Χρήστος Κάτσικας Όπως έγινε γνωστό τις προηγούμενες μέρες, με τη συνεργασία του Υπουργείου Παιδείας, του Συμβουλίου της Επικρατείας και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής, ξεκινά ένα νέο πρόγραμμα. Σε πρώτη φάση «θα καταρτιστούν οι Σύμβουλοι Εκπαίδευσης για να μπορούν να διδάξουν στα σχολεία τη λειτουργία της Δικαιοσύνης, τον τρόπο απονομής της και τις θεσμικές εγγυήσεις που τη διασφαλίζουν, όπως η δικαστική ανεξαρτησία. Στη συνέχεια, στο σχολικό πρόγραμμα θα ενταχθεί η συστηματική διδασκαλία των δημοκρατικών θεσμών, καθώς και των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των ενεργών πολιτών»
Πριν από λίγο καιρό, στο πλαίσιο της Εθνικής Στρατηγικής για την Προστασία των Ανηλίκων από τον Εθισμό στο Διαδίκτυο, τα Υπουργεία Ψηφιακής Διακυβέρνησης και Παιδείας ανακοίνωσαν την έναρξη υλοποίησης στα σχολεία του πρόγραμματος «Ψηφιακή Πολιτειότητα για Παιδιά» μέσω της Εθνικής Ακαδημίας Ψηφιακών Ικανοτήτων.
Σήμερα, όμως, όλο και περισσότεροι εκπαιδευτικοί αισθάνονται ότι η σχολική πραγματικότητα τούς ζητά να γίνουν κάτι διαφορετικό: τεχνικοί μιας μηχανής που μετρά ώρες, ύλη, προγράμματα, πλατφόρμες, ποσοστά.
Η μεταφορά είναι εύγλωττη: το σχολείο λειτουργεί σαν εταιρεία σιδηροδρόμων. Το μόνο που το ενδιαφέρει είναι να τηρούνται τα δρομολόγια. Η ύλη πρέπει να «βγει», τα προγράμματα να μην καθυστερούν, οι πλατφόρμες και τα excell οι εξετάσεις να γίνουν στην ώρα τους.
Το ερώτημα «Και μάθημα, πότε θα κάνουμε;» επανέρχεται ολοένα και πιο συχνά στα χείλη των εκπαιδευτικών. Το ερώτημα αυτό, διατυπωμένο πια με πίκρα αλλά και ανησυχία, επανέρχεται διαρκώς στα χείλη πολλών εκπαιδευτικών που βιώνουν καθημερινά την αποσύνθεση της διδακτικής συνέχειας μέσα από το διαρκές μπαράζ σχολικών δράσεων. Και δεν πρόκειται για μια στείρα γκρίνια ή συντηρητική αποστροφή προς το "καινούργιο". Πρόκειται για μια βαθιά αγωνία για την παιδαγωγική ουσία που διαρρέει μέσα από τις ρωγμές της εντυπωσιοθηρίας.
Δεν πρόκειται για μια γκρίνια απέναντι στο «καινούργιο», αλλά για μια βαθιά αγωνία: πώς το σχολείο, μέσα από το διαρκές μπαράζ δράσεων και εκδηλώσεων, χάνει τον πυρήνα του, δηλαδή τη συστηματική μάθηση.
Το σχολείο της διάσπασης και των ημερών
Τα ελληνικά σχολεία τα τελευταία χρόνια μοιάζουν να λειτουργούν μέσα από ένα ημερολόγιο θεματικών «διακοπών» από το μάθημα: Πράσινες εβδομάδες, ψηφιακές εβδομάδες, εβδομάδες πρόληψης, ημέρες για την ειρήνη, το περιβάλλον, την ενδοσχολική βία, το διαδίκτυο, τη διαφορετικότητα, το κάπνισμα, τη διατροφή, την ανακύκλωση, την υγεία, τη δημοκρατία, την επιχειρηματικότητα· θεματικές εβδομάδες, ημερίδες, βιωματικά εργαστήρια, εξωτερικοί συνεργάτες, εθελοντές, ΜΚΟ, εκπαιδευτικά προγράμματα, προσομοιώσεις, διαγωνισμοί, επισκέψεις, παρουσιάσεις, παραστάσεις. Κάθε εβδομάδα κι ένας καινούριος "λόγος" για να μείνει η διδασκαλία σε εκκρεμότητα.
Το αποτέλεσμα; Η διδασκαλία μένει συνεχώς σε εκκρεμότητα. Οι μαθητές αποσυντονίζονται, οι καθηγητές πιέζονται να «τρέξουν» προγράμματα και οι διευθυντές αξιολογούνται με βάση την… ποσότητα των αναρτήσεων στις ιστοσελίδες.
O Τηλέμαχος Κουντούρης, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Διευθυντών/ντριών Σχολικών Μονάδων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σημειώνει: «Η πραγματικότητα αναδεικνύει ένα σοβαρό και διαρκώς επιδεινούμενο πρόβλημα: το σχολείο έχει μετατραπεί σε ένα δοχείο Προγραμμάτων και Δράσεων. Κάθε τόσο ανακοινώνονται νέες “καινοτομίες”, νέες δράσεις, νέες πρωτοβουλίες, που παρουσιάζονται ως πανάκεια για όλα τα εκπαιδευτικά ελλείμματα». Και συμπληρώνει: «Οι εκπαιδευτικοί αντί να επικεντρώνονται στο λειτούργημά τους, μετατρέπονται σε διαχειριστές προγραμμάτων και δράσεων. Συμπληρώνουν φόρμες, αναφορές, στήνουν παρουσιάσεις, κυνηγούν προθεσμίες. Έτσι, η ενέργεια και η δημιουργικότητά τους σπαταλώνται στη γραφειοκρατία, ενώ η ουσία του έργου τους –η διδασκαλία και η σχέση με τους μαθητές– μπαίνει σε δεύτερη μοίρα».
Η θεσμική υπερπροσφορά δράσεων
Οι πρόσφατες εγκύκλιοι του ΥΠΑΙΘ και του ΙΕΠ ενίσχυσαν ακόμη περισσότερο αυτή την τάση. Ενδεικτικά:
Τον Νοέμβριο 2024 εκδόθηκε η εγκύκλιος 132714/7/6‑11‑2024, που καθορίζει τον σχεδιασμό και υλοποίηση σχολικών δραστηριοτήτων (Περιβαλλοντικής Αγωγής, Αγωγής Υγείας, Πολιτισμού και Σταδιοδρομίας) για το σχολικό έτος 2024‑25, χωρίς όμως σαφή όρια συμμετοχής μαθητών ή χρονικά πλαίσια.
Το ΙΕΠ απαιτεί πλέον την υποβολή σχεδίου δράσης μέσω ψηφιακής πλατφόρμας έως τις 10 Δεκεμβρίου 2024 – εξέλιξη που καθιστά τις δράσεις συχνά τυπική υποχρέωση, με στόχο την αξιολόγηση σχολικών μονάδων .
Παράλληλα, το ΙΕΠ έθεσε σε λειτουργία νέα πλατφόρμα αξιολόγησης, η οποία βάλλει περισσότερο από πριν στη δημόσια αναγνώριση δράσεων παρά στη βαθύτερη παιδαγωγική αποτίμησή τους.
Πρόσφατες εγκύκλιοι (π.χ. 6 Μαρτίου 2025) επιβάλλουν εθνικές «ημέρες ευαισθητοποίησης» με υποχρεωτική αφιέρωση δύο διδακτικών ωρών, ενώ άλλες εγκυκλίους (π.χ. αθλητικές εκδηλώσεις) προβλέπουν διενέργειες εντός σχολικού ωραρίου.
Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ), ο επίσημος φορέας που προτείνει στο Υπουργείο Παιδείας τη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής, προτείνει, μεταξύ άλλων, ημέρες δράσεων στη σχολική κοινότητα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Το ΙΕΠ έχει αναρτήσει στο site του ένα σχετικό ημερολόγιο.
- 21 Σεπτεμβρίου - Παγκόσμια Ημέρα Ειρήνης
- 26 Σεπτεμβρίου- Πανελλήνια Ημέρα Σχολικού Αθλητισμού-Ευρωπαϊκή Ημέρα Αθλητισμού
- 5 Οκτωβρίου - Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικού
- 10 Οκτωβρίου - Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας
- 20 Νοεμβρίου - Παγκόσμια Ημέρα για τα δικαιώματα του Παιδιού
- 3 Δεκεμβρίου - Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία
- 27 Ιανουαρίου - Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος
- 9 Φεβρουαρίου - Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας
- 9 Φεβρουαρίου - Παγκόσμια Ημέρα Ασφαλούς Πλοήγησης
- 18 Μαρτίου - Παγκόσμια Ημέρα Ανακύκλωσης
- 6 Μαρτίου - Πανελλήνια Σχολική Ημέρα κατά της Βίας στο Σχολείο
- 21 Μαρτίου - Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού και των Φυλετικών Διακρίσεων
- 2 Απριλίου - Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου
- 19 Μαΐου - Ημέρα εθνικής μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου
- 5 Ιουνίου - Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος
Από τη μια, οι δράσεις καθίστανται παντού: από την «ημέρα κατά της βίας» έως τον «σχεδιασμό ενεργού πολίτη», με αποτέλεσμα ο διδακτικός χρόνος να διασπάται. Από την άλλη, η δημόσια εικόνα και η σχολική αξιολόγηση μετατρέπονται σε κυρίαρχα κίνητρα, ενώ η ουσία της μάθησης συχνά υπονομεύεται.
Όλα αυτά συγκροτούν ένα πλαίσιο όπου η «παιδαγωγική του event» αντικαθιστά τη διδασκαλία.
Από την ουσία στη βιτρίνα
Το πρόβλημα δεν είναι οι δράσεις αυτές καθαυτές – είναι η χρήση τους. Όταν γίνονται εργαλείο δημοσίων σχέσεων, προβολής ή αξιολόγησης, τότε χάνουν την εκπαιδευτική τους αξία.
Πολλές δράσεις χαρακτηρίζονται από:
Αποσπασματικότητα: χωρίς συνέχεια, χωρίς σύνδεση με το αναλυτικό πρόγραμμα, χωρίς μακροπρόθεσμο στόχο. Σήμερα για τον σχολικό εκφοβισμό, αύριο για τα τροχαία ατυχήματα. Ποιος όμως μεριμνά για την εσωτερίκευση της εμπειρίας;
Κενότητα περιεχομένου: αφίσες, σλόγκαν και παρουσία PowerPoint υποκαθιστούν συχνά τη σοβαρή εμβάθυνση. Πολλές δράσεις διολισθαίνουν στον επιφανειακό ακτιβισμό: μια ετήσια «παρέλαση καλών προθέσεων».
Καθησυχαστικό συμβολισμό: αντί να ανοίγουν χώρους στοχασμού και αλλαγής, πολλές δράσεις λειτουργούν ως ψευδοϊκανοποίηση. Μιλήσαμε για τη βία; Άρα την καταπολεμήσαμε.
Ακατάσχετη εξωτερίκευση: ό,τι δεν φωτογραφίζεται, δεν υπάρχει. Η ανάγκη για προβολή (στις ιστοσελίδες, στα social media, στα δελτία τύπου) οδηγεί στην υπερπαραγωγή γεγονότων με χαμηλό εκπαιδευτικό αντίκρισμα.
Το σύγχρονο σχολείο παρουσιάζει όλα τα συμπτώματα ενός θεσμού χωρίς εσωτερική κατεύθυνση:
- Υπερβολή στην ποσότητα, αλλά έλλειμμα στην ποιότητα.
- Συχνές παρεμβάσεις χωρίς ενιαία φιλοσοφία.
- Εναλλαγή δράσεων με πλήρη απουσία συνέχειας ή αξιολόγησης αποτελέσματος.
Η τάξη, ως χώρος σχέσης, εμβάθυνσης και εσωτερικής συνοχής, υποχωρεί μπροστά στην “παιδαγωγική του event”: την εξωστρέφεια χωρίς ουσία, την προβολή χωρίς αντίκρισμα. Σταδιακά, χάνεται ο ρόλος του δασκάλου ως εμπνευστή και συνοδοιπόρου, και εμφανίζεται ο ρόλος του συντονιστή δράσεων, του διαμεσολαβητή εντύπων και του διαχειριστή προβολών.
Οι μαθητές εκτός μάθησης – Οι εκπαιδευτικοί εκτός ρόλου
Η θεσμική υπερπροσφορά δράσεων –συχνά χωρίς φίλτρο, όριο ή αξιολόγηση– διαμορφώνει ένα τοπίο όπου οι εκπαιδευτικοί πιέζονται να «τρέξουν» προγράμματα, οι μαθητές αποσυντονίζονται από τη γνώση, και οι διευθυντές αξιολογούνται με βάση... τον αριθμό αναρτήσεων της σχολικής μονάδας στο διαδίκτυο.
Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές μετατρέπονται σε συντονιστές δράσεων, συνοδούς εκδρομών, διαχειριστές υλικού. Οι μαθητές συμμετέχουν, αλλά δεν μαθαίνουν σε βάθος. Η εμπιστοσύνη γονιών και παιδιών προς το δημόσιο σχολείο κλονίζεται, ενώ τα φροντιστήρια και η ιδιωτική εκπαίδευση καλούνται να καλύψουν το κενό.
Η «κουλτούρα των δράσεων» καλλιεργεί μια παιδαγωγική της εντύπωσης και όχι της γνώσης. Και το πραγματικό ερώτημα είναι αμείλικτο:
Μπορεί ένα παιδί να μάθει Γλώσσα, Μαθηματικά ή Φυσική όταν δεν έχει χρόνο να επεξεργαστεί έννοιες και να εμβαθύνει;
Η απάντηση είναι προφανής: χωρίς συστηματική διδασκαλία, χωρίς συγκρότηση και χωρίς συνέπεια, η μάθηση αποδυναμώνεται.
Το σχολείο δεν είναι φεστιβάλ δράσεων· είναι χώρος σχέσης και ουσιαστικής μάθησης. Οι δράσεις μπορούν να εμπλουτίσουν την εκπαιδευτική διαδικασία μόνο όταν εντάσσονται οργανικά στο πρόγραμμα, όταν υπηρετούν παιδαγωγικούς στόχους και όχι επικοινωνιακές ανάγκες.
Η υπεράσπιση του χρόνου του μαθήματος δεν σημαίνει επιστροφή σε ένα στείρο «βιβλίο-πίνακας». Σημαίνει σεβασμό στον πυρήνα της εκπαίδευσης: τη δυνατότητα των παιδιών να μάθουν σε βάθος, να σκεφτούν κριτικά, να αποκτήσουν δεξιότητες που θα τους συνοδεύουν στη ζωή.
Χωρίς αυτό, όλες οι δράσεις δεν είναι παρά θόρυβος – σχολικός και κοινωνικός.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/9
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
