Το παιδί μου θα πετύχει; Όροι και προϋποθέσεις της σχολικής επιτυχίας

Πλησιάζει η ανακοίνωση των βάσεων εισαγωγής στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας. Για χιλιάδες υποψήφιους είναι η ολοκλήρωση μιας επίπονης προσπάθειας της τελευταίας χρονιάς. Δεν είναι όμως μόνο αυτή που καθόρισε την επιτυχία τους. Όπως αντιλαμβανόμαστε οι περισσότεροι, άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο, κυρίως βασιζόμενοι στην κοινωνική μας εμπειρία κι όχι σε άλλη γνώση, τα θεμέλια αυτής της επιτυχίας μπαίνουν από πολύ πιο νωρίς.

Πολλοί πιστεύουν ότι η καλή αρχή, «η αρχή είναι το ήμισυ του παντός» λέει ο λαός, σημαίνει πολλά για τη συνέχεια: Ένα παιδί που αρχίζει με καλό βηματισμό το Δημοτικό Σχολείο, δεν έχει να φοβάται τίποτα. Γι’αυτό και πολλοί γονείς, ίσως και αυτοί που διαβάζουν αυτό το άρθρο τώρα και το παιδί τους θα ξεκινήσει τοΝ Σεπτέμβριο την Α΄ Δημοτικού, σκέφτονται: «Είναι καλό το σχολείο της γειτονιάς;» «Μήπως καλά κάνουν κάποιοι και επιλέγουν το ιδιωτικό;» «Θα του τύχει καλή δασκάλα/καλός δάσκαλος;» «Θα αγαπήσει τα γράμματα;»

Ας μην γελιόμαστε! Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι οι γονείς, κάποια στιγμή, έχουμε κάνει μία από τις παραπάνω σκέψεις (ή και όλες μαζί). Ξεχνώντας μία άλλη πολύ σοφή παροιμία: «Το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει» ή το πιο σαφές «Κατά μάνα, κατά κύρη, κατά γιο και θυγατέρα». Δεκάδες χιλιάδες σελίδων κοινωνιολογικών μελετών έχουν γραφτεί για να αποδείξουν και να εξηγήσουν γιατί ισχύουν και αυτές οι δύο παροιμίες και παρ’ όλ’ αυτά λίγοι γονείς κάνουν την εξής ερώτηση στον εαυτό τους: «Εγώ αγαπάω τα γράμματα;» «Του διάβασα αρκετά παραμύθια όσο μεγάλωνε;» «Πόσο συχνά με βλέπει να διαβάζω ένα βιβλίο;»

Μια φίλη εκπαιδευτικός με ρώτησε κάποια στιγμή: «Θα τα καταφέρει το παιδί μου; Θα περάσει;». Και της απάντησα: «Μα φυσικά! Είναι γεμάτες οι σχολές από παιδιά εκπαιδευτικών. Το δικό σου δεν θα περάσει;» «Μα πώς είσαι τόσο σίγουρη;» με ρώτησε.  «Δεν το λέω εγώ. Η επιστήμη το λέει (Bourdieu και συν’ αυτώ)». Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι αν θα περάσει το παιδί του γιατρού, του δάσκαλου, του φαρμακοποιού, του δικηγόρου και του μηχανικού στο Πανεπιστήμιο, καθώς γι’ αυτά τα παιδιά, ήδη από την Α΄ Δημοτικού, η πορεία τους είναι, εν πολλοίς, προδιαγεγραμμένη: είτε γιατί διαθέτουν το μορφωτικό κεφάλαιο από τους γονείς τους γίνονται καλοί μαθητές είτε, ακριβώς γιατί διαθέτουν το οικονομικό κεφάλαιο από τους μορφωμένους γονείς τους, αγοράζουν τον αναγκαίο αριθμό ενισχυτικών μαθημάτων για να περάσουν τελικά στην επιθυμητή σχολή. Στη χειρότερη: θα πάνε στο εξωτερικό ή στα ιδιωτικά πανεπιστήμια.

Και αναρτούν τα σχολεία και διαλαλούν τα φροντιστήρια τους επιτυχόντες τους, που ήταν έτσι κι αλλιώς φαβορί! Το ζήτημα είναι πως θα αλλάξουμε αυτή τη νομοτελειακή, από κοινωνιολογικής άποψης, πορεία των πραγμάτων και πως θα διασφαλίσουμε ώστε αφενός όλα τα παιδιά να έχουν ίδιες ευκαιρίες για μόρφωση και κατ’ επέκταση επαγγελματική εξέλιξη και κοινωνική άνοδο κι όχι μόνο οι γόνοι των προνομιούχων.

Κατ’ αρχήν οι μορφωτικές ανισότητες θα πρέπει να γεφυρωθούν πριν την έναρξη του Δημοτικού Σχολείου κι όχι με τη στρατηγική που σήμερα ακολουθείται που μετατρέπει το νηπιαγωγείο (ακολουθώντας το αποτυχημένο αμερικανικό παράδειγμα της δράσης No Child Left Behind[1]) σε προθάλαμο του Δημοτικού με έμφαση στη γραφή, την ανάγνωση και τα μαθηματικά αντί για την κοινωνικοποίηση, την ψυχική ανάπτυξη, την επαφή με τις τέχνες, τη φύση και τη δημιουργικότητα. Ενώ είναι τόσο απλό, είναι μαζί τόσο δύσκολο: για να αρθούν οι μορφωτικές ανισότητες, θα πρέπει να μορφωθούν οι γονείς. 

Οι γονείς είναι οι φορείς του μορφωτικού κεφαλαίου στην οικογένεια. Εκείνοι θα πρέπει να αρχίσουν να διαβάζουν, να παρακολουθούν σινεμά, θέατρο, να επισκέπτονται μουσεία και εικαστικές εκθέσεις, να πηγαίνουν σε συναυλίες, να μάθουν να παίζουν κάποιο μουσικό όργανο, να αθλούνται, να μάθουν να χορεύουν παραδοσιακούς ή άλλους χορούς, να πηγαίνουν εκδρομές στη φύση.

Ένας κανονικός εργαζόμενος (όχι ένας που ήδη κάνει 2 και 3 δουλειές) έχει βάλει ήδη τα γέλια και ίσως έχει πάει σε άλλο σάιτ. Τον/την παρακαλώ να μείνει και να διαβάσει λίγο ακόμα. Όλα τα παραπάνω απαιτούν χρόνο που αρκετοί γονείς δεν διαθέτουν και συχνά απαιτούν και κάποια μικρά ή μεγάλα έξοδα. Όλες όμως αυτές οι δραστηριότητες έχουν την ιδιαιτερότητα ότι επιτρέπουν στους συμμετέχοντες να αναπτύξουν νέες κοινωνικές πρακτικές και συμπεριφορές οι οποίες αποτελούν τη βάση της οικοδόμησης του πολυπόθητου μορφωτικού κεφαλαίου (με οικονομικούς όρους: είναι ο κουμπαράς. Και χωρίς κουμπαρά δεν μαζεύεις τίποτα, σωστά;)

Στα πρώην σοσιαλιστικά κράτη, ειδικά τα πρώτα χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, δόθηκε μεγάλη έμφαση στην μορφωτική ανάπτυξη του λαού. Αν διαβάσετε το Ταξιδεύοντας: Ρουσία του Ν. Καζαντζάκη[2] ή το αυτοβιογραφικό της Γιουνγκ Τσανγκ Αγριόκυκνοι: τρείς κόρες της Κίνας[3] θα καταλάβετε ότι αυτό που συθέμελα άλλαξε στις χώρες που στόχευαν στη δημιουργία ενός άλλου κόσμου είναι κατ’αρχήν η ανάπτυξη όχι του οικονομικού αλλά του μορφωτικού κεφαλαίου του απλού πολίτη, του εργάτη ή του αγρότη. Αυτός έπρεπε να μάθει να διαβάζει, να γράφει, να βλέπει θέατρο, να ακούει μουσική κ.λπ.

Αν έμεινε κάτι σε αυτές όλες τις χώρες είναι η προσήλωση στη γνώση και η πεποίθηση ότι αυτή είναι μία ανυπέρβλητη και ανίκητη τελικά δύναμη. Το σχολείο και το Πανεπιστήμιο αντιμετωπίζεται με την ίδια ιερότητα που εμείς δίνουμε στην εκκλησία ή ακόμη και στην ελληνική αρχαιότητα (συχνά τα ταυτίζουμε ή τα συγχέουμε χωρίς να πρέπει). Φοιτητές και φοιτήτριες από την πρώην Σοβιετική Ένωση ή την Κίνα διακρίνονται μέσα στα αμφιθέατρα μας από τη σοβαρότητά τους και από το σεβασμό που δείχνουν τόσο στη γνώση και στη μόρφωση όσο και στην ίδια τη διαδικασία της διδασκαλίας. Ελληνίδα φοιτήτρια που επέστρεψε από Erasmus στην Πράγα μου μετέφερε ότι εκεί κατάλαβε πόσο σημαντικό είναι να σπουδάζεις και να είσαι μέρος της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Αν λοιπόν επιθυμούμε, είτε ως γονείς είτε ως κοινωνία, τη σχολική επιτυχία, κατ’ αρχήν πρέπει να αλλάξουμε εμείς τη στάση μας απέναντι στη γνώση. Οι άνθρωποι είναι μιμητικά και προσαρμοστικά όντα. Ό,τι βλέπουν, κάνουν. Παιδιά που βλέπουν γονείς που περιφρονούν τη μάθηση, μισούν το βιβλίο και έχουν ελάχιστες πολιτιστικές εμπειρίες, δύσκολα μπορούν να καλύψουν αυτή την έλλειψη. Και επειδή δεν υπάρχει η δυνατότητα να κερδίσεις κανέναν τζακ ποτ πολιτιστικού κεφαλαίου, είναι φύση αδύνατον να μπορέσεις να αποκτήσεις αντιλήψεις και συμπεριφορές  από τη μία  στιγμή στην άλλη (τα έχει πει με απαράμιλλο τρόπο αυτά ο Μολιέρος στον Αρχοντοχωριάτη) αλλά χρειάζεται κόπος και αλλαγή τρόπου ζωής, και άρα απαιτείται συστηματική και πολυετή ενεργοποίηση και  δράση. Και μάλιστα στοχευμένη.

Πώς θα γίνει; Είναι σύνθετο θέμα και απαιτεί ποικίλες παρεμβάσεις. Τα παλαιότερα παραδείγματα προτείνουν διάχυση του πολιτισμού στους χώρους εργασίας (λέσχες ανάγνωσης, πολιτιστικές ομάδες, ορχήστρες, θεατρικές ομάδες κ.λπ.). Ίσως αυτό να είναι πιο αποτελεσματικό καθώς ο χρόνος στο χώρο εργασίας είναι περισσότερος από τον χρόνο στη γειτονιά. Όμως και το σχολείο θα μπορούσε να γίνει ένα κύτταρο πολιτισμού με την ενεργοποίηση και τη δραστηριότητα των Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων με περισσότερες και πιο πλουραλιστικές παρεμβάσεις που να αφορούν και τους γονείς (όχι μόνο τα παιδιά). Εδώ το σχολείο τη γειτονιάς μπορεί να παρέμβει και να εμπλουτίσει με κοινωνικές πρακτικές την περιοχή περισσότερο από το ιδιωτικό σχολείο που βρίσκεται έξω από τη σφαίρα επιρροής του κοινωνικού χώρου των γονέων.

Η σχολική επιτυχία δεν είναι εν τέλει το πόσοι από τους ήδη καλούς μαθητές κατάφεραν το στόχο τους αλλά πόσοι, που δεν είχαν τις προδιαγραφές στην Α΄ Δημοτικού, κατάφεραν να κερδίσουν το χαμένο έδαφος, όχι γιατί πήγαν στο καλό φροντιστήριο αλλά γιατί το κοινωνικό τους πλαίσιο άλλαξε, τα πρόσωπα φροντίδας μετακινήθηκαν και συνεισέφεραν με την προσωπική τους αλλαγή προς αυτή την κατεύθυνση.

Όλα τα παραπάνω, καταλαβαίνετε, έχουν ως αφετηρία τη θέση ότι δεν είναι η φύση που πλάθει τον άνθρωπο τελικά αλλά ο κοινωνικός του περίγυρος. Ποιος θα ήταν ο Μότσαρτ αν δεν είχε τον συγκεκριμένο πατέρα; Ποιος θα ήταν ο νεαρός Ρομά που τελικά έγινε νοσηλευτής αν δεν είχε ένα γονεϊκό περιβάλλον να τον στηρίξει;[4]  Αρκετοί αναγνώστες θα πουν: και τα φτωχόπαιδα από την επαρχία που προχώρησαν και σπούδασαν και πέτυχαν τα πέτρινα χρόνια της πρώτης μεταπολεμικής περιόδου, πώς τα κατάφεραν; Κατ’αρχήν να αναλογιστείτε πόσοι τα κατάφεραν και επιπλέον, αν διαβάσετε το εξαιρετικό Χρυσό βραχιόλι της Σοφίας Νικολαϊδου,[5] προσεκτικά, μία-μία, όλες τις ιστορίες, θα διαπιστώσετε ότι σε κάθε περίπτωση υπήρχε μια θετική πίστη ότι η μόρφωση θα σε ξεκολλήσει από τη φτώχια, υπήρχε σεβασμός και δέος απέναντι στον δάσκαλο και τέλος, ότι σε πολλές περιπτώσεις, υπήρχε ένα ελάχιστο οικονομικό κεφάλαιο που στήριξε το νεαρό άτομο στις δυσκολίες.

Για να αλλάξει το σχολείο, και η παιδεία στο σύνολό της, θα πρέπει πρώτα εμείς οι γονείς να αλλάξουμε τη στάση μας απέναντι στη μόρφωση. Έξω από  8^ο Γυμνάσιο – 7^ο Λύκειο Ν. Σμύρνης «Εστία»  υπάρχει χρόνια τώρα μια ζωγραφιά, που συνοδεύεται από τη φράση «η γνώση είναι δύναμη». Συμπληρώνω: η γνώση είναι κάτι που δεν χάνεται. Είναι μία επένδυση που δεν μπορεί να στην κλέψει κανείς. Δεν μπορεί να καταστραφεί.

Δεν μπορεί να καεί. Δεν μπορεί να την πνίξει καμιά πλημμύρα. Η γνώση μεταπλάθει τον εγκέφαλό σου. Κάθε λόγος της μητέρας, κάθε νότα, κάθε γραμμή από ένα βιβλίο, πυροδοτεί τη δημιουργία νέων συνάψεων και πλουτίζει τη δύναμη του νου μας.

Ο νους μας δεν είναι ένα μηχάνημα περιορισμένων προδιαγραφών που θα το πετάξουμε όταν είναι outdated. Αν ήταν έτσι, δεν θα περνούσαν στα ΑΕΙ τόσοι 50άρηδες, 60άρηδες και 70άρηδες ακόμη.  Γιατί τελικά όλοι έχουμε ένα, τουλάχιστον, χάρισμα: το μυαλό μας! Αν θα το βάλουμε να δουλέψει, για μας και για τα παιδιά μας, είναι δική μας υπόθεση αλλά θα πρέπει να είναι και της κοινωνίας! Μια μορφωμένη κοινωνία δεν χάνει ποτέ. Κι αν ξεριζωθεί, κι αν υποφέρει κάποια στιγμή, όπου κι αν πάει θα προκόψει. Και οι Μικρασιάτες πρόσφυγες και οι μορφωμένοι από κάθε γωνιά της γης που ήρθαν στην πατρίδα μας, πάντα τα κατάφεραν και ευδοκίμησαν. Και μαζί τους και η χώρα. Επομένως αν αλλάξουμε εμείς, πετυχαίνουν και τα παιδιά μας. Μπορούμε! Το θέλουμε;

[1]Περισσότερα εδώ: https://en.wikipedia.org/wiki/No_Child_Left_Behind_Act

*Δρ. Ίλια Λακίδου

Θεατρολόγος- συγγραφέας

Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό

Τμήμα Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

Οδήγηση τέλος για ηλικιωμένους: Ποιοι χάνουν το δίπλωμα στα 65 και ποιοι στα 67

Voucher ΔΥΠΑ 750 ευρώ: - Πότε οι πληρώνεστε και που ξεκινάτε πρώτοι

Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς

Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 25/7

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber