Χρήστος Κάτσικας «Και μάθημα, πότε θα κάνουμε;».
Το ερώτημα αυτό, διατυπωμένο πια με πίκρα αλλά και ανησυχία, επανέρχεται διαρκώς στα χείλη πολλών εκπαιδευτικών που βιώνουν καθημερινά την αποσύνθεση της διδακτικής συνέχειας μέσα από το διαρκές μπαράζ σχολικών δράσεων. Και δεν πρόκειται για μια στείρα γκρίνια ή συντηρητική αποστροφή προς το "καινούργιο". Πρόκειται για μια βαθιά αγωνία για την παιδαγωγική ουσία που διαρρέει μέσα από τις ρωγμές της εντυπωσιοθηρίας.
Το σχολείο της διάσπασης και των ημερών
Τα ελληνικά σχολεία τα τελευταία χρόνια μοιάζουν να λειτουργούν μέσα από ένα ημερολόγιο θεματικών «διακοπών» από το μάθημα: Πράσινες εβδομάδες, ψηφιακές εβδομάδες, εβδομάδες πρόληψης, ημέρες για την ειρήνη, το περιβάλλον, την ενδοσχολική βία, το διαδίκτυο, τη διαφορετικότητα, το κάπνισμα, τη διατροφή, την ανακύκλωση, την υγεία, τη δημοκρατία, την επιχειρηματικότητα· θεματικές εβδομάδες, ημερίδες, βιωματικά εργαστήρια, εξωτερικοί συνεργάτες, εθελοντές, ΜΚΟ, εκπαιδευτικά προγράμματα, προσομοιώσεις, διαγωνισμοί, επισκέψεις, παρουσιάσεις, παραστάσεις. Κάθε εβδομάδα κι ένας καινούριος "λόγος" για να μείνει η διδασκαλία σε εκκρεμότητα.
Ενδεικτικά:
- Τον Νοέμβριο 2024 εκδόθηκε η εγκύκλιος 132714/Δ7/6‑11‑2024, που καθορίζει τον σχεδιασμό και υλοποίηση σχολικών δραστηριοτήτων (Περιβαλλοντικής Αγωγής, Αγωγής Υγείας, Πολιτισμού και Σταδιοδρομίας) για το σχολικό έτος 2024‑25, χωρίς όμως σαφή όρια συμμετοχής μαθητών ή χρονικά πλαίσια.
- Το ΙΕΠ απαιτεί πλέον την υποβολή σχεδίου δράσης μέσω ψηφιακής πλατφόρμας έως τις 10 Δεκεμβρίου 2024 – εξέλιξη που καθιστά τις δράσεις συχνά τυπική υποχρέωση, με στόχο την αξιολόγηση σχολικών μονάδων .
- Παράλληλα, το ΙΕΠ έθεσε σε λειτουργία νέα πλατφόρμα αξιολόγησης, η οποία βάλλει περισσότερο από πριν στη δημόσια αναγνώριση δράσεων παρά στη βαθύτερη παιδαγωγική αποτίμησή τους.
- Πρόσφατες εγκύκλιοι (π.χ. 6 Μαρτίου 2025) επιβάλλουν εθνικές «ημέρες ευαισθητοποίησης» με υποχρεωτική αφιέρωση δύο διδακτικών ωρών, ενώ άλλες εγκυκλίους (π.χ. αθλητικές εκδηλώσεις) προβλέπουν διενέργειες εντός σχολικού ωραρίου.
Από τη μια, οι δράσεις καθίστανται παντού: από την «ημέρα κατά της βίας» έως τον «σχεδιασμό ενεργού πολίτη», με αποτέλεσμα ο διδακτικός χρόνος να διασπάται. Από την άλλη, η δημόσια εικόνα και η σχολική αξιολόγηση μετατρέπονται σε κυρίαρχα κίνητρα, ενώ η ουσία της μάθησης συχνά υπονομεύεται.
Αυτό το φαινόμενο δεν είναι ούτε αθώο ούτε συμπτωματικό. Όπως εύστοχα σημειώνει ο Σάκης Τσεχπενάκης, πρόκειται για τον "ελέφαντα στο δωμάτιο": ένα σχολείο κουρασμένο, χωρίς συνοχή, που κινείται ανάμεσα σε εξεταστικές εμμονές, επικοινωνιακές στοχεύσεις και παιδαγωγική ασάφεια.
Η θεσμική υπερπροσφορά δράσεων –συχνά χωρίς φίλτρο, όριο ή αξιολόγηση– διαμορφώνει ένα τοπίο όπου οι εκπαιδευτικοί πιέζονται να «τρέξουν» προγράμματα, οι μαθητές αποσυντονίζονται από τη γνώση, και οι διευθυντές αξιολογούνται με βάση... τον αριθμό αναρτήσεων της σχολικής μονάδας στο διαδίκτυο.
Όχι οι δράσεις, αλλά η χρήση τους είναι το πρόβλημα
Ας το πούμε καθαρά: οι δράσεις, ως έννοια, δεν είναι το πρόβλημα. Η παιδαγωγική τους υποβάθμιση είναι. Όταν οι δράσεις γίνονται εργαλείο αξιολόγησης, εργαλείο δημοσίων σχέσεων ή τρόπος διαφυγής από τη διδασκαλία, τότε δεν πρόκειται για εκπαιδευτική καινοτομία, αλλά για θεσμικό επικοινωνιακό ακτιβισμό. Και το χειρότερο: λειτουργούν ως άλλοθι αποδόμησης του δημόσιου σχολείου, επιτείνοντας την ανάγκη των οικογενειών να στραφούν στην ιδιωτική εκπαίδευση και στα φροντιστήρια για να καλύψουν ό,τι δεν γίνεται στην τάξη.
Ο εκπαιδευτικός Θωμάς Μαμνιόγλου επισημαίνει εύστοχα τη θεμελιώδη αντίφαση: πώς είναι δυνατόν να προετοιμαστούν ουσιαστικά οι μαθητές στα βασικά μαθήματα, όταν διαρκώς αφαιρείται από αυτούς ο χρόνος που τους αναλογεί; Πώς μπορεί να υπάρξει επιστημονική συγκρότηση ή κριτική σκέψη, όταν η παιδαγωγική λειτουργία διακόπτεται συνεχώς από εκδηλώσεις που ελάχιστα σχετίζονται με τις γνωστικές ανάγκες του εφήβου;
Μια εκπαιδευτική πολιτική χωρίς πυρήνα
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ποσοτικό (η υπερπληθώρα), αλλά και ποιοτικό. Πολλές δράσεις χαρακτηρίζονται από:
Αποσπασματικότητα: χωρίς συνέχεια, χωρίς σύνδεση με το αναλυτικό πρόγραμμα, χωρίς μακροπρόθεσμο στόχο. Σήμερα για τον σχολικό εκφοβισμό, αύριο για τα τροχαία ατυχήματα. Ποιος όμως μεριμνά για την εσωτερίκευση της εμπειρίας;
Κενότητα περιεχομένου: αφίσες, σλόγκαν και παρουσία PowerPoint υποκαθιστούν συχνά τη σοβαρή εμβάθυνση. Πολλές δράσεις διολισθαίνουν στον επιφανειακό ακτιβισμό: μια ετήσια «παρέλαση καλών προθέσεων».
Καθησυχαστικό συμβολισμό: αντί να ανοίγουν χώρους στοχασμού και αλλαγής, πολλές δράσεις λειτουργούν ως ψευδοϊκανοποίηση. Μιλήσαμε για τη βία; Άρα την καταπολεμήσαμε.
Ακατάσχετη εξωτερίκευση: ό,τι δεν φωτογραφίζεται, δεν υπάρχει. Η ανάγκη για προβολή (στις ιστοσελίδες, στα social media, στα δελτία τύπου) οδηγεί στην υπερπαραγωγή γεγονότων με χαμηλό εκπαιδευτικό αντίκρισμα.
Το σύγχρονο σχολείο παρουσιάζει όλα τα συμπτώματα ενός θεσμού χωρίς εσωτερική κατεύθυνση:
- Υπερβολή στην ποσότητα, αλλά έλλειμμα στην ποιότητα.
- Συχνές παρεμβάσεις χωρίς ενιαία φιλοσοφία.
- Εναλλαγή δράσεων με πλήρη απουσία συνέχειας ή αξιολόγησης αποτελέσματος.
Η τάξη, ως χώρος σχέσης, εμβάθυνσης και εσωτερικής συνοχής, υποχωρεί μπροστά στην “παιδαγωγική του event”: την εξωστρέφεια χωρίς ουσία, την προβολή χωρίς αντίκρισμα. Σταδιακά, χάνεται ο ρόλος του δασκάλου ως εμπνευστή και συνοδοιπόρου, και εμφανίζεται ο ρόλος του συντονιστή δράσεων, του διαμεσολαβητή εντύπων και του διαχειριστή προβολών.
Οι μαθητές εκτός τάξης, οι καθηγητές εκτός ρόλου
Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να συντονίσουν, να εποπτεύσουν, να μεταφέρουν, να συνοδεύσουν, να οργανώσουν, να καταγράψουν. Συχνά μάλιστα υπό το φάσμα της «αξιολόγησης» ή την πίεση για «καινοτομία». Όσοι αντιδρούν, χαρακτηρίζονται «συντηρητικοί», «αρνητές της προόδου» ή απλώς «βαρετοί». Όμως το αληθινό ερώτημα δεν είναι αν είμαστε υπέρ ή κατά των δράσεων, αλλά αν το σχολείο παραμένει ένας χώρος μάθησης με νόημα – και όχι μια σκηνή διαρκούς θεατρικότητας.
Το σχολείο μετατρέπεται σε ένα διαρκές φεστιβάλ συμμετοχικότητας, αλλά με δύο σοβαρές απώλειες:
- Ο χρόνος της μάθησης διαρρέει. Η συστηματική εμβάθυνση, οι ασκήσεις, τα διαγωνίσματα, η επαναληπτική κατανόηση – όλα θυσιάζονται στον βωμό της “ευαισθητοποίησης”.
- Η έννοια της παιδαγωγικής εμπιστοσύνης κλονίζεται. Όλο και περισσότεροι γονείς αναρωτιούνται: "Σε αυτό το σχολείο, το παιδί μου όντως μαθαίνει ή απλώς συμμετέχει σε δράσεις;"
Το αποτέλεσμα; Τα παιδιά που θέλουν να μάθουν στρέφονται στα φροντιστήρια. Και το δημόσιο σχολείο γίνεται ένας θεσμός "βιωματικός", αλλά όχι ουσιαστικός. Με πρόγραμμα φορτωμένο από δράσεις, αλλά άδειο από ουσιαστική επαφή με τη γνώση.
Η προβολή υποκαθιστά το περιεχόμενο. Οι μαθητές συνηθίζουν στην κουλτούρα του γρήγορου, της εντύπωσης, της βιωματικής αποσπασματικότητας. Οι εκπαιδευτικοί διχάζονται: άλλοι απορρίπτονται ως "παλιομοδίτες" που θέλουν μόνο μάθημα, άλλοι "επιβραβεύονται" γιατί γεμίζουν αναρτήσεις. Όμως η κεντρική απορία παραμένει:
Μπορεί ένα παιδί να μάθει Γλώσσα, Φυσική ή Μαθηματικά όταν δεν έχει χρόνο να συγκροτήσει σκέψη, να επεξεργαστεί υλικό, να αφομοιώσει έννοιες;
Και εδώ ο κίνδυνος δεν είναι απλώς να μη μαθαίνει. Είναι να μην πιστεύει πια ότι η μάθηση έχει νόημα.
Επίλογος: Χρειαζόμαστε σχολείο με προσανατολισμό, όχι με θόρυβο
Το σχολείο δεν είναι χώρος δράσεων, είναι χώρος σχέσης. Είναι ο μόνος θεσμός που μπορεί να σταθεί απέναντι στο κενό της εποχής, την επιφανειακότητα, την αποσύνδεση των νέων από το νόημα της μάθησης. Και αυτό δεν το καταφέρνει με «πακέτα δράσεων», αλλά με εμπνευσμένους δασκάλους, χρόνο στην τάξη, και πολιτικές που σέβονται το παιδί και τον εκπαιδευτικό.
Ας μη μετατρέψουμε τις δράσεις σε πρόσχημα ενός σχολείου που χάνει τον εαυτό του.
Σίγουρα χρειάζεται να υπερασπιστούμε και πάλι τον χρόνο του μαθήματος. Όχι ως μηχανιστική διεκπεραίωση της ύλης, αλλά ως το παιδαγωγικό θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορούν να στηριχθούν όλες οι ουσιαστικές δράσεις. Χωρίς αυτό, οι δράσεις δεν θα είναι παρά θόρυβος. Σχολικός και κοινωνικός.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Voucher ΔΥΠΑ 750 ευρώ: - Πότε οι πληρώνεστε και που ξεκινάτε πρώτοι
«Μπάμια»: Πώς λέγεται στα ελληνικά;
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 22/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
