Χρήστος Κάτσικας «Η συμπεριφορά της διευθύντριας είναι τέτοια που πολλές φορές γυρνώντας σπίτι μου παίρνω ηρεμιστικό για να συνέλθω από την ένταση που μου έχει προκαλέσει. Έχει, πραγματικά, μια κακοποιητική συμπεριφορά που δεν έχω ξανασυναντήσει σε άλλο σχολείο. Αγενής, απότομη, επιθετική με καθε ευκαιρία. Αλήθεια, πώς μπορεί κανείς να κάνει τη δουλειά του στην τάξη σε ένα τέτοιο τοξικό περιβάλλον; Δεν είναι τυχαίο που από τότε που ανέλαβε, πολλοί μόνιμοι εκπαιδευτικοί έχουν ζητήσει απόσπαση σε άλλο σχολείο» (Καθηγήτρια σε σχολείο της Καλλιθέας στο alfavita.gr)
Μια φράση, μια εξομολόγηση – και πίσω της, ένα ολόκληρο σχολείο που υποφέρει σιωπηλά.
Το σχολείο ως χώρος ζωής – ή ως πεδίο εξουσίας
Το σχολείο δεν είναι απλώς ένας οργανισμός που παράγει γνώση. Είναι ένας ζωντανός οργανισμός που στηρίζεται στη συνεργασία, στον σεβασμό, στη συλλογικότητα. Ο διευθυντής, θεσμικά και ουσιαστικά, καλείται να είναι ο εμψυχωτής, ο συντονιστής ενός κοινού οράματος – όχι ο επιτηρητής, ούτε ο αυθέντης.
Όταν, όμως, η ηγεσία μετατρέπεται σε μικροεξουσία, η πόρτα του γραφείου του διευθυντή παύει να είναι ανοιχτή και γίνεται τείχος φόβου. Κάθε παρατήρηση μεταφράζεται σε επίθεση, κάθε διαφορετική άποψη σε απειλή, κάθε σιωπή σε επιβίωση.
Η τοξικότητα σε ένα σχολείο δεν φαίνεται μόνο από τα φωνητικά επεισόδια ή τις εντάσεις. Είναι πιο ύπουλη. Διαχέεται μέσα στα διαλείμματα, στους συλλόγους διδασκόντων, ακόμη και στα βλέμματα. Δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι εκπαιδευτικοί παύουν να μοιράζονται ιδέες, αποφεύγουν τη δημιουργικότητα, φοβούνται να εκτεθούν – γιατί ο φόβος έχει γίνει ο αόρατος κανόνας λειτουργίας.
Ο ψυχολογικός αντίκτυπος στον εκπαιδευτικό
Ο εκπαιδευτικός που ζει καθημερινά μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα νιώθει απογυμνωμένος από την παιδαγωγική του ταυτότητα. Ο πονοκέφαλος που περιγράφει η καθηγήτρια δεν είναι σωματικό σύμπτωμα μόνο – είναι το σήμα ενός βαθύτερου τραύματος: της ψυχικής εξάντλησης, της απώλειας νοήματος.
Πολλές έρευνες, όπως εκείνες του Πανεπιστημίου Κρήτης και του ΕΚΠΑ για το εργασιακό άγχος στην εκπαίδευση, δείχνουν πως η «κακοποιητική διοίκηση» συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους παράγοντες επαγγελματικής εξουθένωσης. Οι εκπαιδευτικοί αυτοί συχνά αισθάνονται ανεπαρκείς χωρίς να είναι, και αυτό είναι ίσως το πιο άδικο σημείο: όταν ένας ικανός δάσκαλος φεύγει όχι γιατί δεν αντέχει τα παιδιά, αλλά γιατί δεν αντέχει τον άνθρωπο που υποτίθεται πως πρέπει να τον στηρίζει.
Η κακοποιητική συμπεριφορά από τη διεύθυνση συνδέεται με το φαινόμενο του mobbing (ψυχολογική παρενόχληση) στον χώρο της εκπαίδευσης. Σε μελέτη αναφέρεται ότι «Οι εκπαιδευτικοί που εκτίθενται σε συναισθηματικές επιθέσεις δεν μπορούν να προχωρήσουν στην επιτέλεση του έργου τους (…) διότι το mobbing τους δημιουργεί μια σειρά από σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα»
Η σιωπή των συλλόγων και το θεσμικό κενό
Το ερώτημα είναι εύλογο: πώς φτάνει ένας διευθυντής σε τέτοια συμπεριφορά; Και κυρίως, πώς παραμένει;
Η απάντηση, δυστυχώς, είναι θεσμικά σύνθετη και ανθρώπινα σιωπηλή. Η υποβολή καταγγελιών από εκπαιδευτικούς συνοδεύεται από φόβο αντιποίνων, και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις δυσκολεύονται να παρέμβουν ουσιαστικά χωρίς γραπτές μαρτυρίες.
Έτσι, ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται. Το σχολείο μετατρέπεται σε μικρόκοσμο φόβου και η συλλογικότητα σε κουλτούρα σιωπής. Όπως παραδέχονται εκπαιδευτικοί, «όλοι ξέρουν τι συμβαίνει, αλλά κανείς δεν τολμά να μιλήσει πρώτος».
Η παιδαγωγική σχέση σε ασφυξία
Όταν ο εκπαιδευτικός πηγαίνει στην τάξη πληγωμένος, ανυπεράσπιστος, γεμάτος άγχος, η παιδαγωγική σχέση δεν μπορεί να είναι αυθεντική.
Τα παιδιά διαισθάνονται τη φόρτιση, την ένταση, τη θλίψη. Ένα σχολείο που πονά εκ των έσω δεν μπορεί να διδάξει την ενσυναίσθηση, τη δημοκρατία, τον σεβασμό. Ο διευθυντής, με τη στάση του, μεταδίδει πρότυπο εξουσίας: αν είναι αυταρχικός, τα παιδιά μαθαίνουν ότι η εξουσία δικαιούται να είναι αγενής. Αν είναι ευγενής, μαθαίνουν ότι η ηγεσία μπορεί να είναι ανθρώπινη.
Η μαρτυρία της καθηγήτριας είναι μια κραυγή, αλλά και μια ευκαιρία: να δούμε το σχολείο όχι μόνο ως θεσμό, αλλά ως κοινότητα ψυχών.
Κάθε τοξικός διευθυντής αφήνει πίσω του ένα σχολείο εξουθενωμένο, με σπασμένα φτερά.
Κάθε όμως δίκαιος, ζεστός και ανθρώπινος διευθυντής, ξαναδίνει φτερά σε όλους – και στους μαθητές και στους δασκάλους.
Η παιδαγωγική δεν είναι απλώς επιστήμη· είναι πράξη αγάπης. Και εκεί όπου η αγάπη αποσύρεται, αρχίζει η κακοποίηση.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 24/10
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
