1995.

Ο Leo είπε ότι η Αμερική έκανε λάθος να τοποθετήσει τον «Κίτρινο κίνδυνο στην Κίνα». Ήταν η Ιαπωνία που θα έπρεπε να φοβούνται, και συνέχισε να περιγράφει με λεπτομέρειες κατά θαυμαστό τρόπο πώς θα μπορούσε να είναι ένας πόλεμος στον Ειρηνικό.

Επεσήμανε τη στρατηγική σημασία της θέσης κλειδί της Hawai , των Φιλιππίνων , και της Αλάσκα.  Κατόπιν προχώρησε στην απεικόνιση της πραγματικής απόβασης Ιαπωνικών στρατευμάτων στη Δυτική ακτή των Η.Π.Α. , σημειώνοντας τα λιμάνια και τους δρόμους που θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν, τις πηγές νερού που θα έκοβαν κλπ. Ήταν μια εκκεντρική παρουσίαση με στόχο να προκαλέσει τις Η.Π.Α. να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες, και προχώρησε σε βάθος.

Διαβάζοντάς το όμως σήμερα δίνει τα ερεθίσματα, εάν φέρουμε στη μνήμη μας ότι μια δεκαετία περίπου αργότερα στη δεκαετία του 1920, υψώθηκε ένας ιμπεριαλιστικός πυρετός σε όλη την Ιαπωνία, κατά την προετοιμασία της επίθεσής της στην Κίνα. Η Ιαπωνία επρόκειτο να Διοικήσει όλη την Ανατολική Ασία. Η Ινδονησία επρόκειτο να προσφέρει το πετρέλαιό της.  Η Μαντζουρία τον άνθρακα. Η Κίνα επρόκειτο να προσφέρει την αγορά και το ανθρώπινο δυναμικό για εργασία.

Τη δεκαετία του 1930 άρχισε να εμφανίζεται ένας πραγματικός εμπορικός πόλεμος. Οι Ιάπωνες, απευθυνόμενοι σε αγορές που μονοπωλούνταν προηγουμένως από τη Δύση, μείωναν τις τιμές των Δυτικών προϊόντων σε όλο τον κόσμο. Ένας GE ανεμιστήρας για παράδειγμα πουλιόταν 3 φορές ακριβότερα από έναν Ιαπωνικό ανεμιστήρα. Τα παραγόμενα προϊόντα στην Ιαπωνία, βαμβάκι, ρούχα, βάζα από γυαλί, δερμάτινα αγαθά, όλα κόστιζαν λιγότερο από τα Δυτικά προϊόντα.

Μπορούσες να αγοράσεις Ιαπωνικά υφαντά στο Lancaster της Αγγλίας, σε τιμές μικρότερες αγαθών που παράγονταν στο  Lancaster  . Άκουγες τα ίδια επιχειρήματα για προστασία, τις ίδιες απαιτήσεις για προστατευτική πολιτική, τις ίδιες ρατσιστικές παρατηρήσεις που γίνονται σήμερα. Αυτοί οι εμπορικοί πόλεμοι, ο φόβος των Ιαπώνων ότι το Ινδονησιακό πετρέλαιο θα μπορούσε να σταματήσει, όλα αυτά είχαν τη συνεισφορά τους στο Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Οι Ιάπωνες αισθάνονται ακόμη ασταθείς σχετικά με μια διακοπή παροχής ενέργειας, και η συνολική τους οικονομία είναι κατά πολύ εξαρτώμενη από το εξωτερικό εμπόριο συγκριτικά με τις Η.Π.Α.

ΕΡΩΤΗΣΗ :   Δεν ισχυρίζεσθε ότι η ιστορία επαναλαμβάνει τον εαυτό της, ή το ισχυρίζεσθε   ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Όχι. Δεν πιστεύω σε ιστορικές αναλογίες, και ο σημερινός κόσμος είναι δραματικά διαφορετικός. Οι χώρες της Νοτιο-Ανατολικής Ασίας, δεν είναι πλέον για παράδειγμα αποικίες. Τα παλιά παιχνίδια των ιμπεριαλιστών δεν δουλεύουν όπως δούλευαν παλιά.

Και τι σημαίνουν όλα αυτά για μια οικονομία που αναμένεται ότι θα καταλήξει να εξαρτάται περισσότερο από την πληροφόρηση παρά από πρώτες ύλες ;  Και η ίδια η Ιαπωνία δεν είναι αυτό που ήταν τότε. Δεν ελέγχεται απ΄’ο μια στρατιωτική κλίκα. Έχει περάσει μια γενιά από την εποχή της εκδημοκρατικοποίησης του Mac Arthur. Όλοι οι κανόνες έχουν αλλάξει. Αλλά το να μη φοβάσαι ιστορικές αναλογίες , δε σημαίνει ότι θα πρέπει να ξεχάσεις τελείως το παρελθόν. Υπάρχει ένα αίσθημα στον αέρα. Για όλους αυτούς τους λόγους , η πίεση για στρατιωτικό επανεξοπλισμό της Ιαπωνίας, μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα τραγωδία για όλους εκτός των Ρώσσων, εναντίον των οποίων υποτίθεται ότι κατευθύνεται.

Οι Σοβιετικοί αυξάνουν την ένταση όλων αυτών των πιέσεων μετακινώντας περισσότερα πολεμικά πλοία στον Ειρηνικό, φοβίζοντας τις γραμμές επικοινωνίας της οικονομικής ζωής της Ιαπωνίας. Αλλά την ίδια στιγμή η αύξηση των όπλων της Ιαπωνίας φοβίζει πολλές χώρες της περιοχής και φέρνει στην επιφάνεια όλες εκείνες τις οδυνηρές αναμνήσεις του Ιαπωνικού Ιμπεριαλισμού.

Η Κίνα μόνο πρόσφατα διαμαρτυρήθηκε έντονα εναντίον ενός Ιαπωνικού βιβλίου που δικαιολογούσε την Ιαπωνική εισβολή στην Κίνα. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, οι Κινεζικές ανησυχίες για τον Ιαπωνικό στρατιωτικό επανεξοπλισμό έχουν καθησυχάσει.

Πρώτον οι Ιάπωνες δεν επανεξοπλίζονται σε μεγάλο βαθμό.  Δεύτερον οι Κινέζοι φοβούνται τους Σοβιετικούς και στην πραγματικότητα δέχθηκαν με ευχαρίστηση, συγκεκαλυμμένα και όχι ανοικτά, κάθε αύξηση των αντι-Σοβιετικών δυνάμεων στον Ειρηνικό. Και τρίτον, η Ιαπωνία δεν ήταν ο οικονομικός γίγαντας που είναι σήμερα. Αλλά όλα αυτά αλλάζουν.

Ένας πολύ υψηλόβαθμος Κινέζος επίσημος με τον οποίο μόλις μίλησα, και στον οποίο υπενθύμισα την Ιαπωνική εισβολή του 1930, σημείωσε ότι ενώ η μιλιταριστική κλίκα στην Ιαπωνία ήταν αδύνατη τις τελευταίες δεκαετίες, υπάρχουν άλλες πολιτικές δυνάμεις στην Ιαπωνία, που αισθάνονται ότι η Ιαπωνία είναι τώρα έτοιμη για έναν στρατιωτικό ρόλο στον κόσμο. Επιπλέον η Ιαπωνία είναι τώρα μια από τις πρώτες οικονομικές δυνάμεις στον κόσμο. Ο συνδυασμός των συντελεστών αυτών έχει αλλάξει την αντίδραση των Κινέζων, που θα μπορούσαν να μας παρουσιάσουν όλες τους τις αναστολές.

Άλλος Κινέζος επίσημος είπε ότι το βασικό στοιχείο είναι το επίπεδο του εξοπλισμού και κατά πόσο είναι αληθινά αμυντικός ή δυναμικά επιθετικός. Όταν ρώτησα τι θα αποτελούσε επιθετικό στρατιωτικό εξοπλισμό, δεν δίστασε ούτε μια στιγμή. Πυρηνικά όπλα μεσαίου ή μεγάλου βεςληνεκούς, αεροπλανοφόρα, πυρηνικά υποβρύχια. Εάν η Ιαπωνία αγόραζε ή κατασκεύαζε κάτι από αυτά, θα σήμαινε ξεκάθαρα είπε, ότι οι δυνάμεις της δεν ήταν πλέον μόνο για αυτοάμυνα.

Πολλοί από τους Ιάπωνες φίλους μου, βρισκόμενοι σε ένταση από την πρόσφατη πίεση της Ουάσιγκτων , και γεμάτοι ανησυχία για την χειροτέρευση των στενών δεσμών μεταξύ της Ουάσιγκτων και Ιαπωνίας, υποστήριξαν ότι οι Η.Π.Α. μπορεί στην πραγματικότητα να κόβουν το δικό τους λαιμό, την ίδια στιγμή που επιβάλλουν τις χειρότερες πολιτικές τάσεις στην ίδια την Ιαπωνία.

Κάποτε ρώτησα έναν ιδιαίτερης νοημοσύνης φίλο μου οικονομολόγο και ειδικό για τις διεθνείς σχέσεις με μια υποδομή σχετικά με την Ιαπωνική δυνατότητα για αυτοάμυνα, πώς έβλεπε την πιθανότητα μιας παραπέρα αραίωσης των δεσμών μεταξύ Ιαπωνίας και Η.Π.Α. και μια στενότερη συμμαχία μεταξύ Ιαπωνίας και Κίνας.  Η απάντησή του με ξάφνιασε. «Θα το μισούσα αυτό, είπε. Και αυτό επειδή δε θέλω ο κόσμος να διαμορφώσει φυλετικά μπλοκ. Οι στενοί δεσμοί μεταξύ Η.Π.Α. και Ιαπωνίας καταργούν φυλετικές γραμμές, και αυτό είναι καλό για όλους». Οι λέξεις του μου εντυπώθηκαν από τότε .

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Πώς λοιπόν μπορεί να κάνει κανείς μια σύνοψη όλων αυτών  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Όπως ακριβώς ανακατασκευάζουμε το οικονομικό μας σύστημα , κατά τον ίδιο τρόπο ανακατασκευάζουμε τις γεωπολιτικές μας σχέσεις σε όλο τον κόσμο. Η δομή των συμμαχιών μετά τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο στην Ευρώπη, σπάει. Ο Ειρηνικός αναπτύσσεται σαν οικονομική δύναμη.

Ορισμένα κράτη υψηλής τεχνολογίας τρέχουν με μέθη στην αναπτυσσόμενη συνολική νέα τάξη πραγμάτων, ενώ το καθένα παρακολουθεί να πεθαίνουν οι παραδοσιακές βιομηχανίες, καθώς αναπτύσσονται νέες στον ορίζοντα.

Τέτοιες μετατροπές μεγάλης  κλίμακας, είναι συνέπεια της ανάπτυξης ενός νέου πολιτισμού, με την πλήρη έννοια αυτού του όρου, νέες τεχνολογίες, νέες οικονομικές διευθετήσεις, νέες κοινωνικές μορφές, και αναπόφευκτα νέες πολιτικές δυνάμεις επίσης.

Είναι όμως το σπάσιμο των τεκτονικών πλακών κάτω από τη γη – η ανύψωση κάτι του δραματικά νέου από την κρούστα της παλιάς τάξης πραγμάτων-. Μόλις αποκρυσταλωθεί η ν΄λεα συνολική δομή, και αυτό μπορεί να χρειασθεί δεκαετίες, θα συνεχίσουμε να ζούμε με έντονη αποσταθεροποίηση.

Πέρα από τον Καπιταλισμό και τον Σοσιαλισμό

Ο κόσμος έχει όχι μόνο μια οικονομική και πολιτική κρίση, αλλά επίσης και ιδεολογική κρίση.

Ανεξάρτητα από το εάν εξετάζουμε τις καπιταλιστικές έννοιες της ελεύθερης αγοράς ή τον Μαρξισμό όπως τον έχουμε γνωρίσει, από το εάν εξετάζουμε τον φιλελευθερισμό, τον στατισμό των κοινωνικών παροχών ή τις παραδοσιακές θεωρίες της ανάπτυξης του Τρίτου κόσμου, όλα αυτά φαίνονται λιγότερο και λιγότερο σχετικά, καθώς τα γεγονότα τοποθετούν εκτός παιχνιδιού τους θεωρητικούς μας πολιτικούς τύπους.

Αυτή η ιδεολογική διάσπαση μπορεί να είναι ένα απαραίτητο στάδιο – καθαρισμός του εδάφους-  στην προετοιμασία της ανάπτυξης νέων κατανοητών ιδεολογιών του μέλλοντος.  Προσωπικά ικανοποιούμαι από τη σκέψη ότι η δουλειά μου καταργεί τις παλιές ιδεολογικές τάσεις. Το «Τρίτο Κύμα» για παράδειγμα έχει παρουσιαστεί κατά θετικό τρόπο από τα πλέον σημαντικά σοσιαλιστικά περιοδικά στη Γαλλία, έχει δημοσιευθεί στις κομμουνιστικές  χώρες, και ακόμη έχει επιλεγεί ως το πρώτο βιβλίο του Συνδέσμου «Συντηρητικού βιβλίου» στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Είναι ώρα να τοποθετήσουμε κάτω από το μικροσκόπιο τις περισσότερες υποθέσεις μας που έχουμε διατηρήσει υπομονετικά για χρόνια.  Μπορεί να καταλήξουμε ότι δεν ανταποκρίνονται πλέον στη νέα πραγματικότητα που δημιουργείται.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ορισμένοι άνθρωποι διαβάζοντας τα έργα σας ή ακούγοντας τις ομιλίες σας βγάζουν το συμπέρασμα ότι είσθε «δεξιός».  Άλλοι επιμένουν ότι είσθε «αριστερός». Εσείς επιμένετε ότι δεν είσθε τίποτα από αυτά. Γιατί  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Οι όροι «δεξιός» και «αριστερός»  είναι λείψανα της βιομηχανικής περιόδου που περνά τώρα στην ιστορία.  Η «δεξιά»
 και η «αριστερά» είχαν να κάνουν με το ποιος έπαιρνε τι – πώς κατανέμονταν ο πλούτος και η δύναμη του βιομηχανικού συστήματος-. Όμως σήμερα η μάχη μεταξύ τους είναι μια φιλονικία πάνω σε καρέκλες ενός βυθιζόμενου κρουαζερόπλοιου. Η κοινωνία μετακινείται εκτός της βιομηχανικής εποχής τόσο ραγδαία , ώστε οι παλιές πολιτικές μας «ταμπέλες» έχουν περιέλθει εκτός μόδας και είναι παραπλανητικές , όπως ακριβώς οι παραδοσιακές οικονομικές διαφορετικές κατηγορίες.

Πώς θα χαρακτηρίσεις έναν πολιτικό – ένα μέλος του Κογκρέσσου για παράδειγμα- που είναι υπέρμαχος δογματικά της ελεύθερης αγοράς, αλλά που υποστηρίζει συστηματικά τα δικαιώματα των γυναικών, την απελευθέρωση των αμβλώσεων, και την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων ;

Σε ποια κατηγορία τοποθετείς τους υποτιθέμενους δραστήριους «αριστερούς» που ομιλούν με στόμφο εναντίον των Εβραίων ; Ή τις υποτιθέμενες «δεξιές» ομάδες που επιτίθενται στις μεγάλες επιχειρήσεις και τις Τράπεζες ;

Είναι οι «Ερυθρές ταξιαρχίες «δεξιοί» ή «αριστεροί» ή ακριβώς μηδενιστές και εξουσιαστές που χρησιμοποιούν Μαρξιστικές ασυναρτησίες ως δικαιολογία για τις παρανοϊκές πράξεις τους ;

Και πώς περιγράφεις τους ρατσιστές που επιτίθενται στην τεχνοκρατική «ελίτ» και τις τράπεζες, υποστηρίζουν την προστασία του περιβάλλοντος, και επιτίθενται στον ιατρικό χώρο για την επιστημονική του ορθοδοξία ; Και που τοποθετείς τις ομάδες που δεν έχουν καθόλου ιδεολογία τοποθετημένη κάτω από μια αψίδα, αλλά φανατίζονται για ένα συγκεκριμένο θέμα ; Είναι όλοι αριστεροί διαδηλωτές ; Υποθέτω ότι πολλοί από αυτούς έχουν σιτισθεί στη φωλιά της ελεύθερης επιχείρησης.  Είναι σχεδόν βλάκες, απονήρευτοι, ανίκανοι να δουν ότι μια συμβατική τοποθέτηση θα τους κάνει συμμάχους με τον «Τρίτο κόσμο» και το «Σοσιαλισμό» ; Δεν υποθέτω ότι είναι βλάκες.

Η προσπάθεια να τοποθετηθούν όλα αυτά τα διαφορετικά φαινόμενα σε μια απλή σειρά, δημιουργεί διαταραχή των πολλών πλευρών της πολιτικής ζωής.  Η αριστερή / δεξιά ορολογία ήταν πάντοτε μονοδιάστατη. Σήμερα είναι ακόμη πιο διαστρεβλωμένη και σκοτεινή από ότι ήταν στο παρελθόν.

Ένας λόγος που φαίνεται να είναι τα πράγματα περισσότερο μπερδεμένα σήμερα, είναι ότι η διαμόρφωση των θεμάτων έχει αλλάξει, και οι σχέσεις μεταξύ των θεμάτων και μεταξύ των ομάδων, έχουν γίνει περισσότερο πολυάριθμες, ποικίλες και παροδικές.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Βεβαίως, η μηχανική χρήση επιγραφών όπως «αριστερός» και «δεξιός» ή για το ανάλογο θέμα «Δεύτερο Κύμα», «Τρίτο Κύμα», μπορεί να είναι πάρα πολύ παραπλανητική, αλλά για να κάνουν νόημα τα διάφορα θέματα και οι σχέσεις, θα πρέπει να ομαδοποιηθούν, ακόμη και με κάποια ελαστικότητα.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Βεβαίως και να τοποθετηθούν επίσης με κάποια σειρά, ιεραρχία, ή προτεραιότητα.

Ένας από τους λόγους που οι άνθρωποι έχουν δυσκολίες να με τοποθετήσουν σε μια σειρά, είναι ότι στην κλίμακα προτεραιοτήτων μου, το θέμα κλειδί δεν είναι αυτό που συμβαίνει μέσα στη βιομηχανική κοινωνία, αλλά αυτό που συμβαίνει στη σύγκρουση μεταξύ της βιομηχανικής κοινωνίας και του νέου πολιτισμού που ανατέλλει και την προκαλεί.  Συγκριτικά με την ιστορική αυτή σύγκρουση που συμβαίνει σε παγκόσμια κλίμακα, όλες οι άλλες συγκρούσεις φαίνονται μικρές.

Στη μια πλευρά έχεις αυτούς που θέλουν με κάθε κόστος να συντηρήσουν το βιομηχανικό σύστημα που πεθαίνει. Εναντίον αυτών είναι παρατεταγμένοι όλοι αυτοί που κτίζουν τον επόμενο πολιτισμό. Για μένα αυτός είναι ο μεγάλος αγώνας.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Μπορεί να πει κάποιος ότι δίνοντας έμφαση σε αυτό που ονομάζετε «μεγάλο αγώνα» - σε αυτή τη σύγκρουση των πολιτισμών όπως το τοποθετείται- ότι εκτρέπετε την προσοχή από τις άλλες βαθιές διαιρέσεις  που χωρίζουν την «αριστερά» και τη «δεξιά» , τον πλούσιο από τρον φτωχό, τον ισχυρό από τον ανίσχυρο κτλ.  Άλλοι μπορούν να πουν επίσης ότι η στάση σας είναι συμβατή με την «αριστερά», καθώς για όλους τους αριστερούς η ένταση μεταξύ αυτού που ισχύει και ενός περισσότερου επιθυμητού, περισσότερο επαναστατικού μέλλοντος, είναι το βασικό σημείο της έμφασης.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ίσως. Όμως τι θα λέγατε αν αυτό το μέλλον έχει μέσα του πολλά στοιχεία που θα μπορούσαν να θαυμάσουν οι παραδοσιακοί «δεξιοί» όπως έχει πράγματι το «Τρίτο Κύμα»;  Η έμφαση στην ατομικότητα αντίθετα με τον μαζικό συγκεντρωτισμό ; Η ανάπτυξη εκ νέου του σπιτιού ως βασικού οργανισμού ; Η αντίθεση στην κεντρική γραφειοκρατία ; Υπάρχουν άνθρωποι και στα δύο άκρα που υιοθετούσαν αυτές τις αξίες. Αλλά γιατί να πιέσουμε κάτι να ενταχθεί στις προ-υπάρχουσες κατηγορίες ;

Μπορείς να έχεις μιας θαυμάσιας αξίας περίπτωση , ότι υπάρχει σύγκρουση μέσα σε ένα πολιτισμό.  Αυτό είναι προφανές. Μερικές φορές μεταξύ πλούσιων και φτωχών. Άλλες φορές μεταξύ των «ελιτίστικων» ομάδων. Και σε άλλες περιπτώσεις κατά μήκος πολλών άλλων αξόνων επίσης. Υποθέτω ότι θα συνεχίσει να υπάρχει άφθονη σύγκρουση σε οποιαδήποτε νέα κοινωνία διαμορφωθεί από τις σημερινές αλλαγές.  Σήμερα όμως, οι περισσότεροι άνθρωποι φαίνεται να μην γνωρίζουν ακόμη ότι οι βασικοί κανόνες αλλάζουν, ότι μια μεγάλη σύγκρουση έφθασε που σμικρύνει και επηρεάζει όλες τις άλλες.

Θα αγωνισθούμε να διαμορφώσουμε την επόμενη κοινωνία, να προσδιορίσουμε θέσεις σε συνάρτηση με αυτό που αναπτύσσεται, και δεν είναι παροδικό.

Αυτό δε σημαίνει ότι αγνοούμαι τα άμεσα θέματα. Σημαίνει επανα-αξιολόγηση αυτών, με βάση τους νέους όρους. Η πολιτική πρέπει να εκτιμά περισσότερο την κατάσταση που διαμορφώνεται, και οι διάφορες θέσεις που θα διατυπώνονται και θα δημιουργούνται, θα πρέπει να συνδέονται με τον μεγάλο αγώνα που γίνεται.

Και βεβαίως όπως λες υπάρχουν υποθέτω πολλοί «αριστεροί» που θα συμφωνήσουν γενικά, αλλά ελάχιστοι που θα έχουν πολλά να πουν σχετικά με το πώς θα μοιάζει η μελλοντική κοινωνία, ενώ πολλά από αυτά που προβλέπουν είναι κάτι στοιχειωδώς περισσότερο από αυτά που ήδη έχουμε. Λίγο περισσότερη βιομηχανοποίηση «Δευτέρου Κύματος» , ίσως λίγο μεταμφιεσμένη.

Και το ίδιο μπορεί να λεχθεί επίσης για τη «Δεξιά πτέρυγα». Στην πραγματικότητα οι περισσότεροι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την πολιτική τους, βλέπουν το μέλλον σαν μια απλή ευθύγραμμη προέκταση του παρόντος.  Νομίζω ότι θα αντιμετωπίσουν μια μεγάλη έκπληξη. Έχουμε φθάσει στο τέλος μιας εποχής , και στο σημείο αυτό όλες οι δυνατές εξελίξεις είναι πιθανές ( όλα τα στοιχήματα είναι ανοικτά). Η ευθύγραμμη όμως προέκταση της σημερινής κατάστασης ως πρόβλεψη για το μέλλον, κατευθύνεται ίσια στον τοίχο.

Δυνάμεις σε σύγκρουση

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ομιλείται για τη βιομηχανική κοινωνία ότι αντιμετωπίζει μια «γενική κρίση», και για τις ομάδες που κατέχουν δύναμη, ότι υπερασπίζονται, αμύνονται του βιομηχανικού συστήματος που πεθαίνει, αλλά……

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Αυτό που βλέπουμε είναι το σπάσιμο και η κατάρρευση του συστήματος. Όχι του καπιταλιστικού συστήματος. Ούτε του Κομμουνιστικού συστήματος. Αλλά του βιομηχανικού συστήματος που αγκαλιάζει και τα δύο αυτά συστήματα.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Όταν όμως μιλάτε για τους υπερασπιστές του παλαιού συστήματος, για εκείνους που θέλουν όπως λέτε να συντηρήσουν τη βιομηχανική εποχή, τι ακριβώς θέλουν να συντηρήσουν, και ποιον βλέπετε σε αυτόν το ρόλο ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η βιομηχανοποίηση είναι ένας πολιτισμός , ένα κοινωνικό σύστημα. Δεν είναι ένα κοινωνικό και ένα πολιτικό σύστημα, αλλά ένα πολιτιστικό , ένα σύνολο κοινωνικών οργανισμών , μια επιστημολογία, ένας ολοκληρωμένος τρόπος ζωής. Υπάρχουν άνθρωποι σε κάθε τομέα, σε κάθε διάσταση ζωής που έχουν επενδύσει στον τρόπο αυτό ζωής. Αυτές οι επενδύσεις μπορεί να είναι οικονομικές, πολιτικές, ψυχολογικές, σεξουαλικές, πολιτιστικές.

Έτσι βρίσκει κανείς γιγάντιες επιχειρήσεις και συνεταιρισμούς που υπεραμύνονται των παραδοσιακών βιομηχανιών που χρησιμοποιούν πρωτόγονη δύναμη – όπως η βιομηχανία σιδήρου, κλωστοϋφαντουργίας, αυτοκινήτων- και παραδοσιακές μεθόδους μαζικής παραγωγής, συμπεριλαμβανομένων μεθόδων που προϋποθέτουν απάνθρωπη εργασία.

Στην πραγματικότητα, βρίσκει κανείς συχνά εργατικά συνδικάτα που υπεραμύνονται των ίδιων βιομηχανιών και μεθόδων. Βρίσκει κανείς εταιρείες πετρελαίου και βιομηχανίες πυρηνικής ενέργειας, να υπεραμύνονται των παλιών παραδοσιακών μεθόδων.

Συναντάς ακόμη θρησκευτικές ομάδες να υπεραμύνονται της «πυρηνικής» οικογένειας ως το μόνο νόμιμο μοντέλο οικογενειακής ζωής.

Βρίσκεις ακόμη τους μεγάλους Βαρόνους των επικοινωνιών, ανεξάρτητα από το εάν λειτουργούν τα μεγάλα εμπορικά δίκτυα τις Η.Π.Α. ή τα ελεγχόμενα από την Κυβέρνηση δίκτυα των άλλων χωρών, να πολεμούν για να συντηρήσουν την ισχύ τους στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Η αντίθεση του BBC στην καλωδιακή τηλεόραση είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα.

Βλέπεις εκπαιδευτικούς να επιδιώκουν την επιθυμητή αγαπητή ζωή στα παλιά μοντέλα της μαζικής εκπαίδευσης.

Βρίσκεις πολιτικούς και κόμματα να πολεμούν για τη συντήρηση αρχαϊκών πολιτικών δομών, οι περισσότερες από τις οποίες έχουν σχεδιασθεί για μια «γεωργική περίοδο» ή για τα πρώτα στάδια της βιομηχανικής εποχής.

Τοποθέτησε  όλα αυτά μαζί, μαζί με κανονικούς μέσους ανθρώπους των οποίων οι δουλειές, το εγώ και το κύρος στο σύστημα εξαρτάται από τη συνέχιση του συστήματος, και έτσι δημιουργούνται αυτό που εγώ ονομάζω    «Δυνάμεις του Δευτέρου Κύματος».

Αλλά αυτή η μεγάλη σύγκρουση, που γίνεται σε μεγάλο βαθμό ασυνείδητα, για την άμυνα και τη συντήρηση του παρελθόντος, δεν αναφέρεται με κανένα τρόπο σε μια τάξη, φυλή, φύλο, ή θρησκεία.  Ακόμη και ο φτωχός, και το άτομο που δεν ανήκει στη Βιομηχανική «ελίτ» , ακόμη και τα περισσότερο καταπιεσμένα και με μικρή δύναμη μέλη ενός κοινωνικού συστήματος ή πολιτισμού, μπορεί να ανθίστανται μανιωδώς στην αλλαγή. Μπορεί να έχουν πολιτιστικά και ψυχολογικά θέματα να συντηρήσουν.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Βεβαίως. Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι κάθε μέλος μιας ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδος θα πάει προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση σε ένα συγκεκριμένο θέμα ή σχετικά με το σύστημα στη μεγάλη μάχη της αλλαγής που περιγράφετε.  Ακόμη, είναι χρήσιμο να προσδιορισθούν ομάδες που είναι περισσότερο πιθανό να μετακινηθούν προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση , ότι τείνουν περισσότερο να προσφέρουν μέλη τους στη μία πλευρά της μάχης, συγκριτικά με την άλλη. Αλλά εάν η βιομηχανική κοινωνία καταρρέει σε κομμάτια όπως υποστηρίζετε, τι πρόκειται να την αντικαταστήσει ; Δεν χρειάζεται να διευκρινίσετε και να γίνει εύκολα αντιληπτό ποιος θα είναι υπέρ και ποιος εναντίον των αλλαγών που προβλέπετε ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Αυτό που μπορεί να κάνει κάποιος με λίγες λέξεις είναι να δόσει μια χονδρική σκιαγράφηση των γεγονότων. Προφανώς, όταν μιλώ για έναν νέο πολιτισμό που αναπτύσσεται, είναι ένα θέμα για το οποίο έχω γράψει εκατοντάδες σελίδες.  Στο τέλος-τέλος αυτό είναι που ποεριγράφεται στο «Τρίτο Κύμα».  Και είναι δύσκολο να αναλύσουμε τώρα το θέμα.

Αλλά σε γρήγορη περίληψη, θα έλεγα ότι βλέπουμε επαναστατικές ααλαγές σε όλα τα βασικά υποσυστήματα που έκαναν την παλιά βιομηχανική κοινωνία να διατηρείται στο σύνολό της.

Στον τομέα της ενέργειας. Απομακρυνόμαστε από το να εξαρτόμαστε αποκλειστικά από απολιθωμένα καύσιμα.  Η σύγκρουση πάνω σε αυτή την αλλαγή θα κρατήσει χωρίς αμφιβολίες για δεκαετίες. Αλλά ο καθένας που ακόμη απεικονίζει το ενεργειακό σύστημα για παράδειγμα του 2010 ή του 2020 όπως το σημερινό ενεργειακό σύστημα το βασιζόμενο σε απωλιθωμένα καύσιμα, και νομίζει ότι το σύστημα αυτό θα παραμείνει μεγάλο, κάνει σοβαρό λάθος.

Το επόμενο, η παραγωγή. Η κυρίαρχη τάση της βιομηχανικής παραγωγής είναι η μαζική παραγωγή. Αλλά όπως ήδη είπαμε, δεν είναι πλέον ο περισσότερο προηγμένος τύπος. Αντί για αυτή την πρακτική μετακινούμεθα στην παραγωγή και τη διανομή και των δύο αγαθών και υπηρεσιών, που θα βασίζονται στην πληροφορική, προσαρμοσμένη στις ατομικές ανάγκες των καταναλωτών.  Αυτό έχει τρομακτικές επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική δομή, ακόμη και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας, όχι μόνο στην οικονομία.

Κοινωνικές δομές ; Η «πυρηνική οικογένεια» δεν είναι πλέον ο κυρίαρχος τύπος. Στις Η.Π.Α. σήμερα, μία στις πέντε οικογένειες με παιδιά διευθύνεται από έναν γονιό.  Και βλέπουμε να αναπτύσσεται ένα σύστημα οικογένειας πολλών τύπων με μια ποικιλία δομών και διευθετήσεων.  Είναι όλο μαζί κάτι το νέο στην ιστορία.

Συνασπισμοί-συνεταιρισμοί εταιρειών ; Ακόμη και η εσωτερική δομή αυτών των οργανισμών αλλάζει γρήγορα. Είναι πολύπλοκο, αλλά γίνεται μια στροφή απομάκρυνσης από τους κλασσικούς γραφειοκρατικούς τύπους , προς την κατεύθυνση μιας περισσότερο συνολικής οργάνωσης, μικρότερης, με μονάδες μεγαλύτερης ποικιλίας μέσα σε μεγαλύτερα πλαίσια, με υποδιαιρέσεις ( modular framework).

Έχουμε ήδη μιλήσει για την απομαζικοποίηση των μέσων και την αύξηση του καλωδίου και της κασέτας, του προσωπικού υπολογιστή, του VIDEO , του δορυφόρου, και των εκατοντάδων άλλων νέων μέσων.

Όλες οι αλλαγές αυτές κινούνται γρήγορα, δημιουργώντας ερεθίσματα η μίθα στην άλλη. Και θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε με ανάλογη ανάλυση στον πολιτισμό, την επιστημολογία, και τα άλλα επίπεδα για να δείξουμε όμοιους ρυθμούς αλλαγών και επαναστατικές αναπτύξεις.  Όταν μιλώ για το «Τρίτο Κύμα», εννοώ όλα αυτά και ακόμη περισσότερα όχι μόνο την οικονομική ανακατασκευή.

Οι αλλαγές αυτές δεν συμβαίνουν έτσι ξαφνικά. Συμβαίνουν επειδή τις κάνουν να συμβαίνουν οι άνθρωποι.  Και αναπτύσσεται ένα σύνολο νέων ομάδων, των οποίων τα οικονομικά, ψυχολογικά και πολιτικά ενδιαφέροντα, τοποθετούνται σε αυτό το αναπτυσσόμενο σύστημα «Τρίτου Κύματος» ή το νέο κοινωνικό σύστημα.

Πρόκειται να δεις μια αυξανόμενη σύγκρουση μεταξύ αυτών που δημιουργούν τις νέες αυτές μεταβολές στο κάθε τι, από τη βιομηχανία ως την εκπαίδευση και την οικογενειακή ζωή, και των άλλων που παραμένουν αφιερωμένοι συνολικά σε ένα αποσταθεροποιημένο βιομηχανικό τρόπο ζωής.

Και εδώ πάλι, οι βασικές ομαδοποιήσεις δεν συνδέονται με τάξεις, φυλές, φύλο ή θρησκεία , ή με αριστερές και δεξιές τοποθετήσεις, ή με υπάρχοντα πολιτικά κόμματα.

Αυτό που συμβαίνει είναι μια επανάσταση των ίδιων των θεμάτων και των ομάδων που οργανώθηκαν γύρω από αυτά τα θέματα. Υπάρχει μια ασυναίσθητη, όχι ακόμη συνειδητή κίνηση «Τρίτου κύματος» που παίρνει μορφή, ανεξάρτητα από το εάν η φράση αυτή χρησιμοποιείται ή όχι.

Οι νοσταλγοί

ΕΡΩΤΗΣΗ : Έτσι η μάχη που βλέπετε να γίνεται στον καιρό μας είναι η μάχη μεταξύ της βιομηχανικής κοινωνίας- κοινωνία δευτέρου κύματος- και αυτού που ονομάζετε πολιτισμός «Τρίτου Κύματος». Πού τοποθετείτε τις αναπτύξεις του οικολογικού κινήματος, το «κόμμα των πρασίνων» στη Γερμανία, και τα κινήματα σε όλο τον κόσμο ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Υπάρχουν άνθρωποι που υπεραμύνονται διαφόρων οργανισμών και πρακτικών της βιομηχανικής τάξης. Και υπάρχουν άνθρωποι που επιτίθενται στη βιομηχανική κοινωνία. Επιτίθενται στον  κεντρικό έλεγχο και τις οργανώσεις μεγάλης κλίμακας. Πιέζουν την ομοιομορφία κλπ. Αλλά αυτοί που επιτίθενται στη βιομηχανική κοινωνία είναι διαιρεμένοι.

Ορισμένοι από αυτούς που επιτίθενται στο εξελισσόμενο σε ωχρό βιομηχανικό σύστημα, δεν ενδιαφέρονται για το μέλλον καθόλου. Η μόνη εναλλακτική περίπτωση που μπορούν να φαντασθούν είναι μία αντιστροφή του μυθικού παρελθόντος . Είναι αληθινοί νοσταλγοί.  Εγώ τους ονομάζω reversionists   ( άτομα που επιδιώκουν την επιστροφή στα παλιά ). Δεν είναι άνθρωποι του «Τρίτου Κύματος» . Δοξάζουν το «Πρώτο Κύμα» του παρελθόντος , και μπορεί να είναι τόσο επικίνδυνοι για την επιβίωσή μας, όσο οι τύποι του «Δευτέρου Κύματος».

Οι θαυμαστές αυτοί της επιστροφής στο παρελθόν θεωρούν την τεχνολογία και την βιομηχανική κοινωνία, ως συνώνυμα. Δεν μπορούν να κάνουν διάκριση μεταξύ υψικαμίνων και υπολογιστών, μεταξύ μαζικών μέσων επικοινωνίας και φωτοαντιγραφικών μηχανημάτων. Μισούν αδιάκριτα την τεχνολογία. Δεν τους αρέσουν οι πόλεις, αλλά και δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι οι νέες τηλεπικοινωνίες τείνουν στο να μας βοηθήσουν να αποκεντρωθούμε. Δεν αρέσουν την αγάπη των θαυμαστών της βιομηχανικής κοινωνίας για τα μεγάλα σχήματα, και έτσι υποστηρίζουν αυτόματα τα μικρά μεγέθη και τα μικρά οργανωτικά σχήματα, που είναι μια αντανακλαστική αντίδραση.

Ξεχνούν ότι οι περισσότερες ανθρώπινες υπάρξεις που ζουν σε μικρά, αγροτικά, προ-τεχνολογικά πλαίσια, είναι στην πραγματικότητα αξιοθρήνητα θύματα τοπικών τυράννων, χωρίς Δημοκρατία, χωρίς δικαίωμα συγκεκριμένης διαδικασίας στα Δικαστήρια, χωρίς ατομικά δικαιώματα, χωρίς επαφή με τον εξωτερικό κόσμο, χωρίς δικαίωμα στον καθορισμό του προορισμού τους. Οι θιασώτες της επιστροφής στα παλιά και της δόξας του παρελθόντος, εκθειάζουν ένα τρόπο ζωής που ήταν λίγο περισσότερο από τη σκλαβιά, χωρίς νοητική λειτουργία για το μέσο άνθρωπο.

Έάν θέλουμε ένα Δημοκρατικό μέλλον, θα πρέπει να κάνουμε αυτή τη διάκριση ξεκάθαρα. Ότι δεν θέλουμε να επιστρέψουμε σε μια μορφή βουκολικής ουτοπίας που δεν υπήρχε ποτέ.

Είναι αλήθεια και έχω γράψει σε έκταση για το θέμα αυτό, ότι συγκεκριμένοι αναπτυσσόμενοι τύποι «Τρίτου Κύματος» ξαναφτιάχνουν συγκεκριμένες κοινωνικές και οικονομικές μορφές που υπήρχαν στο «Πρώτο-Κύμα» στις προ-βιομηχανικές κοινωνίες, αλλά σε μια πολύ υψηλή τεχνολογική βάση. Όμως είναι κατά τη γνώμη μου  απλά αντιδραστικό να επιτίθεται κανείς σε όλες τις οικονομικές αναπτύξεις, σε όλες τις τεχνολογίες, σε όλα τα μεγάλα μεγέθη, σε κάθε μορφή κεντρικού ελέγχου. Είναι μια απλή σκέψη. Είναι ρομαντική, είναι μελλοδραματική, είναι μάταιη.

Θα ήλπιζα ότι οι πράσινοι, το κίνημα για το περιβάλλον και άλλες ομάδες βασικές για τη βιομηχανική μαζική κοινωνία, θα παρακινούνταν από τις διαδικασίες της περιπλανώμενης πώλησης, την απελπισία, και τη δόξα που ήταν στην πραγματικότητα ένα μη-Δημοκρατικό παρελθόν. Είναι ώρα να σταματήσουμε να γράφουμε νουβέλες σχετικά με το πόσο ωραία ήταν πριν η υψικάμινος εμφανισθεί στην πόλη. Διότι δεν ήταν.

Κάθε φορά που εκφράζονται στα τυφλά και χωρίς διάκριση εναντίον της τεχνολογίας, κατηγορώντας τις εγκαταστάσεις πυρηνικής ενέργειας και τα προσωπικά κομπιούτερ το ίδιο, σαν να είχαν και τα δύο απαράλλαχτα κοινωνικά  και περιβαλλοντικά αποτελέσματα, κάθε φορά που χωρίς σκέψη τοποθετούν τις υψικαμίνους και τα μαγνητόφωνα κάτω από τον ίδιο τίτλο «τεχνολογία», προσφέρουν σε όλους εμάς μια αρνητική υπηρεσία. Επιπλέον, με το να επιχειρηματολογούν για την επιστροφή προς την κατεύθυνση του «Πρώτου Κύματος» , δίνουν πυρομαχικά στις δυνάμεις του  «Δευτέρου Κύματος» που θέλουν να μας εμποδίσουν από το μετακινηθούμε προς την κατεύθυνση ενός μέλλοντος στα πλαίσια ενός ¨Τρίτου Κύματος».

Ευτυχώς υπάρχουν εκατομμύρια ανθρώπων που είναι αντίθετοι με την καταπίεση, τη μιζέρια, την οικολογική επιβάρυνση και τις ανισότητες του βιομηχανικού κόσμου, αλλά που επιτίθενται σε αυτά από μια οπτική γωνία του μέλλοντος μάλλον, παρά κάποιου φανταστικού παρελθόντος. Βλέπουν τα νέα εργαλεία – τους μικρούς υπολογιστές, την καλωδιακή και δορυφορική τηλεόραση – για παράδειγμα, σαν ένα θετικό άνοιγμα σε νέες προοπτικές για την ανθρώπινη φυλή. Είναι οι άνθρωποι αυτοί που είναι προσανατολισμένοι στο μέλλον, που αποτελούν τις δυνάμεις του «Τρίτου Κύματος».

ΕΡΩΤΗΣΗ : Σε όλη σας την εργασία μιλάτε για ένα ιστορικό σπάσιμο. Έχετε υποστηρίξει ότι οι Μαρξιστές έχουν κάνει λάθος στο να χρεώνουν τη σημερινή κρίση στη γενική κρίση του καπιταλισμού. Αλλά έχετε γράψει λίγα πράγματα σχετικά με τον καπιταλισμό και τον σοσιαλισμό. Μπορεί ο καπιταλισμός ή αυτό που ονομάζεται σοσιαλισμός να επιβιώσουν στον 20^ο αιώνα με τη μορφή που υπάρχουν σήμερα ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός όπως τα ξέρουμε τα συστήματα αυτά σήμερα ; Όχι. Το καθένα από αυτά περιέχει τις δικές του καταστροφικές αντιθέσεις. Η παλίρροια των αλλαγών κάνει και τα δύο συστήματα ξεπερασμένα. Ο σύγχρονος καπιταλισμός και ο σύγχρονος σοσιαλισμός είναι και τα δύο προϊόντα της βιομηχανικής επανάστασης .

Ανεξάρτητα από τις οξύτατες διαφορές μεταξύ των δύο συστημάτων, η βιομηχανοποίηση έδωσε σε αμφότερα τα συστήματα συγκεκριμένα κοινά χαρακτηριστικά, ακριβώς εκείνα τα δομικά χαρακτηριστικά που προκαλούνται τώρα από την οικονομία του «Τρίτου Κύματος». Σύγκρινε τα συστήματα αυτά με τον κατάλογο που διατρέξαμε λίγο πριν.

Αμφότερα τα συστήματα, οι καπιταλιστικές και οι σοσιαλιστικές βιομηχανικές δυνάμεις , εξαρτώνται από τα απολιθωμένα καύσιμα. Τη μαζική παραγωγή. Τη μαζική διανομή προϊόντων. Τη μαζική εκπαίδευση. Τα μαζικά μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τη μαζική διασκέδαση. Αμφότερα έχουν κάνει την «πυρηνική οικογένεια» το βασικό μοντέλο της κοινωνίας. Αμφότερα έχουν εγκατασταθεί σε μεγάλες πόλεις και κράτη. Αμφότερα επιβάλλουν τις ίδιες αρχές καθορισμού προδιαγραφών, συγχρονισμού, κεντρικού ελέγχου, μεγιστοποίησης του αποτελέσματος κλπ. Αυτά τα κοινά χαρακτηριστικά δομών και αρχών, είναι περισσότερο σημαντικά από τις διαφορές στις οποίες δίνουμε έμφαση.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ακόμη, δεν θα θεωρούσατε τα δύο συστήματα ισοδύναμα ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Όχι, η ιδέα ότι η Σοβιετική Ένωση και οι Η.Π.Α. κατά κάποιο τρόπο θα συμπέσουν, βασίζεται στα πιστεύω του «Δευτέρου Κύματος», ότι οι κοινωνίες δηλαδή γίνονται περισσότερο ομογενείς, κάτι που είναι ακριβώς αντίθετο από αυτό που λέω.

 Όσον αφορά την εξίσωση των συστημάτων, πώς θα μπορούσα να πω κάτι τέτοιο ; Είμαι ελεύθερος να λέω αυτά που λέω, να τα δημοσιεύω χωρίς φόβο ότι θα αντιμετωπίσω κατηγορίες. Εάν ήμουν πολίτης σε μια από τις ονομαζόμενες σοσιαλιστικές δημοκρατίες , θα ήμουν περιορισμένος να ψιθυρίζω ανάμεσα στα σίδερα. Αυτό είναι μια διαφορά ζωής και θανάτου.

Τα βιβλία μου έχουν δημοσιευθεί σε ιδεολογικά αποκαθαρισμένη μορφή στη Ρουμανία, την Πολωνία, τη Γιουγκοσλαβία, και ανεπίσημα στη Σοβιετική Ένωση.  Η Σοβιετική έκδοση του βιβλίου «το σοκ του μέλλοντος-The future shock», μας είχαν πει ότι ήταν για περιορισμένη διανομή. Ο τυχαίος άνδρας ή γυναίκα στο δρόμο, δεν μπορούσε να έχει ένα αντίγραφο. Το «Τρίτο Κύμα» ήταν σε στάδιο Δημοσίευσης στην Πολωνία, όταν έγινε η στρατιωτική επέμβαση, και για μήνες δεν μπορούσα να έλθω σε επαφή με τον μεταφραστή μου. Οι τηλεφωνικές γραμμές είχαν κοπεί. Έτσι, είμαι πολύ καλά γνώστης της διαφοράς ζωής και θανάτου που υπάρχει μεταξύ των δύο αυτών συστημάτων.

Ακόμη, μπορεί τα παιδιά και τα εγγόνια μας κάποια ημέρα να κοιτάξουν πίσω στη μεγάλη μάχη του κόσμου μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού, με μια ευχάριστη αίσθηση, με τον τρόπο που κοιτάμε εμείς πίσω στη μάχη μεταξύ των Guelphs και Chibellines , που κατά τη διάρκεια του 13^ου και 14^ου αιώνα έσπασαν την Ιταλία σε κομμάτια. Το 15^ο αιώνα είχαν ξεχασθεί. Δύσκολα θα μπορούσε να θυμηθεί κάποιος για ποιο πράγμα έγιναν οι πόλεμοι. Ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός και η ένταση μεταξύ τους είναι προϊόντα της βιομηχανικής εποχής.  Όταν τελειώσει η εποχή αυτή, είναι πολύ πιθανόν ότι θα εξαφανιστούν επίσης και τα συστήματα αυτά.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Γιατί επιμένετε τόσο έντονα ότι ο καπιταλισμός και ο σοσιαλισμός είναι προϊόντα του «Δευτέρου Κύματος»; Βεβαίως η αρχή τους μπορεί να τοποθετηθεί μακρύτερα στο παρελθόν από ότι η βιομηχανική επανάσταση.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Βεβαίως και είναι έτσι. Ο Amos και ο Hosea  στο «The old Testament» ήταν για παράδειγμα κρυπτο-σοσιαλιστές , τιμωρώντας τους πλούσιους για πάντα.

Αλλά αυτό που σήμερα ονομάζουμε σοσιαλισμό και καπιταλισμό ορίζονται με τις θέσεις τους σχετικά με την αγορά, και πριν από τη βιομηχανική επανάσταση η αγορά έπαιζε ένα σχετικά μικρό μέρος στην ανθρώπινη ιστορία.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Έτσι για σας, ο σύγχρονος καπιταλισμός και ο υπαρκτός σοσιαλισμός είναι ακριβώς διαφορετικές μορφές βιομηχανικών ανταλλαγών, διαφορετικά προσανατολισμένες κοινωνίες.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Θα το τοποθετούσα ελαφρώς διαφορετικά : φαινόμενα της βιομηχανικής εποχής. Σήμερα η Σοβιετική Ένωση , η Πολωνία – τα περισσότερα από τα Ανατολικά Ευρωπαϊκά κράτη – είναι σε οικονομική κρίση. Και αντιμετωπίζουν επίσης κρίση και οι καπιταλιστικές χώρες. Η κρίση δεν περιορίζεται στο ένα ή το άλλο σύστημα. Είναι το βιομηχανικό σύστημα , ο πολιτισμός του «Δευτέρου Κύματος» σαν σύνολο που είναι σε κρίση.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Καθώς γνωρίζετε πολύ καλά, υπάρχουν πολλοί σοσιαλιστές που δεν θα ονόμαζαν καθόλου τη Σοβιετική Ένωση ή τις Ανατολικές Ευρωπαϊκές χώρες σοσιαλιστικές…….

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Βεβαίως, είμαι γνώστης του επιχειρήματος ότι «ο πραγματικός σοσιαλισμός» δεν υπάρχει, ότι εμφανίζεται να ζητά το όνομα μόνο για ιδεολογικούς λόγους, ότι τα κράτη είναι παραλλαγές της ιδεατής κατάστασης, ο «κρατικός σοσιαλισμός» κλπ.

Όμως ύστερα από ένα και μισό αιώνα σοσιαλιστικής θεωρίας και ταραχών, αυτό είναι το μόνο είδος σοσιαλισμού που αναπτύχθηκε στη βιομηχανική κοινωνία. Η ιστορία μας λέει κάτι. Κεντρικά ελεγχόμενος ολοκληρωτικός σοσιαλισμός, μπορεί να είναι το μόνο είδος που μπορεί να υπάρξει στα πλαίσια του «Δευτέρου Κύματος». Μπορεί να αντιτίθεται η βιομηχανική κοινωνία στον «πραγματικό σοσιαλισμό» , οτιδήποτε και αν σημαίνει αυτό.

Ειρωνικά, ο όρος πραγματικός σοσιαλισμός , έχει διαφορετική σημασία στη Δύση και στα κράτη του Σοβιετικού «Μπλοκ». Εδώ στις Η.Π.Α. η λέξη «πραγματικός σοσιαλισμός» σημαίνει «ιδεατός» ή «καθαρός σοσιαλισμός». Στην Πολωνία και τη Σοβιετική Ένωση οι επίσημοι ομιλούν για το σύστημα που υπάρχει ως «πραγματικό σοσιαλισμό».

Θα ήταν ισοδύναμα δικαιολογημένο να λέγαμε ότι «πραγματικός καπιταλισμός» δεν υπάρχει. Ούτε το περισσότερο καπιταλιστικό ιδεολογικά κράτος, παρουσιάζει σήμερα μια απομίμηση του μοντέλου του καθαρού ανταγωνισμού.

Οι περισσότερες καπιταλιστικές οικονομίες, δεν θα μπορούσαν να διαμορφωθούν αρχικά χωρίς Κυβερνητική εισαγωγή συστημάτων αναφοράς, περιορισμών, παροχής εδαφών, και επιχορηγήσεων διαφόρων μορφών.  Να μην αναφέρω το γεγονός ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις  είναι συχνά σε θέση να διαμορφώνουν τιμές κατά μη- ανταγωνιστικό τρόπο.

Δεν θα πρέπει να παραβλεφθεί το γεγονός ότι όλες οι Κυβερνήσεις «Δευτέρου Κύματος» επιχορηγούν τη βιομηχανία με τη δημιουργία συστημάτων μαζικής εκπαίδευσης που προετοιμάζει τα παιδιά για το βιομηχανικό σύστημα εργασίας. Αυτή είναι μια γιγάντια υποβοήθηση από τον Δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα.

Πέρα από αυτό, στα σημερινά «καπιταλιστικά» Έθνη, υπάρχουν τόσα μπαλώματα και «προστυχοδουλειές» από κρυφές και διασταυρωνόμενες επιχορηγήσεις, τόσο αντιτιθέμενες μορφές στις επιτρεπόμενες εξωτερικεύσεις, ώστε είναι ακριβώς το ίδιο παράλογο να θεωρείς τις χώρες αυτές ως καπιταλιστικές, κατά τον ίδιο τρόπο όπως το να θεωρείς τη Σοβιετική Ένωση ως Σοσιαλιστική χώρα.

Η πραγματικότητα είναι ότι καμιά από τις θεωρίες δεν δουλεύει πλέον. Τόσο οι καπιταλιστικές θεωρίες της ελεύθερης αγοράς, όσο και οι σοσιαλιστικές θεωρίες.

Ξέχασε για μια στιγμή την ορολογία και κοίταξε γύρω στον κόσμο. Στις Η.Π.Α. και τη Βρετανία έχεις δύο Κυβερνήσεις που είναι προσανατολισμένες στο μονεταρισμό και την πολιτική της ελεύθερης αγοράς, και το μόνο που κατάφεραν είναι να χειροτερεύουν την οικονομική φτώχεια στην οποία βρισκόμαστε.

Στο Παρίσι, μια Κυβέρνηση που αυτό- ονομάζεται Σοσιαλιστική, εισάγει διορθωτικά μέτρα που τρομάζουν το Λονδίνο και την Ουάσιγκτων. Τι συμβαίνει ;  Η οικονομία γίνεται χειρότερη. Στην Ανατολική Ευρώπη ; Χρεωκοπία. Στη Σοβιετική Ένωση ; Καταστροφή. Εξήντα πέντε (65) χρόνια μετά την Επανάσταση, η Πράβδα παραδέχεται ελλείψεις σε κατασκευαστικά υλικά για κτίρια, ηλεκτρισμό, συνθετικά προϊόντα, κρέας, γάλα, και πουλερικά .

Μόλις γύρισα από την Βενεζουέλα. Τον κύριο όγκο της οικονομίας στη χώρα αυτή τον διαχειρίζεται η Κυβέρνηση. Εθνικοποίησαν τις εταιρείες πετρελαίου. Η μεγάλη τράπεζα διοικείται από τα συνδικάτα και επιχορηγείται από την Κυβέρνηση. Πολλές άλλες βιομηχανίες είναι κρατικές επιχειρήσεις. Και τι συνέβη ;  Αφού βοήθησαν να δημιουργηθεί ο OPEC και πήραν δισεκατομμύρια δολάρια , σήμερα η Βενεζουέλα είναι σε μεγάλη κρίση. Έχει κατασκευάσει υψικαμίνους και σιδηροδρομικές γραμμές που περιμένουν να τελειώσουν. Ακολούθησε μια ευθύγραμμη στρατηγική ανάπτυξης «Δευτέρου Κύματος», και βρίσκει τώρα τον εαυτό της σε κρίση, επειδή οι παγκόσμιες τιμές του πετρελαίου είναι χαμηλές, και κανένας δεν θέλει σίδηρο. Η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από το Δημόσιο, δεν έκανε πολλά πράγματα για την Βενεζουέλα.

Τώρα πήγαινε Νότια, στη Χιλή. Εκεί ο Πινοσέτ με τη βοήθεια της ΙΤΤ και της CIA  εξεδίωξε τον Δημοκρατικά εκλεγμένο Αλιέντε, και μετέφερε τις αρχές του Milton Friedman για να βοηθηθεί η λειτουργία ενός πραγματικού οικονομικού συστήματος ελεύθερης αγοράς.

Του Friedman τα «παιδιά του Σικάγο» αποκρατικοποιούν τη Βιομηχανία και ελευθερώνουν την αγορά, και η οικονομία συντρίβεται. Οι χρεωκοπίες αυξάνουν. Η ανεργία στα ύψη. Στις τράπεζες επικρατεί κρίση. Δεν θα έπρεπε όλα αυτά να αρχίσουν να σημαίνουν ότι όλοι εμείς ανεξάρτητα από τις ιδεολογίες μας ( ή σαν αποτέλεσμα των ιδεολογιών αυτών ) ότι κάνουμε κάτι λάθος ; Είναι πολύ εύκολο να αποδίδουμε το κάθε τι στην KGB ή τη CIA , στην αριστερά ή τη δεξιά, ή στις πολυεθνικές επιχειρήσεις, ή στους τρομοκράτες, ή στους Εβραίους ή στους Άραβες .

Πώς δεν μπορεί να αντιδράσει κανείς παρά μόνον με ειρωνεία όταν ακούει τον Μπρέζνιεφ χρησιμοποιώντας σοσιαλιστική ρητορική να εξηγεί γιατί οι Πολωνοί εργάτες δεν έχουν δικαίωμα να έχουν ανεξάρτητο εργατικό συνδικάτο ; Πώς μπορεί κανείς να αντιδράσει στις προτάσεις του Ρήγκαν για περικοπές στα «σοσιαλιστικά προγράμματα κοινωνικών παροχών, έτσι ώστε να μπορούν να διοχετευθούν χρήματα στο Πεντάγωνο που μαζί με τις βιομηχανίες για την άμυνα, συμβαίνει να αποτελούν ένα ιδιόρρυθμο σοσιαλιστικό κομμάτι της Αμερικανικής οικονομίας»

Αρκετά για ιδεολογική καθαρότητα.

Μπορεί ο Σοσιαλισμός να επιβιώσει από τον Κεντρικό Σχεδιασμό και Έλεγχο ;

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ας επιστρέψουμε στην αρχική ερώτηση – μπορεί ο «καπιταλισμός» ή ο «σοσιαλισμός» να επιβιώσουν με τη σημερινή τους μορφή – στην κοινωνία του «Τρίτου Κύματος» ; Υποστηρίζετε ότι το καθένα από αυτά περιλαμβάνει αντιφάσεις. Ο σοσιαλισμός; Υποτίθεται ότι θα επιλύσει τις αντιφάσεις του καπιταλισμού. Ποιες είναι κατά την κρίση σας οι αντιφάσεις στο «σοσιαλισμό» που υπάρχει σήμερα

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η κεντρική σχεδίαση και ο έλεγχος που θα κυριαρχείται από μια μικρή «ελίτ» , δεν μπορεί να λειτουργήσει σε μια κοινωνία «Τρίτου Κύματος».

Η βιομηχανική επανάσταση παρήγαγε τη μαζική κοινωνία. Η κοινωνική πολιτική και η πολιτιστική ομοιομορφία ενθαρρύνθηκε ή επεβλήθη. Η βιομηχανοποίηση καθόρισε προδιαγραφές για τα προϊόντα, τη γλώσσα, την κατοικία, την εκπαίδευση, τον προγραμματισμό, τον τρόπο ζωής, κατά τρόπο που απλοποιείται η δουλειά των κεντρικών σχεδιαστών – ελεγκτών. Μια κοινωνία με χαμηλό βαθμό ποικιλίας, είναι σχετικά εύκολο να τη διαχειρίζεται κανείς από την κορυφή.

Αλλά ακόμη και σε αυτό το σύστημα το απλό, χωρίς πολυπλοκότητα, ο κεντρικός οικονομικός σχεδιασμός σε μεγάλες μονάδες όπως τα κράτη, αποδείχθηκε να είναι μια σημαία σε υποστολή όπου επιχειρήθηκε να εφαρμοσθεί.

Μπορεί να ήταν αποτελεσματικό στην αρχαία Κίνα ή στην Αίγυπτο των Φαραώ. Αλλά ακόμη και οι περισσότερο ομοιογενείς βιομηχανικές κοινωνίες, είναι πολύ πολύπλοκες για αυτό το είδος του ελέγχου από την κορυφή προς τα κάτω.

Φαντάσου τώρα ένα δραματικά διαφορετικό είδος κοινωνίας, στο οποίο η ποικιλία και όχι η σταθερή ομοιομορφία με βάση προδιαγραφές, είναι το στοιχείο που κυριαρχεί. Στο οποίο η μάζα απομαζικοποιείται και ακολουθεί επίσης τις ραγδαίες μεταβολές.  Φαντάσου όχι μαζική παραγωγή, αλλά παραγωγή που διαφοροποιείται αυξανόμενα και προσαρμόζεται στις ανάγκες και τις επιθυμίες των καταναλωτών, βασιζόμενη σε προηγμένη σύγχρονη τεχνολογία.

Φαντάσου έναν κόσμο με ελάχιστες καμινάδες, χωρίς εκατομμύρια εργαζομένους που να μπορεί κανείς να τους αλλάξει εύκολα και να τους μετακινήσει από ένα πόστο εργασίας σε άλλο σαν αποτέλεσμα της μηχανικής δουλειάς που κάνουν, - της απλής επαναλαμβανόμενης δουλειάς ρουτίνας- , ντυμένοι όλοι το ίδιο, συγχρονισμένοι να σηκώνονται το πρωί την ίδια ώρα. 

Φαντάσου την εξαφάνιση πολλών πολυκαταστημάτων , και ένα νέο σύστημα διανομής που θα βασίζεται στην έρευνα αγοράς από μικρή ομάδα καταναλωτών και την προσωπική γεύση.

Φαντάσου την πτώση των μέσων μαζικής επικοινωνίας και την εμφάνιση εκπομπών κατ’ ευθείαν από τους δορυφόρους, καλωδιακά δίκτυα, κασέτες για μικρή κυκλοφορία, μέσα επικοινωνίας για μικρό ακροατήριο, για κάθε ομάδα που δημιουργείται στην κοινωνία, και πληροφόρηση που θα διοχετεύεται από κάθε μέρος του κόσμου. Φαντάσου όχι κεντρικές τράπεζες δεδομένων, αλλά ένα κομπιούτερ Apple ή TRS-80 σε κάθε κουζίνα, συνδεδεμένους όλους με διάφορα μεταβαλλόμενα δίκτυα.

Αυτή είναι περίπου η κατάσταση προς την οποία βαδίζουμε, και αποτελεί έναν εφιάλτη για τους κεντρικούς ελεγκτές και διαχειριστές της εξουσίας. Την κοινωνία της μορφής αυτής είναι δύσκολο να την ελέγξει κανείς από την κορυφή. Το «φορτίο των αποφάσεων» των κεντρικών ελεγκτών γίνεται τόσο πολύ, που δεν μπορεί κανείς να το διαχειρισθεί.

Και εδώ είναι το βασικό σημείο : Όσο μεγαλύτερη ποικιλία ή όσο περισσότερες διαφοροποιήσεις γίνονται σε μια κοινωνία, τόσο περισσότερο ποικίλλουν οι τοπικές συνθήκες, τόσο γρηγορότερα γίνονται οι αλλαγές, και τόσο μεγαλύτερη διαφοροποίηση γίνεται από στιγμή σε στιγμή. Και το «Τρίτο Κύμα» προκαλεί αμφότερες τις διαδικασίες, διαφοροποίηση και επιτάχυνση.

Οι κεντρικοί ελεγκτές πιέζονται να ασχοληθούν με γενικές αρχές – με ευρύτατες γενικευμένες αποφάσεις-. Δεν παράγουν ελαστικές αποφάσεις που να λαμβάνουν υπόψη τους τον καθένα, και που να είναι συνδεδεμένες με τοπικές ή βραχυπρόθεσμες συνθήκες. Δεν γνωρίζουν αρκετά σχετικά με τι συμβαίνει σε κάθε συγκεκριμένη τοποθεσία, και εάν προσπαθήσουν να το μάθουν, δεν έχουν συνήθως τη δυνατότητα.

Δεν μπορείς να παίρνεις σωστές αποφάσεις μέχρις ότου να είσαι σε θέση να μπορείς συνεχώς να συμβουλεύεσαι τα αποτελέσματα που δημιουργούν. Για το λόγο αυτό χρειάζεσαι ανθρώπους που θα είναι τοποθετημένοι στην περιφέρεια και θα σου λένε τι συμβαίνει. Χρειάζεσαι πληροφόρηση και την χρειάζεσαι στον κατάλληλο χρόνο.  Περισσότερο χρειάζεται πληροφόρηση για τα λάθη σου. Αυτό ονομάζεται αρνητική ανατροφοδότηση.

Όμως αυτό ένας κεντρικός σχεδιαστής – ελεγκτής , είναι το τελευταίο που θα θέλει να ακούσει. Πάντοτε φοβάσαι ότι το αφεντικό σου θα σε τιμωρήσει. Πολλές καριέρες έχουν κτισθεί βασιζόμενες σε λάθη που δεν γίνονται παραδεκτά. Έτσι, οι άνθρωποι στα χαμηλά της ιεραρχίας που δεν είναι βλάκες, γλυκαίνουν την πληροφόρηση ή λένε απλώς ψέματα, ή λένε την αλήθεια πολύ αργά, ή παίζουν ένα σωρό άλλα παιχνίδια με την πληροφόρηση.  Και γιατί όχι ;  Εάν δεν συμμετέχουν στη λήψη μιας απόφασης, ή στη διαμόρφωση πλαισίου και δεν έχουν ευθύνη για την απόφαση, είναι καλύτερα να σου πουν αυτό που θέλεις να ακούσεις ή ακόμη καλύτερα να σου πουν όσο λιγότερα είναι δυνατόν. Ή εναλλακτικά να σε οδηγήσουν σε άχρηστη πληροφόρηση. Δεν έχουν έλεγχο σχετικά με το πώς θα χρησιμοποιηθεί η πληροφόρηση. Μπορεί ακόμη να χρησιμοποιηθεί εναντίον των πλέον ισχυρών συμφερόντων τους.

Σαν ελάχιστο, ο κεντρικός ελεγκτής- διαχειριστής θα πρέπει να έχει πολλαπλά παράλληλα κανάλια πληροφόρησης που θα επεκτείνονται στον κάθε κόμβο του συστήματος που θα ελέγχει , και χρειάζεται εσωτερικούς Δικηγόρους του διαβόλου, κριτικούς, που δεν έχουν τίποτε να χάσουν μιλώντας πίσω από την πλάτη. Όμως γνωρίζω ότι δεν υπάρχει κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία στην οποία να υπάρχει ένας μηχανισμός σαν αυτόν και για προφανείς λόγους. Κάθε τέτοιο σύστημα που λειτουργεί τίμια, αποτελεί συνεχή κίνδυνο για τον κεντρικό διαχειριστή.

Έτσι η κεντρική διαχείριση δεν είναι ένα συμμετοχικό σύστημα και λειτουργεί σε έναν κόσμο γεμάτο ψέματα, φαντασιώσεις, και αναχρονισμούς. Το σύνολο των οικονομιών μπορούν να καταρρεύσουν σαν αποτέλεσμα του κεντρικού ελέγχου, και στην πραγματικότητα τέτοια γεγονότα έχουν συμβεί. Η ιστορία είναι γεμάτη από βλακώδεις αποφάσεις που πάρθηκαν από έξυπνους κεντρικούς ελεγκτές.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Όπως γνωρίζετε, πολλοί από τους σημερινούς επαναστατικούς αριστερούς, δεν τρέφουν αγάπη για την τεχνοκρατική κεντρική σχεδίαση. Όμως τι εμποδίζει τις κεντρικά ελεγχόμενες οικονομίες από το να εξαναγκασθούν από εσωτερικές πιέσεις να ανοίξουν περισσότερο δημοκρατικά κανάλια επικοινωνίας, με εργαζομένους, καταναλωτές, εθνικές μειονότητες, γυναίκες , και γενικά την κοινωνία ;  Δεν προσπαθούσε η Αλληλεγγύη να πιέσει την Πολωνία προς αυτή την κατεύθυνση και ίσως ακόμη μακρύτερα, προς την κατεύθυνση ενός περισσότερο συμμετοχικού συστήματος σχεδίασης, στο οποίο η επικοινωνία δεν πρέπει πάντοτε να διακινηθεί δια μέσου ενός κέντρου, αλλά αντί αυτής της πρακτικής να μπορούσε να πάει και από άλλους παράπλευρους δρόμους, από έναν συμμετέχοντα στο σύστημα σε άλλον ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ορισμένα μέλη της Αλληλεγγύης επεδίωκαν αυτό το σκοπό. Άλλα βεβαίως όχι.

Για να το πούμε ξεκάθαρα , είναι ορατό ότι η πίεση από κάτω θα μπορούσε να επιβάλλει αλλαγές στη μηχανή κεντρικής διαχείρισης της Ανατολικής Ευρώπης ή της Σοβιετικής Ένωσης.  Όμως στις περισσότερες από αυτές τις χώρες η γραφειοκρατία και η αντίσταση του κόμματος είναι τόσο περιχαρακωμένα, που θα έπρεπε να γίνει πολιτική επανάσταση για να πραγματοποιηθεί. Επιπλέον, όσο περισσότερο παραμένουν οι χώρες αυτές βιομηχανικές ή κράτη με οικονομίες «Δευτέρου Κύματος» , οι πιέσεις προς την κατεύθυνση του κεντρικού ελέγχου θα παραμένουν ισχυρές.  Μπορώ να φαντασθώ για παράδειγμα την Αλληλεγγύη να αντικαθιστά το στρατιωτικό καθεστώς με ένα περισσότερο Δημοκρατικό, αλλά θα προσπαθεί ακόμη να σχεδιάσει – ελέγξει την οικονομία από την κορυφή προς τα κάτω.

Σχετικά με τις περισσότερο γενικές πιθανότητες για Δημοκρατική – συμμετοχική σχεδίαση, μπορείς να το δεις σε μικρή κλίμακα σε τοπικό επίπεδο, αλλά ακόμη και εάν το ήθελε κανείς, είναι σχεδόν αδύνατο να συμβεί σε μια παραδοσιακή μαζική κοινωνία. Περισσότερο σημαντικό, δεν εμπίπτει στα βραχυπρόθεσμα ενδιαφέροντα της «ελίτ» των κεντρικών διαχειριστών ώστε να το κάνουν. Τελικά, ακόμη και εκεί που οι κεντρικοί σχεδιαστές θα ήθελαν να εκδημοκρατικοποιήσουν το σύστημα ανοίγοντας τα κανάλια, είναι πιθανόν να οδηγηθούν σε ρύθμιση τοπικών λεπτομερειών.

Δεν με νοιάζει πόσο έξυπνοι είναι οι σχεδιαστές, πόσους διδάκτορες προσλαμβάνουν , πόσο καλοί είναι στο να θέτουν υποψηφιότητα , ή πόσο μεγάλους υπολογιστές έχουν. Σε κάποιο σημείο, στο περιβάλλον υψηλής ποικιλίας που εξελίσσεται ραγδαία και στο οποίο ζούμε, αυτοί θα έχουν ξεπερασθεί. Οι άνθρωποι στο κέντρο πρέπει να πάρουν τόσο πολλές αποφάσεις για τόσο πολλά πράγματα που δεν είναι δυνατόν να καταλαβαίνουν.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Έτσι λέτε ότι όσο περισσότερο το «Τρίτο Κύμα» αναπτύσσει ποικιλία στο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα, τόσο πιο δύσκολο είναι για τον καθένα να διαχειρισθεί το σύστημα κεντρικά ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Σωστά . Η πραγματική λύση δεν είναι να ανοίξεις κανάλια δια μέσου των οποίων οι πολίτες ή οι καταναλωτές, οι εργαζόμενοι και άλλοι να μπορούν να τροφοδοτούν με πληροφόρηση αυτούς που αποφασίζουν. Η πραγματική λύση είναι η ανακατανομή του ίδιου του φορτίου λήψης αποφάσεων, έτσι ώστε περισσότερη διάκριση, περισσότερη ισχύς , να μεταφέρεται στους παρακάτω , για να πάρουν συγκεκριμένες αποφάσεις.  Ορισμένα ίσως θέματα θα έπρεπε να μεταφερθούν προς τα πάνω, εκτός της δικαιοδοσίας κρατών, σε νέα υπερεθνικά όργανα, αλλά αυτό είναι ένα άλλο σημείο προς συζήτηση.

Το βασικό σημείο είναι εάν οι σημερινές κεντρικά ελεγχόμενες οικονομίες μεταφέρουν στην πραγματικότητα στοιχειωδώς, διαδικασίες λήψης αποφάσεων προς τα κάτω . Και δεν υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία ότι οι περιχαρακωμένες «ελίτ» στη Σοβιετική Ένωση και σε άλλες κεντρικά ελεγχόμενες οικονομίες είναι έτοιμες να το κάνουν χωρίς μια πικρή μάχη. Εάν στην πραγματικότητα πραγματοποιούν μια αλλαγή, εάν επιτρέπουν σημαντικά περισσότερη τοπική αυτονομία, δεν είναι πλέον κεντρικά διαχειριζόμενες με την έννοια που το συζητάμε.

Το «Τρίτο Κύμα» δημιουργεί κινδύνους να μεταφέρει αυτή την κρίση στο μέγιστο σε όλα τα Κράτη του τύπου της Σοβιετικής Ένωσης. Το «Τρίτο Κύμα» δημιουργεί φόβους ότι θα καταπιεί τους κεντρικούς σχεδιαστές κάτω από το βάρος της πληροφόρησης.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Υπάρχουν πιστεύω πολλοί αριστεροί που θα συμφωνούσαν, προσθέτοντας ένα ηθικό στοιχείο υπέρ των ανθρώπων που θα ασκούσαν μεγαλύτερο απ’ ευθείας έλεγχο στις ζωές τους, σαν ένα πρόσθετο επιχείρημα εναντίον του κεντρικού σχεδιασμού.  Στην πραγματικότητα υπάρχουν αυτοί που αισθάνονται ότι οι πραγματικά σοσιαλιστικές οικονομίες είναι ακριβώς η ανάγκη να δημιουργηθούν δρόμοι για την οργάνωση των οικονομιών, έτσι ώστε οι άνθρωποι να μπορούν μόνοι τους και συνειδητά να έχουν απ’ ευθείας έλεγχο της οικονομικής ζωής τους μάλλον, παρά να έχουν τον συντονισμό να πραγματοποιείται δια μέσου του ανταγωνισμού της αγοράς ή δια μέσου μηχανισμών Διοίκησης από την κορυφή προς τα κάτω. Αλλά πέρα από αυτά τα δομικά κατασκευαστικά ενδιαφέροντα, τι γίνεται σχετικά με το ανθρώπινο στοιχείο, τις απόψεις και τις στάσεις των ίδιων των ανθρώπων ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Εκεί θα βρει κανείς μια ακόμη αντίθεση μεταξύ αυτού που οι κεντρικοί διαχειριστές ονομάζουν σοσιαλισμό και του είδους της κοινωνίας που αναπτύσσεται τώρα, μια πραγματικά εκρηκτική πολιτική και κοινωνική αντίθεση.

Υποτίθεται ότι ο σοσιαλισμός θα παρήγαγε ένα νέο είδος ανθρώπου. Δεν ξέρω σχετικά με το σοσιαλισμό, αλλά απαιτείται βεβαίως ένα τελείως διαφορετικό είδος εργαζομένου για να κάνει την οικονομία «Τρίτου Κύματος» να λειτουργήσει.  Όχι ένα μέλος της μάζας; Αλλά ένα ξεχωριστό άτομο. Χρειάζεται εργαζομένους με πολλές πηγές πληροφόρησης και γνώση για αξιοποίησή τους, μορφωμένους, ανεξάρτητους, ικανούς να παίρνουν ρίσκο, και είναι ακριβώς αυτό το είδος ανθρώπου που η Σοβιετική ελίτ δεν θα τολμούσε να αφήσει να υπάρχει.

Αυτό είναι που εννοούσα πριν με τη δήλωση ότι οι «κοινωνικές σχέσεις παραγωγής» στη Σοβιετική Ένωση εμποδίζουν το δρόμο στην ανάπτυξη των «δυνάμεων παραγωγής». Χρησιμοποιώ αυτούς τους Μαρξιστικούς όρους, ακριβώς επειδή μπορούν να καταλάβουν τη γλώσσα τους.

Θέλουν τα πλεονεκτήματα μιας σύγχρονης κοινωνίας «Τρίτου Κύματος», αλλά δεν μπορούν να αντέξουν να επιτρέψουν την ποικιλία και την ελευθερία που είναι απαραίτητα προκειμένου αυτό να αναπτυχθεί. Έτσι προσπάθησαν να λύσουν το δίλημμα αγοράζοντας  τεχνολογία από έξω. Αλλά αυτό είναι απλκή σκέψη. Απεικονίζει την Μαρξιστική υπερεκτίμηση των υλικών συντελεστών.  Η τεχνολογία μόνη της δεν μπορεί να δημιουργήσει την οικονομία «Τρίτου Κύματος». Μια οικονομία «Τρίτου Κύματος» απαιτεί πολιτισμό «Τρίτου Κύματος» και ένα πολιτικό πλαίσιο «Τρίτου Κύματος» .

Η πραγματικότητα αυτή μου διατυπώνει τα επιχειρήματα ότι οι Σοβιετικοί είναι υποχρεωμένοι να αποκεντρωθούν σταδιακά και να εκδημοκρατισθούν, είτε το θέλουν είτε όχι.

Θα πρέπει να επιτρέψουν το λάθος, να επιτρέψουν αρνητική ανατροφοδότηση . Σημαίνει να επιτρέψουν να αναπτυχθούν όχι μια αλλά εκατό οργανώσεις σαν την Αλληλεγκύη. Με λίγα λόγια , εάν θέλουν τα πλεονεκτήματα μιας προηγμένης οικονομίας, θα πρέπει να αλλάξουν το συνολικό τους σύστημα.

Οι αντιφάσεις θα κάνουν το σύστημά τους να εκραγεί και να σπάσει σε κομάτια εκτός και εάν προσαρμοσθούν στις απαιτήσεις του «Τρίτου Κύματος».

Ιδιοκτησία : Μια αριστερή κυρίαρχη ιδέα

ΕΡΩΤΗΣΗ : Τι θα γίνει με τον καπιταλισμό ; Υποστηρίζετε ότι το «Τρίτο Κύμα» είναι ασυμβίβαστο με το είδος της καταπίεσης του κεντρικού ελέγχου που βρίσκεται στη Σοβιετική Ένωση και επίσης τις άλλες κοινωνίες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Αλλά ένα από τα περισσότερο θεμελιώδη χαρακτηριστικά του καπιταλισμού, είναι ότι εξαιρετικά μικρός αριθμός ανθρώπων είναι ιδιοκτήτες του μεγάλου μέρους των μέσων παραγωγής.  Μια άλλη πολύ μικρή ομάδα, πολλά από τα μέλη της οποίας ανήκουν και στην οικονομική άρχουσα τάξη, καταλαμβάνουν τις υψηλότερες θέσεις της πολιτικής ισχύος. Μπορεί να αντέξει αυτό το ιεραρχικό σύστημα ; Και εάν όχι, που είναι η «θανατηφόρα» του αντίθεση ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η αντίφαση τοποθετείται στην καρδιά του καπιταλισμού, στην έννοια της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Οι αριστεροί κυριαρχούνται τόσο πολύ από την έννοια της ιδιοκτησίας, που συχνά είναι τυφλωμένοι σχετικά με τα πραγματικά γεγονότα του ζητήματος.  Η πραγματική έννοια της ιδιοκτησίας αντιστρέφει την ίδια την έννοια ανάποδα ( τα μέσα –έξω).

Οι άνθρωποι που είναι κυρίαρχοι σήμερα προηγμένων «καπιταλιστικών» κοινωνιών , δεν είναι απαραίτητα αυτοί που είναι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής.  Αυξάνουν συνεχώς οι άνθρωποι που κυριαρχούν επειδή ελέγχουν τα μέσα ολοκλήρωσης σε ενιαία σύνολα. Είναι οι Μάνατζερς. Στις ΗΠΑ που υποτίθεται ότι είναι η καρδιά του καπιταλισμού, η ιδιοκτησία χάνει τη σημασία της για μια γενιά τώρα. Οι βασικές αποφάσεις για το μέλλον της κοινωνίας μας στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχουν παρθεί και παίρνονται από υψηλά στελέχη επιχειρήσεων, που συχνά δεν έχουν την ιδιοκτησία του κεφαλαίου ή των μηχανημάτων, ή οτιδήποτε άλλο.

Σημαντικές αποφάσεις παίρνονται επίσης από κακοπληρωμένους Κυβερνητικούς γραφειοκράτες, που αποφασίζουν αν μια επένδυση θα γίνει σε αυτή ή σε άλλη περιοχή, ή σε αυτό ή το άλλο είδος τεχνολογίας. Ορισμένες από τις αποφάσεις τους είναι κατά πολύ περισσότερο σημαντικές από τις αποφάσεις κατόχων μετοχών.

Υπάρχουν βεβαίως εξαιρέσεις . Μεγάλες εταιρείες που ελέγχονται ακόμη από μια οικογένεια, ή στις οποίες μια μικρή ομάδα μετόχων έχει τον έλεγχο της επιχείρησης. Μπορούμε ακόμη να αναφέρουμε ορισμένες μεγάλες εταιρείες που ακόμη ελέγχονται από τους ιδιοκτήτες τους.

Αλλά αν κοιτάξουμε τους πραγματικά βασικούς επιχειρηματικούς συνασπισμούς γύρω από τους οποίους λειτουργεί η οικονομία, βρίσκουμε σχετικά λίγο ιδιοκτησιακό έλεγχο. Αν όχι τίποτα άλλο, βρίσκουμε χρηματοδοτικούς οργανισμούς για σύνταξη  ορισμένοι από τους οποίους είναι ιδιοκτησίας συνδικάτων, ή τα συνδικάτα είναι συνδιαχειριστές.

Φυσικά αυτό ποικίλει από χώρα σε χώρα, και σες ορισμένες η ιδιωτική ιδιοκτησία βασικών επιχειρήσεων παραμένει μια πραγματικότητα.  Όχι πολύ καιρό πριν μίλησα στη Σουηδική Βασιλική Ακαδημία των Μηχανικών Επιστημών, σε ένα ακροατήριο συντηρητικών Σουηδών επιχειρηματιών, μηχανικών και επιστημόνων. Ήταν ένα ασυνήθιστο ακροατήριο, διότι ήταν έτοιμο για άμεσες εκλογές. Έτσι είχα την ευκαιρία να τους κάνω ερωτήσεις συμπεριλαμβανόμενης της ερώτησης εάν κατά τη γνώμη τους η ιδιοκτησία της Σουηδικής βιομηχανίας ήταν συγκεντρωμένη σε πολύ λίγα χέρια. Για δική μου και δική τους έκπληξη η απάντηση κατά 90% ήταν θετική σε αυτή την ερώτηση.  Έτσι δεν θα ήθελα να υπέρ γενικεύσω την Αμερικανική εμπειρία, ούτε να υπεκφεύγω με σοφίσματα σχετικά με τον ακριβή ορισμό «της συγκέντρωσης της ιδιοκτησίας».

Η βασική ερώτηση είναι ποιος παίρνει τις μεγάλες αποφάσεις. Και σε πολλές χώρες είναι ξεκάθαρο ότι τις παίρνουν οι Μάνατζερς μάλλον παρά οι ιδιοκτήτες. Αυτοί καθορίζουν την κατεύθυνση των επενδύσεων και την πολιτική των επιχειρήσεων.

Ο παλιός μου καθηγητής ο James Burnham στο βιβλίο του «η επανάσταση των Μάνατζερς -The Managerial Revolution» και ο A.A. Berle, Jr το βιβλίο του «Δύναμη χωρίς ιδιοκτησία - Power without Property» , επεσήμαναν την τάση αυτή δεκαετίες πριν. Ο Galbraith  στη συζήτησή του με θέμα «η τεχνοδομή –technostructure» , προσφέρει ένα καλύτερο χάρτη της πραγματικότητας από ότι οι Μαρξιστές που πιστεύουν ακόμη ότι κάποιος / α μπορεί να καταλάβει βασικές επιχειρηματικές αποφάσεις απλά εξασφαλίζοντας ιδιοκτησιακό καθεστώς, και υποθέτοντας ότι η επιχείρηση μπορεί να διοικείται στενόμυαλα , με μοναδικό στόχο τη μεγιστοποίηση του κέρδους.

Εάν θέλουμε να καταλάβουμε πώς θα κατανέμεται ι ισχύς στο μέλλον, πρέπει να κοιτάξουμε από περισσότερο κοντά, τι αποτελεί την ιδιοκτησία, και πώς την μεταφέρει το «Τρίτο Κύμα»

ΕΡΩΤΗΣΗ : Βεβαίως οι Μάνατζερς, οι γραφειοκράτες και οι διαχειριστές παίρνουν σπουδαίες αποφάσεις. Και χωρίς καμιά αμφιβολία έχουν δικά τους συμφέροντα επιπλέον της αναζήτησης κέρδους, κατά τρόπο συμβατό με τις συνθήκες στην αγορά και τις πιέσεις των ιδιοκτητών. Αλλά είναι αλήθεια επίσης ( δεν είναι ;) ότι σε ένα πλαίσιο αγοράς, οι εταιρείες επιδιώκουν το κέρδος για να διατηρήσουν το μερίδιο της αγοράς που κατέχουν, να χρηματοδοτήσουν επενδύσεις, και γενικά να συντηρήσουν την οικονομική τους θέση ;  Και ακόμη και σε περιπτώσεις που τα συμφέροντα των Μάνατζερς και των ιδιοκτητών μπορεί να είναι αντίθετα, το πλαίσιο που ισχύει δεν οδηγεί σε αντι-κοινωνικές αποφάσεις σε ευθυγράμμιση με τα συμφέροντα των ιδιοκτητών ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Το ίδιο πλαίσιο μπορεί να οδηγεί σε θετικές αποφάσεις που ωφελούν την κοινωνία , καθώς επίσης και σε αντικοινωνικές αποφάσεις.  Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλές επιχειρηματικές πολιτικές – καλές και κακκές- είναι αποτέλεσμα μιας παρανοϊκής έρευνας για μεγιστοποίηση των αποτελεσμάτων σε μικρό χρονικό διάστημα.  Η τιμή της μετοχής της επιχείρησης λειτουργεί καθαρά ως συντελεστής στη λήψη αποφάσεων, και κανένα υπεύθυνο στέλεχος δεν πρόκειται να πάρει αποφάσεις που θα καταστρέψουν τη θέση των μετοχών της εταιρείας στην αγορά.

Όμως οι πολύ μεγάλες εταιρείες, ειδικά αυτές που είναι πολυδιάστατες, εμπλέκονται συχνά σε τόσο πολλές διαφορετικές λειτουργίες, που καμιά λειτουργία μόνη της δεν επηρεάζει τους μετόχους ώστε να αντιδράσουν στην αγορά. Οι επενδυτές παραπονιούνται ότι δεν αντιμετωπίζουν καθαρό παιχνίδι.

Η απόφαση για προώθηση στην αγορά ενός νέου τύπου σαπουνιού ή ενός νέου είδους πουκάμισου, ή ακόμη ενός νέου είδους πυρηνικού αντιδραστήρα, έχει συχνά μικρή σχέση με τα κέρδη που εξασφαλίζει στον πραγματικό κάτοχο της μετοχής.  Έτσι αυτό που γίνεται σταθερά περισσότερο σημαντικό είναι η ισχύς για αποφάσεις και ο έλεγχος, όχι η ιδιοκτησία.

Δεν θέλω να το πάω το θέμα αυτό πολύ μακριά ακόμη.  Υπήρχε κάποια χρονική περίοδος όταν η ιδιοκτησία σε κάτι σήμαινε ενεργό έλεγχο στις βασικές αποφάσεις.  Και αυτό ισχύει ακόμη σε χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις. Όμως δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι το είδος αυτό των επιχειρήσεων που κυριαρχεί.

Στην πραγματικότητα, για να δώσει έμφαση κανείς στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, θα πρέπει να κάνει λάθος ερωτήσεις.  Είναι στοιχειωδώς μια ερώτηση που αναφέρεται στο «Πρώτο ή το Δεύτερο Κύμα». Όλη η ανάλυση αριστερής πτέρυγας αρχίζει από την κυρίαρχη  Μαρξιστική ιδέα της ιδιοκτησίας, που έκανε νόημα εκατό χρόνια πριν, αλλά γίνεται τώρα προοδευτικά λιγότερο και λιγότερο σχετική.

Στις κοινωνίες  του «Πρώτου Κύματος» η μόνη ιδιοκτησία που σήμαινε πολλά ήταν η γη. Στις κοινωνίες του «Δευτέρου Κύματος» η στοιχειώδης-βασική ιδιοκτησία δεν ήταν πλέον η γη, αλλά η ιδιοκτησία των «μέσων παραγωγής» , οι μηχανές στη γραμμή συναρμογής της General Motors , οι βιομηχανίες κτλ.

Η ιδιοκτησία στα καπιταλιστικά βιομηχανικά κράτη περαιτέρω, πήρε τη μορφή κατανεμημένης ιδιοκτησίας ( μετοχής ) , σύμφωνα με την οποία ως ιδιοκτήτης κρατάει κανείς ένα κομμάτι χαρτί.  Το χαρτί ήταν ήδη μια συμβολική σύνοψη της πραγματικότητας.  Συμβόλιζε ένα κομμάτι ενός κτιρίου, ή ένα κομμάτι μιας μηχανής. Αλλά είχε ακόμη μια υλιστική βάση.

Στις υποτιθέμενες σοσιαλιστικές χώρες, η ιδιοκτησία ήταν σε μεγάλο βαθμό κρατική, και το σύμβολο της ιδιοκτησίας σου ήταν θεωρητικά το γεγονός ότι ήσουν πολίτης του κράτους. Ως πολίτης είχες κάποιο εκατομμυριοστό της οικονομίας ως μετοχή και υποτίθεται ότι αυτό ήταν σημαντικό.  Αλλά και εδώ επίσης η ιδιοκτησία που μετρούσε ήταν ψηλαφητή, υλική, μηχανήυματα, εξοπλισμός, κτίρια .

Στην κοινωνία του «Τρίτου Κύματος» χρειαζόμαστε ακόμη γη για εξοπλισμό, αλλά βασική ιδιοκτησία γίνεται η πληροφόρηση , και όπως ήδη έχω επισημάνει, είναι η πρώτη μορφή ιδιοκτησίας που δεν είναι υλική, δεν είναι ψηλαφητή, και από πλευράς δυναμικού είναι άπειρη.

Εάν σήμερα ήμουν ιδιοκτήτης μιας μετοχής της ΙΒΜ ( που δεν είμαι ) για ποιο πράγμα θα έδινα σημασία στην πραγματικότητα ;  Τίνος πράγματος είμαι ιδιοκτήτης ; Δεν δίνω καμιά σημασία για τη γη πάνω στην οποία η ΙΒΜ έχει κάποια κτίρια.  Δεν ενδιαφέρομαι για τις εγκαταστάσεις της στο San Jose στην Καλιφόρνια, ή στη Bogota της Κολομβίας. Αυτό στο οποίο δίνω σημασία είναι η οργανωμένη πληροφόρηση  που ελέγχει.

Η ιδιοκτησία μου είναι τώρα σε απόσταση από την πραγματικότητα. Μια μετοχή της ΙΒΜ είναι ένα κομμάτι χαρτί, ένα σύμβολο.  Και πέρα από αυτό είναι σύμβολο όχι για ιδιοκτησία μηχανημάτων, ή γης, ή κτιρίων. Είναι ένα σύμβολο που αντιπροσωπεύει άλλα σύμβολα που βρίσκονται μέσα στο μυαλό των ανθρώπων.

Τελικά, όπως επεσήμανα νωρίτερα , η ιδιοκτησία της πληροφόρησης ( infoproperty) διακρίνεται από την πραγματική περιουσία στο ότι δεν είναι πεπερασμένη.  Μπορώ να την χρησιμοποιήσω και μπορείς να την χρησιμοποιήσεις και εσύ την ίδια στιγμή.  Και στην πραγματικότητα, όσο περισσότεροι άνθρωποι την χρησιμοποιούν, τόσο περισσότερη πληροφόρηση τείνει να δημιουργηθεί.

Έτσι αυτό που συνηθίζονταν  να είναι η ιδιοκτησία όταν ο Μάρξ και οι πρώτοι σοσιαλιστές διαμόρφωναν τις θεωρίες τους, αλλάξει μορφή.  Αυτή είναι η καταστροφική και «θανατηφόρα» αντίθεση για την οποία μιλούσα. Η ιδιωτική ιδιοκτησία είναι το χαρακτηριστικό που καθορίζει τον καπιταλισμό.  Τώρα ξαφνικά η στοιχειώδης ιδιοκτησία μεταφέρεται από συμβολική σε μετασυμβολική, και από πεπερασμένη σε μη-πεπερασμένη.  Και αυτό είναι σε αντίφαση με τη βασική έννοια της ιδιοκτησίας που βασίσθηκε στη σπανιότητα και τον υλισμό.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Βεβαίως θα γνωρίζετε ότι πολλοί Μαρξιστές και Σοσιαλιστές έχουν αφήσει πίσω τους μια έμφαση στις σχέσεις της ιδιοκτησίας. Δεν θα έπρεπε να επικεντρωθούν επίσης και σε άλλες κοινωνικές σχέσεις ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ίσως. Όμως η ιδιοκτησία παραμένει μια κυρίαρχη ιδέα για πολλούς, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι οι νέες εξελίξεις και η ανάπτυξη του «Τρίτου Κύματος» τοποθετεί ιδεολογικά «Γκούλας» εκτός όλων των παλιών οικονομικών θεωριών και του καπιταλισμού και του σοσιαλισμού. Καπιταλισμός και σοσιαλισμός, είναι αμφότεροι αναχρονιστικοί.

Κεφάλαιο 5. Η Πολιτική της πληροφόρησης

Εισαγωγή από Alvin Toffler

Το αύριο θα φέρει περισσότερη ή λιγότερη Δημοκρατία ; Η απάντηση είναι ότι δεν μπορεί να προκαθορισθεί.  Εξαρτάται το λιγότερο μερικώς από τις δικές μας ενέργειες.  Αλλά για να αντιληφθούμε τη διεύρυνση και τις επιδράσεις στη Δημοκρατία, χρειάζεται να αντιληφθούμε το νέο ρόλο της πληροφόρησης στην πολιτική μας ζωή.

Η ραγδαία ανάπτυξη μιας νέας κοινωνίας επικεντρώνει την προσοχή σε ένα συνολικό φάσμα πολιτικών θεμάτων που έχουν να κάνουν με την πληροφόρηση.  Στη διαφύλαξη του ιδιωτικού απόρρητου στην εποχή του υπολογιστή.  Στη μεταφορά πληροφόρησης από δορυφόρους που διασχίζουν τα Εθνικά σύνορα.  Στην προστασία στοιχείων. Στην προστασία πνευματικών δικαιωμάτων.  Στην ελευθερία στην πληροφόρηση.

Αυτά είναι μόνον τα ορατά σημεία των νέων προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε.  Κάτω από αυτά υπάρχουν περισσότερο βαθειά ερωτήματα, με επιδράσεις μεγάλου πλάτους στη Δημοκρατία.

Σε όλη μας τη συζήτηση , η συνομιλία γύριζε συνεχώς στην πληροφόρηση  και τον πολιτικό ρόλο εκείνων που την κατέχουν, τη διαμορφώνουν κατάλληλα, ή τη δημιουργούν.  Αυτοί είναι «οι πνευματικοί εργάτες».

ΕΡΩΤΗΣΗ : Εκατομμύρια λέξεις έχουν γραφεί για την επανάσταση της πληροφόρησης. Ελάχιστη όμως ανάλυση έχει αφιερωθεί στις αιτίες της. Γιατί κατά τη γνώμη σας εισερχόμεθα σε αυτό που ονομάζουν περίοδο της πληροφόρησης ; Γιατί αυτό δεν έγινε 100 χρόνια νωρίτερα ή 100 χρόνια μετά ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Τα κοινωνικά αίτια είναι πολύπλοκα, μπορούμε όμως το λιγότερο να προσδιορίσουμε ορισμένες δυνάμεις που συμβάλλουν στην επανάσταση της πληροφόρησης. Μπορούμε αυτό να το κάνουμε κατανοητό.

Για μένα το καύσιμο της επανάστασης της πληροφόρησης είναι ένα εκρηκτικό μίγμα ποικιλίας και επιταχυνόμενων αλλαγών.  Τοποθέτησέ τα αυτά μαζί, και θα παράγεις μια έκρηξη πληροφόρησης.

Από τα μέσα του 1950 κατά προσέγγιση, έχουμε εμπειρίες από θραύσματα της παλιάς βιομηχανικής μαζικής κοινωνίας.  Σε έναν αριθμό τομέων, από την τεχνολογία στην Εθνολογία, βλέπουμε μεγαλύτερη και ποικιλία.  Καθώς εμφανίζεται το «Τρίτο ΚύμỨστην ιστορική σκηνή, δημιουργεί ένα νέο πολιτισμό που αποτελείται από περισσότερο διαφοροποιημένα, περισσότερο εξειδικευμένα κομμάτια.

Φαντάσου έναν βιολογικό οργανισμό που έχει διαφορετικά κομμάτια.  Εξέτασε τον οργανισμό αυτό συγκριτικά με τον ανθρώπινο – έχουμε πνεύμονες και νεφρά και δέρμα, και χιλιάδες αλληλοσυσχετιζόμενα και λειτουργικά εξειδικευμένα κομμάτια.  Για να αλληλοεπιδρούν κατάλληλα όλα αυτά τα κομμάτια, πρέπει να ρέει ένα τεράστιο ποσό πληροφόρησης δια μέσου του σώματος με τη μορφή ηλεκτρικών παλμών, χημικών εκρήξεων, ορμονικών εκρήσεων, το καθένα από τα οποία παριστάνει ένα μήνυμα, κατά τρόπο ώστε για παράδειγμα συγκεκριμένοι νευρικοί παλμοί λένε στην κόρη  του ματιού να συστέλλεται ή να διαστέλλεται .

Τα μηνύματα αυτά περιέχουν πληροφόρηση, και χρειάζεται τρομακτική ποσότητα πληροφόρησης να δρομολογηθεί δια μέσου του σώματος εάν τα στοιχεία του πρέπει να συντονισθούν και να συγχρονισθούν το ένα μετά το άλλο.  Και όσο περισσότερο εξειδικευμένα ή ποικιλόμορφα είναι τα μέρη του σώματος, τόσο περισσότερη πληροφόρηση χρειάζεται. Πολύ περισσότερη πληροφόρηση ρέει δια μέσου του σώματός μας συγκριτικά με το σώμα ενός απλού οργανισμού.

Ας εφαρμόσουμε τώρα την ίδια αρχή στην κοινωνία.  Εάν είμαι σωστός, ότι μετακινούμεθα πέρα από το στάδιο της μαζικής παραγωγής, διανομής και επικοινωνίας, εάν η διαίρεση – κατανομή της εργασίας γίνει ακόμη περισσότερο εκλεπτυσμένη, εάν η ποικιλία των οργανωτικών δομών αυξάνεται, εάν μετακινούμεθα προς την κατεύθυνση μικρότερων, πολυάριθμων , περισσότερο αποκεντρωμένων μονάδων ( ορισμένες οργανώθηκαν μέσα σε πολύ μεγάλα οργανωτικά πλαίσια ), εάν οι νόμοι μας και τα προϊόντα πολλαπλασιάζονται, εάν οι αξίες και οι απόψεις γίνονται περισσότερο ετερογενείς, εάν όλα αυτά συμβαίνουν, τότε απαιτείται πολύ περισσότερη πληροφόρηση για να κρατήσουμε το όλο σύστημα σε ισορροπία.

Με λίγα λόγια η ετερογένεια – ανομοιομορφία της κοινωνίας του «Τρίτου Κύματος» απαιτεί υψηλότερα επίπεδα ανταλλαγής πληροφόρησης συγκριτικά με την ομοιογενή – ομοιόμορφη κοινωνία του «Δευτέρου Κύματος».

ΕΡΩΤΗΣΗ : Λέτε ότι η ποικιλία δημιουργεί πληροφόρηση.  Αλλά αυτό δεν τοποθετεί την κάρτα πριν από το άλογο ; με την έννοια ότι η πληροφόρηση μπορεί επίσης να δημιουργεί ποικιλία  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Απόλυτα.  Υπάρχει αυτό που οι μηχανικοί θα ονόμαζαν θετικό κύκλωμα ανατροφοδότησης.  Για παράδειγμα η καλωδιακή τηλεόραση επιτρέπει περισσότερα ποικίλα σύμβολα και μηνύματα να ρέουν δια μέσου της κοινωνίας, περισσότερη πληροφόρηση. Αυτό ενθαρρύνει μεγαλύτερη κοινωνική ποικιλία.  Η ποικιλία με τη σειρά της υψώνει το επίπεδο της πληροφόρησης που χρειάζεται για κοινωνικό συντονισμό , και ολοκλήρωση σε αρμονικό σύνολο. Έτσι κατά κάποιο τρόπο η ποικιλία ανατροφοδοτείται, και αυξάνει συνεχώς το επίπεδο της πληροφόρησης που χρειάζεται το σύστημα.

Αλλά υπάρχει ένας άλλος συντελεστής που υποεκτιμάται συχνά, και που είναι η ίδια η ταχύτητα των αλλαγών. Όσο ταχύτερα αλλάζουν τα γεγονότα, τόσο περισσότερη πληροφόρηση χρειαζόμαστε για να διαχειρισθούμε τις αλλαγές.  Είναι στην πραγματικότητα ακριβώς μια ειδική περίπτωση της αρχής που ανέφερα μια στιγμή πριν, επειδή οι μεταβολές μπορούν να θεωρηθούν ως ποικιλία που δημιουργείται με την πάροδο του χρόνου. Η κατάσταση στην οποία είμαστε μια στιγμή, γίνεται διαφορετική την επόμενη. Και όσο περισσότερο συχνά συμβαίνει αυτό, τόσο περισσότερη πληροφόρηση χρειαζόμαστε για να συνεχίζουμε να παίρνουμε αποφάσεις προσαρμογής στη νέα κατάσταση.

Έτσι βλέπω συνδυασμένα την ανύψωση του επιπέδου της ποικιλίας με τις έντονες αλλαγές, ως τους βασικούς λόγους που ζούμε την εμπειρία μιας έκρηξης της πληροφόρησης. Η κοινωνία εξελίσσεται από πρωτόγονο οργανισμό σε ανθρώπινη ύπαρξη, και η μεταφορά συμβαίνει με πολύ μεγάλη ταχύτητα, ταχύτερα από ότι η γεωργική επανάσταση 10.000 χρόνια πριν , ή τη βιομηχανική επανάσταση 300 χρόνια πριν.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Και πώς αυτό το άλμα σε υψηλότερο επίπεδο ανταλλαγής πληροφόρησης μας επηρεάζει από πλευράς υλικών αγαθών ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Εάν δεις την απασχόληση σε όλες τις βιομηχανικές κοινωνίες από το Βέλγιο ή τη Βρετανία στην Ιαπωνία και τις ΗΠΑ, βρίσκεις έντονη μείωση της χειρονακτικής εργασίας και παράλληλα αύξηση της εργασίας «άσπρου κολάρου», από τα μέσα της δεκαετίας του 1950.

Το σύστημα έχει αποκτήσει τόσο εσωτερική πολυπλοκότητα και ποικιλία, και η ζήτηση για πληροφόρηση είναι τόσο υψηλή, που το θέμα άρχισε να φθάνει σε ένα σημείο κρίσης.

Απαιτεί τόσο πολύ γραφική δουλειά, τόσο πολύ συντονισμό, τόσο πολλές συσκέψεις και αποφάσεις, τόσο πολύ ανταλλαγή πληροφόρησης για να γίνει το οτιδήποτε, ώστε αντιμετωπίζουμε το ρίσκο να σταματήσει το σύστημα. Για το λόγο αυτό αυξάνουν οι εργασίες «άσπρου κολάρου» τις τελευταίες δεκαετίες.  Εάν αυτό άρχιζε μια δεκαετία ή δύο πριν, κανένας δεν θα μπορούσε να το ελέγξει. Η γραφική δουλειά άρχισε να υπερχειλίζει καθώς και τα κανάλια επικοινωνίας.

Και καθώς η πίεση αυτή υψώνεται προς το σημείο έκρηξης, το σύστημα αρχίζει να αντιδρά τεχνολογικά.  Οι υπολογιστές που αρχικά σχεδιάσθηκαν για επιστημονικούς υπολογισμούς, προσαρμόσθηκαν για να αντιμετωπίσουν απλούς Διοικητικούς στόχους. Εισχώρησαν οπουδήποτε.

Τα κανάλια επικοινωνίας που τοποθετήθηκαν στη θέση τους κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής εποχής – τηλεφωνικά συστήματα για παράδειγμα – ήταν υπερφορτωμένα και απροετοίμαστα νηα καλύψουν τη νέα ροή υπολογιστικών στοιχείων.

Έτσι, κατά τη διάρκεια των δύο δεκαετιών έχουμε δει να ανοίγουν πληθώρα νέων επικοινωνιακών καναλιών, και έχουν αναπτυχθεί επίσης νέα εργαλεία για τη διαχείριση στοιχείων, επεξεργαστές κειμένων, «οπτικοί σκάνερς», αποθηκευτές «μικροφίλμ» και εκατοντάδες τεχνολογιών σχετικά με αυτά, μια έκρηξη εξέλιξης με στόχο την ελάφρυνση της υπερφόρτωσης του συστήματος με πληροφόρηση.

Μπορούμε να σχηματίσουμε έτσι ένα κύκλο : Μεγαλύτερη ποικιλία και αλλαγές ισοδυναμεί με περισσότερη πληροφόρηση, που ισοδυναμεί με περισσότερες και νέες τεχνολογίες για να διαχειρισθούμε την πληροφόρηση, και υποψιάζομαι ότι αυτό οδηγεί σε ακόμη περισσότερη ποικιλία και αλλαγές.

Αυτή είναι η δυναμική κίνηση της επανάστασης της πληροφόρησης που είναι μέρος του μεγαλύτερου κύματος αλλαγών που αρχίζουν τώρα για να εξαλείψουν την παλιά βιομηχανική κοινωνία.

Ακόμη, καθώς αυξάνουμε και οργανώνουμε όλη αυτή την πρόσθετη πληροφόρηση, βαθαίνουμε επίσης την επιστημονική μας αντίληψη της φύσης, κατά τρόπο ώστε να αρχίσουμε να μεταφέρουμε τις βασικές διαδικασίες παραγωγής. Αντί να χρησιμοποιήσουμε ένα μεγάλο αριθμό στοιχείων για να συνθέσουμε για παράδειγμα μια φωτογραφική μηχανή ή μια συσκευή τηλεοράσεως, χρησιμοποιούμε περισσότερη πληροφόρηση και βαθύτερη γνώση για να περιορίσουμε τον αριθμό των συνθετικών εργασιών.  Κάνουμε ενέσεις πληροφόρησης στην ίδια τη μηχανή. Και όλα αυτά έχουν αποτελέσματα όχι μόνον στην οικονομία, αλλά επίσης και στον πολιτισμό.

ΕΡΩΤΗΣΗ :   Κατά ποιο τρόπο η επανάσταση της πληροφόρησης επηρεάζει τον πολιτισμό ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής εποχής το βασικό μας ενδιαφέρον ήταν πώς να κατασκευάσουμε πράγματα.  Τώρα το πρωταρχικό μας ενδιαφέρον γίνεται πώς να διαχειρισθούμε καταστάσεις.  Αρχίζουμε να χρησιμοποιούμε περισσότερο πληροφοριακές αναλογίες, όπως αυτό που χρησιμοποίησα μια στιγμή πριν σχετικά με το ανθρώπινο σώμα.  Αρχίζουμε να αναλύουμε προβλήματα με όρους της θεωρίας της πληροφόρησης.  Μετακινούμεθα από μηχανιστικές ερμηνείες της συμπεριφοράς του ανθρώπου  ( behaviorism  ) σε νοησιαρχικές (Cognitive) ερμηνείες .  Στη Μαρξιστική θεωρία βλέπουμε ένα αυξημένο ενδιαφέρον από Gramsi και μια έμφαση στα πολιτιστικά προβλήματα, την ιδεολογία, την επιστημολογία.

Antonio Gramsi ( 1891-1937) , Ιταλός διανοούμενος του οποίου οι εργασίες εξετάζουν το ρόλο των πνευματικών ανθρώπων και αυτών που ασχολούνται με τα πολιτιστικά στην πολιτική και τις κοινωνικές αλλαγές .

Στην πολιτική, όπως ήδη έχω αναφέρει θέματα ελέγχου της πληροφόρησης, η προστασία του ιδιωτικού απορρήτου, η διαχείριση της ροής των πληροφοριών, γίνονται περισσότερο σημαντικά και σπουδαία πράγματα.  Τα θέματα αυτά παίρνουν μια συνολική σφαιρική διάσταση, καθώς οι χώρες αντιπαρατίθενται σχετικά με θέματα όπως η «Διεθνής τάξη πληροφόρησης». Η «Μετα-πληροφορική» γίνεται το κλειδί για τον έλεγχο κάθε τομέα. Η παλιά ιδέα ότι η γνώση είναι ισχύς, είναι τώρα ξεπερασμένη.  Για να αποκτήσεις ισχύ σήμερα χρειάζεται γνώση σχετικά με τη γνώση.

Ποιος θα διοικήσει την κοινωνία της πληροφόρησης ;

ΕΡΩΤΗΣΗ : Αυτό μας εξασφαλίζει ισχύ,  που είναι αυτό με το οποίο ασχολείται η πολιτική. Υποστηρίζετε ότι η αναπτυσσόμενη κοινωνία του «Τρίτου Κύματος» ότι θα είναι περισσότερο Δημοκρατική συγκριτικά με τη βιομηχανική κοινωνία  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Θα μπορούσε να είναι, όχι θα είναι.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Αλλά δεν θα μπορούσαμε να μετακινηθούμε προς την άλλη κατεύθυνση, ακόμη ίσως προς την κατεύθυνση ενός είδους τεχνοφασισμού ; Ή ακόμη δεν μπορεί να στραφεί το «τρίτο κύμα» και ειδικά η επανάσταση της πληροφόρησης που είναι μέρος της, να αλλάξει τη δομή των τάξεων στην κοινωνία μας, όχι προς την κατεύθυνση μεγαλύτερης ισότητας, αλλά προς την κατεύθυνση μιας νέας ιεραρχίας, τους ιερείς της γνώσης στην κορυφή και τους άλλους να διαμορφώνουν την πυραμίδα ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ορισμένες από τις νέες τεχνολογίες δημιουργούν βεβαίως μεγάλους φόβους. Άλλες εξασφαλίζουν το αντίθετο, αυξάνουν την ισχύ του ατόμου παράλληλα με την ισχύ του κράτους. Δεν είναι όλες το ίδιο.  Ορισμένες οδηγούν στον κεντρικό έλεγχο, άλλες στην αποκέντρωση. Είναι λάθος να τις εξετάζουμε συνολικά.

Η έξυπνη πολιτική θα περιορίσει τη χρήση ενός τύπου τεχνολογίας, και την υπερβολική ενθάρρυνση της διάχυσης μιας άλλης. Έτσι θα αποκλεισθεί κάθε πιθανότητα «τεχνοφασισμού» αλλά και θα προωθηθεί ένα νέο επίπεδο Δημοκρατίας.

Άφησέ με να σου δώσω ορισμένα συγκεκριμένα παραδείγματα. Τα περισσότερο ισχυρά εργαλεία επικοινωνίας στη βιομηχανική περίοδο, ήταν τα μέσα μαζικής επικοινωνίας που ελέγχονταν κεντρικά είτε από την Κυβέρνηση, είτε από μεγάλες επιχειρήσεις.  Ας συγκρίνει κανείς τα ισχυρά αυτά εργαλεία για παράδειγμα με το μαγνητόφωνο που χρησιμοποιήθηκε από τον καταναλωτή και που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να καταγραφούν μηνύματα, να διαβιβασθούν, να γίνουν ένα ή περισσότερα αντίγραφα.  Αυτό το έκαναν οι Σοβιετικοί διαφωνούντες για να δραπετεύσουν από το «αυτί» του «Μεγάλου αδελφού».  Είναι το ίδιο που έκαναν οι επαναστάτες εναντίον του Σάχη της Περσίας.  Το μαγνητόφωνο δεν μπορεί να ελέγχεται κεντρικά.

Ή θεώρησε τις φωτοαντιγραφικές μηχανές XEROX  που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να δημοσιευθούν «παράνομες» ιδέες.

Ή τον κομπιούτερ.  Οι πρώτοι κομπιούτερ ήταν κεντρικά ελεγχόμενοι και είχαν σαν αποτέλεσμα να αυξάνουν την ισχύ των Κυβερνήσεων ή των χρηστών. Οι καινούργιοι είναι σχετικά μικρού μεγέθους ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον καθένα , ακόμη και από μικρά παιδιά.

Ή θεώρησε την καλωδιακή τηλεόραση και σύγκρινέ την με τα διάφορα άλλα μέσα εκπομπών. Το παλιό τηλεοπτικό σύστημα ήταν απλής κατεύθυνσης. Το νέο σύστημα εξασφαλίζει αλληλεπίδραση, έτσι ώστε το ακροατήριο να μπορεί να απαντήσει σε αυτόν που έστειλε το μήνυμα.

Θα μπορούσε κάποιος να συνεχίσει να επιδεικνύει την εμφάνιση όλων των ειδών των νέων τεχνολογιών, ειδικά στους τομείς της πληροφόρησης και των επικοινωνιών, που θα βοηθούσε να περιορισθεί ο κεντρικός έλεγχος στις ζωές μας μάλλον, παρά να αυξηθεί.

Η άλλη ερώτηση που διατύπωσες είναι ισοδύναμα ενδιαφέρουσα, το ερώτημα της σχέσης των τάξεων……..

ΕΡΩΤΗΣΗ : Δημιουργούμε μια «νέα-τάξη» επαγγελματιών / τεχνοκρατών, Μάνατζερς, επιστημόνων , και επαγγελματιών των ηλεκτρονικών υπολογιστών ; Και δεν είναι πιθανό η ανάπτυξη αυτής της νέας οικονομικής τάξης, να έχει επιπτώσεις και σε όλους εμάς ;

Δεν θα μπορούσαμε με μια ευρύτητα να πούμε ότι είχαμε μέχρι σήμερα στη Δύση μια καπιταλιστική τάξη, μια τάξη εργαζομένων, και μια μικρή τάξη  «τεχνοκρατικών τύπων» που λειτουργούν τα πράγματα για λογαριασμό των καπιταλιστών ( εξυπηρετώντας ταυτόχρονα και δικά τους συμφέροντα ) ;

Με την αυξανόμενη σημασία της πληροφόρησης, αυτή η Τρίτη τάξη δεν αυξάνει σε μέγεθος και ισχύ ; Δεν υπάρχει στο σημείο αυτό κατά την άποψή σας ένας καθαρός κίνδυνος, ότι αντί για τη Δημοκρατία θα βρεθούμε σε μια τεχνοκρατία, στην οποία η πολιτική ισχύς θα μονοπωλείται από την Τρίτη τάξη  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Έχω πρόβλημα με τη βασική έννοια του όρου «τάξη».  Εάν μιλήσουμε για τάξεις με την αυστηρή Μαρξιστική έννοια, τότε τις ορίζουμε σύμφωνα με τη σχέση τους με τα μέσα παραγωγής. Για παράδειγμα ιδιοκτησία. Οι «μπουρζουάδες» υποτίθεται ότι είχαν στην κατοχή τους τα μέσα παραγωγής. Οι «προλετάριοι» υποτίθεται ότι δεν είχαν τίποτα παρά μόνον την εργατική τους δύναμη, και βασικά τους μυς τους.

Έχω πει ήδη ότι στον σημερινό κόσμο η ιδιοκτησία δεν συνδέεται απαραίτητα με τη δυνατότητα ελέγχου. Κάτι που είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον εάν θυμηθούμε ότι ο ίδιος ο Μάρξ είχε μεγάλο πρόβλημα με την έννοια της ιδιοκτησίας στις μη βιομηχανικές κοινωνίες.  Σε πολλές από αυτές η ισχύς προέκυπτε όχι από την πραγματική ιδιοκτησία γης, αλλά από το να υπηρετεί κανείς ως αντιπρόσωπος του μονάρχη σε μια συγκεκριμένη περιοχή, και παίρνοντας για αυτό έναν μισθό. Ήταν μια «προετοιμάζουσα» κατάσταση για απόκτηση περιουσίας.

Μια σειρά από συγγραφείς, από τον Max Weber  έως τον George Konrad  και τον Ivan  Szelenyi, έχουν υποστηρίξει ότι η πραγματική ιδιοκτησία ήταν σπάνια το κλειδί της εξουσίας πριν από τη βιομηχανική εποχή, και ότι η ιδέα των τάξεων βασιζόμενη μόνο στην ιδιοκτησία, δεν ταίριαζε απλά με την πραγματικότητα στις μη- βιομηχανικές κοινωνίες.

Όπως λοιπόν το βλέπω εγώ, μετακινούμεθα για μια φορά ακόμη σε μη-βιομηχανική κοινωνία, μόνο που θα βασίζεται τώρα στην υψηλή τεχνολογία. Έτσι ώστε η σχετική σπουδαιότητα της ιδιοκτησίας εξαφανίζεται για μια φορά ακόμη.  Είναι μια διαλεκτική διαδικασία. Αν ζούσε ο Μάρξ σήμερα, μπορεί να γελούσε από αυτή την ειρωνεία.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Όμως τι συμβαίνει με αυτή τη νέα τάξη ;  Η ιδιοκτησία στο τέλος δεν είναι η μόνη βάση για τον ορισμό μιας τάξης, και αυτό βασίζεται καθαρά περισσότερο στο ρόλο, το είδος της εργασίας, την εκπαίδευση κλπ.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Εάν το «δεύτερο κύμα» μας δημιούργησε ένα «προλεταριάτο» , μπορούμε να πούμε ότι το «Τρίτο Κύμα» δημιουργεί ένα «Cognitariate-κατηγορία μορφωμένων», μια αντίστοιχη ομάδα, που τα χαρακτηριστικά της θα είναι η γνώση όσον αφορά τη χρήση του πνεύματος και όχι των μυών.

Η ομάδα αυτή κατέχει οργανωμένη πληροφόρηση, έχει φαντασία, και άλλες πολιτιστικές ιδιότητες, βασικές για την παραγωγή. Κατέχει τα μέσα για την παραγωγή περισσότερης πληροφόρησης. Κατέχει αυτό που μπορεί να θεωρηθεί είτε ως βασική πρώτη ύλη, ή εναλλακτικά ως ένα κουτί με πνευματικά εργαλεία. Έτσι προσέρχεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με περισσότερη ισχύ  από αυτή που είχε η τάξη των προλετάριων.

Αλλά η πραγματική ερώτηση είναι κατά πόσο είναι σωστό να σκέπτεται κανείς στα πλαίσια αυστηρά οικονομικών όρων.  Μπορεί να μπορούμε να σκεφτούμε περισσότερο χρήσιμα για αυτήν την ομάδα ως κοινωνική τάξη, ή ακόμη καλύτερα ως πολιτιστική τάξη. Η οικονομική της σπουδαιότητα μπορεί να είναι δευτερεύον θέμα.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Αλλά εάν η ομάδα αυτή αυξηθεί ας υποθέσουμε τα 10.000.000 σε 30.000.000 άτομα , - οι αριθμοί είναι τελείως υποθετικοί- , μας δημιουργεί αυτό απαραίτητα μια μελλοντική κοινωνία βασιζόμενη σε πραγματική οικονομική ελευθερία ή συμμετοχική Δημοκρατία ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Όχι, αλλά μπορεί να υποστηριχθεί ότι επειδή η πληροφόρηση στο συγκεντρωτικό μυαλό τους είναι στοιχειώδης απαίτηση για την οικονομία, η ομάδα αυτή είναι καθοριστική. Και εάν γίνει μετά πλειοψηφία , θα λειτουργεί σε μια νέα σχέση με το κράτος.

Στο τέλος – τέλος, η ομάδα αυτή είναι σχεδόν εξ’ ορισμού καλά μορφωμένη, κόσμια, και έξυπνη. Έχει πρόσβαση στις προηγμένες επικοινωνίες. Έχει τα δικά της μέσα, χιλιάδες εξειδικευμένες δημοσιεύσεις, μαγνητοταινίες και δίκτυα ηλεκτρονικών υπολογιστών. Με κανέναν τρόπο δεν έχουν λιγότερη ισχύ συγκρινόμενοι με τους καπιταλιστές ιδιοκτήτες ή με τους εκπροσώπους του κράτους. Υπό την έννοια αυτήγ η ομάδα αυτή ( cognitariat) είναι σε διαφορετική θέση συγκριτικά με το προλεταριάτο.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Δεν σκέπτεσθε – ούτε ελπίζετε ακόμη – ότι θα είναι ο καθένας σταδιακά ένα μέλος αυτής της πνευματικής τάξης.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Όχι, δεν μπορεί ο καθένας να είναι μέλος αυτής της ομάδας

( Cognitariat ) . Πιστεύω ότι το γενικό επίπεδο της νοητικής ανάπτυξης στην κοινωνία, τείνει να αυξηθεί, και αυτό που ονομάζεται «το πρόβλημα της βλακείας που επικρατεί» είναι μικρότερο συγκριτικά με αυτό που όλοι τείνουμε να νομίζουμε. Η λαθεμένη αίσθηση, κάνει ορισμένους ανθρώπους να αισθάνονται καλά θεωρώντας τους άλλους ανθρώπους, άλλης φυλής,  ως στοιχειωδώς ανεκπαίδευτους.

Αλλά βεβαίως δεν υποθέτω ότι ο καθένας είναι εξοπλισμένος και έχει εξοπλισθεί με τις μάλλον εξειδικευμένες πνευματικές δεξιότητες που απαιτούνται για την πνευματική εργασία.

Αυτά που χρειάζονται οι πνευματικά εργαζόμενοι είναι ταλέντο- χάρισμα για συνθετική λογική και συμβολική απεικόνιση.  Κατάλληλη άρθρωση. Και δεν είμαστε όλοι καλοί στα θέμα αυτό. Δεν είναι ούτε ακόμη θέμα εξυπνάδας.  Ορισμένοι πολύ έξυπνοι άνθρωποι δεν μπορούν να αρθρώσουν κατάλληλα.  Και δεν γνωρίζουμε πολλά σχετικά με τη συνθετική λογική – ή εγώ δεν γνωρίζω- ώστε να αντιστοιχίσουμε την ιδιότητα αυτή με γενική εξυπνάδα.

Το γεγονός είναι ότι ακόμα και αυτοί που εργάζονται στην πληροφόρηση – σε ένα κόσμο σύνθεσης και συμβολικής απεικόνισης – θα θέλουν συχνά να επιστρέψουν στον κόσμο των συγκεκριμένων εμπειριών. Αυτό σημαίνει απ’ ευθείας εμπλοκή με άλλους. Σημαίνει φροντίδα του σώματος και της υγείας. Σημαίνει απτή συμμετοχή στο περιβάλλον με τις αισθήσεις, δια μέσου δραστηριοτήτων όπως η χειρονακτική εργασία, κηπουρική, μαγειρική, ποδόσφαιρο, κατασκευές στο χώρο της εξοχής κτλ.

Όλα αυτά σε αντάλλαγμα σημαίνουν δημιουργία πολλών θέσεων εργασίας για ανθρώπους που μπορεί να μην τα καταφέρνουν στον κόσμο της συνθετικής λογικής , αφού ο καθένας δεν μπορεί να είναι πνευματικά εργαζόμενος.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ίσως ο λόγος που ορισμένοι άνθρωποι δεν θα αισθάνονται ότι μπορούν να κάνουν πνευματική δουλειά είναι ότι δεν έχουν κατάρτιση , ή γνωρίζοντας ότι θα υπάρξει έλλειψη ευκαιριών για «πνευματική δουλειά» , έχουν κοινωνικοποιήσει τους εαυτούς τους ( να το πούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο ) ώστε να θέλουν να κάνουν τη δουλειά στην οποία έχουν δυνατότητα πρόσβασης.  Αλλά ανεξάρτητα από την αιτία, εάν ορισμένοι εκτελούν «πνευματική εργασία» ενώ άλλοι κάνουν περισσότερο παραδοσιακές μορφές εργασίας, δεν θα κυριαρχήσουν στην κοινωνία οι πνευματικά εργαζόμενοι ;

Δεν θα δημιουργήσουν πολιτικά κόμματα για να διευρύνουν τα συμφέροντα αυτής της ομάδας, εναντίον των συμφερόντων των ιδιοκτητών και των εργαζομένων εκτός του κυκλώματος της πληροφορικής ;  Το σχετικό μονοπώλιο των ατόμων αυτής της ομάδας στην πνευματική εργασία, δεν τους δίνει άμεσα πλεονεκτήματα σε κάθε διαγωνισμό για κοινωνική επιρροή ; Και τι λέτε σχετικά με τους ανθρώπους που ακόμη εκτελούν χειρονακτική εργασία ή προσφέρουν υπηρεσίες στη βάση πρόσωπο με πρόσωπο ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Μπορεί να κάνουμε λανθασμένες ερωτήσεις.  Η ανάπτυξη της ομάδας αυτής ( Cognitariat) συνδέεται απ’ ευθείας με τη διαδικασία διαφοροποίησης της κοινωνίας. Εάν δεν είχες αυξανόμενη ποικιλία , δεν θα χρειαζόσουν ούτε θα είχες μια τόσο μεγάλη τάξη συντονιστών, τεχνητών, διαχειριστών της γνώσης.

Αλλά ακριβώς επειδή τώρα αποκτούμε υψηλότερη ποικιλία, είναι λάθος να υποθέτουμε ότι οι «πνευματικά εργαζόμενοι» θα ενεργούν ως μάζα, ως ενιαίο και ομοιόμορφο «μπλοκ». Είναι ακριβώς οι άνθρωποι αυτοί που συνδέονται με την αύξηση του αριθμού των πολιτικών ομάδων , που προωθούν ένα απλό πολιτικό θέμα με τις μη συμβατικές προεκλογικές εκστρατείες, με τις μάχες σχετικά με το γάμο και τις αμβλώσεις, και με πολλούς άλλους εξειδικευμένους στόχους. Αμφότεροι απεικονίζουν και προωθούν τη νέα πολιτική και κοινωνική ποικιλία.

 Ο Μάρξ επιχειρηματολόγησε ότι το σύστημα της βιομηχανικής παραγωγής, δημιούργησε τις συνθήκες για την ενότητα της εργατικής τάξης. Θα μπορούσα να υποστηρίξω ότι το τέλος του βιομηχανικού συστήματος με την παραδοσιακή του μορφή, και η στροφή στην απομαζικοποιημένη παραγωγή και διανομή προϊόντων, δημιουργεί μετρήσιμες συνθήκες, τοποθετεί τις βάσεις για απομαζικοποιημένα πολιτικά κινήματα . Και αυτό είναι, αυτό που γίνεται σήμερα.

Η ιδέα ότι οι πνευματικά εργαζόμενοι θα ενωθούν για να κυριαρχήσουν στο υπόλοιπο της κοινωνίας, πιστεύω ότι είναι λανθασμένη. Είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουν τις μεγαλύτερες δυσκολίες για να διαμορφώσουν μια ενωμένη πλειοψηφία συγκριτικά με άλλη πολιτική ομάδα.

Το Περιβάλλον που αποφασίζει

ΕΡΩΤΗΣΗ : Έτσι τελικά νομίζετε ότι ο πνευματικά εργαζόμενος θα σημαίνει περισσότερη Δημοκρατία ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Στην πραγματικότητα υπάρχει ένας τρόπος να κοιτάς την ίδια τη Δημοκρατία σαν συνάρτηση της λήψης αποφάσεων και της πληροφόρησης σε μια κοινωνία.  Βεβαίως η πολιτική είναι κάτι περισσότερο από ένα σύστημα λήψης αποφάσεων και μόνο. Είναι μια μορφή θεάτρου. Ένα παιχνίδι. Συχνά μια μορφή θρησκείας. Αλλά είναι επίσης και η διαδικασία με την οποία κάνουμε πολλές από τις περισσότερο σπουδαίες επιλογές αποφάσεων. Έτσι η διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι ένα καθοριστικό στοιχείο της πολιτικής.

Και παρά το γεγονός ότι προσωπικά έχω συνδεθεί από το κοινωνικό σύνολο με το κίνημα για τη διεύρυνση της συμμετοχής των πολιτών για την ανάπτυξη νέων Δημοκρατικών μορφών, μια από τις περισσότερο νηφάλιες σκέψεις μου που θα βρεις στο βιβλίο μου «Το τρίτο Κύμα», είναι ότι μπορεί να υπάρχουν όρια στον αριθμό των ανθρώπων που μπορούν να συμμετέχουν σε κάθε δεδομένη στιγμή στη λήψη αποφάσεων στην κοινωνία, όρια που συνεπάγεται η Δημοκρατική συμμετοχή.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Για ποιο είδος αποφάσεων μιλάτε ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Αναφέρομαι στις ιδιωτικές αποφάσεις που επηρεάζουν μόνο τους εαυτούς μας και ίσως ορισμένους ανθρώπους κοντά μας.  Ομιλώ για αυτό που μπορεί να ονομασθεί κοινωνική λήψη αποφάσεων, που θα μπορούσε να συμπεριλάβει οικονομικές και πολιτικές αποφάσεις. Όταν ομιλούμε για συμμετοχή και Δημοκρατία, αυτές είναι το είδος των αποφάσεων που εννοούμαι.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Τα όρια στα οποία αναφέρεσθε, δεν δημιουργούν τις πιθανότητες για τους τεχνοκράτες να αποκτήσουν όλη την ισχύ της λήψης αποφάσεων ; Και εάν όχι, πώς η αύξηση της νέας τάξης των πνευματικά εργαζομένων ( mind workers ) όπως τους ονομάζετε, θα επηρεάσει την πολιτική διαδικασία ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Εάν θέλω να  γνωρίζω τι θα μπορεί να είναι το πολιτικό μέλλον σε μια απομαζικοποιημένη σε υψηλό βαθμό κοινωνία, με μια μεγάλη ομάδα εργαζομένων στον τομέα της πληροφόρησης ή των διαδικασιών, με βοηθάει στην εξαγωγή συμπερασμάτων να κοιτώ πίσω πριν κοιτάξω μπροστά.

Ένα από τα πράγματα που φαίνονται ξεκάθαρα, είναι ότι οι προ-βιομηχανικές κοινωνίες ήταν επίσης προ-Δημοκρατικές. Στις παλιές γεωργικές κοινωνίες, λίγοι άνθρωποι συμμετείχαν στο να παίρνονται οι πολιτικές και οι οικονομικές αποφάσεις. Ιστορικά η γεωργία ήταν σπάνια φίλος της Δημοκρατίας.  Ακόμη και η Αθήνα, ένα μετρήσιμο παράδειγμα, ήταν Δημοκρατία για τους λίγους που βασίζονταν στη σκλαβιά των πολλών. Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, μια μικρή τάξη που διοικεί με αυθαίρετο τρόπο, κυριαρχεί συνήθως σε κάθε γεωργική κοινωνία.

Ήταν η βιομηχανοποίηση που έφερε αυτό που ονομάζουμε Δημοκρατία. Μαζί με τα κύματα της βιομηχανοποίησης ήρθαν εκρηκτικές Δημοκρατικές επαναστάσεις και αναμορφώσεις που οδήγησαν στη διεύρυνση της συμμετοχής.

Ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο σε μένα. Χρειάζονται πολύ περισσότερες αποφάσεις για να λειτουργήσει μια βιομηχανική κοινωνία συγκριτικά με την προ-τεχνολογική γεωργική κοινωνία. Στις παλιές γεωργικές κοινωνίες, μια ομάδα βαρόνων, οι συγγενείς τους, ορισμένοι τοπικοί ιερείς, αποτελούσαν την ομάδα που έπαιρνε όλες τις βασικές κοινωνικο-οικονομικές και πολιτικές αποφάσεις για το σύνολο της κοινωνίας. Δεν χρειάζονται πολλές αποφάσεις για να λειτουργήσεις μια φυτεία ή ένα τσιφλίκι.  Σε ποσοστό 95% οι εργαζόμενοι ήταν χωρικοί που δεν είχαν δικαιώματα, εκπαίδευση, ούτε πολύ συχνά την επιθυμία να συμμετέχουν στη λήψη αυτών των αποφάσεων.

Μετά, συνένη ξαφνικά η βιομηχανική επανάσταση, και αντί για μια απλή κεντρικά ελεγχόμενη οικονομία, είχαμε μια πολύπλοκη, αλληλοεξαρτώμενη οικονομία και κοινωνία, στην οποία πρέπει να συντονισθούν πολύ διαφορετικές δραστηριότητες. Αυτό που συνέβη ήταν ότι η καθαρή ποσότητα και η ποιότητα των αποφάσεων άλλαξε.  Χρειάζονταν περισσότερο αλληλοσυνδεόμενες αποφάσεις για να λειτουργήσει μια βιομηχανική κοινωνία συγκριτικά με μια προ-βιομηχανική κοινωνία.

Όλοι αναγνωρίζουμε ότι αν αλλάξει το φυσικό περιβάλλον καταστρέφοντας την ικανότητα της γης να φέρει φορτίο, ή η πλημύρα ενός ποταμού, αυτά σημαίνει ότι οι άνθρωποι στο περιβάλλον αυτό θα πρέπει να αναδιοργανώσουν τους εαυτούς τους προκειμένου να επιζήσουν. Η δομή κάθε κοινωνίας επιδρά στις αλλαγές, στο φυσικό και τεχνολογικό περιβάλλον, καθώς επίσης και στις αλλαγές στο στρατηγικό, οικονομικό, και πολιτιστικό περιβάλλον.

Υπάρχει λοιπόν ακόμη ένα «αόρατο περιβάλλον λήψης αποφάσεων». Και οι κοινωνίες αντιδρούν επίσης στις αλλαγές στο περιβάλλον αυτό. Αυτό που έκανε η βιομηχανική επανάσταση ανάμεσα σε τόσο πολλά άλλα πράγματα, ήταν να αλλάξει δραματικά το περιβάλλον λήψης αποφάσεων.

Κατανέμοντας το φορτίο λήψης αποφάσεων

ΕΡΩΤΗΣΗ : Και πώς επηρεάζουν οι αλλαγές στο περιβάλλον λήψης αποφάσεων, το πολιτικό περιβάλλον ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Είναι σημαντικό να συλλάβεις την έννοια ενός φορτίου αποφάσεων. Σε κάθε δεδομένη στιγμή, υπάρχει η ανάγκη για λήψη αποφάσεων προκειμένου να λειτουργήσει μια συγκεκριμένη κοινωνία, ένας συγκεκριμένος αριθμός αποφάσεων, ενός συγκεκριμένου βαθμού πολυπλοκότητας, που θα πρέπει να παρθούν μέσα σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα.

Καθώς το «Δεύτερο κύμα» κύλησε πάνω στην παλιά τάξη πραγμάτων «πρώτου κύματος» , έφερε μαζί του όχι μόνο τις καμινάδες, αλλά μια πολύ μεγαλύτερη ανάγκη για συντονισμό και οργάνωση σε ολοκληρωμένα σύνολα, που όλα αυτά απαιτούσαν πολύ περισσότερες αποφάσεις συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη περίοδο.  Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την οξύτατη αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων που εμπλέκονταν στη λήψη αποφάσεων – στις επιχειρήσεις, την πολιτική, τη ζωή στην κοινωνία-.  Αυτή η ομάδα οργανώθηκε σε μια ιεραρχία  διαφόρων «ελίτ» και «υπο-ελίτ» και διαμόρφωσε τη ραχοκοκαλιά της μεσαίας τάξης.

Για να το θέσω διαφορετικά, η εμφάνιση της βιομηχανικής εποχής αύξησε επαναστατικά το φορτίο των αποφάσεων της κοινωνίας. Οι μικρές ελιτίστικες ομάδες του παρελθόντος δεν μπορούσαν πλέον να πάρουν όλες τις αποφάσεις που χρειάζονταν προκειμένου να λειτουργήσει η νέα κοινωνία.  Έτσι χρειάζονταν πρόσθετος αριθμός ατόμων για να παίρνουν αποφάσεις. Και αντί για μια μικρή κλειστή κληρονομική «ελίτ», αποκτήσαμε ένα πολύ μεγαλύτερο, περισσότερο ανοικτό σύστημα ελιτίστικων ομάδων και υπο-ομάδων, που δημιουργήθηκαν εκ των πραγμάτων, σαν αποτέλεσμα της ανάγκης διαχείρισης του διευρυμένου φορτίου για λήψη αποφάσεων.

Αυτή είναι η ουσία της «Δημοκρατικής επανάστασης» που έγινε ταυτόχρονα με τη βιομηχανική επανάσταση, η συμμετοχή περισσότερων ανθρώπων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ομιλείτε σαν να έχει ωφεληθεί ο καθένας, σαν να υπήρχε αληθινή Δημοκρατία. Όμως στην πραγματικότητα, συμμετείχε μόνο μια μειοψηφία στη λήψη όλων των αποφάσεων, στο να διαχειρίζεται αυτό που ονομάζετε φορτίο αποφάσεων.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Αυτό είναι αλήθεια. Η διάχυση της Δημοκρατίας δεν αγκαλιάζει ποτέ τον καθένα. Οι μεσαίες τάξεις πήραν καλές δόσεις από τη νέα δομή λήψης αποφάσεων. Οι εργάτες και οι γεωργοί που στρατολογήθηκαν να αγωνισθούν για Δημοκρατικές βελτιώσεις, πήραν για αντάλλαγμα το δικαίωμα να ψηφίζουν κάθε τόσο.

Αυτό είναι μια περιορισμένη μορφή συμμετοχής, Όμως οι θεμελιώδεις καθημερινές αποφάσεις παίρνονται βασικά χωρίς καμιά πραγματική συμμετοχή των εργατών και των γεωργών, και σε μεγάλο βαθμό η πραγματικότητα αυτή παραμένει η ίδια. Μερική Δημοκρατία, ονόμασέ την ημι-Δημοκρατία- εμφανίσθηκε όταν υπήρξε μια ξαφνική αύξηση στο φορτίο λήψης αποφάσεων της κοινωνίας.

Τώρα το φορτίο λήψης αποφάσεων διογκώνεται ξανά. Η πραγματικότητα αυτή κάνει τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή καθοριστική στην πολιτική ιστορία.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Δεν προτείνετε, ή προτείνετε ότι η τάξη των εργαζομένων και των γεωργών πρόκειται να αποκτήσει ξαφνικά ισχύ στο σύστημα ; Ότι πρόκειται ξαφνικά να έχουμε μια αληθινά συμμετοχική Δημοκρατία ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Όχι καθόλου. Στην πραγματικότητα οι ομάδες αυτές θα υποιστούν σμίκρυνση σε μέγεθος και σπουδαιότητα. Στις Η.Π.Α. σήμερα μόνο 4% του πληθυσμού είναι αγρότες. Και ο αριθμός των βιομηχανικών εργατών μπορεί σταδιακά να πλησιάσει επίσης το ποσοστό αυτό. Το κρίσιμο ερώτημα είναι τι θα γίνει μετά.

Τρία πράγματα πρόκειται να επηρεάσει το πολιτικό μας μέλλον. Το ένα είναι η αύξηση των εργαζομένων πνευματικά. Το δεύτερο είναι ένα νέο «ζαλιστικό» άλμα στο φορτίο της λήψης αποφάσεων. Το τρίτο είναι ο υπολογιστής.

Εάν έχω δίκιο ότι απομαζικοποιούμε τη συνηολική κοινωνία, από την ενέργεια και την παραγωγή στην οικογενειακή ζωή και τις αξίες, τότε πρόκειται να διοχετευθεί ακόμη περισσότερη πληροφόρηση με παλμούς δια μέσου της κοινωνίας, και αυτό σημαίνει περισσότερους εργαζόμενους πληροφόρησης και περισσότερες αποφάσεις.  Σημαίνει επίσης ότι οι άρχουσες ελιτίστικες ομάδες του παρόντος και οι υπο-ομάδες, δεν θα είναι ικανές να διαχειρισθούν το φορτίο λήψης αποφάσεων περαιτέρω μόνοι τους, όπως ακριβώς οι «φεουδαρχικές «ελίτ» τα χρόνια της βιομηχανικής επανάστασης.

Στην πραγματικότητα, αν κοιτάξω γύρω βλέπω έξυπνους άνδρες και γυναίκες να παίρνουν περισσότερο και περισσότερο βλακώδεις αποφάσεις, στην πολιτική, τη βιομηχανία, τις επενδύσεις, την εκπαίδευση, σε κάθε τομέα. Η ποιότητα των αποφάσεων χειροτερεύει κατά μήκος των συνόρων. Όχι επειδή οι υπεύθυνοι είναι βλάκες, αλλά επειδή όλοι λειτουργούν πολύ γρήγορα, παίρνουν πάρα πολλές αποφάσεις πολύ γρήγορα για πάρα πολλά πράγματα, και για τ6α οποία γνωρίζουν ελάχιστα.

Οι Διοικητικές μας «ελίτ» κλονίζονται κάτω από ένα απίθανο φορτίο αποφάσεων. Αυτό θα επιβάλλει στις ελιτίστικες ομάδες να επιτρέψουν περισσότερους ανθρώπους να συμμετέχουν –να τους βοηθούν να σηκώσουν το φορτίο των αποφάσεων-. Για το λόγο αυτό ακούμε περισσότερο και περισσότερο για συμμετοχικό Μάνατζμεντ, περισσότερο και περισσότερο για συμμετοχή των εργαζομένων. Η αιτία δεν είναι ο αλτρουισμός και η κιαλή θέληση, αλλά αποτέλεσμα του γεγονότος ότι δεν δουλεύει το παλιό σύστημα λήψης αποφάσεων.

Πολιτικά αυτό σημαίνει περισσότερη Δημόσια συμμετοχή.  Ονόμασέ το μια παραπέρα διεύρυνση της μεσαίας τάξης. Ονόμασέ το διεύρυνση της Δημοκρατίας. Ονόμασέ το συμμετοχή. Όπως και να το ονομάσεις, σημαίνει ότι περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, και αποκλείονται λιγότεροι.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Υπάρχουν αποφάσεις και κατόπιν υπάρχουν αποφάσεις.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Ναι. Δεν ισχυρίζομαι ότι μεγάλοι αριθμοί θα συμμετέχουν απαραίτητα στο να λαμβάνονται οι κρίσιμες αποφάσεις. Οι περισσότεροι από μας θα οδηγηθούμε στο να παίρνουμε χαμηλού επιπέδου καθημερινές αποφάσεις, αυτών που χρειάζονται για να διατηρηθούν σε λειτουργία επιχειρήσεις, επικοινωνίες ή οργανισμοί, την ουρά της δουλειάς λήψης αποφάσεων.

Αλλά αυτό δίνει στους ανθρώπους το λιγότερο κάποιο φιλέτο στο σύστημα, κάποια ταυτότητα, κάποιο κύρος. Κατά κανένα τρόπο δεν πρέπει να χλευάζεται.

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό θα το ονομάσουμε διεύρυνση της Δημοκρατίας. Λίγο πολύ σαν τα ατομικά δικαιώματα για να κρατήσουν το πλοίο στην πορεία του. Και αυτό δεν θα μπορούσε να είναι συμβατό με κάποιο είδος Δημοκρατίας ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Χρησιμοποίησε οποιουσδήποτε όρους θέλεις. Το γεγονός είναι ότι το ποσοστό των ανθρώπων που αφέθηκαν εκτός διαδικασίας λήψης αποφάσεων – κοινωνικών, πολιτικών, οργανωτικών – σε κάποιο επίπεδο ή άλλο, περιορίζεται όταν το φορτίο γίνεται πολύ βαρύ για τις υπάρχουσες ελιτίστικες ομάδες, και δεν μπορούν να το διαχειρισθούν μόνες τους.

Επίσης δεν εννοώ να υποστηρίξω ότι όλα αυτά συμβαίνουν χωρίς συγκρούσεις. Στην πραγματικότητα, εκτιμώ ότι θα υπάρξουν τρομακτικές συγκρούσεις σχετικά με τα δικαιώματα συμμετοχής. Τα νέα ανοίγματα στη δομή λήψης αποφάσεων, -οι πόρτες που οδηγούν στις ομάδες και υπο-ομάδες των «ελίτ»- δεν είναι ισοδύναμα διαθέσιμα στον καθένα. Οι «ελίτ» που διοικούν τείνουν να εφαρμόζουν κριτήρια που λειτουργούν εναντίον συγκεκριμένων ομάδων ( γυναίκες, μαύροι και Ισπανόφωνοι αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις ΗΠΑ συγκριτικά με άλλες ομάδες ) . Ορισμένοι τα καταφέρνουν και εντάσσονται στα σύνολα λήψης αποφάσεων. Αλλά είναι δυσκολότερα για αυτούς, σαν αποτέλεσμα ρατσισμού και διακρίσεων ως προς το φύλο. Σε άλλες χώρες εμφανίζονται στο παιχνίδι άλλες μορφές διακρίσεων.

Η βασική όμως ιδέα είναι ότι η δομή της κοινωνίας – η πολυπλοκότητά της, η ποικιλία και ο ρυθμός των αλλαγών – καθορίζει το φορτίο λήψης αποφάσεων. Αυτό με τη σειρά του έχει ισχυρά αποτελέσματα στη δομή της «ελίτ» και των υπο-ομάδων που λειτουργούν βασικά το σύστημα με τη λήψη αποφάσεων.

Η πληροφόρηση συνδέεται στενά με την ισχύ και την πολιτική, και αυτό θα συμβαίνει περισσότερο και περισσότερο καθώς μετακινούμεθα στην εποχή πολιτικής που θα βασίζεται στην πληροφόρηση ( info-politics).

Το κομπιούτερ στην πολιτική

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Που εντάσσεται σε όλα αυτά η τεχνολογία του υπολογιστή ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής έχει ένα τεράστιο αριθμό επιδράσεων στο πολιτικό σύστημα. Μεγάλα, κεντρικά οργανωμένα συστήματα υπολογιστών, αυξάνουν την ισχύ του κράτους πάνω στον πολίτη.  Όμως μικροί, αποκεντρωμένοι υπολογιστές και δίκτυα υπολογιστών μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ενισχύσουν την ισχύ του ατόμου.

Οι υπολογιστές αλλάζουν δραματικά τη στρατιωτική στρατηγική ισορροπία, τις πολιτικές εκλογές, ακόμη και τον τρόπο με τον οποίο ορίζονται τα διάφορα πολιτικά θέματα. Οι υπολογιστές κάνουν δυνατή την πρακτική της «ταχυδρόμησης» συγκεκριμένων θέσεων σε πληθυσμιακούς στόχους που στοχεύονται με ακρίβεια, και που χρησιμοποιούνται από διάφορες πολιτικές ομάδες στις ΗΠΑ, μια πρακτική που συντελεί στην ανάπτυξη πολιτικών ομάδων που προωθούν και ασχολούνται με ένα και μόνο θέμα.

Θα μπορούσα να συνεχίσω και να καταγράψω πολλές άλλες πολιτικές επιπτώσεις του υπολογιστή.  Όμως συνδέεται επίσης και με τη θεωρία που ανέπτυξα προηγουμένως για το φορτίο των αποφάσεων.

Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είχε θεωρηθεί αρχικά από την «ελίτ» της εξουσίας ως μια μηχανή που θα μπορούσε να περιορίσει το φορτίο λήψης αποφάσεων για λογαριασμό της, και ότι θα μπορούσε να την βοηθήσει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.  Θεώρησαν αρχικά τον υπολογιστή σαν ένα μέσο που θα τους βοηθούσε να ασκήσουν κεντρικό έλεγχο, να παίρνουν ορισμένες αποφάσεις ρουτίνας αυτόματα, και ότι θα τους απελευθέρωνε προκειμένου αυτοί να ασχολούνται με αποφάσεις ανωτέρου επιπέδου και να διατηρήσουν τον έλεγχο που είχαν.  Νόμισαν επίσης ότι θα μπορούσαν να συνεχίσουν να κάνουν τις δουλειές τους χωρίς να στρατολογήσουν μεγάλο αριθμό πρόσθετων ατόμων για λήψη αποφάσεων.

Αυτό που έγινε μέχρι τώρα δεν τοποθετεί τις ελπίδες τους εκτός παιχνιδιού.  Αν κάτι συνέβη είναι ότι το φορτίο λήψης αποφάσεων συνεχίζει να αυξάνει ραγδαία από την εισαγωγή των υπολογιστών.  Στην πραγματικότητα αυξάνει τόσο γρήγορα ώστε έπρεπε να αποκεντρωθούν περισσότερες και περισσότερες αποφάσεις, με αποτέλεσμα ότι οι υπολογιστές «καλλιεργούνται» σήμερα σε περιοχές όπου οι παλιές «ελίτ» δεν θα μπορούσαν να φαντασθούν ποτέ.  Αντί για ορισμένους γιγάντιους υπολογιστές ελεγχόμενους από την κορυφή προς τα κάτω, έχουμε σαν αποτέλεσμα εκατοντάδες χιλιάδες και σταδιακά εκατομμύρια υπολογιστών που έχουν εισχωρήσει σε όλη την κοινωνία, στα σπίτια και στα σχολεία, τις εκκλησίες και τα συνεργεία αυτοκινήτων, έχουν συνδεθεί μεταξύ τους και έχουν διαμορφώσει δίκτυα , εκτός ελέγχου κάθε κεντρικού υπολογιστή.

Πιστεύω ότι το συνολικό αποτέλεσμα θα μπορούσε τελικά να είναι μια αύξηση μάλλον παρά μείωση του ποσοστού των ανθρώπων που συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων σε κοινωνικά, οικονομικά , και πολιτικά θέματα.

Ο υπολογιστής θα μπορούσε – δίνω έμφαση στο θα μπορούσε – να είναι περισσότερο σπουδαίος φίλος της Δημοκρατίας από τότε που ανακαλύφθηκε η κάλπη.  Θα μπορούσε επίσης να στραφεί εναντίον μας.

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Αλλά ακόμη και εάν η θεωρία σας είναι σωστή, υπάρχουν ακόμη όρια σχετικά με το ποιοι μπορούν ή ποιοι θα συμμετέχουν.  Τι συμβαίνει σύμφωνα με τη δική σας οπτική, σε αυτούς που δεν είναι μέρος της νέας τάξης των εργαζομένων με γνώσεις, των συντονιστών, των ενορχηστρωτών σε ενιαία σύνολα ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Αυτό παραμένει ως η 256Κ-bit ερώτηση. Σε κοινωνίες με βεβαρημένη ακόμη παρουσία ρατσισμού , διακρίσεων ως προς τα φύλα, με θρησκευτικούς φανατισμούς και γενική ξενοφοβία, οι ομάδες που μειονεκτούν θα πρέπει να αγωνισθούν σκληρά για κάθε βήμα, για κάθε ευκαιρία στη δομή λήψης αποφάσεων.

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Αυτό που έχετε σκιαγραφήσει, ανεξάρτητα με το εάν συμφωνεί κανείς ή όχι με αυτό, είναι μια θεωρία σχετικά με την πολιτική στην περίοδο της πληροφόρησης. Ακόμη οι κρίσιμες έννοιες όπως «φορτίο αποφάσεων» , αναφέρονται στην πληροφόρηση και τις χρήσεις της.  Αλλά κανένα από αυτά δεν απαλείφει πολιτιστικούς και πολιτικούς συντελεστές όπως ο ρατσισμός και οι διαιρέσεις των φύλων. Πως αυτά ταιριάζουν στις απόψεις σας σχετικά με την πολιτική του αύριο ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Ας επικεντρωθούμε σε αυτό αμέσως.

6. Η Επανάσταση των ρόλων

Εισαγωγή από τον Alvin Toffler

Γιατί μετά εκατομμύρια ετών ανάπτυξης  η ανθρώπινη φυλή αντιμετωπίζει ακόμη τους λοιμούς ασθενειών όπως ο ρατσισμός και οι διακρίσεις των φύλων ;

Μιλώντας συνοπτικά, ο ρατσισμός και οι διακρίσεις των φύλων είναι απόψεις που δικαιολογούν την κυριαρχία του ενός φύλου στο άλλο και της μιας φυλής στην άλλη.  Χρησιμοποιώντας τους όρους αυτούς δε σημαίνει ότι οι άνδρες και οι γυναίκες  είναι όμοιοι ή ότι οι φυλετικές διαφορές δεν είναι σημαντικές.  Αλλά υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του να αναγνωρίζει κανείς ανθρώπινη ποικιλία, και να κατασκευάζει ή να τολμά συστήματα βασιζόμενα στην προκατάληψη σχετικά με την ποικιλία αυτή.

Δυστυχώς η ανθρώπινη φυλή έχει επιδείξει τρομακτική εφευρετικότητα όταν θέλει να δικαιολογήσει προκαταλήψεις. Όλα τα είδη των θεωριών – που εμπλέκονται στο κάθε τι, από εξυπνάδα μέχρι τέχνη, από οικονομικά θέματα μέχρι το έγκλημα – έχουν μαγειρευτεί για να εκλογικεύσουν την κακή μεταχείριση μειονοτικών ομάδων και των γυναικών.

Στη νέα κοινωνία που αναπτύσσεται θα είμαστε όλοι μέλη μειονοτικών ομάδων.  Μπορεί να βρούμε τους εαυτούς μας παγιδευμένους σε ένα μέλλον που όλοι θα μισούμε, εκτός αν αντιμετωπίσουμε το γεγονός αυτό προσωπικά καθώς και Δημόσια.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ας αρχίσουμε το θέμα αυτό σε μια περισσότερο προσωπική βάση. Πολλοί από τους αναγνώστες σας σας θεωρούν ότι συμπαθείτε τον φεμινισμό. Έχουν δίκιο ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Σχετικά με το φύλο, δεν μπορώ να θυμηθώ μια στιγμή κατά το μεγάλωμά μου που να μην πίστευα ότι οι άνδρες ήταν ίσοι με τις γυναίκες σε όλα που αποτελούν θέματα συζήτησης σήμερα, μυαλό, θάρρος, κίνητρα, χιούμορ, δημιουργικότητα, υπευθυνότητα, επιμονή, για να μην αναφέρω τα υποτιθέμενα γυναικεία χαρακτηριστικά της ζεστασιάς, του πάθους και τη θέληση να μοιράζεται και να ανατρέφει.

Κατά τη διάρκεια των ετών έχω διαφοροποιηθεί με τον οργανωμένο φεμινισμό πάνω σε αυτή την απαίτηση ή την πρακτική, αλλά ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών, φαίνεται σε μένα να είναι πάντοτε ένας καλός αγώνας, μια πίεση προς την κατεύθυνση περισσότερου τίμιου και ανθρώπινου μέλλοντος για αμφότερα τα φύλα, αφού οι περιορισμοί στις γυναίκες έχουν δημιουργήσει αντίστοιχο σύνολο περιορισμών στους άνδρες που είναι ίσως λιγότερο προφανείς.

Η οδυνηρή ερώτηση είναι γιατί ένας αγώνας θα έπρεπε να είναι απαραίτητος, γιατί γενικά σε κάθε πολιτισμό οι γυναίκες κυριαρχήθηκαν, δέχθηκαν βιαιότητες, περιορίσθηκαν, καταπονήθηκαν, ή στην καλύτερη περίπτωση ελέγχονταν από τους άνδρες. Βεβαίως πάντοτε κανείς μπορεί να επισημάνει εξαιρέσεις. Αλλά η γενική ιστορική «πατέντα» κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών είναι σταθερή πέρα από κάθε αμφιβολία. Γιατί αυτό θα έπρεπε να είναι έτσι ; Ποτέ δε θα ήθελα να σταματήσω τη συζήτηση συνεισφέροντας απλά στην πατριαρχία του θεού ή των «Τζινς- Genes» , και στην ουσία στην κυριαρχία των ανδρών.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ζούμε σε έναν πολιτισμό στον οποίο η κυριαρχία των ανδρών είναι ο κανόνας με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Τα περισσότερα μικρά αγόρια καταναλίσκουν – απορροφούν έννοιες που τροφοδοτούν την υπεροχή τους κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας. Οι απόψεις σας δεν είναι αντιπροσωπευτικά τυπικές. Από πού προήλθαν οι απόψεις σας αυτές ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Οι απόψεις μου διαμορφώθηκαν χωρίς αμφιβολία από τις προσωπικές μου εμπειρίες με τέσσερεις αξιοσημείωτες γυναίκες. Κατά τη διάρκεια της παιδικής μου ηλικίας ζήσαμε σε ένα μεγάλο σπίτι οι παπούδες μου, οι γονείς μου, και ο θείος μου με τη θεία μου.

Η γιαγιά μου έζησε μέχρι τα 90 και ήταν αρκετά δυνατή και είχε διδαχθεί αρκετά ώστε να επιζήσει ούτως ή άλλως, σε ένα πειραματιζόμενο «καπέλο» στην Αμερικανική Δύση, σε ένα Πολωνικό κοινόβιο, στην Αρκτική, ή σε μια ατμίζουσα ζούγκλα στον Αμαζόνιο.  Είχε θάρρος.

Η μητέρα μου ήταν και είναι ακόμη ευγενική και διαφορετική, αλλά είναι τόσο σκεπτόμενη και πνευματικά περίεργη, ώστε ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν συμπλήρωσε την εκπαίδευσή της στο Λύκειο, μπορεί να τη δει κανείς να διαβάζει ευκαιριακά Kant  ή Hume ή τον Αρχιεπίσκοπο Berkley. Και η θεία μου με βοήθησε να γεμίσω με αξίες Μποέμ τη ζωή μου, καθώς και με αγάπη για την ποίηση. 

Από τότε, η γυναίκα που έχω παρατηρήσει πιο στενά και έμαθα τα περισσότερα είναι η γυναίκα μου, ο συνεργάτης μου, ο εκδότης μου, ο σύντροφός μου, η παρέα μου, και ο κριτικός μου.  Είναι ένα από τα περισσότερο έξυπνα και ποικίλα άτομα που γνωρίζω. Μπορεί να ξεκοκαλίσει ένα ιατρικό βιβλίο σχετικά με την αποσταθεροποίηση του νευρομυϊκού συστήματος, να επιδιορθώσει ένα «καρμπυρατέρ» , να ράψει τα φορέματά της σε ραπτομηχανή, να συμμετέχει σε ένα στρογγυλό τραπέζι συζήτησης για την οικονομία, να προετοιμάσει ένα εντυπωσιακό γεύμα, να κάνει ένα κόψιμο μαλλιών, να διαχειρισθεί αρκετά σπίτια, να μαζέψει μήλα, να καταλάβει το φορολογικό σύστημα.  Πήγε σε σχολεία «εδάφους» μαζί μου και έμαθε το ηλεκτρικό και υδραυλικό σύστημα του αεροπλάνου μου, και θα μπορούσε να περιγράψει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του έγχρωμου Ραντάρ.  Είναι ένας εκπληκτικός συνδυασμός των άλλων τριών γυναικών στη ζωή μου, και έχω τώρα την ευχαρίστηση να παρακολουθώ μια Πέμπτη – την κόρη μου – να μεγαλώνει κατά τρόπο που να αναπτύσσει πλήρως την προσωπικότητά της.

Υπήρχαν πολλοί δυνατοί άνδρες επίσης στη ζωή μου.  Ο πατέρας μου και ο θείος μου. Δεν υπήρχε καμιά ντροπή, αναστολή, εξάρτηση, ή θηλυπρέπεια σχετικά με τον καθένα από αυτούς.  Ήταν ισχυρά μοντέλα και ρόλοι για μένα, και κρεμόμουνα σε κάθε λέξη τους. Με δίδαξαν όλα τα θέματα για αγόρια, ποδόσφαιρο, ξυλουργική, πώς να επιδιορθώνεται μια ηλεκτρική μηχανή κτλ.  Με εισήγαγαν στην πολιτική, με ενθάρρυναν να αναλύω την εφημερίδα, και μου έδωσαν και πολλά άλλα.  Όμως τώρα μιλάμε για γυναίκες, και κανένας δεν μπορεί να με πείσει ότι είναι κατώτερες.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Οι προσωπικές σας εμπειρίες φαίνεται να μετρούν πολύ για τη διαμόρφωση των απόψεών σας.  Πολλοί άλλοι άνδρες έχουν μεγαλώσει με σημαντικές γυναίκες, και ακόμη το αποτέλεσμα ήταν να πιστεύουν στην υπεροχή των ανδρών, στη «φυσικότητα του σεξουαλικού διαχωρισμού της εργασίας».

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Αυτό είναι βεβαίως αλήθεια. Αλλά στην περίπτωσή μου οι παρατηρήσεις μου γενικεύθηκαν και εντάχθηκαν ιδεολογικά κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.  Πολεμούσαμε εναντίον του Ναζισμού, ο οποίος προσπάθησε μεταξύ άλλων κρυφών σκληροτήτων να καταδικάσει τις γυναίκες και να μετατρέψει μερικές από αυτές; Σε μηχανές για τα ιπποστάσια των Ες-Ες. Η απέχθεια για τους Ναζί με βοήθησε να δω ότι η κακή μεταχείριση των γυναικών , συνδέονταν με την κακή μεταχείριση των Εβραίων, των Μαύρων, και άλλων ομάδων στην κοινωνία.  Δεν πιστεύω ότι ο ρατσισμός, οι σεξουαλικές διακρίσεις και οι θρησκευτικοί φανατισμοί είναι συμμετρικές κατασκευές, ή ότι μπορούμε να καθορίσουμε απλές αναλογίες μεταξύ τους. Όμως αξίζει να μελετηθούν οι αλληλοσυσχετίσεις.

Ο λόγος που είναι δύσκολο να ασχοληθεί κανείς με τις κοινωνικές αυτές παθολογίες, είναι ότι διασχίζουν το σύνολο της συμπεριφοράς και υποθέτουν ένα άπειρο αριθμό μορφών. Μπορούμε να βρούμε σε διάφορες χώρες αποδείξεις ρατσισμού και σεξουαλικών διαφορών σχετικά με διακρίσεις ως προς την εργασία, τους νομικούς κώδικες, τγις μονάδες φερεγγυότητας , τα επιτηδευμένα ανέκδοτα.

Το βλέπουμε στις στερεότυπες αντιλήψεις που έχουμε διαμορφώσει για τις φυλετικές , Εθνικές και κρατικές ομάδες, στην αλαζονεία των Ρώσσων σε σχέση με τους Γεωργιανούς, ή τους Ουζμπέκους, των «Γκρίγκο» σε σχέση με τους Ισπανόφωνους Αμερικανούς, των Αγγλόφωνων σε σχέση με τους Γάλλους του Κεμπέκ στον Καναδά, των Ιαπώνων σε σχέση με τους Κορεάτες, και σε χιλιάδες άλλες μορφές.  Και κατόπιν, διασχίζοντας όλες αυτές τις προκαταλήψεις, φθάνουμε στις υποθέσεις για την υπεροχή των ανδρών.  Ακόμη και τώρα στην Κίνα, 1/3 του αιώνα μετά την επανάσταση, οι χωριάτες χτυπούν ακόμη τις γυναίκες τους που είχαν την ατυχία να γενήσουν κορίτσι αντί για αγόρι.

Οι πηγές των φυλετικών διακρίσεων

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ποιες είναι οι πηγές του πατριαρχικού συστήματος ; Αρνείσθε την ιδέα ότι η κυριαρχία των ανδρών άρχισε με το Θεό ή με τα Τζινς. Κατά την άποψή σας λοιπόν πότε άρχισε ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Ποιος ξέρει ; Υπάρχει μεγάλη ποσότητα ανθρωπολογικών και αρχαιολογικών προκλήσεων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Όμως ο λόγος του γεγονότος προς τη θεωρία είναι ελάχιστος.  Όταν ομιλώ για το ότι η αρσενική κυριαρχία δεν είναι κυριαρχία από τη γέννηση, δεν εννοώ να ρίξω τη βιολογία έξω από την πόρτα. Φαίνεται να κάνει νόημα να υποθέσουμε ότι αφού οι γυναίκες γενούν μωρά, ότι λειτούργησαν κάτω από ένα κτισμένο μέσα τους μειονέκτημα συγκριτικά με τους άνδρες στις πρώτες ανθρώπινες κοινωνίες.

Όταν μετακινηθήκαμε από τη συλλογή τροφής από τη θάλασσα στο κυνήγι, ήταν λογικό να σκεφθεί κανείς ότι οι άνδρες μπορούσαν να μετακινηθούν μακρύτερα, να μείνουν μακριά από το σπίτι για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, και ότι είχαν πολύ ισχυρότερο μυϊκό σύστημα, κατά τρόπο ώστε να ήταν λίγο πολύ φυσικό για τους άνδρες να κυνηγούν και για τις γυναίκες να μαζεύουν τροφές.

Σαν αποτέλεσμα το κυνήγι μπορεί να προώθησε αυτά τα αρπακτικά χαρακτηριστικά και τις ικανότητες αυτές εξαναγκασμού που έδωσε στον άνδρα αυξημένη κοινωνική ισχύ συγκριτικά με τη γυναίκα. Πρόσθετα σ’ αυτά είναι η ιδέα που εκφράσθηκε από τη συγγραφέα  Marielouise-Janssen-Jurreit ότι για τους άνδρες ήταν περισσότερο λογικό να προτιμούν μεγάλο αριθμό παιδιών από ότι οι γυναίκες, κξαι ότι όσο περισσότερες φορές έμεναν έγγυες, τόσο λιγότερες πιθανότητες υπήρχαν για τις γυναίκες να ανταγωνίζονται για ισχύ.

Αμφότεροι οι άνδρες και οι γυναίκες χρειάζονταν παιδιά για να τους φροντίζουν όταν δεν θα ήταν πλέον ικανοί για επιβίωση. Τα παιδιά ήταν φυσικά προσκολλημένα στη μητέρα τους.  Αλλά εάν τα παιδιά ήταν προσκολλημένα μόνο στις μητέρες τους θα άφηναν τους γέρους της φυλής σε αποσταθεροποιητική κατάσταση. Έτσι η συγγραφέας αυτή λέει ότι οι άνδρες άρχισαν να μεθοδεύουν καταστάσεις για να σπάσουν το σύνδεσμο των παιδιών με τη μητέρα τους και να τους εντάξουν στον κόσμο των αρσενικών.  Αυτό μας βοηθάει να εξηγήσουμε πολλές από τις εφηβικές ιεροτελεστίες για τους άνδρες, τις ιεροτελεστίες του «περάσματος στην ανδρική κοινωνία», τις κρυφές τελετουργίες μεταξύ των ανδρών σε πρωτόγονες κοινωνίες κλπ.

Αλλά όλα αυτά είναι καθαρές προκλήσεις. Η  Janssen-Jurreit είναι ευχάριστο να διαβάζεται για όλα αυτά επειδή γνωρίζει πόσο λίγα είναι γνωστά στην πραγματικότητα.  Η πραγματική ερώτηση δεν είναι πώς άρχισε η πατριαρχία, αλλά γιατί επιβιώνει σε κοινωνίες στις οποίες οι συνθήκες είναι τόσο διαφορετικές.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Σωστά. Γνωρίζουμε ότι η πατριαρχία των φύλων υπήρχε πολύ πριν τη βιομηχανική επανάσταση. Αλλά γιατί επιβίωσαν ; Γιατί δεν απομακρυνθήκαμε όπως συνέβη με τόσες άλλες αξίες και διευθετήσεις ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Νομίζω ότι ο λόγος για τον οποίο δεν εξαφανίσθηκαν οι οι διακρίσεις των φύλων, είναι ότι ακόμα και στο βιομηχανικό σύστημα οι γυναίκες αντιμετώπιζαν ορισμένα βιολογικά μειονεκτήματα. Βεβαίως ο παλιός πολιτισμός, οι παλιές ιδεολογίες που γεννήθηκαν στα 10.000 χρόνια της γεωργικής περιόδου, βάραιναν ακόμη βαριά. Επιπροσθέτως, όταν μετακινηθήκαμε από τα χωράφια στη βιομηχανία, οι νέες μορφές εργασίας εξαρτιόνταν ακόμη κυρίως από καθαρή μυϊκή δύναμη. Και ακόμη οι γυναίκες εκτελούσαν φυσική εργασία στις φάρμες, ενώ οι άνδρες εμπλέκονταν στα ορυχεία και τις υψικαμίνους, σε δουλειές μεγαλύτερης αξίας που εξαρτιόνταν από πρωτόγονη δύναμη.

Πάνω απ’ όλα , πριν από την ανακάλυψη του γάλακτος στην κονσέρβα και άλλων τροφών που προετοιμάζονταν για τα μωρά, η μητέρα δεν μπορούσε να μετακινηθεί μακριά από τα παιδιά, με την έννοια ότι έπρεπε να μείνει στο σπίτι ή να πάρει το μωρό μαζί της στη βιομηχανία, που βεβαίως δεν ήταν αποτελεσματικό για να μην αναφερθώ σε ανθυγιεινές και συχνά επικίνδυνες συνθήκες.

Έτσι, παρά το γεγονός ότι η βιομηχανική επανάσταση έφερε ισχυρές αλλαγές στην τεχνολογία, τον πολιτισμό και άλλους τομείς, άφησε τις υπογραμμισμένες βιολογικές ανωμαλίες. Μέχρι σήμερα η βιολογία είναι σύστημα που μεταβάλλεται με τους μικρότερους   ρυθμούς από τα συστήματα που επηρεάζουν την ανθρώπινη ζωή. Ακόμη, η βιομηχανική επανάσταση έδωσε συνολικά ένα νέο χαρακτήρα στις σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών.

ΕΡΩΤΗΣΗ :   Στις εργασίες σας έχετε επικεντρωθεί στο «σπίτι» ως την κρίσιμη παράμετρο πολλών αλλαγών. Ποιες είναι οι περισσότερο σημαντικές πλευρές κατά την κρίση σας στις οποίες το ίδιο το σπίτι έχει αλλάξει ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Στις περισσότερες κοινωνίες «πρώτου κύματος» ή τις βιομηχανικές κοινωνίες, η οικογένεια ήταν μεγάλη, με αρκετές γενιές να εργάζονται μαζί ως παραγωγική μονάδα, και ζώντας μαζί στο ίδιο πλαίσιο. Η κατοικία με τους κοντινούς αγρούς ήταν ο τόπος εργασίας, το κέντρο ζωής.  Ήταν το νοσοκομείο, ήταν το μέρος που παρέχονταν φροντίδα για τους ηλικιωμένους.

Η βιομηχανική επανάσταση απόσχισε όλες αυτές τις λειτουργίες από το σπίτι. Η αμειβόμενη εργασία για την αγορά μετακινήθηκε στο εργοστάσιο και το γραφείο, και έγινε η πρωταρχική κυριαρχία των ανδρών. Το σχολείο απέκτησε την ευθύνη για την εκπαίδευση.  Ο ιατρός του νοσοκομείου πήρε την ευθύνη των ασθενειών.  Το κράτος πήρε την ευθύνη για τους ηλικιωμένους. Η σπουδαιότητα του σπιτιού εξαφανίσθηκε δραματικά.

Και οι ρόλοι των ανδρών και των γυναικών αναμορφώθηκαν έντονα. Όπως επεσήμανε ο Eli Zareteski ο άνδρας μετακινήθηκε έξω από το σπίτι σε έναν κόσμο ανεξάρτητης εργασίας και έφερνε τα λεφτά στο σπίτι.  Η γυναίκα έμενε στο σπίτι και εκτελούσε την παλαιότερη μορφή παραγωγής, χωρίς να πληρώνεται, ιδιωτική μάλλον παρά Δημόσια, χωρίς πολύ ανεξαρτησία.

ΕΡΩΤΗΣΗ  :  Αλλά εάν η βιομηχανική επανάσταση άφησε τις παλιές πατριαρχικές αξίες στη θέση τους, μπορεί να λεχθεί ότι είναι αυτές περισσότερο κατασκευαστικά «χωμένες» στην κατάσταση, από ότι οι τεχνολογικές και οικονομικές επαναστάσεις στις οποίες επικεντρώνεσθε ;  Ίσως ορισμένες από τις αιτίες να προέρχονται από άλλες κατευθύνσεις.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Ορισμένες κοινωνικές διαδικασίες συνδέονται τόσο στενά με πυκνές σχέσεις ανατροφοδότησης η μία με την άλλη, που είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις την αιτία από το αποτέλεσμα.  Εμφανίζονται να ενεργούν η μια στην άλλη ( και μπορεί να είναι έτσι ) παράλληλα και αμέσως. Βεβαίως, οι δύο δυναμικές συνδέονται, και ορισμένοι άνθρωποι υποστηρίζουν ακόμη ότι οι πατριαρχικές θέσεις ήταν μια απαραίτητη προϋπόθεση για τη βιομηχανική επανάσταση. Βλέπουν την όλη υπόθεση ως μια έκφραση της αρσενικής επιθετικότητας εναντίον της φύσης, σαν ένα είδος διψασμένης ή σχεδόν σεξουαλικής επίθεσης στο περιβάλλον. Δεν είμαι όμως ενθουσιασμένος με αυτή την οπτική.

Αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι ο πολιτισμός των φύλων όπως επεξεργάσθηκε και εκσυγχρονίσθηκε, εξαπλώθηκε από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας.  Χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει τα μειονεκτήματα που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες, να τις κρατήσουν να ζουν σε ένα κλειστό ιδιωτικό κόσμο, και να τις συνηθίσουν να δεχθούν περιορισμούς και να είναι ακόμη και ευχαριστημένες από τους περιορισμούς που τοποθέτησαν πάνω σε αυτές.

Ακόμη και οι γυναίκες που εισήλθαν στην αμειβόμενη  αγορά εργασίας, κατευθύνονταν προς τις εργασίες με χαμηλά επίπεδα αμοιβών και εργασίας. Οι γυναίκες που έμεναν στο σπίτι εκθειάζονταν για τις γυναικείες τους αξίες, αλλά εθεωρούντο βασικά αντιπαραγωγικές, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το μεγάλωμα των παιδιών και η εργασία στο σπίτιβ ήταν έμεσα κύριες μεταβλητές στην παραγωγή. Το κύρος τους ήταν χαμηλό, όπως εκτιμάται από τον μικρό αριθμό γυναικών που είχαν υψηλές θέσεις στη βιομηχανία, την Κυβέρνηση, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ή την εκκλησία.

Και αυτή ήταν ακόμη η κατάσταση όταν το «μοντέρνο» κίνημα των γυναικών άρχισε στα μέσα της δεκαετίας του 1960, με τη δημοσίευση του βιβλίου «The Feminine Mystique»  της Betty Friedans.

Ο Φεμινισμός στο πρόγραμμα

ΕΡΩΤΗΣΗ : Το βιβλίο της Betty Friedan δεν ήταν βεβαίως το πρώτο βιβλίο που αμφισβήτησε την υπεροχή των ανδρών.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Όχι, βεβαίως όχι. Αλλά ήταν ένας ακρογωνιαίος λίθος, μια μυλόπετρα. Υπάρχει μεγάλη και περήφανη βιβλιογραφία σχετικά με το φεμινισμό που γυρίζει πίσω αιώνες. Αλλά ακόμη και στη δική μας μνήμη έρχεται το βιβλίο της Elizabeth Hawes   που ονομάσθηκε «Anything but love»   . Σ’ αυτό είχε επιτεθεί στις διακρίσεις των φύλλων που περιλαμβάνονταν σε γυναικεία περιοδικά στις ΗΠΑ. Το διάβασα το 1953 κατά τη διάρκεια προετοιμασίας για μια βιογραφία που ήλπιζα να γράψω της Lydia / Maria Child , μια ξεχασμένη φεμινίστρια και συγγραφέα.

Η Child ήταν μια θαυμαστή γυναίκα που έγραψε το πρώτο βιβλίο στις ΗΠΑ, εναντίον της σκλαβιάς, και διατηρώ ακόμη τις σημειώσεις μου από το βιβλίο αυτό. Αλλά ο φεμινισμός δεν ήταν στην ημερήσια διάταξη στις ΗΠΑ , ή την Ευρώπη το 1952.

Ακόμη όταν δημοσιεύθηκε «το δεύτερο φύλο – The second sex» της Simone de Beauvoirs στις ΗΠΑ, ΤΟ 1953,  μια καθαρά βασική εργασία στο θέμα, τίποτα δεν έγινε. Καμιά κίνηση, καμιά διαμαρτυρία, καμιά δράση.

Έτσι έχω να ρωτήσω τον εαυτό μου γιατί το βιβλίο «The Feminine Mystique» έσκασε στην Αμερικανική σκηνή, και ξαφνικά βοήθησε στην έκρηξη ενός νέου φεμινιστικού κινήματος ; Τι συνέβη μεταξύ ας πούμε της Beauvoir  το 1953 και Friedman το 1964 ;

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ποιες ήταν οι νέες συνθήκες κατά τη γνώμη σας ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Μια βεβαίως ήταν η Betty Friedman . Θα ήθελα να εξηγήσω ότι η σύζυγός μου η Heidi  και εγώ γνωρίζουμε την Betty   για περισσότερα από 20 χρόνια πριν δημοσιεύσει το «The feminine Mystique». Το βιβλίο αποκρυστάλλωνε τη νέα διάθεση μεταξύ των γυναικών, βοηθούσε στην ερμηνεία της και το έθετε σε ένα εννοιολογικό πλαίσιο.

Η ίδια η   Betty   είναι μια μεγάλη οργανώτρια, μια από τις γυναίκες «κλειδιά» που ενεργοποιούν την κοινωνία τη στιγμή αυτή στην ιστορία.  Άρχισε την Εθνική οργάνωση για τις γυναίκες, στην πραγματικότητα στο χώρο υποδοχής του σπιτιού της.  Έτσι, επιπλέον της ικανότητάς της να γράφει, η ενέργειά της, το κίνητρο και η ικανότητα της τακτικής της, είχαν πολύ μεγάλη σχέση με την αρχή του μοντέρνου κινήματος που αργότερα, όπως όλα τα πετυχημένα κινήματα, εξαπλώθηκε, πήρε νέες μορφές, πολλές από τις οποίες δεν είχαν προβλεφθεί από την αρχή.

Αλλά υπήρχαν επίσης σπουδαίες αλλαγές στις εσωτερικές συνθήκες. Η Heidi υποστήριζε πάντοτε ότι ο βασικός συντελεστής ήταν η παρουσία από το 1964 μιας ολόκληρης γενιάς γυναικών αποφοίτων Πανεπιστημίων στα τριάντα τους ή μεγαλύτερες, που διαμόρφωσαν ένα σημαντικό τμήμα της κίνησης, μητέρες που είχαν ήδη μεγαλώσει τα παιδιά τους που ήταν στο σχολείο.  Ήταν πολύ έξυπνες και πολύ ενεργητικές για να θέλουν να μείνουν στο σπίτι χτενίζοντας κούκλες.

Οι γυναίκες αυτές πίστευαν ότι ήταν ίσες με τους άνδρες, και είχαν εκπαιδευθεί να πιστεύουν ότι μπορούσαν να συνδυάσουν την καριέρα με το να είναι μητέρες. Κατόπιν, όταν τα παιδιά τους μεγάλωσαν και προσπάθησαν επανειλημμένα να εισέλθουν στην αγορά εργασίας, ή ακόμη να επιστρέψουν στο κολλέγιο για επιπλέον κατάρτιση, ανακάλυψαν ότι έλλειπε το καλοσώρισμα.  Αισθάνθηκαν ότι τους είπαν ψέματα, ότι τους κορόϊδεψαν, ότι τις εκμεταλλεύθηκαν  και αντιμετώπισαν άδεια χρόνια στο σπίτι, χωρίς να τους προσφέρεται παραγωγικός ρόλος.  Οι γυναίκες αυτές έγιναν βασική παράμετρος στο νέο φεμινισμό. Και όλα αυτά έγιναν σε μια ιδιαίτερη στιγμή  στην ανάπτυξη της οικονομίας των ΗΠΑ.

Κατά τη διάρκεια της μεγάλης οικονομικής ύφεσης της δεκαετίας του 1930, εκατομμύρια γυναίκες είχαν εκτοπισθεί από την αγορά εργασίας. Τυπικά δίνονταν στους άνδρες προτεραιότητα για εργασία. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου με τους πολλούς άνδρες να έχουν φύγει, το σύστημα ήθελε εργαζομένους. Οι γυναίκες διαμόρφωσαν την εφεδρική εργατική δύναμη. Κατόπιν, μετά τον πόλεμο, οι άνδρες επέστρεψαν, και αναμένονταν οι γυναίκες να επιστρέψουν ξανά στην κουζίνα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, υπήρχε ένας πραγματικός φόβος ανεργίας. Ξαφνικά όλα τα γυναικεία περιοδικά άρχισαν «να παίζουν μαζί» τον ίδιο σκοπό : Η σπουδαιότητα του σπιτιού, οι αξίες για μη- εργασία για τις γυναίκες. Ο εφεδρικός στρατός δεν χρειάζονταν πλέον.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 η οικονομία των ΗΠΑ αναπτύσσονταν και πάλι εκρηκτικά και χρειάζονταν εργαζομένους. Όταν τα γεγονότα αυτά τα τοποθετήσεις όλα μαζί με τον μεγάλο αριθμό των μορφωμένων γυναικών ορισμένες από τις οποίες αντιμετώπισαν το σύνδρομο της «κενότητας», η στιγμή ήταν κατάλληλη για μια αναζωπύρωση του κινήματος των γυναικών. Όμως το κίνημα αυτό πήγε πολύ πέρα από τα θέματα της εργασίας και της οικονομίας. Άρχισε γρήγορα να επιτίθεται στην κυρίαρχη δομή των ρόλων της κοινωνίας στο σύνολό τους.

Οι γυναίκες στο τέλος της βιομηχανικής εποχής

ΕΡΩΤΗΣΗ : Πώς εντάσσονται όλα αυτά στην τοποθέτησή σας για τη φθίνουσα πορεία της βιομηχανικής εποχής και την γρήγορη ανάπτυξη μιας νέας μορφής κοινωνίας ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Θα υποστηρίξω ότι έγιναν ορισμένα πολύ σημαντικά πράγματα ακριβώς το χρονικό διάστημα που οριοθετείται μεταξύ της δημοσίευσης «Το δεύτερο φύλο- The second sex» και του « The feminine Mysdtique»

Στην πραγματικότητα αυτό που έγινε ήταν ότι η παραδοσιακή βιομηχανική κοινωνία έφθασε στην αιχμή ανάπτυξής της στις ΗΠΑ.  Το «δεύτερο κύμα» ήταν στο μέγιστο σημείο, και το «Τρίτο κύμα» των αλλαγών άρχιζε, ακριβώς εκείνη τη δεκαετία. Για παράδειγμα, το 1956 ήταν ο πρώτος χρόνος που οι εργαζόμενοι «άσπρου κολάρου» και παροχής υπηρεσιών ξεπέρασαν τους εργαζόμενους «μπλε κολάρου» στην οικονομία των ΗΠΑ. Αρχίσαμε να στρίβουμε περισσότερο και περισσότερο εκτός της βιομηχανικής παραγωγής.

Τα ίδιοα αυτά χρόνια είδαμε τις πλέον αρχικές εμπορικές χρήσεις του υπολογιστή, τον θάνατο πολλών βασικών περιοδικών βασικής κυκλοφορίας και την αύξηση του ενδιαφέροντος για ειδικές δημοσιεύσεις, την εισαγωγή στην εμπορική αεροπλοία  των τζετ, την έξαρση των μεταπολεμικών αντιαποικιακών κινημάτων σε όλο τον κόσμο, την εισαγωγή του χαπιού για τον έλεγχο των γεννήσεων, τον Σπούτνικ…. Ήταν μια δεκαετία που τελείωσε με τα επεισόδια στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ και τη δολοφονία του Τζων Κένεντυ.

Η γενική κρίση της βιομηχανικής κοινωνίας άρχιζε, μια κρίση που μεταξύ άλλων πραγμάτων έβλεπε όλες τις δομές της βιομηχανικής κοινωνίας να τίθενται κάτω από ερωτηματικά και να αμφισβητούνται.  Οι ρόλοι των καθηγητών και των μαθητών, των ιατρών και των ασθενών, των αστυνομικών και των Δικηγόρων, και το περισσότερο σημαντικό, οι ρόλοι των γυναικών και των ανδρών.  Ο πολιτικός επιστήμονας  Chalmer Johnson έχει υποστηρίξει ότι αν θέλεις να δεις μια πραγματική επανάσταση, μην κοιτάς ποιος καταλαμβάνει το παλάτι ή τον ραδιοφωνικό σταθμό. Κοίταξε πώς αλλάζουν οι δομές των ρόλων.

Έτσι βλέπω το μοντέρνο κίνημα των γυναικών να εμπλέκεται σε έναν αγώνα να αλλάξει τον ορισμό των ρόλων που αφέθηκαν στη θέση τους από τη βιομηχανική επανάσταση , και με την έννοια αυτή, είναι μέρος της μεγάλης ιστορικής κίνησης που μας μεταφέρει πέρα από την παραδοσιακή βιομηχανική κοινωνία. Όπως τα κοινωνικά κινήματα, έχει το μερίδιό του σε βλάκες, τις αποτυχίες τακτικής, τις εξτρεμιστικές και τις θεωρούμενες αρρωστημένες απαιτήσεις του, τα μπερδέματά του. Όπως όλα τα κοινωνικά κινήματα, πρέπει να μπει σε ένα στάδιο ή δεκαετία.  Αλλά όπως οι κινήσεις για τα πολιτικά δικαιώματα, τα αντιαποικιακά και άλλα κινήματα που αναπτύχθηκαν εκείνη την περίοδο, ήταν μέρος μιας μαζικής κριτικής του κόσμου που ήταν αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστασης. Μας βοήθησε να διευκρινίσουμε τα κοινωνικά μας προβλήματα και άρχισε η επισήμανση των τρόπων που θα οδηγηθούμε σε μια νέα διαφορετική κοινωνία.

Μια ποικιλία των ρόλων

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Ποιο είναι λοιπόν το μέλλον στις σχέσεις ανδρών / γυναικών ; Θα διατηρήσει ο νέος πολιτισμός του «τρίτου κύματος» τις πατριαρχικές σχέσεις όπως έκανε ο βιομηχανικός πολιτισμός του «δευτέρου κύματος» όταν αντικατέστησε τη γεωργική εποχή του «πρώτου κύματος»;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η ερώτηση πρέπει να τεθεί κατά διαφορετικό τρόπο επειδή δεν φαίνεται να τείνουμε σε ένα απλό μοντέλο, σε ένα ομοιόμορφο σύστημα.  Εάν σκέφτομαι σωστά ότι το σύνολο της κοινωνικής τάξης κατανέμεται και αναμορφώνεται κατά μήκος νέων περισσότερο διαφορετικών γραμμών, τότε μου φαίνεται δύσκολο να δούμε ένα απλό κυρίαρχο τύπο σχέσης ανδρών / γυναικών.

Αυτό που είναι μάλλον περισσότερο πιθανό να δούμε, είναι ένα καλειδοσκόπιο ποικιλίας ρόλων και διευθετήσεων, πολλές διαφορετικές κοινωνίες, η κάθε μια με τις δικές της αξίες και τη δική της μοναδική δομή ρόλων.

Αντί για μια χώρα στην οποία ο καθένας λίγο ή πολύ καθοδηγείται για να γίνει μέλος μιας «πυρηνικής οικογένειας» και ενός πολιτισμού στον οποίο λέξεις όπως «γεροντοκόρη» και «γεροντοπαλήκαρο» έχουν αρνητική σημασία ή στον οποίο η έλλειψη παιδιών αντιμετωπίζεται ως αντανάκλαση στειρότητας, βλέπω ότι μετακινούμεθα σε μια περίοδο στην οποία καλλιεργούνται πολλές διαφορετικές οικογενειακές δομές, ανθίζουν, και γίνονται αποδεκτές.

Ανεξάρτητα με το εάν αυτό είναι «ηλεκτρονικό κοτέτσι» με την μητέρα, τον πατέρα και το μικρό να εργάζονται μαζί, ή εάν είναι ένα σπιτικό με δύο ¨καριερίστες», ή σπιτικό ενός γονιού, ή ένα ζευγάρι από λεσβίες που μεγαλώνουν ένα παιδί, ή μια κοινότητα, ή ένας αριθμός ΄΄αλλων μορφών, θα υπάρχουν άνθρωποι που θα ζουν μέσα σε αυτούς τους τύπους οικογένειας, και αυτό συνηγορεί στο ότι θα υπάρχει μια ευρύτερη ποικιλία σχέσεων ανδρός / γυναικός από ότι υπάρχει σήμερα.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Είμαι λίγο έκπληκτος. Καθώς το «Τρίτο Κύμα» χαρακτηρίζεται από ποικιλία, συμμετοχή, πρωτοβουλία κτλ. Περίμενα από εσάς ότι η πατριαρχία θα είναι εκτός θέματος σε ένα μέλλον «τρίτου κύματος». Φαίνεται ότι λέτε ότι αυτή η ποικιλία θα περιλαμβάνει ακόμη και διαφόρων μορφών διακρίσεις ως προς το φύλο.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Μπορώ να φαντασθώ την επιβίωση των κοινωνιών που είναι αποκλειστικά αφιερωμένες σε πατριαρχικές αξίες. Για παράδειγμα οι κοινωνίες των Μορμόνων, καθώς και άλλες παραδοσιακές θρησκευτικές κοινωνίες.  Δεν μπορώ να υποθέσω για μια στιγμή ότι θα εξαφανισθούν. Αλλά νομίζω επίσης ότι πρόκειται να δούμε κοινωνίες στις οποίες οι σχέσεις μεταξύ των φύλων θα τρομοκρατήσουν τους παραδοσιακούς. Εάν η θεωρία της απομαζικοποίησης είναι σωστή, είναι δύσκολο να δούμε έναν απλό κυρίαρχο τύπο.

Παρά τις προσκολλήσεις όμως στο παρελθόν που βλέπουμε σήμερα στον αγώνα για τη δουλειά, με Κυβερνήσεις που είναι εχθρικές στα γυναικεία δικαιώματα, με το κίνημα των γυναικών συνεχώς ξεδιπλωμένο και αβέβαιο για τα επόμενα βήματά του, ανεξάρτητα από αυτά, υπάρχουν λόγοι για αισιοδοξία μακροπρόθεσμα.

Σήμερα πρώτον αλλάζουμε αποφασιστικά από μια κοινωνία που βασίζεται στη μυϊκή δύναμη σε μια άλλη που βασίζεται έντονα στην ισχύ του μυαλού, και που εξαφανίζει ένα καθοριστικό μειονέκτημα των γυναικών. Δεύτερον, είναι πιθανό για τις γυναίκες; Να ασκήσουν πολύ περισσότερο έλεγχο στις γεννήσεις – ως προς τον αριθμό και το χρόνο των γεννήσεων – συγκριτικά με οπ[οιαδήποτε άλλη περίοδο στην ιστορία.  Επιπλέον, αρχίζουμε να εγκαθιστούμε λειτουργίες στο σπίτι, έτσι ώστε ακόμη και γυναίκες που είναι υποχρεωμένες να μείνουν στο σπίτι, ή να θέλουν συνειδητά να μείνουν στο σπίτι, να μπορούν ακόμη αν θέλουν να συμμετέχουν κατ’ ευθείαν στην οικονομία των ανταλλαγών, εργαζόμενες στο σπίτι.

Κατόπιν, η νεότερη γενιά των γυναικών στη Δύση, ακόμη και οι περισσότερο συντηρητικές μεταξύ αυτών, παίρνουν σαν δεδομένο ένα φάσμα εναλλακτικών επιλογών ρόλων, που δεν είχαν ποτέ οι μητέρες τους ή οι γιαγιάδες τους. Είναι περισσότερο ανεξάρτητες.

Και αυτό έχει τις αντιδράσεις μεταξύ των νέων ανδρών, κάποιοι από τους οποίους αντιδρούν εναντίον των παλιών ρόλων των φύλων που έδινε κυριαρχία στον άνδρα, αλλά τον εξόριζαν στο ρόλο αυτού που εξασφάλιζε το μισθό και τον λήστευε από τη μεγάλη ευχαρίστηση να μεγαλώνει παιδιά. Έτσι βλέπουμε τώρα νέους άνδρες να φροντίζουν δραστήρια για το νεογένητο και τα μικρά παιδιά τους. Ορισμένοι το κάνουν ακόμη σε μορφή πλήρους απασχόλησης για να δώσουν τη δυνατότητα στη σύζυγό τους να κρατήσει μια επικερδή δουλειά, ή να εισέλθει σε ένα επάγγελμα.

Ένα χελιδόνι, δύσκολα κάνει καλοκαίρι, αλλά όχι πολύ καιρό πριν είδα ένα νέο ζευγάρι κοντά μας σε ένα τραπέζι σε ένα εστιατόριο.  Κατά τη διάρκεια του γεύματος ο άνδρας φορούσε ένα «παιδικό κρεμαστάρι» στο στήθος. Το μικρό σχεδόν φαινόταν ότι βύζαινε.  Η νεαρή μητέρα κάθονταν στο πλευρό. Η ιδέα ότι η γονική μέριμνα είναι μια μοιρασμένη δραστηριότητα και μια μοιρασμένη χαρά εξαπλώνεται. Γνωρίζω για παράδειγμα ότι η ιδέα αυτή αρχίζει να δημιουργεί ρίζες ακόμη και στην Ιαπωνία.

Ο εκδότης μου εκεί με ρώτησε εάν θα μπορούσα να εισηγηθώ βιβλία για μετάφραση, βιβλία όχι σχετικά με την άσκηση του ρόλου της μητέρας ή του πατέρα, αλλά του ρόλου του γονέα.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Υποστηρίζετε ότι ακόμη και η Ιαπωνία όπου είναι τόσο έντονη η ανδρική κυριαρχία, ότι θα αλλάξει τις πρακτικές της ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η Ιαπωνική διάκριση των ρόλων και των υπευθυνοτήτων ανδρός / γυναικός έχει μια λαθεμένη εικόνα στη Δύση. Τείνουμε να σκεπτόμαστε την κυριαρχία του ανδρός και την υποβαθμισμένη αποστολή των γυναικών. Αυτό όμως είναι μόνο η μισή ιστορία. Οι Ιάπωνες άνδρες μπορεί να φαίνονται όλοι ισχυροί, αλλά αυτό συμβαίνει μόνο στη δική τους σφαίρα δράσεων. Η γυναίκα μπορεί να είναι σε μεγάλο βαθμό αφιερωμένη στο σπίτι. Αλλά η εξουσία της στο σπίτι είναι γενικά πολύ μεγάλη και χωρίς  να αμφισβητείται. Τυπικά αυτή παίρνει          την επιταγή του μισθού και αποφασίζει τι θα κάνει με την επιταγή αυτή.

Ούτε αληθεύει ότι δεν υπάρχουν γυναίκες σε σπουδαίες θέσεις στην Ιαπωνία. Το άτομο που είχε την πρωτοβουλία για την τηλεοπτική παραγωγή τοτ «Τρίτου κύματος», πραγματοποίησε τις κρίσιμες διαπραγματεύσεις και συντόνιζε το όλο έργο, ήταν η Chizuko Kobayashi, μια γυναίκα που βρίσκεται σε πολύ υψηλή θέση στο προσωπικό των Διεθνών σχέσεων του ΝΗΚ  ( τηλεοπτικός Ιαπωνικός σταθμός ) . Είναι ένα πολύ ευχάριστο πρόσωπο με αίσθηση χιούμορ και μυαλό σαν υπολογιστής. Κέρδισε τη δουλειά της με τη ΝΗΚ  πολλά χρόνια πριν, με έναν διαγωνισμό στον οποίο βαθμολογήθηκε περισσότερο από άνδρες.

Μια από τις περισσότερο  σπουδαίες δημοσιογράφους της Ιαπωνίας είναι φίλη μας η Μitsuko Shimomura, που πρόσφατα κέρδισε ένα βραβείο κατά προσέγγιση ανάλογο με το δικό μας βραβείο Pulitzer.   Αυτή και η Kobayasi είναι μέρος μιας μικρής τάξης γυναικών που τα «κατάφεραν». Αλλά για να τα καταφέρουν, δεν έπρεπε να είναι μόνον υψηλών ικανοτήτων αλλά έπρεπε να είχαν και βολικούς συζύγους.  Γνωρίζουμε κάποιες μορφωμένες Ιαπωνίδες, συζύγους κορυφαίων στελεχών που εργάζονται παρά τις αντιρήσεις των ανδρών τους.

Υπάρχει μια επιφανειακή διαφορά μεταξύ ανδρών / γυναικών εκτός σπιτιού. Αλλά όχι απαραίτητα εντός σπιτιού.  Για παράδειγμα μόλις τώρα διαβάζω τον Bonchi   , μια νουβέλα του Toyoko Yamasaki , που επικεντρώνεται σε ένα κατάστημα στην εμπορική περιοχή της Osaka στο τέλος του αιώνα. Για γενιές οι γυναίκες λειτουργούν καταστήματα, παντρεύονται τους επικεφαλείς των υπαλλήλων τους, και οι άνδρες αυτοί κυριάρχησαν μετά στις ζωές τους. Το θέμα του φύλου και της τάξης είναι περιπεπλεγμένα.

Ο ήρωας της νουβέλας λειτουργεί την επιχείρηση με επιτυχία και αλλάζει τη μια μετρέσα μετά την άλλη, αλλά η ιδιωτική του ζωή κυριαρχείται από τη μητέρα του και τη γιαγιά του που επηρεάζουν το γάμο του, τον καταστρέφουν , και ελέγχουν τις περισσότερο προσωπικές του σχέσεις. Για τον εξωτερικό κόσμο αυτός το αφεντικό. Εσωτερικά είναι το θύμα της μητριαρχίας.

Οτιδήποτε μπορεί να κερδίζουν οι άνδρες Ιάπωνες με την κυριαρχία σε έναν τομέα, μπορεί να χαθεί με το χάσιμο της ελευθερίας σε άλλον. Βεβαίως αυτό είναι μια γενίκευση. Ξεπηδούν ήδη πολλές νέες  οικογενειακές διευθετήσεις  στην Ιαπωνία  όπως και σε άλλες χώρες. Αλλά οι αντιθέσεις και οι διακρίσεις στην εργασία είναι περισσότερο σαφείς, και το σύστημα είναι πολύ πιο σταθερό. Σε καθαρά οικονομικούς όρους η Ιαπωνία καταστρέφει ένα ισχυρό κεφάλαιο. Η Ιαπωνία γνωρίζει ότι για να πετύχεις στο «Τρίτο κύμα» θα πρέπει να είσαι περισσότερο δημιουργικός από ότι στο παρελθόν.  Θα πρέπει να αξιοποιηθεί το δυναμικό των γυναικών στην οικονομία. Θα πρέπει να αφήσουν εκατοντάδες χιλιάδες Kobayashis   και Shimamuras να ανθίσουν.

Νομίζω ότι η παρούσα δομή της οικογενειακής ζωής στην Ιαπωνία, είναι ένα από τα πράγματα που θα χτυπηθούν σκληρότερα από το «Τρίτο Κύμα».  Πολλοί Ιάπωνες νομίζουν ακόμη ότι μπορούν να προχωρήσουν στη νέα κοινωνία με στρατηγικό οικονομικό και τεχνολογικό σχεδιασμό, ότι μπορούν να κάνουν επαναστατικές; Αλλαγές στην τεχνολογία τους, την ενέργεια και τη βιομηχανική βάση, χωρίς να αλλάξουν στοιχειωδώς την οικογενειακή τους ζωή και το κοινωνικό τους σύστημα.

Εγώ δεν το πιστεύω. Μια επανάσταση στους ρόλους είναι μέρος του «Τρίτου Κύματος». Θα ανακεφαλαιώσω λοιπόν τις απόψεις μου.

Παρά το ότι δεν αναμένω το «Τρίτο κύμα» να σαρώσει όλες τις προκαταλήψεις  της διάκρισης των φύλων και να εξαφανίσει σε μερικές δεκαετίες πολιτιστικά χαρακτηριστικά που έχουν επιβιώσει για χιλιετηρίδες. Και παρά το ότι μπορώ να δω στοιχεία πατριαρχίας να αντέχουν σε κοινωνίες υψηλής τεχνολογίας για μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμη και εάν είναι έτσι, πιστεύω ότι η βασική δομή τώρα της αλλαγής ευνοεί μια μεγαλύτερη ισότητα των φύλων.  Αμφότεροι, άνδρες και γυναίκες έχουν αλλάξει . Νέες αξίες αναπτύσσονται μαζί με οικονομικές διευθετήσεις. Μπορεί να είμαι πολύ αισιόδοξος. Αλλά πιστεύω ότι τώρα για πρώτη φορά είναι στον ορίζοντα ένας πολιτισμός που δουλεύει υπέρ παρά εναντίον της ιστορικής απελευθέρωσης των γυναικών.

7. Φυλή, ισχύς και πολιτισμός

Εισαγωγή από Alvin Toffler

Ποιανού μέλλον είναι αυτό ;

Καθώς είμαστε ξαφνικά αντιμέτωποι με έναν κόσμο υπολογιστών και δορυφόρων και εικόνων ΒΙΝΤΕΟ , καθώς οι γνωστές βιομηχανίες φθίνουν και δημιουργούνται και αυξάνουν νέες και παράξενες, καθώς οι γειτονιές , οι επιχειρήσεις και η οικογενειακή ζωή αλλάζει, δεν είναι δυνατή η αποφυγή απαντήσεων σε επίπονες πολιτικές ερωτήσεις.

Κάθε πολιτισμός έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, την κατανομή της ισχύος μεταξύ των τάξεων, των φύλων, των φυλών, και ακόμη και περιοχών. Σήμερα, καθώς ο βιομηχανικός πολιτισμός περνά στην ιστορία, ισχυρές φωνές απαιτούν να γνωρίζουν κατά πόσο ο αναπτυσσόμενος πολιτισμός θα βρει χώρο για τα εκατομμύρια, στην πραγματικότητα για τα δισεκατομμύρια ανθρώπων στη γη που είναι σήμερα χωρισμένοι σε αντιθέσεις, βασανισμένοι, με προκαταλήψεις, σαν αποτέλεσμα της φυλετικής , Εθνικής , κρατικής ή θρησκευτικής υποδομής.

Θα παραμείνει ο φτωχός και ο αδύνατος του παρελθόντος όπως είναι, βλέποντας το μέλλον σαν να το έβλεπε δια μέσου προστατευτικών γυαλιών, ή θα είναι καλοδεχούμενοι στο νέο πολιτισμό που δημιουργούμε ;  Δύσκολες ερωτήσεις και ίσως οι περισσότερο επικίνδυνες από όλες.

ΕΡΩΤΗΣΗ  :  Ο νέος πολιτισμός που οραματίζεσθε θα δώσει τέλος στην κυριαρχία των λευκών στον πλανήτη, ή θα είναι βασικά ένα μονοπώλιο της άσπρης φυλής, με μια θέση ίσως στο τραπέζι των Διοικούντων κρατημένη για τους Ιάπωνες ;  Που εντάσσονται οι άλλες φυλές στο μέλλον ;  Τοποθετώντας το θέμα αυτό με ευρύτητα είναι το ερώτημα που θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε αμέσως μετά.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :  Ο καθένας που νομίζει ότι η ισχύς και η οικονομική δύναμη θα μονοπωλείται στο μέλλον από την άσπρη φυλή μαζί ή χωρίς τους Ιάπωνες, θα πρέπει να είναι έτοιμος για ένα πολύ μεγάλο σοκ.

Αλλά πρώτα ας δώσουμε κάποιους ορισμούς.  Σε καθημερινούς όρους , οι άνθρωποι τείνουν ακόμη να σκέπτονται για τον κόσμο ότι έγινε κυρίως από άσπρους, μαύρους, κίτρινους, καφέ , σαν να ήταν η φυλή κυρίως θέμα χρώματος, και ένας κατάλογος κατηγοριών ήταν αρκετός για να καλύψει το σύνολο του φάσματος των ανθρώπινων πιθανοτήτων.

Στην πραγματικότητα μια φυλή, μπορεί να περιγραφεί καλύτερα σαν ένα σύνολο βιολογικών χαρακτηριστικών που εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα από ότι γίνεται εκτός της ομάδος. Χρώμα δέρματος, δομή οστών, η πλοκή των μαλλιών για παράδειγμα.  Αλλά όλα εξαρτώνται από το τι ψάχνεις και τι κριτήρια εφαρμόζεις.

Ένας επιστήμονας έχει ταξινομήσει τους ανθρώπους σε 9 διαφορετικές φυλές, και βρήκαν 32 ακόμη ομάδες που δεν θα μπορούσαν να ενταχθούν καθαρά στο πλαίσιο αυτό.  Άλλη ταξινόμηση προσφέρει 200 περίπου κατηγορίες. Και υποψιάζομαι καθώς εξελίσσεται η γνώση μας της γενετικής, ότι θα διαφοροποιήσουμε την ανθρώπινη φυλή ακόμη περισσότερο, στη βάση αόρατων τάσεων όπως ευαισθησία σε αυτή ή την άλλη ασθένεια, όπως ήδη κάνουμε με τα ασθενή κύτταρα της ανεμίας.

Αλλά αυτό που νομίζουμε ως φυλετικό, είναι συχνά θέμα κοινωνικό ή πολιτιστικό, και καθώς γνωρίζεις, ακόμη και όροι όπως «Εθνική ομάδα», «Θρησκεία», και «Εθνικότητα» είναι σκονισμένοι……….

Το άσπρο Μουσικό διάλειμμα

ΕΡΩΤΗΣΗ : Βεβαίως υπάρχουν σοβαρά προβλήματα ορισμού. Αμφιβάλλω για παράδειγμα ότι υπάρχει οποιαδήποτε σταθερή βιολογική βάση για φυλετικές διακρίσεις, και σκέπτομαι αντί για αυτό ότι τα φυλετικά σύνορα όπως τα ξέρουμε είναι κοινωνικά σταθερά.  Αλλά κατά οποιοδήποτε τρόπο ή κατά οποιοδήποτε συνδυασμό, γνωρίζουμε με ευρύτητα τι εννοούμε με τον όρο «φυλή».  Και νομίζω ότι η στοιχειώδης ερώτηση είναι πολύ καθαρή σε καθημερινούς όρους.  Το μέλλον που προβάλλεται πρόκειται να κυριαρχείται από άσπρους ; και εάν όχι γιατί όχι ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  :  Δεν νομίζω ότι μπορεί να υπάρξει συζήτηση με επιχειρήματα σχετικά με το γεγονός ότι ο κόσμος σήμερα κυριαρχείται βασικά από άσπρους. Οι υπερδυνάμεις, οι οικονομικοί γίγαντες, είναι κυρίως στο Βόρειο ημισφαίριο που κατοικείται ή Διοικείται κυρίως από άσπρους. Και ορισμένοι άνθρωποι σκέπτονται ότι αυτές είναι οι φυσικές συνθήκες της ζωής.

Ακόμη ο έλεγχος των άσπρων σε μεγάλα περάσματα της γης είναι μια πρόσφατη ιστορική εξέλιξη.  Άρχισε 300 -400 χρόνια πριν και τώρα φθίνει.  Οι απόγονοί μας κοιτάζοντας πίσω για περίπου 1000 χρόνια, μπορεί να θεωρούν τις τελευταίες μερικές εκατοντάδες χρόνια, ως «το μουσικό διάλειμμα των άσπρων».

Η περίοδος αυτή άρχισε όταν οι Ευρωπαίοι κινήθηκαν εκτός της ηπείρου τους. Όταν ανακάλυψαν τον νέο κόσμο, υποδούλωσαν σύντομα τους Ινδιάνους και κυρίεψαν αμφότερες τη Βόρεια και τη Νότια Αμερική.  Όταν ανακάλυψαν τον εμπορικό δρόμο για την Ινδία, υπερφαλάγγισαν το Ισλάμ που κυριάρχησε βασικά στη Μεσόγειο, και προχώρησε στη διαδικασία της δημιουργίας αποικιών στην Ασία και την Αφρική. Διεύρυναν τοι εμπόριο σε μαύρους σκλάβους.

Αργότερα, καθώς η Ευρωπαϊκή εκβιομηχάνιση επέλεξε τη χρήση και την αύξηση του ατμού και πίεσε για αποικίες, τα κατάφεραν και οι  Ευρωπαίοι να δημιουργήσουν μια «αλυσίδα» από «τροφοδότες» κοινωνίες που διοχέτευαν φτηνή τροφή, ενέργεια και πρώτες ύλες στις διευρυνόμενες οικονομίες τους. Αυτό είναι βεβαίως μια χονδρική περιγραφή.

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Αλλά λέτε ότι τώρα το «μουσικό διάλειμμα» φθάνει στο τέλος του. Εσείς λίγο πολύ συσχετίζεται την αρχή του «άσπρου μουσικού διαλείμματος» με τον ερχομό της Βιομηχανικής κοινωνίας. Υποστηρίζετε ότι ο ερχομός του «Τρίτου κύματος» σημαίνει την αρχή του τέλους του «μουσικού διαλείμματος»;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Δεν υποστηρίζω συγκεκριμένες αιτίες. Αλλά έχει αξία να σημειώσουμε ότι τη δεκαετία 1955-1965, όταν το «Τρίτο κύμα» άρχιζε στις Ηνωμένες Πολιτείες, βρισκόμασταν επίσης στο υψηλότερο σημείο της διαδικασίας της από-αποικιοποίησης σε όλο τον κόσμο. Ήταν αυτή η δεκαετία κατά τη διάρκεια της οποίας πολλές από τις προηγούμενες αποικίες, κέρδιζαν την ανεξαρτησία τους. Και από τότε βλέπουμε να αυξάνει η εχθρότης και η φυλετική υπερηφάνεια από πλευράς των δισεκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που ήταν προηγουμένως υπηρέτες των Ευρωπαϊκών, Αμερικανικών, Σοβιετικών ή Ιαπωνικών δυνάμεων.

Οι εξηγήσεις για το τι πλήγωσε την υπερηφάνεια τους είναι πολλές. Κυμαίνεται από τη βία μέχρι τη γλώσσα. Πρόσφατα για παράδειγμα η Λαϊκή Δημοκρατία της Μογγολίας διαμαρτυρήθηκε για τη χρήση του όρου «Μογγόλος» για την περιγραφή των ασθενών που υποφέρουν από την ασθένεια γνωστή ως σύνδρομο του Down.  Οι Μογγόλοι γνωρίζουν απόλυτα κατά τρόπο που δεν γνωρίζουμε οι υπόλοιποι από εμάς ότι ο όρος καθιερώθηκε αρχικά ως μια ρατσιστική κηλίδα. ( Ο Dr Down το 1860 αναφέρθηκε στα θύματα της ασθένειας ως «ηλίθιοι Μογγόλοι» στη βάση ότι η ασθένειά τους , τους τοποθετούσε πίσω, στο  επίπεδο μιας «κατώτερης φυλής»)

Υπάρχει επίσης μια στροφή στη φυλετική κατανομή της ισχύος στον κόσμο. Η εντυπωσιακή αύξηση της οικονομικής και πολιτικής ισχύος των Αράβων στην δεκαετία του 1970 και τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980, έχει ήδη σταματήσει. Αδυναμίες στον ΟΠΕΚ και λανθασμένες κατευθύνσεις στη στρατηγική της ανάπτυξης, μπορεί συνδυασμένα να περιορίσουν την ξαφνικά αυξημένη ισχύ. Αλλά δεν φαίνεται να είναι δυνατόν να επιστρέψουμε στο παλιό καθεστώς. Οι εκπρόσωποι των Αράβων είναι σήμερα και θα παραμείνουν μέρος της δομής της παγκόσμιας δύναμης.

Τώρα, πρόσθεσε στην πραγματικότητα αυτή και την ισχυροποίηση της Ιαπωνίας, της Ταϊβάν, του Χόγκ Κόγκ, της Σιγκαπούρης και της Νότιας Κορέας τα τελευταία χρόνια, και τους ιδιαίτερα ραγδαίους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης του μεγαλύτερου τμήματος της Ανατολικής Ασίας , και της περιοχής του Ειρηνικού. Αυτό το νέο ιστορικό γεγονός μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι Ασιάτες και οι άνθρωποι του Ειρηνικού θα μοιράζονται σύντομα την επιρροή στον κόσμο, μαζί με τις ΗΠΑ, τη Σοβιετική Ένωση, και τους Ευρωπαίους.

Καθώς οι υπολογιστές γονιμοποιούνται στην Ασία, καθώς οι Κινέζοι ( και οι υπερατλαντικοί Κινέζοι) αναπτύσσουν το δικό τους σύστημα κατεργασίας κειμένου ικανού να διαχειρισθεί τη δική τους «ιδεογραφική» γλώσσα , καθώς οι δορυφόροι εκτοξεύουν στοιχεία πίσω και μπροστά σε προηγουμένως απομονομένες περιοχές του Ειρηνικού, καθώς κάτοχοι Διδακτορικών Διπλωμάτων γράφουν προγράμματα λογισμικών για υπολογιστές στην Ινδία και τη Σιγκαπούρη που χρησιμοποιούνται στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης ή στη Μινεάπολη, πρόκειται να δούμε επίσης μια ισχυρή ροή οικονομικής, πολιτιστικής, και άλλης επιρροής από τη Δύση στην Ανατολή.

Τώρα πολλές «αναπτυσσόμενες χώρες» φοβούνται ότι η εξάπλωση της χρήσης του υπολογιστή θα μετακινήσει τους πολιτισμούς τους πλησιέστερα στη Δύση. Αλλά επίσης και το αντίθετο είναι κατανοητό, ότι ο τρόπος που σκεπτόμαστε, που σχεδιάζουμε υπολογιστές ή προγράμματα, μπορούν τα ίδια να πάρουν ένα διαφορετικό χαρακτήρα, καθώς μη-Δυτικοί πολιτισμοί εισέρχονται σε αυτό το χώρο.

Ενώ με κανένα τρόπο τα αποτελέσματα δεν είναι ξεκάθαρα, η πραγματικότητα της αλλαγής είναι κάτι που δεν μπορούμε να αρνηθούμε. Τα κέντρα των παγκοσμίων οικονομικών και πολιτιστικών επιρροών είναι τώρα σε κίνηση. Οι Τραπεζικές εργασίες δεν είναι πλέον τόσο πολύ συγκεντρωμένες στο Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, ή τη Ζυρίχη.  Η πόλη του Μεξικού σήμερα, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι είναι μια μολυσμένη βρώμικη τρύπα με υπερπληθυσμό, είναι περισσότερο ζωντανή πνευματικά από ότι μισή ντουζίνα Ευρωπαϊκές Πρωτεύουσες.  Είναι γεμάτη από καλλιτέχνες, πολιτικούς, πρόσφυγες, πνευματικούς ανθρώπους. Και ίσως ο καλύτερος μύθος στον κόσμο προερχόμενος από τη Ν. Αμερική.

Δύο άλλοι υλικοί συντελεστές τείνουν επίσης να επιταχύνουν τη διάχυση της παγκόσμιας ισχύος. Ο ένας είναι η αλλαγή που έγινε στην κατανομή των όπλων γύρω στον κόσμο. Δεν χρειάζεται εδώ να αναλύσουμε τις αιτίες και τους κινδύνους. Αλλά το ρεαλιστικό γεγονός είναι ότι τώρα ακόμη και σχεδόν μικρές χώρες, μπορούν να έχουν θανατηφόρα όπλα υψηλού επιπέδου υπό τον έλεγχό τους, που σημαίνει ότι μπορούν να «ανταποδώσουν» σε βαθμό που δεν ήταν ποτέ δυνατόν κατά τη διάρκεια του «άσπρου μουσικού διαλείμματος». Για καλό ή για κακό, το γεγονός αυτό αρχίζει να αλλάζει την παγκόσμια ισορροπία.

Και τελικά, ένα σημείο κλειδί που έχει παραβλεφθεί τελείως. Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές. Το σημερινό σύστημα που βασίζεται ακόμη στρις ανάγκες μαζικής παραγωγής του «Δευτέρου κύματος» , στηρίζεται στις πλουτοπαραγωγικές πηγές που χρησιμοποιούνται σε τεράστιες ποσότητες. Καθώς οι απομαζικοποιημένες μέθοδοι παραγωγής του «Τρίτου Κύματος» διαχέονται και αποκεντρώνεται η ίδια η παραγωγή, πρόκειται να χρησιμοποιούμε περισσότερο διαφορετικές και ποικίλες πλουτοπαραγωγικές πηγές, και πιθανόν σε μικρότερες ποσότητες.  Αυτό σημαίνει μια παραπέρα επαναστατική ανακατανομή της οικονομικής ισχύος στη γη.

Έτσι, σε πολλά διαφορετικά επίπεδα βλέπουμε μια ιστορική ανακατανομή της επιρροής και της εξουσίας στον πλανήτη, την ίδια χρονική στιγμή. Το παραδέχομαι, ορισμένα από αυτά είναι καθαρή πρόκληση. Άλλα όχι. Απάντησα στην αρχική σας ερώτηση, δεν νομίζω ότι ο υπόλοιπος πλανήτης , πρόκειται να εξαιρεθεί από τον πολιτισμό του «Τρίτου Κύματος», ή ότι το μέλλον ανήκει σε μια οποιαδήποτε φυλή. Μακροπρόθεσμα, σε ιστορικούς όρους, νομίζω ότι το «άσπρο μουσικό διάλειμμα», πρόκειται να αντικατασταθεί από το «τεχνολογικό μέλλον».

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Σε όλα αυτά δεν έχετε πει μια λέξη για την Αφρική, γιατί ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Γιατί ξέρω τα λιγότερα για το θέμα αυτό. Ξανά, μόνο πιθανολογώ- προκαλώ, αλλά μου φαίνεται ότι η Αφρική αντιμετωπίζει τα περισσότερο δύσκολα κτυπήματα από όλους, μερικώς σαν αποτέλεσμα των τρελλών πολιτικών πλαισίων που επιβλήθηκαν σε αυτήν από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις του «Δευτέρου Κύματος» - ψεύτικα  κράτη που επιβλήθηκαν με φυλετικές διευθετήσεις, ψευτοκοινοβούλια, ψευτο-οξφόρδες και ψευτο-Σορβόνες. Με το φασιστικό ρατσιστικό καθεστώς στο Νοτιότερο άκρο της με την τρομακτική στρατηγική σημασία του, είναι πρώτης τάξεως έδαφος παιχνιδιών για τα παιχνίδια των υπερδυνάμεων, και για πολέμνους δι’ αντιπροσώπων από την Αγκόλα μέχρι το Ακρωτήριο Horne. Και έχει και όλα τα δικά του εσωτερικά προβλήματα, όπως την αχαλίνωτη διαφθορά, τον πρωτογωνισμό πολλών περιοχών του, για να μην αναφερθώ στους εσω-φυλετικούς πολέμους.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Απεικονίζετε μια εικόνα ενός κόσμου που βράζει και αλλάζει , στον οποίο κατά κάποιο τρόπο η κεντρική ισχύς των υπερδυνάμεων , των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης μειώνεται, και αυξάνει η ισχύς των καταπιεζομένων ανθρώπων.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Δεν θα το έθετα κατ’ αυτόν τον τρόπο. Η καταπίεση είναι ένα άλλο θέμα, και είναι προφανές ότι εκατομμύρια ανθρώπων που ήταν προηγουμένως πολίτες αποικιών, είναι τώρα σκληρά καταπιεζόμενοι από δικούς τους ανθρώπους που τους διοικούν. Η καταπίεση είναι ένα ξεχωριστό ερώτημα.

Το θέμα που θέτω είναι εάν η σημερινή ωμή ανισορροπία της ισχύος του κόσμου είναι σταθερή. Μπορούμε να μετακινηθούμε εκτός της βιομηχανικής εποχής προς την κατεύθυνση ενός πολιτισμού «Τρίτου κύματος» και να αναμένουμε την ίδια κατανομή ισχύος μεταξύ περιοχών και φυλών ; Όχι.

Το πρόβλημα της «υπερχρωματικής» κατανομής ισχύος

ΕΡΩΤΗΣΗ : Δεν δημιουργεί αυτό που ονομάζεται «υπερχρωματική» κατανομή ισχύος ειδικά προβλήματα για τις ΗΠΑ ;  Όχι μόνο οικονομικά προβλήματα αλλά επίσης και πολιτιστικά ; Μπορούν οι Αμερικανοί να αποποιηθούν τη ρατσιστική παράδοση, να ξεχάσουν το καθεστώς της υπερδύναμης, και να συνηθίσουν στο μοίρασμα της ισχύος σε ένα κόσμο «Τρίτου Κύματος», όταν δε φαίνεται να είναι ικανοί να δεχθούν κατανομή ισχύος με φυλετικές και εθνικές μειονότητες στη χώρα τους ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Οι Αμερικανοί και οι Σοβιετικοί επίσης θα πρέπει να συνηθίσουν στη νέα κατανομή ισχύος του κόσμου στις επόμενες δύο ή τρεις δεκαετίες, ακριβώς όπως η Βρετανία και η Γαλλία έπρεπε να συνηθίσουν στην απώλεια των αυτοκρατοριών τους. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει μια ψυχολογική και πολιτιστική έκρηξη, για να μην μιλήσουμε για οικονομικά θέματα, ειδικά επειδή η πολιτιστική αλαζονεία και ένας συγκεκριμένος βαθμός οργάνωσης σε μορφή επαρχιών, είναι ακόμη μέρος του συστήματος οργάνωσης που συνθέτει το Αμερικανικό σύστημα.

Όμως είναι σημαντικό να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας ότι η άσχημη μεταχείριση φυλετικών, θρησκευτικών και Εθνικών μειονοτήτων, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως ανακάλυψη των Γιάνκηδων.

Το επίπεδο σαπίλας στην Αμερική, όποιο μπορεί να είναι, δεν είναι τόσο διαφορετικό από τις άλλες χώρες, και σχετικά με κάποια θέματα, η κατάσταση είναι καλύτερη.  Το λιγότερο, οι Αμερικανοί έχουν κάνει δημόσια «έρευνα ψυχής» σχετικά με το ερώτημα αυτό.  Η χώρα έχει ζήσει με την εμπειρία του «λιωσίματος σε ένα καζάνι» ( melting pot) , τις διαδηλώσεις για πολιτικά δικαιώματα, τις φλόγες στο Bedford, Stuyvesant  και Watts.  Και όσο και εάν εφαρμόζονται οι νόμοι φτωχά, υπάρχουν νόμοι και δικαστικές αποφάσεις στα βιβλία, που λειτουργούν σε όφελος της Εθνικής και φυλετικής ισότητας ευκαιριών. Αυτό δεν είναι απαραίτητα αληθινό σε άλλες χώρες, αρκετές από τις οποίες ούτε καν θα δέχονταν ότι έχουν πρόβλημα.

Όταν ο όχλος έβαζε φωτιά στο Harlem και στο Watts και σε άλλες κοινότητες μαύρων στη δεκαετία του 1960, θυμάμαι τα Βρετανικά μέσα ενημέρωσης έπαιρναν μια κακεντρεχή και ευχάριστη θέση για την ατυχία αυτή της Αμερικής, σαν να μην μπορούσε ο ρατσισμός να σηκώσει ποτέ το άσχημο κεφάλι του στην παραδοσιακή Βρετανία.

Δυστυχώς επιθέσεις συμμοριών από / ή  νεαρούς Πακιστανούς και νέους από τις Δυτικές Ινδίες, είναι τώρα καθημερινά γεγονότα στο Λονδίνο και αλλού. Οι ρυθμοί της ανεργίας κάμπτονται με μέτρα εναντίον των μειονοτήτων στη Βρετανία επίσης.

Κάθε χώρα ορίζει τους «άσπρους» και τους «μη άσπρους» κξατά διαφορετικό τρόπο. Η Βρετανική απογραφή δεν κάνει ρατσιστικές ερωτήσεις κατ’ ευθείαν, αλλά υπεύθυνες εκτιμήσεις, τοποθετούν τον αριθμό των «μη άσπρων» στη Βρετανία στα 4.000.000 περίπου. Μεταξύ των ετών 1972-81 η γενική ανεργία αυξήθηκε κατά 138%. Μεταξύ των μη λευκών αυξήθηκε 325%.

Ονόμασέ το ρατσισμό, ονόμασέ το καταδίωξη των μειονοτήτων, όμως το μίσος για τους Αλγερινούς μετανάστες στο Παρίσι είναι φανερό.

Το 1981, το Κομμουνιστικό κόμμα της Γαλλίας απευθύνθηκε στα αισθήματα των ψηφοφόρων εναντίον των Μαύρων και εναντίον των Αράβων για να κερδίσει ψήφους.

Ο George Marchais ο Γάλλος υποψήφιος του Κομμουνιστικού Κόμματος, είπε στο ακροατήριο ότι δεν ήθελε «καινούργιο Harlem ή Soveto» στα Προάστια του Παρισιού.  Και υπάρχουν νέα φασιστικά κινήματα στη Γαλλία από αμφότερες τις πλευρές τις ονομαζόμενες «δεξιές» και «αριστερές» που τοποθετούνται μανιωδώς εναντίον των Μαύρων, εναντίον των Αράβων, και εναντίον των Εβραίων. Το CGT , ο βασικός εργατικός Γαλλικός συνασπισμός , έχει επιτεθεί στην πραγματικότητα σε ένα άλλο συνδικάτο, με τον ισχυρισμό ότι είναι «ΖΙΟΝΙΣΤΕΣ» , και οι πρόσφατοι βομβαρδισμοί των συναγωγών στο Παρίσι ανεξάρτητα από το εάν γίνονται από Άραβες ή από Γάλλους αντι-σιμιτιστές, και οι Γαλλικές Κυβερνητικές αδέξιες αντιδράσεις χωρίς καμιά ευαισθησία, όλες υπενθυμίζουν την άρρωστη κατάσταση που υπήρχε πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο.

Στη Γερμανία εν τω μεταξύ, η ανάπτυξη του μίσους για τη χαμηλή τάξη των Τούρκων μεταναστών είναι τόσο ραγδαία, ώστε ακόμη και πολιτικοί του Σοσιαλιστικού Δημοκρατικού κόμματος προσπάθησαν να το εκμεταλευθούν. Ο ίδιος ο Helmut Schmidt εκφράσθηκε για τους Τούρκους ότι αποτελούν εστία «μυρωδιάς σκόρδου», που είναι το ίδιο σαν να λέει κανείς ανέκδοτα σχετικά με το «water melon» στις ΗΠΑ.

Ρώτησε τους Ιάπωνες, και οι περισσότεροι θα σου πουν ότι είναι τυχεροί που δεν έχουν πρόβλημα στη χώρα τους σχετικά με φυλετικές διακρίσεις. Όμως ρώτησε τους Κορεάτες που ζουν στην Ιαπωνία , και θα σου πουν μια διαφορετική ιστορία.

Τα λέω όλα αυτά όχι για να «ξεπλύνω» την κατάσταση στις «ΗΠΑ», αλλά για να υποστηρίξω την άποψη ότι ο ρατσισμός – και χρησιμοποιώ τώρα τον όρο απλά εννοώντας την καταπίεση των μειονοτήτων και των διαφορετικών πολιτισμών υπό την ευρύτερη δυνατή μορφή - , είναι υπερβολικά διαδεδομένος, και ότι έχει πολύ βαθιές ρίζες.

Δεν είναι μια συνομωσία των Γιάνκηδων, ούτε ένα καπιταλιστικό φαινόμενο, όπως θα έκαναν να πιστεύουμε οι Ρώσοι. Στην πραγματικότητα ήμουν μάρτυρας ενός στοιχείου άσπρου ρατσισμού ένα βράδυ στη Μόσχα.

ΕΡΩΤΗΣΗ  :  Πότε ήταν αυτό ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Το 1976. Ήμασταν εκεί ως επισκέπτες της Αμερικανικής Πρεσβείας.  Ένα βράδυ κάναμε παρέα με δύο νεαρούς Αφρικανούς. Ο ένας σπούδαζε Μηχανικός στη Μόσχα. Ο άλλος είχε ήδη αποφοιτήσει από μια Ακαδημία της Μόσχας. Έχοντας ζήσει εκεί για χρόνια και οι δύο, μισούσαν ιδιαίτερα πικρά τη Μόσχα, και μας μίλησαν σχετικά με τον ισχυρό ρατσισμό που επικρατεί εκεί.

Πήγαμε μαζί σε μια υπάλληλο ξενοδοχείου να ζητήσουμε οδηγίες για ένα συγκεκριμένο εστιατόριο.  Αφού οι δύο Αφρικανοί μιλούσαν με μεγάλη ευχέρεια Ρωσικά και εγώ και η Haidi δεν μιλούσαμε καθόλου, ένας από αυτούς απευθύνθηκε και μίλησε κατ’ ευθείαν στην υπάλληλο, στη γλώσσα της. Η υπάλληλος τον κοίταξε  σαν να ήταν ο «αόρατος άνθρωπος» του Ralf Edison , και έδωσε τις οδηγίες σε μας αντί για τον Αφρικανό, σε φτωχά Αγγλικά και σχεδόν δύσκολα αντιληπτά. Οι δύο Αφρικανοί, απλά δεν υπήρχαν για αυτήν.

Αλλά ξανά, μερικές από τις μειονότητες μέσα στη Σοβιετική Ένωση που δεν είναι Ρώσοι, ούτε που υπάρχουν. Η αντι-εβραϊκή Σοβιετική προκατάληψη είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο.   Πολλοί όμως Ρώσοι , έχουν άσχημες ρατσιστικές απόψεις επίσης σχετικά με τους Μουσουλμάνους, και άλλες μειονότητες. Και στη Μόσχα είχαμε προειδοποιηθεί επανειλημμένα από τους Ρώσους για τον ονομαζόμενο «Κίτρινο κίνδυνο» που δημιουργήθηκε από την Κίνα.

Τα Σοβιέτ είναι μια χώρα που αποτελείται από πολλά Έθνη, αλλά ελάχιστη αμφιβολία υπάρχει σχετικά με το ποιος είναι αυτός που διοικεί.  Για παράδειγμα υπάρχουν αναφορές για βίαια ρατσιστικά και Εθνικά επεισόδια στον κόκκινο στρατό στον οποίο υπάρχει η τάση οι αξιωματικοί να είναι Ρώσοι, όχι Ουκρανοί, και τα στρατεύματα αποτελούνται σε μεγάλο βαθμό από άλλες Εθνικότητες ή φυλετικές ομάδες.  Οι ρατσιστές Ρώσοι ονομάζουν τους πολίτες τους της κεντρικής Ασίας «CHURKAS»  που σημαίνει «ηλίθιος» ή με χαμηλή αξία , με «μπλοκαρισμένο κεφάλι». Σε ανταπόδοση οι κάτοικοι της Βαλτικής ονομάζουν τους Ρώσους «CUKES» που σημαίνει «γουρούνια»

Εν τω μεταξύ στην Τσεχοσλαβακία , σε ένα άλλο «παράδεισο των εργαζομένων» εισάγεται φτηνή εργασία από το Βιετνάμ και την Κούβα. Αναφέρθηκε ότι βρίσκεται περίπου στο στάδιο να δεχθεί ένα μεγάλο πληθυσμό από την Μοζαμβίκη. Πρόσφατα οι Βιετναμέζοι στην Πράγα , είχαν εμπειρίες από πρώτο χέρι ανάλογες με αυτές που έχουν οι Τούρκοι στη Γερμανία, ή που θα εύρισκαν γνώριμες οι μαύροι Αμερικανοί. Σκληροί ντόπιοι προσπάθησαν να κάψουν τα μέρη διαμονής τους και τους έριξαν πέτρες. Όταν οι Βιετναμέζοι ανταπέδωσαν τα ίδια μια άλλη νύχτα, η αστυνομία έδειξε που βρίσκονταν ακριβώς οι συμπάθειες. Σε ένα άλλο περιστατικό , οι Τσέχοι εργαζόμενοι σε μια βιομηχανία κατασκευής παπουτσιών , ζήτησαν μια νέα πολιτική απασχόλησης για τους Βιετναμέζους.

Και εδώ ακριβώς όπως στη Νότια Βοστώνη ή το Λίβερπουλ, το θέμα των φυλετικών διακρίσεων και των τάξεων γίνεται ιδιαίτερα πολύπλοκο.  Οι εργαζόμενοι Βιετναμέζοι για παράδειγμα στη βιομηχανία κτιριακών κατασκευών, πληρώνονται το 1/3 του μισθού που παίρνουν οι Τσέχοι εργαζόμενοι. Όταν οι Βιετναμέζοι ήταν σε απεργία !!! για υψηλότερους μισθούς, οι αρχές απλώς έκλεισαν τον διακόπτη του ηλεκτρισμού στους καταυλισμούς τους.

Έχουν καταχωρηθεί διάφορες προκλήσεις στις Ευρωπαϊκές εφημερίδες ότι αυτοί οι Βιετναμέζοι εργάτες, είναι ένας τρόπος πληρωμής του πολεμικού δανείου  του Βιετνάμ στην Τσεχοσλαβακία. Οι Βιετναμέζοι πληρώνονται για ένα κλάσμα του κανονικού μισθού, και η Τσεχοσλαβακική Κυβέρνηση βάζει στην τσέπη τη διαφορά.

Αλλά αυτή η περιφορά με διάφορα περιστατικά μπορεί να συνεχίζεται και να συνεχίζεται. Θα προσθέσω μια ακόμη σκέψη.

Οι κομμουνιστές ως άτομα σε πολλές χώρες πολέμησαν συχνά εναντίον του ρατσισμού, και προσπάθησαν συνειδητά να ξεριζώσουν ρατσιστικές θέσεις από την ψυχή τους.  Ορισμένοι έδωσαν ακόμη και τη ζωή τους.  Όμως ο ίδιος ο Μαρξισμός , ανεξάρτητα από τη ρητορική της ισότητας, θεωρεί τη ρατσιστική αδικία ως παράπλευρο θέμα, σχεδόν όπως τις διακρίσεις μεταξύ των φύλων. Το επιχείρημα είναι ότι η ισότητα είναι αδύνατη μέχρις ότου κερδηθεί ο αγώνας στην πάλη των τάξεων.  Έτσι στους φεμινιστές , στους Μαύρους, στους κατοίκους της Λατινικής Αμερικής, στους Ασιάτες που πολεμούν τον ρατσισμό, έχει λεχθεί κατ’ επανάληψη να αναβάλλουν ή να θέσουν σε δεύτερη προτεραιότητα στους στόχους τους, συγκριτικά με τους στόχους της «εργατικής τάξης» , που όλοι αυτοί αποτελούν τον κύριο όγκο της. Είναι ένα θέμα που δεν έχει ξεφύγει από τους ανθρώπους του τρίτου κόσμου.

Και ούτε ο «ονομαζόμενος Τρίτος Κόσμος» μπορεί να κομπάζει για το θέμα αυτό. Θα μισούσα το να είμαι ένα άτομο με μαύρο δέρμα αλλά μη Μουσουλμάνος στο Σουδάν, ή στο μέσο της σύγκρουσης μεταξύ μαύρων, στη διαμάχη των Κινέζων με τους Μαλεσιανούς στη Μαλεσία κλπ.

Είναι γενικά μια παθολογική εικόνα. Σε όλα αυτά, δεν θα τοποθετούσα τις Αμερικανικές «επιδόσεις», ούτε στην κορυφή, ούτε στο τέλος του καταλόγου. Είναι λυπηρό, αλλά η ξενοφοβία ευδοκιμεί παντού.

Επίπεδα Ταυτότητας

ΕΡΩΤΗΣΗ : Στις εργασίες σας έχετε παρουσιάσει μια σύνοψη στην οποία προσπαθήσατε να λάβετε υπόψη σας πολλούς συντελεστές οι οποίοι αγνοούνται συνήθως στην κοινωνική ανάλυση.  Αλλά όπως στην περίπτωση των διακρίσεων ως προς το φύλο, και εδώ αντιμετωπίζουμε ένα σύνολο απόψεων και κοινωνικών σχέσεων που επιμένουν να διατηρούνται δια μέσου όλων των τεχνο-οικονομικών κυμάτων των αλλαγών. Πώς συνδέονται όλα  αυτά με τη θεωρία σας των αλλαγών ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Για μένα, φυλετικές, Εθνικές, θρησκευτικές, και άλλες μορφές διακρίσεων, είναι τελικά όλες δρομολογημένες στην αναπτυξιακή ανάγκη του ατόμου, για κάποια μορφή ταυτότητας της ομάδας στην οποία ανήκει.  Οι ομάδες που κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα βαθμό συνάφειας, πιθανόν επιβίωσαν καλύτερα από άλλες που δεν τα κατάφεραν.  Όλες οι κοινωνίες έχουν αυτό που ονομάζω «Psycho sphere, ψυχόσφαιρα» που περικλείει όλες τις ιδέες της κοινωνίας και της ταυτότητας.  Έτσι η ιδέα να «ανήκουμε κάπου» ή της «κοινωνίας» , και η ενέργεια να συσχετιζόμαστε με άλλους , είναι το θεμελιώδες συστατικό της συγκολλητικής ουσίας όλων των ανθρώπινων κοινωνικών συστημάτων.

Αλλά δεν πιστεύω ότι κάποιο από αυτά καταφέρνει και ξεπερνά τα κύματα των αλλαγών που έχω αναφερθεί. Σε κάθε ιστορικό κυματισμό αλλαγών, έχουμε δει επαναστατικές αλλαγές στη φύση του ατόμου και της ταυτότητας της ομάδος.

Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια των 10.000 ετών «Γεωργικής Κυριαρχίας» του πλανήτη, την περίοδο πολιτισμού του «πρώτου Κύματος», τα άτομα ήταν συνδεδεμένα περισσότερο ισχυρά με την οικογένεια, τη φυλή, το χωριό, τη θρησκεία, ή με  άλλες ομαδοποιήσεις που για όλους τους παρακάτω λόγους αποκτούσε το άτομο με τη γέννησή του. Ήσουν γεννημένος σε μια οικογένεια και σε μια φυλετική ομάδα. Ζούσες όλη σου τη ζωή στο χωριό που γεννήθηκες. Η θρησκεία σου καθορίζονταν από τους γονείς σου και την τοπική κοινωνία, και σπάνια αμφισβητούνταν κατά τη διάρκεια της ζωής σου.

Έτσι, τα περισσότερα βασικά χαρακτηριστικά του ατόμου και της ομάδας στην οποία ανήκε , καθορίζονταν με τη γέννησή του. Το άτομο δεν είχε καμιά ή είχε ελάχιστη επιλογή στο θέμα, και η τοποθέτησή του σε μια ομάδα, παρέμενε συνήθως σταθερή  σε  όλη τη διάρκεια της ζωής κάποιου.

Όταν η βιομηχανική επανάσταση δημιούργησε το «Δεύτερο Κύμα» των αλλαγών σε όλη τη γη, η ανάγκη να ανήκει κανείς κάπου παρέμεινε, αλλά η φύση των ατομικών και ομαδικών σχέσεων , άλλαξε σημαντικά.  Τώρα, αντί για το χωριό σου , είχες την ενθάρρυνση και το πλαίσιο να προσδιορίζεσαι σχετικά με τη χώρα σου.  Η συνείδηση της τάξης πρόσφερε μια άλλη μορφή προσδιορισμού και πλαισίου για το άτομο, να ανήκει κάπου. Η διάκριση της εργασίας , δημιούργησε συνολικά νέες ομαδοποιήσεις.

Στην πραγματικότητα , το «Δεύτερο κύμα» των αλλαγών, εισήγαγε ένα νέο «επίπεδο» ταυτότητας στην κατάσταση που υπήρχε προηγουμένως. Ενώ πολλοί από τους παλιούς προσδιοριστικούς συντελεστές ομάδων παρέμειναν, οι οικογενειακοί δεσμοί για παράδειγμα εξασθένησαν, όπως αντικατοπτρίζεται στο γεγονός ότι η υπευθυνότητα για τους ηλικιωμένους μεταφέρθηκε από τα παιδιά στο κράτος. Η Εθνική συνοχή αυξήθηκε, ενώ μειώθηκαν οι τοπικοί δεσμοί κλπ. Αλλά για μια φορά ακόμη, οι κυρίαρχοι προσδιορισμοί ομάδων , ξεχωριστά από επαγγελματικούς δεσμούς , ήταν ακόμη σταθεροί ή επηρεάζονταν καθοριστικά με τη γέννηση.

Τώρα φθάνει το «Τρίτο κύμα» και αυτό θα αλλάξει επίσης τη φύση της ταυτότητας. Πιστεύω ότι θα το κάνει σε δύο βασικές κατευθύνσεις.

Πρώτον, εάν σκέπτομαι σωστά σχετικά με τη στροφή προς την κατεύθυνση μιας περισσότερο ετερογενούς με μεγαλύτερη ποικιλία κοινωνίας, τότε θα πρέπει να περιμένουμε να δούμε μια κατά πολύ μεγαλύτερη ποικιλία ατομικών προσδιορισμών και ομαδοποιήσεων. Και αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα.

Δεν σπάζει σε περισσότερα κομμάτια το σώμα της πολιτικής μόνο στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες υψηλής τεχνολογίας.  Και η αγορά των καταναλωτών εκφράζει μεγαλύτερη ποικιλία ατομικών και ομαδικών αναγκών και γίνονται περισσότερες πολιτιστικές υποδιαιρέσεις που απομακρύνονται από τις κυρίαρχες αξίες της πλειοψηφίας, και οι ίδιες κεντρόφυγες διαδικασίες παρατηρούνται και στο χώρο της εργασίας και μέσα στις ίδιες τις ομάδες μειονοτήτων.

Ρατσιστικές, Εθνικές, και Θρησκευτικές υποδιαιρέσεις σε κάθε κοινωνία, υποδιαιρούνται οι ίδιες σε μικρότερες, σε περισσότερο αυτοπροσδιοριζόμενες, σε περισσότερο ποικίλες μικρές ομάδες, απλά, δεν είναι πλέον ακριβές να μιλά κανείς για τους μαύρους Αμερικανούς ως μια ομογενή ομάδα, ή να θεωρεί όλους τους Ισπανόφωνους μαζί ως ένα ενιαίο σύνολο.

Στην πραγματικότητα η έννοια σχετικά με τι σημαίνει πολιτικά μειονότητα , αλλάζει.  Διαφορές που κάποτε φαίνονταν λεπτομερειακές , παίρνουν πολιτιστική και πολιτική σπουδαιότητα, και δεν είναι τυχαίο ότι αρχίζουμε να βλέπουμε οργανώσεις από μέρους ομάδων όπως είναι οι ηλικιωμένοι, οι φυσικά μειονεκτούντες, οι ομοφυλόφιλοι, και άλλοι που πιστεύουν ότι τους κακομεταχειρίζεται η μαζική κοινωνία. Δημιουργούνται ομάδες νέας ταυτότητας . Και αυτή η αφρώδης με εκρηγνυόμενες φουσκάλες κοινωνική διαδικασία, θα επιταχυνθεί αποφασιστικά από τα απομαζικοποιημένα μέσα επικοινωνίας, από δημοσιεύσεις ειδικού ενδιαφέροντος, από την καλωδιακή τηλεόραση , από τις εκπομπές δια μέσου δορυφόρων, από κασέτες ΒΙΝΤΕΟ, κλπ.

Ακόμη το άτομο είναι συνδεδεμένο λιγότερο και λιγότερο με σταθερές που πηγάζουν από τη γέννησή του, και έχει μεγαλύτερο εύρος επιλογών αυτοπροσδιορισμού. Βεβαίως, ακόμη γεννιόμαστε σε οικογένειες, σε φυλετικές ομάδες κλπ. Αλλά είναι ξεκάθαρο ότι καθώς αναπτύσσεται το «Τρίτο Κύμα» , πολλοί άνθρωποι κερδίζουν δυνατότητα επιλογών με αυξανόμενους ρυθμούς, που αντιστοιχούν στην αύξηση της ατομικότητας και της ετερογένειας της νέας κοινωνικής δομής.

Επιπλέον, ο ερχομός του «Τρίτου κύματος» , συνδέεται με μια αξιοσημείωτη επιτάχυνση των ρυθμών των κοινωνικών και πολιτιστικών αλλαγών , κατά τρόπο ώστε οι ταυτότητες που επιλέγουν οι άνθρωποι να είναι περισσότερο παροδικές επίσης, ενώ οι άνθρωποι υιοθετούν και αντικαθιστούν τμήματα από την ταυτότητά τους με έναν πολύ γρήγορο ρυθμό συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη περίοδο.

Αυτά είναι στοιχεία τοποθετημένα πάνω στα παλιά σχήματα ταυτότητας, που υποθετικά είναι τοποθετημένα σε περισσότερο βαθειά επίπεδα , συγκριτικά με τη φυλετική και Εθνική ταυτότητα.

Για όλους αυτούς τους λόγους συνεπώς, νομίζω ότι είναι δίκαιο να πω ότι η άφιξη του «Τρίτου κύματος» αλλάζει ακόμα και αυτό το παλαιότερο πρόβλημα, την ταυτότητα.

Τα πρωτεία του πολιτισμού

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Αλλά ας επιστρέψουμε από τη θεωρία στον πολιτισμό.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  :    Καλά

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Ανεξάρτητα από τις αλλαγές που περιγράφετε, η ισχύς του ρατσισμού με την ευρύτερη έννοια, φαίνεται να μην είναι δυνατόν να εξαφανιστεί , και καθώς αναπτύσσεται η νέα οικονομία που περιγράφετε, δεν θα έχουν μεγαλύτερες δυσκολίες οι μειονότητες να προσεγγίσουν καθώς πρέπει εργασίες ; Δεν αντιμετωπίζουμε μεγαλύτερο ρίσκο να αυξήσουμε περισσότερο το μέγεθος της κατώτερης τάξης ( Under class ) που υπάρχει ήδη σε όλες τις χώρες υψηλής τεχνολογίας ;  Επιστρέφοντας για παράδειγμα στις ΗΠΑ , με δεδομένη την ανισότητα που επικρατεί στο εισόδημα και τη γνώση , δεν θα γίνει δυσκολότερο για έναν νεαρό μαύρο ή Ισπανόφωνο να βρει μια δουλειά, εάν η οικονομία των ΗΠΑ συνεχίσει να κινείται αμείλικτα προς την κατεύθυνση των υπολογιστών , των ηλεκτρονικών, και των άλλων βιομηχανιών του «Τρίτου Κύματος» ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Είναι ένα ερώτημα κοινωνικής πολιτικής , όχι της τεχνολογίας. Δεν έχω καμιά μαγική συνταγή για την ανεργία ή για τις φυλετικές ή Εθνικές διακρίσεις. Και βεβαίως δεν είμαι πολύ αισιόδοξος σχετικά με τις αλλαγές στη ζωή των ομάδων των μειονοτήτων. Αλλά τίποτα δεν μένει ακίνητο, και η σημερινή πολιτική ησυχία δε φαίνεται να διατηρείται. Και όλα εξαρτώνται από το τι θα κάνουμε σχετικά με αυτό.

 Εάν επιτρέψουμε να πέσει το συνολικό φορτίο των δομικών αλλαγών στην οικονομία  στις πλάτες αυτών που είναι λιγότερο προετοιμασμένοι να τις αντιμετωπίσουν, μπορεί να πιέσουμε την κατάσταση , κατά τρόπο ώστε τα διάφορα θέματα να μην συζητιόνται στο Κονγκρέσσο ή στα Δικαστήρια , αλλά έξω στους δρόμους.

Οι σημερινές Κυβερνητικές πολιτικές , ακόμη και αυτές που ονομάζονται «αριστερές» κατά τη γνώμη μου υποβαθμίζουν και δεν εκτιμούν σωστά τον κίνδυνο. Κτίζουμε λίγο-λίγο αυτά που θα δημιουργήσουν θραύσματα και πολιτική αταξία , και ένα επίπεδο πολιτικής αστάθειας , που δεν μπορεί να κρατήσει πολύ. Οι άνθρωποι στο κάτω-κάτω θα το πολεμήσουν όταν βρεθούν με την πλάτη κολλημένη στον τοίχο, και ζούμε σε μια περίοδο όπου ακόμη σχεδόν μικρές ομάδες, μπορεί να είναι υπερβολικά καταστροφικές, αν τους μπει μια φορά στο μυαλό να το κάνουν.

Δεν εκτιμώ για παράδειγμα μια απλή επανάληψη των γεγονότων του τέλους της δεκαετίας του 1960, όταν φλέγονταν τα «γκέτο». Δεν νομίζω ότι πρόκειται να αντικαταστήσουμε το παρελθόν.  Αν όμως γίνουν οι συνθήκες απελπιστικές, στην πραγματικότητα, μπορούν μετά να γίνουν χειρότερες.  Μπορώ να φαντασθώ αυθόρμητα ξεσπάσματα βίας, και προσεκτικές οργανώσεις τρομοκρατίας, μαζί με όλες τις άλλες μορφές τρόμου. Και εάν οι θυμωμένοι μαύροι κάψουν και ρίξουν κάτω το κάθε τι, αυτό δεν θα περιορίζεται πλέον μόνο στις δικές τους περιοχές.  Ακόμη, μπορεί η «φωτιά» την επόμενη φορά να μην έχει ως αρχική προέλευση τους μαύρους.  Άλλες ομάδες έχουν το ίδιο βαθειά και εκνευριστικά παράπονα, για να μην αναφερθώ στη φτώχεια και την ανεργία που μαστίζει τις ομάδες πλειοψηφίας.

Κοίταξε. Το «Δεύτερο Κύμα» μειώνεται, και οι δουλειές που βασίζονται σε αυτό στεγνώνουν, ή μετατοπίζονται σε χώρες με φθηνό κόστος εργασίας. Το «Τρίτο κύμα » είναι σε περίοδο ανάπτυξης και δημιουργούνται νέες δουλειές και «θέσεις εργασίας».  Πόσες θα είναι εξαρτάται από το πόσο έξυπνα οι Κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις θα σχεδιάσουν την αλλαγή. Εάν γίνουν «βλακώδεις επιλογές» σχετικά με αυτό, θα υπάρξει αφθονία προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένης και την αναρχικής βίας.

Τώρα, ανεξάρτητα από το υψηλό επίπεδο ανεργίας, οι δρόμοι είναι σχετικά ειρηνικοί μέχρι σήμερα κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων. Αυτό συμβαίνει επειδή η ανεργία σήμερα είναι απλά όχι η ίδια όπως ήταν μια γενιά πριν.  Το λιγότερο υπάρχει κάποια ελάχιστη δομή υποστήριξης στην κατάλληλη θέση, για αρκετούς από τους ανέργους. Υπάρχουν πολλές οικογένειες με δύο δουλειές, ακόμη και με δύο καριέρες. Υπάρχει σε ένα βαθμό το καθεστώς του μοιράσματος της δουλειάς και της μερικής απασχόλησης. Και οι συνθήκες είναι ακόμη πολύ επιλεκτικές, έτσι ώστε να λένε οι οδηγοί ταξί στο Λονδίνο ότι είχαν μια εκπληκτική περίοδο , ενώ οι εργαζόμενοι στις βιομηχανίες αυτοκινήτων έξω από το Λονδίνο , περπατούν και διαδηλώνουν στους δρόμους. Το Ντιτρόιτ δέχεται πολλά πλήγματα. Το Ντάλας του Τέξας μόνο ένα.

Αλλά αν τα πράγματα πάνε πολύ άσχημα, θα μπορούσε να εξαφανισθεί η πολιτική σταθερότητα σε μια βραδιά, και ακόμη και ο πλέον αχρείος και πρωτόγονος πολιτικός ή βαρόνος των επιχειρήσεων, θα μπορούσε αυτό να το αισθανθεί. Η επικρατούσα διάθεση μεταξύ ατόμων στην κορυφή σε όλες αυτές τις χώρες, δεν είναι καλή, και υπάρχει φόβος , ασθένεια, και ένταση σχετικά με τις δυσκολίες στις δικές τους ιδιαίτερες επιχειρήσεις . Παρ’ όλ’ αυτά, το θέμα για το οποίο φοβούνται είναι ένα είδος επανάληψης της κρίσης του 1930.    Δεν αναγνωρίζουν ακόμη ότι το κάθε τι είναι διαφορετικό , και ότι ακόμη και οι μορφές διαμαρτυρίας θα τείνουν να είναι περισσότερο απομαζικοποιημένες, αποκεντρωμένες, δύσκολο να τις προσδιορίσει κανείς, και ακόμη δυσκολότερα να τις καταπνίξει .

Η συμβουλή μου θα μπορούσε  να είναι : δώσε ιδιαίτερη προσοχή στις μειονότητες , σε όλα τα είδη των μειονοτήτων , ακόμη και στις μικρές μειονότητες . Αυτό είναι το σημείο στο οποίο βρίσκεται συγκεντρωμένος ο μεγαλύτερος πόνος αυτή τη στιγμή, και είναι ακόμη το σημείο στο οποίο υπάρχει το μεγαλύτερο δυναμικό για συγκρούσεις .

ΕΡΩΤΗΣΗ  :  Και ποια συμβουλή θα είχατε για τους αρχηγούς αυτών των μειονοτοτήτων  και των μικρο-μειονοτήτων ; Τι είδους στρατηγικής θα έπρεπε να χρησιμοποιούν κατά τη γνώμη σας  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Η βασική αιτία που αποτελεί το κλειδί της αποτυχίας , στην ηγεσία μειονοτικών ομάδων, νομίζω ότι είναι σήμερα ο καθρέπτης , η ίδια πλευρά αποτυχίας των επιχειρήσεών μας που βρίσκονται στην κορυφή, και των ηγετών των Κυβερνήσεων : Η αποτυχία να κυττάξουν μπροστά στο μέλλον.

Εάν συμβούλευα κάποια μειονοτική ομάδα πιεσμένη ιδιαίτερα σκληρά, θα έλεγα πρώτα : «Κοίταξε δεν έχω τις απαντήσεις. Εσείς θα πρέπει να επιλύσετε τα δικά σας προβλήματα. Κανένας δεν πρόκειται να το κάνει αυτό για σας. Και είναι πολύ εύκολο να μιλάς ή να γράφεις , ειδικά όταν το στομάχι σου είναι γεμάτο. Είναι δύσκολο να κάνεις όλα τα απαραίτητα πράγματα όταν δεν έχεις τις απαραίτητες πηγές». 

Αλλά θα συμβούλευα επίσης ότι οι παλιές στρατηγικές , οι παλιές πολιτικές , οι παλιές διαδικασίες, δεν θα δουλέψουν άλλο. Και μέχρις ότου οι νέες πολιτικές θα αρχίσουν να βασίζονται στο μέλλον, οι εφαρμοζόμενες παλιές πολιτικές θα αποτελούν αδιέξοδα.

Στρατηγικές που θα βασίζονται αποκλειστικά στην ιδέα να επιδιώκουμε την ειρήνη του «Δευτέρου Κύματος» - ενέργειες για παράδειγμα με στόχο τη συντήρηση εργασιών σε βιομηχανίες που πεθαίνουν- δεν είναι αρκετές. Θα έδινα ιδιαίτερη προσοχή στον τομέα του «Τρίτου Κύματος» της οικονομίας, και για έναν απλό λόγο. Μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ευκολότερο να κερδίσω συγκεκριμένα κέρδη – για παράδειγμα με προγράμματα κατάρτισης- στον αυξανόμενο τομέα του «Τρίτου Κύματος» , παρά στον τομέα του «Δευτέρου Κύματος» της οικονομίας , που συρρικνώνεται. Και  επιπλέον, κάνει μεγαλύτερο νόημα να αγωνίζεσαι  για την ειρήνη του αύριο , παρά για την ειρήνη του χθες.

Αυτό σημαίνει να μελετήσει κανείς προσεκτικά την κρυφή ανακατασκευή – την οικονομική αύξηση- που γίνεται τώρα στις χώρες υψηλής τεχνολογίας. Τη στροφή στις νέες βιομηχανίες όπως οι υπολογιστές και οι επικοινωνίες , ή οι τελευταίες εξελίξεις σε υπηρεσίες όπως η υγεία και οι υποστηρικτικές βιομηχανίες όπως ηλεκτρονικά για ιατρικές υπηρεσίες. Σημαίνει να αναγνωρίσεις τη μακροπρόθεσμη στροφή προς την κατεύθυνση τοπικής και περιφερειακής παραγωγής, και αποκέντρωση της παραγωγής που έχει ήδη δρομολογηθεί.  Σημαίνει να αναγνωρίζεις τις επιπτώσεις από τη μείωση της συγκέντρωσης του πληθυσμού στις πόλεις ( de-urbanization).  Μπορεί αυτό να σημαίνει – όχι απαραίτητα αλλά ίσως- πήγαινε εκεί όπου  είναι οι δουλειές του «τρίτου κύματος». Ή ότι μπορεί να σημαίνει βοήθησε να δημιουργηθούν δουλειές «Τρίτου κύματος» , εκεί όπου ήδη ζουν άνεργοι.  Σημαίνει να κοιτάξεις προσεκτικότερα τις νέες μορφές εργασίας που μπορούν να εκτελεσθούν στο σπίτι, χρησιμοποιώντας νέα τεχνολογία. Σημαίνει να κοιτάξεις προσεκτικότερα τις νέες μορφές εργασίας που μπορούν να εκτελεσθούν στο σπίτι, χρησιμοποιώντας νέα τεχνολογία. Σημαίνει να κοιτάξεις προσεκτικότερα τις νέες μορφές εργασίας που μπορούν να εκτελεσθούν στο σπίτι, χρησιμοποιώντας νέα τεχνολογία.  Σημαίνει να αναγνωρίσεις ότι ορισμένοι άνθρωποι, σαν αποτέλεσμα της ηλικίας, έλλειψης εμπιστοσύνης, διαταραχές της προσωπικότητας και άλλων προβλημάτων, δεν πρόκειται να βρουν θέσεις εργασίας στους νέους τομείς της βιομηχανίας , ακόμη και αν ήταν διαθέσιμες για αυτούς 10 θέσεις εργασίας ανά άτομο.  Ειδικά για τους ανθρώπους αυτούς σημαίνει κοιτάζοντας προσεκτικότερα , να αναπτυχθούν προσεκτικότερα νέες διαδικασίες αυτοβοήθειας, κοινωνικής ανάπτυξης, ισότητας κλπ.

Σημαίνει παραπέρα αναγνώριση ότι πολλές δουλειές στη βιομηχανία μαζικής παραγωγής πρόκειται να εξαφανισθούν, και όχι ακριβώς οι δουλειές που γίνονται τώρα από τους εργαζομένους των μειονοτήτων. Σημαίνει κυριολεκτικά να συνεργασθούμε και να προσπαθήσουμε να ανακαλύψουμε νέες υπηρεσίες και αγαθά, και να βρούμε και αγορές για τα προϊόντα αυτά.  Σημαίνει προφανώς επίσης, να θέσουμε όσο γίνεται μεγαλύτερη πίεση στις αρχές – συχνά τοπικές, κρατικές ή περιφερειακές μάλλον παρά Εθνικές-, για υποστήριξη για αυτές τις πολιτικές, και για τη χρηματοδότηση επιβίωσης που απαιτείται για να δούμε την κρίση να ξεπερνιέται.

Πάνω απ’ όλα, παρ’ όλ’ αυτά, σημαίνει ότι η κατάρτιση , μαζί με εκπαίδευση για τα παιδιά, θα έχει κορυφαία προτεραιότητα σε κάθε πρόγραμμα. Με λίγα λόγια σημαίνει αντιμετώπιση του μέλλοντος και όχι του παρελθόντος.

Δεν είναι οι μειονότητες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα καθώς το «Τρίτο κύμα» σαρώνει τα πάντα. Όλοι είμαστε αντιμέτωποι με έναν νέο πολιτισμό. Είναι σαν μια δύναμη εισβολής να ήλθε από κάπου αλλού, και ανακοίνωσε ότι από εδώ και πέρα , ο καθένας θα πρέπει να μάθει να κάνει σκι με το ένα πόδι, και να σκέπτεται στη γλώσσα Εσπεράντο. Όλοι θα πρέπει  να μάθουμε πολλά, και να προσαρμοσθούμε σε πολλά.

Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει έναν πατέρα ή έναν παππού να θαυμάζει έναν απόγονό του που στα 7 ή στα 10 χρόνια του απασχολείται με τον προγραμματισμό ενός υπολογιστή.    Η υπερηφάνεια σχεδόν ακολουθείται από τη διαπίστωση : «Είμαι πολύ γέρος για αυτό» , «το ξέρω έχω μείνει πίσω». Παρατηρείται μια αυξανόμενη συνειδητοποίηση σε όλο τον πληθυσμό ότι ένας νέος πολιτισμός παίρνει μορφή γύρω μας. Και δεν είναι μόνο οι υπολογιστές. Είναι τα ΒΊΝΤΕΟ. Είναι οι νέες απόψεις σχετικά με την εργασία, το φύλο, τα Έθνη, τον ελεύθερο χρόνο, την εξουσία κλπ.  

Στο «Δεύτερο Κύμα» υπήρχε ένας μαζικός πολιτισμός, και υποτίθεται ότι έπρεπε να ενταχθείς σ’ αυτόν. Στην περίοδο του «Τρίτου Κύματος» δεν υπάρχει ένας απλός πολιτισμός , αλλά μια συνεχής μεταβαλλόμενη ποικιλία νέων πολιτισμών. Αυτό είναι πολύ δύσκολο για τον καθένα να το συλλάβει , ανεξάρτητα από το εάν ανήκει σε μειονοτική ομάδα ή όχι.

Και όσο περισσότερο μετακινούμεθα προς την κατεύθυνση μιας οικονομίας «Τρίτου Κύματος», τόσο περισσότερο σημαντικό είναι το πολιτιστικό στοιχείο.  Πολλά από τα νέα επαγγέλματα στις νέες αυτές επιχειρήσεις, εξαρτώνται από τον πολιτισμό, κατά τρόπο που δεν ήταν αλήθεια ποτέ στο παρελθόν.  Η νέα οικονομία πληρώνει δεξιότητες που αναφέρονται στο να είναι κανείς ικανός να χρησιμοποιεί σύμβολα, εικόνες και συνθέσεις, για την ικανότητα να ομιλεί και να αρθρώνει λογικές σκέψεις , και για άλλες ικανότητες οι οποίες μέχρι σήμερα ήταν οι λιγότερο απαραίτητες , και οι λιγότερο αμειβόμενες σε μειονοτικούς πληθυσμούς, πολλοί από τους οποίους είναι ακόμη κοντά στις προ-βιομηχανικές, γεωργικές ρίζες τους.

Η παλιά οικονομία της εποχής του «Δευτέρου Κύματος» πλήρωνε για συγκεκριμένες τάσεις : Για την ακρίβεια, για την υπακοή σε μια κεντρική εξουσία, για την αντίληψη σχετικά με το πώς λειτουργεί η γραφειοκρατία, για την υποταγή σε όλη τη διάρκεια της ζωής σε έναν επαναλαμβανόμενο μόχθο κλπ.

Η νέα οικονομία του «Τρίτου Κύματος» , ενισχύει επίσης συγκεκριμένες τάσεις , όπως αυτές που ήδη έχω αναφέρει, αλλά δεν είναι απαραίτητα οι ίδιες.  Για να είμαι κατηγορηματικός, δίνει μεγάλες αμοιβές για νοητικές ικανότητες και για εκπαίδευση.  Αλλά υπάρχουν και πολλές άλλες προσωπικές ικανότητες που παρουσιάζουν ζήτηση, που θα είναι σε περιορισμένη προσφορά.

Η οικονομία του «Τρίτου Κύματος» θα ανταμείβει τους ανθρώπους που προσαρμόζονται γρήγορα στις αλλαγές. Που παρουσιάζουν ελαστικότητα, ικανοί να εργασθούν για περισσότερο από έναν εργοδότες, και ίσως να λειτουργούν την ίδια στιγμή ως εργοδότες. Θα ανταμείβει τους ανθρώπους που είναι περίεργοι, ανακριτικοί, με όρεξη να ανακαλύπτουν τι γίνεται και να το επηρεάζουν.  Άνθρωποι που μπορούν να φυλάξουν τους εαυτούς τους βρισκόμενοι στο μέσον μιας κατάστασης αταξίας και αμφιβολίας. Θα ανταμείβει τους ανθρώπους που μπορεί να μην έχουν τις ικανότητες ενός ειδικού σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, αλλά μάλλον εμπειρία σε αρκετούς διαφορετικούς τομείς , και ικανότητα να μεταφέρουν ιδέες από τον ένα στον άλλο. Θα ανταμειφθεί η ατομικότητα και η επιχειρηματικότητα.

Θα υπάρχουν θέσεις για ανθρώπους που είναι καλοί σύμβουλοι και ενδιάμεσοι, ικανοί να κινηθούν μπροστά και πίσω μεταξύ αντιμαχόμενων οργανισμών, ακούγοντας κάθε πλευρά με τη σειρά της και μεταφράζοντας τα λεγόμενά της μιας στην άλλη ( όπως η επιχειρηματικότητα για παράδειγμα που μπορούμε να βρούμε σήμερα σε κάθε γκέτο, αλλά και μεταξύ των συμμοριών στο δρόμο ). Η οικονομία του «Τρίτου Κύματος» θα είναι σε όφελος αυτών που αρχίζουν μόνοι τους, ικανοί να κάνουν πράγματα, αλλά θα χρειάζεται επίσης δημιουργικούς οραματιστές, σε μεγαλύτερους αριθμούς, απ’ ότι στο παρελθόν. Θα ευνοήσει και αυτό είναι καθοριστικό – αυτούς που είναι προσανατολισμένοι προς το μέλλον, συγκριτικά με αυτούς που ζουν κυρίως στο παρελθόν κλπ.

Καμιά φυλετική ή Εθνική ομάδα, καμιά θρησκεία ή Εθνικότητα, δεν έχει το μονοπώλιο σ’ αυτές τις τάσεις. Κάθε πολιτισμός, των Δυτικών Ινδιών, των Φιλιππίνων, των Αλγερινών, των Τούρκων, των Κουβανών ή των Κορεατών, έρχονται στο «Τρίτο Κύμα» με τον δικό τους κοινωνικό χαρακτήρα που αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων.  Ο καθένας ενίσχυε συγκεκριμένες από αυτές τις τάσεις, και τιμωρούσε άλλες.  Είναι η αντιστοίχιση μεταξύ των πολιτισμών του παρελθόντος και των αναπτυσσόμενων πολιτισμών του «Τρίτου Κύματος» του μέλλοντος, που θα καθορίσουν έντονα τι θα κάνουν διαφορετικές μικρο-μειονότητες στο νέο πολιτισμό, που αντίθετα απ’ ότι η μαζική κοινωνία του παρελθόντος , θα είναι ένα συνεχές μωσαϊκό μικρο-μειονοτήτων.

Όλες αυτές οι ικανότητες και οι τάσεις είναι αλήθεια , για το προβλεπόμενο μεταξύ χρονικό διάστημα , θα συνοδεύονται από ορισμένες βασικές ικανότητες όπως η ανάγνωση και σε μικρότερο βαθμό τη γραφή, και επιπλέον από ορισμένα μαθηματικά ( αλλά όχι σε μεγάλη κλίμακα ). Βλέποντας την ημιμάθεια ή την πραγματική αμάθεια γύρω μας, πολλοί άνθρωποι αναρωτιόνται εάν μπορούμε ποτέ να αντιπαρέλθουμε αυτό το εμπόδιο.

Αυτό που οι περισσότεροι από εμάς ξεχνούμε είναι ότι αναπτύσσουμε επίσης νέα εργαλεία για να καλύπτουμε τις απαιτήσεις σε νέες ικανότητες. Υπάρχουν παιδιά σήμερα που παίζουν ένα είδος εισβολέων του διαστήματος, ένα βίντεο στο οποίο δεν ρίχνουν βόμβες , αλλά βάζουν κόμμα και κερδίζουν πόντους στο παιχνίδι εάν το τοποθετήσουν στην κατάλληλη θέση στην πρόταση. Αυτό είναι μόνο ένα πρώτο, περισσότερο πρωτόγονο παράδειγμα , μιας συνολικά νέας τάξης μαθησιακών εργαλείων, που μπορούν αν είμαστες ευαίσθητοι, να αναπτύξουν τις απαραίτητες ικανότητες στον καθένα.

Μαθηματικά ; Ναι είναι ωραίο να έχουμε μια ευχέρεια στην τριγωνομετρία ή τους αλγεβρικούς υπολογισμούς, αλλά για πολλές δουλειές ένας μικρός καλκουλέητορ με ένα μικρό αριθμό λειτουργιών, μπορεί να είναι αυτό που απαιτείται.

Είπα προηγουμένως ότι διαφορετικοί πολιτισμοί ανταμείβουν διαφορετικές ανθρώπινες τάσεις. Και ζούμε σήμερα σε μια χρονική περίοδο όπου πολλές μειονοτικές ομάδες είναι απασχολημένες με την ανακάλυψη εκ νέου της ιστορίας τους, σαν ένα τμήμα της διαδικασίας της αποκάλυψης μιας χαμένης ακεραιότητας. Οι καταπιεσμένες ομάδες που ονομάσθηκαν κατώτερες, χρειάζεται να μεταφερθούν δια μέσου του παρελθόντος για να βρουν δύναμη.

Όμως εισερχόμεθα σε μια περίοδο στην οποία ο πολιτισμός έχει αξία περισσότερο από ποτέ, και ο πολιτισμός δεν είναι κάτι σταθερό που μπορεί να μετρηθεί σε Αμπέρ , είναι ότι νέο δημιουργούμε κάθε μέρα. Το «Τρίτο Κύμα» θα αγκαλιάσει πολλούς πολιτισμούς. Ο Φραντζ Φάνον, ο μαύρος ψυχίατρος, έγραψε ένα υπερήφανο βιβλίο μεγάλης ισχύος που με συγκλόνισε , αλλά και που ανακάτεψε τους αναγνώστες σε όλο τον κόσμο.  Στο «Μαύρο δέρμα-άσπρη μάσκα» είπε : Με κανένα τρόπο δεν θα έκρινα το παρελθόν των ανθρώπων από το χρώμα… Δεν θα έκανα τον εαυτό μου άνθρωπο του παρελθόντος . Δεν θα ήθελα να εκθειάζω το παρελθόν με κόστος του παρόντος και του μέλλοντός μου.

Όχι για τις μειονότητες – είτε τις μαύρες μειονότητες μέσα στα Έθνη υψηλής τεχνολογίας, ή για την άσπρη μειονότητα στον πλανήτη- το χθες δεν είναι αρκετό.

ΜΕΡΟΣ ΙΙ

ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

Η ζωή είναι η τέχνη της εξαγωγής ικανοποιητικών συμπερασμάτων από μη- ικανοποιητικές υποθέσεις.

Έλα εδώ. Δεν έχεις να χάσεις τίποτα από τις προκαταλήψεις σου.

Υποθετικές σημειώσεις.

Εισαγωγή από Άλβιν Τόφλερ

Οι υποθέσεις είναι σημείο εκκίνησης, αρχής. Αυτά που παίρνουμε ως δεδομένα εξ’ αρχής. Για να αντιληφθεί κανείς τις ιδέες ενός συγγραφέα , βοηθάει το να γνωρίζει – στην καθομιλουμένη- από «που κρατάει η σκούφια του».

Έχοντας αυτό στο μυαλό μας , συμφωνήσαμε από την αρχή ότι ορισμένες από τις ομιλίες αυτές θα αφιερωθούν στην προσωπική μου προϊστορία, τις μεθόδους εργασίας και τα πνευματικά μου μοντέλα. Δεν υπήρχε καμιά τάση να παρουσιασθεί ένα βιογραφικό, ούτε καν η σκιαγράφηση ενός βιογραφικού. Αλλά αρκετή πληροφόρηση για να δοθεί κάποιο πλαίσιο των ιδεών που παρουσιάσθηκαν εδώ. Ξέραμε ότι είναι απίθανο για κάθε συγγραφέα να εκθέσει στην επιφάνεια όλες του τις υποθέσεις, ακόμη και με τη βοήθεια επιδέξιων προκλήσεων. Τελικά αισθανθήκαμε ότι εξετάζοντας ορισμένες από αυτές θα δημιουργούσαμε τις προϋποθέσεις για να εμβαθύνουμε στις υπόλοιπες από αυτές.

Έδωσα σημασία σε αυτό το περισσότερο προσωπικό κέντρισμα, διότι σκέφθηκα ότι θα μάθαινα επίσης κάτι από αυτό, και νπράγματι έμαθα. Μέχρι τώρα έχουμε μιλήσει για πολιτική, τεχνολογία, επικοινωνίες, ρατσισμό, διακρίσεις των φύλων, οικονομία, φιλοσοφία, και οικογενειακή ζωή. Η συνομιλία τώρα παίρνει μια οξύτατα διαφορετική τροπή.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ποιος είναι ο Άλβιν Τόφλερ ; Είσθε ένας από τον μικρό αριθμό σύγχρονων συγγραφέων του οποίου οι ιδέες είχαν παγκόσμια επίδραση. Ακόμη δεν είναι πολλά γνωστά για σας ως προσωπικότητα. Στο υπόλοιπο της συνέντευξης θα θέλαμε να διερευνήσουμε την επιρροή της παραμέτρου αυτής και τις φιλοσοφικές της ρίζες. Έτσι ας αρχίσουμε με το πώς βλέπετε εσείς τον εαυτό σας. Θεωρείτε τον εαυτό σας βασικά ως συγγραφέα, έναν κοινωνικό κριτικό, ή έναν μελλοντολόγο ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Αυτή δεν είναι μια βολική ερώτηση επειδή η έννοια ότι είμαι ένας συγγραφέας , ή ένας κοινωνικός κριτικός, ή ένας μελλοντολόγος είναι μονοδιάστατη. Θα μπορούσα να προσδιορισθώ επίσης ως ευτυχισμένος σύζυγος, ένας υπερήφανος πατέρας, ένα άτομο με ύψος 1,80, ένας πιλότος, ένας γιός, ένας κινηματογραφόφιλος, ένας φορολογούμενος, ένας πνευματικός άνθρωπος, ένας Αμερικανός. Ποια διάσταση μου ταιριάζει και σε ποια ιδιαίτερη στιγμή ;

ΕΡΩΤΗΣΗ : Είσθε τόσο διαφορετικός από στιγμή σε στιγμή ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ :       Έγραψα κάποτε σχετικά με τον εαυτό μας , και όλοι μας βεβαίως μεταφερόμαστε σε νέες καταστάσεις και αλλάζουμε δια μέσου του χρόνου.  Εάν με ρωτούσες ποιος ήμουν τριάντα χρόνια πριν, θα μπορούσα να πω ένας συγκολλητής, ένας χειριστής διατρητικής μηχανής, ένας βοηθός σιδερά. Αλλά κάτω από αυτά θα μπορούσες να βρεις έναν πανεπιστημιακό απόφοιτο, έναν φιλόδοξο ποιητή και «νουβελίστα»,  έναν επαναστάτη της πολιτικής, έναν ρομαντικό.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Και τώρα ; Ισχύουν ακόμη τα χαρακτηριστικά αυτά ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Φυσικά. Είμαι ακόμη ένας απόφοιτος Πανεπιστημίου.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ένας ποιητής ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Γράφω ακόμη ποιήματα.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Ένας πολιτικός επαναστάτης ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Όχι, σύμφωνα με κάθε αντιληπτή- συμβατική έννοια.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Και είσθε ακόμη ρομαντικός ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Με έχουν ονομάσει λανθασμένα κατά τη γνώμη μου ουτοπιστή. Έχω ένα άγγιγμα ρομαντισμού μέσα μου. Μπορώ ακόμη να αναστατωθώ στη θέα ενός διαστημοπλοίου και της εικόνας της γης όπως φαίνεται από το διάστημα. Αλλά είμαι πολύ επιφυλακτικός σχετικά με το κατά πόσο όλα τα πράγματα μπορεί να καταλήξουν σε ρομαντική επιτυχία.

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Ένα από αυτά που σας διαχωρίζει από τους περισσότερους διανοούμενους είναι το γεγονός ότι έχετε ξοδέψει πέντε χρόνια σε δουλειές «μπλε κολάρου» . Δεν ήταν ασυνήθιστο άλμα να μετακινηθεί κανείς από τις βιομηχανίες και τις χυτεύσεις μετάλλων , σε έναν παγκοσμίου φήμης συγγραφέα που τα έργα του να έχουν τις περισσότερες πωλήσεις;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ναι αλλά αυτό έχει μια από μόνο του κρυφή λογική.  Πάντοτε, από την παιδική μου ηλικία ήθελα να γράψω. Και έχω ενδιαφερθεί για κοινωνικά θέματα και τις πολιτικές αλλαγές από τη σχολική μου περίοδο. Συνεπώς όλα αυτά υπήρχαν μέσα σε μένα, πριν ακόμη βάλω το πόδι μου στη βιομηχανία.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Αλλά γιατί διαλέξατε να δουλέψετε στη βιομηχανία ; Οι περισσότεροι άνθρωποι που διαλέγουν να δουλέψουν στα εργοστάσια έχουν ελάχιστες επιλογές. Εσείς διαλέξατε να το κάνετε . Γιατί ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Παρακινήθηκα από ένα μίγμα κινήτρων. Η Heidi – τότε ήταν το κορίτσι μου και μοιρασθήκαμε την εμπειρία. Μέρος των κινήτρων μου ήταν ψυχολογικό, ένα φυσιολογικό κίνητρο ενός νέου άνδρα , να φύγει μακριά από το σπίτι του , και να έχει τις εμπειρίες του από έναν διαφορετικά κόσμο. Πήγα στο Πανεπιστήμιο μαζί με χιλιάδες πρώην στρατευμένους. Ήταν πιο μεγάλοι από μένα, πιο ώριμοι, πιο προβληματισμένοι. Είχαν δει τον κόσμο από το Γκουανταλκανάλ μέχρι τη Νορμανδία. Ήμουν σε ηλικία κατά 6 μήνες νεώτερος από αυτή που είχε καθορισθεί για να υπηρετήσω στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αισθάνθηκα ότι πηγαίνοντας σε ένα εργοστάσιο στα μεσο-Δυτικά , ότι θα με έβγαζε από την Ακαδημία και θα με έβαζε στον κόσμο.

Είχα επίσης και φιλολογικά κίνητρα. Ο Steinbek  είχε μαζέψει σταφύλια. Ο Jack London είχε «μπαρκάρει» στη θάλασσα. Άλλοι συγγραφείς που θαυμάζω οδήγησαν φορτηγά και έχουν κάνει άλλα ανάλογα πράγματα. Βρήκα τη σκέψη ρομαντική, και ονειρεύτηκα να γράψω μια σπουδαία νουβέλα σχετικά με τη ζωή της εργατικής τάξης.

Τελικά ήμουν ένας που ενεργοποιήθηκε στην πολιτική. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940 ταξίδεψα στο νότο εργαζόμενος για τα πολιτικά δικαιώματα. Συμμετείχα σε διαδηλώσεις και ανακάλυψα τον Μαρξισμό, που βλέπει το εργοστάσιο σαν το κέντρο του σύμπαντος. Συνεπώς, πηγαίνοντας στο εργοστάσιο , ήταν μια ευκαιρία για μένα να βοηθήσω στην οργάνωση των εργατών. Όλα αυτά ήταν σπουδαίο υλικό για κίνητρα.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ποια είδη δουλειάς κάνατε ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Λειτούργησα μια πρέσα για τρυπήματα. Έγινα ένας χειριστής του μύλου σε εργοστάσιο χύτευσης μετάλλων. Δούλεψα ως διαμορφωτής τελικών επιφανειών μετάλλων σε μια γραμμή παραγωγής αυτοκινήτων. Έκανα πολλά διαφορετικά πράγματα , από το να χρησιμοποιώ υδραυλικό σφυρί μέχρι το να οδηγώ ανυψωτή προϊόντων. Έβαφα λωρίδες σε ποδήλατα, δούλεψα σε αυτοκίνητα και φορτηγά, κατασκεύασα περσίδες για ανεμιστήρες παραθύρων , επιδιόρθωσα σπασμένες μεταφορικές ταινίες, καθάρισα καμινάδες, κατασκεύασα μηχανήματα για έλεγχο της παραγόμενης σκόνης στα Αφρικανικά μεταλλεία.  Η Heidi δούλεψε σε ένα εργοστάσιο Αλουμινίου για χρόνια, και είχε εκλεγεί επιστάτης εργασίας της Ένωσης εργατών στις αυτοκινητοβιομηχανίες.

Έμαθα τόσα πολλά στο εργοστάσιο, όσα και στην τάξη . Από τη μια πλευρά αναγνώρισα την ανοησία και την αλαζονεία των αριστερών διανοουμένων που προσπαθούσαν να αυξήσουν την «ταξική συνείδηση» των Αμερικανών εργατών. Από την άλλη πλευρά είδα από πρώτο χέρι την βλακεία των Μάνατζερς , τη σκληρότητα με την οποία δικαιολογούσαν συνθήκες εργασίας που δεν εξασφάλιζαν την ασφάλεια των εργαζομένων, την αποπλάνηση και το «πατρονάρισμα» των απόψεων των εργαζομένων με τα «μπλε κολλάρα» από τους ανθρώπους με τα «άσπρα κολλάρα».

Δεν ανακάλυψα μια «¨ευγενική αγριάδα» ή οπρισμένους  «δοξασμένους προλετάριους»  κάτω από το μπλε ύφασμα. Δεν πιστεύω στον ρομαντισμό οποιασδήποτε τάξης. Όμως βρήκα πράγματι άφθονη εξυπνάδα , τιμιότητα, και μια αίσθηση χιούμορ στους περισσότερους από τους εργαζομένους, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που ήταν παγιδευμένοι σε βρώμικες, μονότονες, και μερικές φορές σκληρές δουλειές.

Έχω αναπτύξει μιαν αντίθεση για τους διανοούμενους εκείνους που δεν έχουν δουλέψει ποτέ ούτε για μια ημέρα σε μια γραμμή παραγωγής ή σε μια πρέσα, και γράφουν ακόμη πραγματείες λέγοντάς μας ότι οι εργάτες  δεν ενοχλούνται από την ανία της δουλειάς τους , επειδή τελικά δεν ξέρουν να κάνουν τίποτα καλύτερα. Ή ότι οι εργάτες δεν επιθυμούν την υπευθυνότητα.

Επίσης έμαθα πολλά σχετικά με την Αγγλική γλώσσα , πως δηλαδή να γράφω ώστε να με καταλαβαίνουν άνθρωποι χωρίς Ph.D. Ανακάλυψα ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να γράψεις σε λαϊκή μορφή από ότι σε Ακαδημαϊκή, που να μπορεί να διαβάζεται μόνο από τους Ακαδημαϊκούς.

Θα μπορούσα να περιορίσω την περίοδο της ζωής μου που δούλεψα ως εργάτης «μπλε κολάρου» , και υπήρξαν πολλές φορές που μισούσα απόλυτα αυτό που έκανα. Σήμερα όμως δεν λυπάμαι που το έκανα.

Συγκολλητής στον Λευκό Οίκο

ΕΡΩΤΗΣΗ :  Πώς έγινε η μετάβαση- μεταφορά από τη ζωή του εργάτη «μπλε κολάρου» στη ζωή του συγγραφέα  ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Δια μέσου της Δημοσιογραφίας. Πρώτα γράφοντας για τις συγκολλήσεις που είχα μάθει να κάνω. Αργότερα γράφοντας για τις σχέσεις στη βιομηχανία, τις απεργίες, τα οικονομικά, τα θέματα των εργατικών συνδικάτων, τις εργασιακές συνθήκες, για τα οποία γνώριζα σχετικά από τότε. Το εργοστάσιο ήταν για μένα ένα σχολείο μεταπτυχιακών σπουδών.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Δουλέψατε για την εφημερίδα ενός συνδικάτου. Γίνατε Δημοσιογράφος σε μια εφημερίδα εργαζομένων. Ήσασταν ελεύθερος συνεργάτης περιοδικών , και κατόπιν, τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 1950, γίνατε ανταποκριτής εφημερίδας στην Washington ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ναι. Για τρία χρόνια κάλυψα τα θέματα του Λευκού Οίκου και του Καπιτώλιου για μια καθημερινή εφημερίδα της Πενσυλβάνιας. Μπορεί να είμαι ο μοναδικός στον Λευκό Οίκο που υπήρξε προηγουμένως συγκολλητής.  Αυτό σημαίνει ότι κάλυπτα τις; Συνεντεύξεις τύπου του Eisenhower μόλις έγινε πρόεδρος, μαζί με όλες τις συζητήσεις στο Λευκό οίκο και τη Γερουσία στο κάθε τι, από τον αφοπλισμό , μέχρι τα αντιμονοπωλιακά θέματα. Κάλυψα τα τμήματα εργασίας, εμπορίου, εσωτερικών, και οργανισμών όπως ο FCC   και ο FTC. Ήμουν ελεύθερος συνεργάτης και έδωσα κείμενα στην «Σύμβολο Χριστιανικών Σπουδών» και την εφημερίδα Washington Star, και ακόμη σε εφημερίδες του εξωτερικού.

Νομίζω ότι ένα από τα άρθρα μου σχετικά με την πολιτική των ΗΠΑ για τα πυρηνικά, δημιούργησε πληγές στην «Asohi Shimbum» στο τόκιο. Τότε άφησα την Ουάσιγτων ποστ και εντάχθηκα στο προσωπικό του περιοδικού «τύχη».

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Αυτό πρέπει να ήταν ένα μεγάλο ιδεολογικό  άλμα. Η μετάβαση από τον «εργατικό τύπο» στο κορυφαίο περιοδικό για τις επιχειρήσεις.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Απέκτησα στο περιοδικό μια στήλη για τα εργασιακά θέματα. Η δουλειά μου ήταν να μεταφράζω τις σχέσεις εργαζομένων /  Μάνατζερς ώστε να κάνουν νόημα κάποιες από τις πολυπλοκότητες , όχι να προσφέρω ιδεολογικά πυρομαχικά στον καθένα από αυτούς. Μόνο μια φορά ένας εκδότης προσπάθησε να προωθήσει κάποια προπαγάνδα στη στήλη μου εναντίον των συνδικάτων. Είχε να κάνει θυμάμαι με διαπραγματεύσεις σχετικά με τον σίδηρο. Αλλά είχα τη δυνατότητα να υποστηρίξω τις θέσεις μου.

Σε κάθε περίπτωση, άρχισα να γράφω άρθρα. Εξερεύνησα ένα ρυπαρό σκάνδαλο συμφερόντων στην Κράϊσλερ και μελέτησα το Μάρκετιγκ της Coca –Cola.  Πρότεινα επίσης και έγραψα κατόπιν ένα έρθρο σχετικά με τα οικονομικά των καλών τεχνών στις ΗΠΑ.

ΕΡΩΤΗΣΗ  : Πότε ενδιαφερθήκατε για πρώτη φορά για την Τεχνολογία και τις κοινωνικές της επιπτώσεις ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ  : Ανακάλυψα πρόσφατα ένα «αρχαίο» αντίγραφο από ένα Πανεπιστημιακό περιοδικό που είχα εκδόσει ως σπουδαστής. Και εκεί βρήκα άρθρα που είχα γράψει και που αναφέρονταν στην τεχνολογία και την κοινωνική αλλαγή. Συνεπώς τα ενδιαφέροντά μου υπήρχαν από πολύ νωρίς. Οι εργασιακές μου εμπειρίες τα φρεσκάρισαν και τα έκαναν περισσότερο «κοφτερά».

Και το 1961 , αμέσως μετά που έφυγα από το περιοδικό «τύχη» , ΙΒΜ μου ζήτησε να γράψω εργασία για τις μακροπρόθεσμες οργανωτικές επιπτώσεις του υπολογιστή, και την αυτοματοποίηση στις δουλειές γραφείου. Αυτό ήταν αρκετό χρονικό διάστημα πριν, πολύ πριν αρχίσουμε να μιλάμε για επεξεργαστές κειμένων και το ονομαζόμενο «γραφείο» του μέλλοντος. Την ίδια περίοδο περίπου έκανα μια μελέτη επεξεργασίας πληροφοριών για ένα ίδρυμα που ονομάζονταν «Εργαστήρια Εκπαιδευτικών Εξοπλισμών». Ταξίδεψα σε όλη τη χώρα παίρνοντας συνεντεύξεις από ερευνητές που έθεσαν τις βάσεις των σημερινών προνομίων της τεχνητής νοημοσύνης.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Τι έγινε σχετικά με τις συγγραφικές σας δραστηριότητες ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Άρχισα πάλι τις ελεύθερες συνεργασίες για έναν αριθμό περιοδικών. Η ελεύθερη συνεργασία είναι ένα θαυμάσιο σχολείο , επειδή εκπαιδεύεσαι να κάνεις έρευνα σε πολλούς τομείς, να βρεις τους πιο έξυπνους ανθρώπους, να οργανώσεις τις σκέψεις σου, και να τις καταγράψεις μέσα στο περιοριστικό πλαίσιο της μορφής ενός περιοδικού. Και όλα αυτά να τα κάνεις τηρώντας συγκεκριμένες προθεσμίες. Άρχισα επίσης να εργάζομαι για τη συγγραφή ενός βιβλίου.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Το βιβλίο «οι καταναλωτές του πολιτισμού» ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ναι, εκδόθηκε το 1964. Ήταν μια ανάλυση των οικονομικών των καλών τεχνών στις ΗΠΑ, και μια επίθεση στον πολιτιστικό «ελιτισμό».

ΕΡΩΤΗΣΗ : Πώς πήγατε από ένα βιβλίο σχετικά με τις καλές τέχνες και την επίθεση στον πολιτιστικό ελιτισμό στο «σοκ του μέλλοντος» έξι χρόνια αργότερα ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Το βιβλίο «το σοκ του μέλλοντος» ήταν εμπνευσμένο στην πραγματικότητα από τις προηγούμενες εμπειρίες μου στην Ουάσιγκτων. Σαν ανταποκριτής έβγαλα το συμπέρασμα ότι βασικές κοινωνικές και τεχνολογικές αλλαγές δημιουργούσαν τρανταγμούς στην Αμερικανική Κοινωνία, και ότι η Κυβέρνησή μας κοίταζε προς τα πίσω, που σημαίνει ότι έδινε ελάχιστη προσοχή στο μέλλον, και ότι φαινόταν ανίκανη να εκτιμήσει ακόμη και τις περισσότερο θεμελιώδεις αλλαγές. Οι πολιτικοί σπάνια θα μπορούσαν να κοιτάξουν πέρα από τις επόμενες εκλογές.

Αυτό με έκανε να σκέπτομαι σχετικά με τον χρόνο και τους χρονικούς ορίζοντες, και περισσότερο γενικά σχετικά με την αποτυχία να ασχοληθούμε με τις αλλαγές και το μέλλον, και την ανικανότητά μας να το αντιμετωπίσουμε. Όχι μόνο οι Κυβερνήσεις , αλλά και οι άνθρωποι.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Πόσο χρόνο χρειασθήκατε για να γράψετε το βιβλίο «το σοκ του μέλλοντος» ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Πέντε χρόνια, από τότε που το συνέλαβα, μέχρι τότε που το τελείωσα. Αλλά βεβαίως, την ίδια αυτή περίοδο έγραφα άρθρα, όχι ακριβώς μόνο για λαϊκά περιοδικά, αλλά και για εφημερίδες όπως «τεχνολογία καιν πολιτισμός», και «τα ζώα της Αμερικανικής Ακαδημίας των πολιτικών και κοινωνικών επιστημών».

Άρχισα να διδάσκω επίσης ένα μάθημα της κοινωνιολογίας του μέλλοντος στο «νέο σχολείο» για κοινωνική έρευνα και έγινα επισκέπτης καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κορνέλ όπου εγώ και ένας άλλος καθηγητής δίδαξα ένα μάθημα σχετικά με τη σχέση της τεχνολογίας και των αξιών. Αναπτύξαμε ένα πολύπλοκο σύστημα ανατροφοδότησης μεταξύ της αλλαγής των αξιών και της τεχνολογικής ποροόδου.

Τότε, το 1970 , δημοσιεύθηκε το «σοκ του μέλλοντος».

Ραδιόφωνα στη ζούγκλα

ΕΡΩΤΗΣΗ : Πώς άλλαξε τη ζωή σας η δημοσίευση του βιβλίου «το σοκ του μέλλοντος»;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Με αρκετούς τρόπους. Δεν μπορείς να έχεις μια τρομακτική χιονοστιβάδα από αντιδράσεις όπως αυτές που προκλήθηκαν από το βιβλίο «το σοκ του μέλλοντος» χωρίς να έχεις μια επίδραση στη ζωή σου. Η πιο σπουδαία επίδραση του βιβλίου σε μένα, ήταν ότι για πρώτη φορά ήμουν συγγραφέας σε απ’ ευθείας επικοινωνία με ένα ακοατήριο.

Είχα δημοσιεύσει άρθρα σε μερικές εκδόσεις με τη μεγαλύτερη κυκλοφορία στις ΗΠΑ. Η αντίδραση του αναγνώστη σε κάθε άρθρο περιοδικού είναι συνήθως μια μικρή κωπηλατική βάρκα. Ένας μεγάλος αριθμός από επιστολές άμα είσαι τυχερός. Το βιβλίο «οι καταναλωτές πολιτισμού» που είχε θετικές κριτικές και καλή μεταχείριση στην πρώτη σελίδα από το «The New York Times-Book Review», είχε ως αποτέλεσμα μια αγκαλιά γράμματα. Το βιβλίο «το σοκ του μέλλοντος» από την άλλη πλευρά άνοιξε ένα χείμαρρο επικοινωνίας με τους αναγνώστες. Τηλεφωνικές κλήσεις στις δύο το πρωί γίνονταν από αναγνώστες, λέγοντάς μου ότι είχαν μόλις τελειώσει την ανάγνωση του βιβλίου, και ότι θα ήθελαν να συζητήσουν διάφορα σημεία μαζί μου.

ΕΡΩΤΗΣΗ : Ήταν άνθρωποι που δεν ξέρατε ; Άνθρωποι που δεν είχαν άλλη επαφή μαζί σας προηγουμένως καθόλου ;

ΑΠΑΝΤΗΣΗ : Ναι, ξένοι, τελείως ξένοι. Απολύτως ενθουσιασμένοι με αυτό που είχαν διαβάσει, καλούσαν στο μέσον της νύχτας, συχνά με υπεραστικές κλήσεις, για να συζητήσουν και να αντιδράσουν σχετικά με το βιβλίο αυτό, να κάνουν σχόλια, κριτική, και να προσθέσουν ιστορίες από προσωπικές περιπτώσεις. Άνθρωποι από όλη τη χώρα και από όλο τον κόσμο έλεγαν πράγματα όπως : «Διαβάζοντας το «σοκ του μέλλοντος» αισθάνθηκα σαν να κοίταζα πάνω από τον ώμο μου τα τελευταία χρόνια της ζωής μου».

Ορισμένες φορές οι αντιδράσεις ήταν επιλεκτικά προσωπικές όπως : «Ο σύζυγός μου και εγώ συζητούμε να μετακινηθούμε οικογενειακά αλλά δεν θέλουμε να καταστρέψουμε τις ρίζες μας. Τώρα καταλαβαίνω γιατί μια τέτοια μετακίνηση δεν θα είναι καθοριστικά αποσχιστική». Ορισμένες φορές οι επιστολές ήταν πολύ συναισθηματικές «Σκεπτόμουν την αυτοκτονία μέχρις ότου διάβασα το «σόκ του μέλλοντος»», ή «εσείς αναφέρατε τα νέα πλεονεκτήματα στην βιολογία. Έχουμε ένα παιδί που υποφέρει από αυτή και από αυτή την αρρώστια :  Μήπως γνωρίζετε έναν επιστήμονα που μπορεί να μας βοηθήσει ;

;

Νίκος Ηλιάδης, Πολ/κός Μηχ/κός Ε.Μ.Π.  ,  M.Sc. ( Concordia University Montreal Canada ) , Ph.D.  ( University of Maryland USA,  ) Technology and Vocational Education, τ.καθηγητής ΠΑΤΕΣ/ΣΕΛΕΤΕ, τ.Καθηγητής ΤΕΙ Πειραιώς, τ.Ειδ.Γραμματέας του ΥΠΕΠΘ για τα ΤΕΙ ,τ. εκπρόσωπος των Υπουργείων Παιδείας και Πολιτισμού στη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία στις Βρυξέλλες ( Μ.Ε.Α. )  τ. Διοικητής ΠΓΝ «ΑΤΤΙΚΟΝ ,  Επίτιμος Σύμβουλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου.

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

Παραιτήθηκε διευθυντής σχολείου που απειλήθηκε με καθαίρεση και πειθαρχικές ποινές επειδή αντιτάχθηκε σε αυτή στην αξιολόγηση

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου

Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)

ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber