Διαγράφονται λένε τον Σεπτέμβριο οι πρώτοι «αιώνιοι» φοιτητές.
«Αυτή η εκκαθάριση των καταλόγων των πανεπιστημίων θα έχει πολύ σημαντικά οφέλη ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των πανεπιστημίων, ως προς τους δείκτες αξιολόγησης» (δήλωση πρωθυπουργού)1.
«Θα βελτιωθούν οι επιδόσεις των ελληνικών πανεπιστημίων σε πολλούς ποιοτικούς δείκτες, διότι θα αφαιρεθούν άτομα που φαίνεται να αδυνατούν να αποφοιτήσουν επί πολλά χρόνια, ενώ παράλληλα θα απελευθερωθούν εργατοώρες του διοικητικού προσωπικού» αναφέρουν ορισμένα ΜΜΕ1.
Ας δούμε τι πραγματικά ισχύει από αυτούς τους ισχυρισμούς.
1. Χρησιμοποιείται η διάρκεια σπουδών ή το ποσοστό των ενεργών φοιτητών ως κριτήριο στις διεθνείς αξιολογήσεις;
Οι τρεις πιο αναγνωρισμένες διεθνείς αξιολογήσεις πανεπιστημίων είναι (i) το QS World University Rankings, (ii) to Times Higher Education και (iii) το Academic Ranking of World Universities. Σε καμία από αυτές τις αξιολογήσεις δεν υπεισέρχεται ως κριτήριο οποιοσδήποτε δείκτης αποφοίτησης (χρόνος αποφοίτησης κ.λπ.).
2. Τι είναι αυτό που καθορίζει διεθνώς την «ποιότητα» των πανεπιστημίων;
Ο σημαντικότερος μακράν παράγοντας είναι η ποιότητα της έρευνας, η οποία ποσοτικοποιείται από τον αριθμό των δημοσιεύσεων ανά καθηγητή/ερευνητή, η αναγνωρισιμότητα των δημοσιεύσεών τους (αριθμός αναφορών, δημοσιεύσεις σε διακεκριμένα επιστημονικά περιοδικά κ.λπ.). Σημαντικό ρόλο παίζει εδώ και το ποσό ερευνητικής χρηματοδότησης ανά καθηγητή/ερευνητή, το οποίο στην Ελλάδα είναι σχεδόν ανύπαρκτο.
Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει η ποιότητα διδασκαλίας, στην οποία προσμετρώνται διεθνείς διακρίσεις του διδακτικού προσωπικού (βραβεία Nobel, Fields κ.λπ.), και σε έναν βαθμό ο αριθμός φοιτητών που αντιστοιχούν σε κάθε μέλος ΔΕΠ, σε διάφορες βαθμίδες (αριθμός προπτυχιακών/ΔΕΠ, αριθμός υποψήφιων διδακτόρων/αριθμός προπτυχιακών, αριθμός διδακτορικών/ΔΕΠ κ.λπ.).
Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζει η διεθνοποίηση, δηλαδή το ποσοστό ξένων φοιτητών και μελών ΔΕΠ, καθώς και οι διεθνείς συνεργασίες.
3. Ποια είναι η πραγματική θέση της Ελλάδας ως προς την ποιότητα της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης;
Οπως έχουμε αναλύσει σε προηγούμενο άρθρο2, ο δείκτης που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να συγκρίνουμε πόσο πραγματικά επενδύει μια χώρα στην εκπαίδευση είναι η συνολική δημόσια δαπάνη ανά ισοδύναμο πλήρους φοίτησης. Η θέση της χώρας ως προς αυτόν τον δείκτη είναι τραγική. Η Ελλάδα βρίσκεται στην τελευταία θέση των χωρών του ΟΟΣΑ, πιο κάτω ακόμα και από φτωχότερες χώρες όπως η Κολομβία, η Τουρκία, το Μεξικό, η Χιλή και η Κόστα Ρίκα, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα. Να σημειωθεί ότι οι τιμές αυτές αντιστοιχούν στο σύνολο των εγγεγραμμένων φοιτητών, δηλαδή ενεργών και ανενεργών. Αν πάρουμε υπόψη ότι κατά μέσο όρο το 2024 η οριζόντια διαγραφή των ανενεργών φοιτητών θα μείωνε τον φοιτητικό πληθυσμό κατά έναν παράγοντα 1.93, οι δαπάνες ανά φοιτητή θα ανέβαιναν τεχνητά από 4.200 USD σε 7.980 USD, ανεβάζοντας την Ελλάδα από την 38η (τελευταία) στην 36η θέση.
Εικόνα 1: Οι δαπάνες ανά ισοδύναμο πλήρους φοίτησης για την τριτοβάθμια εκπαίδευση ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ Πηγή:4
Απογοητευτική είναι και η κατάσταση ως προς την αναλογία φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ, όπως φαίνεται στην εικόνα 2. Το 2022 στην Ελλάδα αντιστοιχούσαν 49 φοιτητές ανά μέλος ΔΕΠ, μια τιμή 4 φορές χειρότερη από τον μέσο όρο της Ευρώπης. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι στην τιμή αυτή συνυπολογίζονται όλοι οι εγγεγραμμένοι φοιτητές, επομένως και οι ανενεργοί. Αν λάβουμε υπόψη μόνο τους ενεργούς φοιτητές, η τιμή αυτή θα μειωνόταν μόνο κατά 60%, σε 34 φοιτητές ανά μέλος ΔΕΠ, σύμφωνα με στοιχεία της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ)3, κι επομένως ακόμα και αν διαγράφονταν οι «αιώνιοι» η Ελλάδα θα συνέχιζε να παραμένει στην τελευταία θέση.
Οσο για τις παροχές στους πανεπιστημιακούς: στην Ελλάδα ένας αναπληρωτής καθηγητής πανεπιστημίου αμείβεται όσο ένας υποψήφιος διδάκτορας στη Γερμανία, με σχεδόν μηδενική χρηματοδότηση για συμμετοχή σε συνέδρια και αγορά εξοπλισμού, με σχεδόν μηδενική χρηματοδότηση υποψήφιων διδακτόρων. Αξίζει να αναφερθεί ότι σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς της κυβέρνησης περί λήψης μέτρων για την αντιστροφή του brain drain, όπως τα ειδικά φορολογικά κίνητρα που απορρέουν από το άρθρο 5Γ του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος, στην πραγματικότητα με υπουργική απόφαση έχουν εξαιρεθεί από τα ειδικά κίνητρα όλοι οι πανεπιστημιακοί που έχουν επιστρέψει στην Ελλάδα από το εξωτερικό.
Η διαχρονική υποχρηματοδότηση, εκτός του ότι θέτει καθημερινά εμπόδια στην ομαλή λειτουργία της εκπαιδευτικής και της ερευνητικής διαδικασίας (με τεράστιες ελλείψεις τόσο σε εκπαιδευτικές όσο και σε ερευνητικές εγκαταστάσεις), ωθεί τη μεγάλη πλειονότητα των αποφοίτων σε χώρες του εξωτερικού, επιδεινώνοντας ακόμα περισσότερο τη δυνατότητα εκπόνησης υψηλής ποιότητας ερευνητικού έργου.
O τελευταίος ισχυρισμός που αναφέρθηκε παραπάνω είναι ότι με τη διαγραφή των ανενεργών φοιτητών θα απελευθερωθούν εργατοώρες του διοικητικού προσωπικού. Αυτό όντως ισχύει: σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΘΑΑΕ, ο αριθμός των φοιτητών ανά μέλος διοικητικού προσωπικού θα μειωνόταν κατά μέσο όρο στο μισό αν διαγράφονταν οι ανενεργοί φοιτητές. Είναι βέβαια απορίας άξιο το κατά πόσο ένας ανενεργός φοιτητής επιβαρύνει τις διοικητικές λειτουργίες του πανεπιστημίου και αν αυτό χρήζει μιας τόσο ριζικής αντιμετώπισης.
Εικόνα 2: Αναλογία φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ στην τριτοβάθμια εκπαίδευση το 2022, βάσει των στοιχείων της Eurostat Πηγή:3
4. Τι θα αλλάξει στις διεθνείς κατατάξεις αν διαγραφούν οι αιώνιοι;
Ποια είναι λοιπόν τα «οφέλη» για τα οποία κάνει λόγο η κυβέρνηση; Μέσω της διαγραφής των ανενεργών φοιτητών θα μειωθεί ο συνολικός αριθμός των εγγεγραμμένων φοιτητών, ο οποίος χρησιμοποιείται στους παραπάνω δείκτες. Αυτό θα έχει επίπτωση μόνο στους παρακάτω δείκτες:
● Δείκτης δαπανών ανά ισοδύναμο πλήρους φοίτησης: λιγότεροι φοιτητές σημαίνει ότι για τις ίδιες δαπάνες θα αναλογούν περισσότερες δαπάνες ανά φοιτητή.
● Λόγος υποψήφιων διδακτόρων προς τον αριθμό των προπτυχιακών φοιτητών.
● Λόγος φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ και ανά μέλος διοικητικού προσωπικού.
Στην εικόνα 3 βλέπουμε πώς σταθμίζονται αυτοί οι δείκτες στις τρεις πιο γνωστές ακαδημαϊκές αξιολογήσεις:
Οπως σημειώσαμε παραπάνω, ακόμα και μετά τη διαγραφή των ανενεργών φοιτητών, η Ελλάδα θα παραμείνει στην τελευταία θέση της Ε.Ε. ως προς τον λόγο φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ κι επομένως η βελτίωση των θέσεων των ελληνικών πανεπιστημίων θα είναι ελάχιστη και μόνο στην αξιολόγηση QS, όπου αυτός ο δείκτης προσμετράται σημαντικά.
Τα 3 μεγαλύτερα πανεπιστήμια της χώρας βρίσκονται αυτή τη στιγμή στις θέσεις 355 (ΕΜΠ), 390 (Καποδιστριακό) και 485 (ΑΠΘ) της αξιολόγησης QS, ενώ οι υπόλοιπες αξιολογήσεις δεν προσδιορίζουν ακριβή κατάταξη για τις θέσεις κάτω από τη 200ή (ΤΗΕ) ή 500ή (ΑRWU) θέση. Επομένως αναμένουμε μόνο μια ελάχιστη βελτίωση κατά λίγες θέσεις μόνο στην αξιολόγηση QS και καμία βελτίωση στις υπόλοιπες αξιολογήσεις.
Εν κατακλείδι
Από τα παραπάνω είναι προφανές ότι το μέτρο της διαγραφής των «αιωνίων» δεν θα έχει καμία αξιόλογη επιρροή στους δείκτες ακαδημαϊκής αξιολόγησης κι επομένως ισχυρισμοί περί βελτίωσης της ποιότητας της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης είναι όχι απλώς ψευδείς αλλά αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από το πραγματικό πρόβλημα, που είναι η υποχρηματοδότηση και η υποστελέχωση των πανεπιστημίων.
Εκεί που θα υπάρξει πολύ μεγάλη (αλλά πλήρως τεχνητή!) βελτίωση θα είναι όχι στις διεθνείς ακαδημαϊκές αξιολογήσεις αλλά στους δείκτες που χρησιμοποιούν ο ΟΟΣΑ και η Ε.Ε. που αναφέραμε παραπάνω. Ξαφνικά η Ελλάδα εκεί που δαπανά 4.200 USD ανά φοιτητή θα βρεθεί με μια μονοκοντυλιά να δαπανά 7.980 USD ανά φοιτητή, ανεβαίνοντας από την 38η (τελευταία) στην 36η θέση του ΟΟΣΑ. Κάτι αντίστοιχο θα γίνει και με τον αριθμό φοιτητών ανά μέλος ΔΕΠ που εν μια νυκτί θα μειωθεί σχεδόν στο μισό. Βέβαια, όπως εξηγήσαμε παραπάνω, αυτό δεν θα είναι αρκετό για να μας βγάλει από την τελευταία θέση της Ε.Ε.
Επομένως οι διαγραφές φοιτητών δεν αποσκοπούν στη βελτίωση της ποιότητας της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, αφού δεν αντιμετωπίζουν καμία από τις ουσιαστικές αιτίες που αποτελούν τροχοπέδη στην ανάπτυξη των ελληνικών πανεπιστημίων.
Δεν είναι παρά ένα λογιστικό τέχνασμα που μεθοδεύεται για να φαίνεται η Ελλάδα τεχνητά καλύτερη σε συγκεκριμένους δείκτες, ενώ στην πραγματικότητα διαιωνίζεται η πολιτική υποχρηματοδότησης και υποστελέχωσης.
Πηγές:
[1] «Πανεπιστήμια: Διαγράφονται τον Σεπτέμβριο οι πρώτοι «αιώνιοι» – Ποιοι θα έχουν μία τελευταία ευκαιρία», «Η Καθημερινή», 7/7/2025
[2] «Η στρατηγική επιλογή της επιστημονικής υπεροχής και η κρίση του ευρωπαϊκού και αμερικανικού μοντέλου», «Η Ναυτεμπορική», 6/3/2025
[3] Ετήσια Εκθεση για την Ποιότητα της Ανώτατης Εκπαίδευσης 2023, ΕΘΑΑΕ
[4] National Center for Education Statistics: Education Expenditures by Country: Last Updated: August 2023
* Αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του ΑΠΘ και μέλος της κοινοπραξίας ATLAS του CERN
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Φέτα: Η έξυπνη τεχνική που τη διατηρεί φρέσκια και νόστιμη για έναν μήνα
1750 νέοι εκπαιδευτικοί ξεκινούν έως 30/7 Ειδική Αγωγή, Σχολ. Ψυχολογία, Παιδαγωγική και Ηγεσία
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
