Ας οπτικοποιήσουμε τα έμφυλα στερεότυπα μέσα από δύο παράλληλες αφηγήσεις: της Μαρίας και του Γιάννη.
Το Μαράκι θυμάται ακόμα πως όταν ήταν ακόμα έμβρυο, οι φίλοι, και οι συγγενείς της μητέρας της να την πλησιάζουν επαναλαμβάνοντας την επίμονη ερώτηση «τι περιμένετε; Αγοράκι ή κοριτσάκι;» Η ερώτηση αυτή είχε αρχίσει να την ενοχλεί! Μα καλά, γιατί τέτοια πρεμούρα το φύλο της; Γιατί τόσο μεγάλη κοινωνική διερώτηση για το ποιο είναι το φύλο της; Γιατί, σε τελική ανάλυση, επρέπε πρώτα να ταυτοποιηθεί ως αγόρι ή κορίτσι προκειμένου να πάρει υπόσταση στο φαντασιακό των ανθρώπων γύρω της; Η Μαρία σκεφτόταν αυτά και άλλα πολλά και έκανε υπομονή 9 μήνες… Μόλις έκανε θεαματική είσοδο στον ανθρώπινο κόσμο αντιμετώπισε ένα εξαιρετικά άβολο θέαμα. Μια ροζ χρωματοθύελλα την είχε περικυκλώσει στο δωμάτιο του μαιευτηρίου. Μπαλονάκια, κουκλάκια, κουβερτούλες και δωράκια σε όλες τις πιθανές αποχρώσεις του ροζ. Η Μαρία δίνει τόπο στην οργή και αφήνει στην άκρη την έλλειψη φαντασίας εκ μέρους των οικείων της. Θέλει να τους δώσει μια ευκαιρία να ασκήσουν τη φαντασία τους.
Έχουν δεν έχουν περάσει όμως 5 χρόνια και εκεί έρχεται η πρώτη μεγάλη αποκάλυψη. Η μετάβαση με την γιαγιά της σε μεγάλο πολυκατάστημα παιχνιδιών τη φέρνει αντιμέτωπη με μια δυσάρεστη έκπληξη. Στον διάδρομο που η πωλήτρια τους υπέδειξε έχει άπειρες παραλλαγές της Barbie (νοσοκόμα, δασκάλα, γραμματέας, αεροσυνοδός) αλλά όχι το παιχνίδι που τόσο έντονα είχε σφηνωθεί στο μυαλό της. Ένα σετ από τουβλάκια που σχημάτιζαν ένα μεγάλο αεροπλάνο σαν αυτό που είχε ο ξάδελφός της ο Γιαννάκης.
Στη Μαρία άρεσαν τόσο τα αεροπλάνα. Ο ήχος που έκανε ο πατέρας της όταν τα μιμείτο και οι φωτογραφίες που υπήρχαν στο δωμάτιο του παππού της την είχαν ενθουσιάσει. Πάντα όταν ήταν έξω είχε το βλέμμα ψηλά και η ημέρα που είχαν πάει οικογενειακά στο αεροδρομίο για να συνοδεύσουν τη γιαγιά της στο αεροπλάνο ήταν μία από τις καλύτερες της ζωής της.
Ένα μεγάλο αεροπλάνο θα ήθελε να πιλοτάρει. Να είναι ψηλά, να πετάει μακρυά από όλους και να την αγκαλιάζουν τα σύννεφα που στο μυαλό της ήταν γιγάντια κομμάτια από βαμβάκι.
Στο κατάστημα των παιχνιδιών η Μαρία έκανε απότομη προσγείωση. «Πού είναι τα αεροπλάνα» ρωτάει υπνωτισμένη την πωλήτρια. Η πωλήτρια της φέρνει την Barbie αεροσυνοδό που ήταν μια μεγάλη εμπορική επιτυχία του μαγαζιού. Η Μαρία την κοιτάει με μια δόση απορίας. «Αυτή οδηγάει το αεροπλάνο» ρωτάει; Όχι, κοριτσάκι μου, όμορφο. Αυτή σερβίρει τους καφέδες τους επιβάτες και τους δίνει όμορφα γλυκά φροντίζοντας να είναι χαρούμενοι.
Η Μαρία είχε καταλάβει πως δεν μπορείς να κάνεις τους άλλους χαρούμενους αν δεν είσαι εσύ πρώτα χαρούμενος, αλλά αποφάσισε να δεχτεί το δώρο και να κάνει το συμβιβασμό. Είναι βλέπεις που δεν ήθελε να στενοχωρήσει και τη γιαγιά της, η οποία δεν έχανε ευκαιρία να επαναλαμβάνει πόσο καλή, πόσο όμορφη και πόσο υπάκουη είναι η Μαρία. Και πόσο καλόβολη. Όχι σαν τον ξάδελφο της τον Γιαννάκη που αν δεν έπαιρνε αυτό που ήθελε χαλούσε τον κόσμο. Η Μαρία είχε μάθει να μην προκαλεί με τέτοιο τρόπο τους άλλους. Η μόνη φορά που τόλμησε να επαναστατήσει απέναντι στη συνήθεια του Γιανννάκη να της κλωτσάει τα παιχνίδια δεν είχε καλή κατάληξη. Κορίτσι πράγμα και να φωνάζει με αυτό τον τρόπο ήταν απαράδεκτο. Από θύμα έγινε αμέσως θύτης.
Τα χρόνια περνούν και η Μαρία πάει στο δημοτικό όπου ξεχωρίζει για τις επιδόσεις. Για κακή της τύχη είναι στην ίδια τάξη με τον ξάδελφο της τον Γιαννάκη. Στα μαθηματικά τα πάνε και οι δύο αρκετά καλά. Το είπε και η δασκάλα στο σχολείο. Μόνο που κάτι δεν της κολλούσε καλά της Μαρίας. Τι πήγαινε να πει άραγε το σχόλιο της δασκάλας ότι η Μαρία τα πήγαινε καλά επειδή ήταν διαβαστερή ενώ ο Γιαννάκης τα πήγαινε καλά επειδή ήταν έξυπνος; Και από που, σας παρακαλώ, προκύπτει το συμπέρασμα αυτό; Η Μαρία ήξερε ότι η δασκάλα είχε αδυναμία στον Γιαννάκη. Ακόμα και τις αταξίες του τις θεωρούσε χαριτωμένες.
Τα χρόνια περνούν και η Μαρία πάει στο γυμνάσιο. Καλή μαθήτρια, άριστη. Μόνο που και δεν είχε αποβάλλει τη συνήθεια να κάνει τις λάθος ερωτήσεις. Όπως όταν βάλθηκε να ρωτήσει τον γυμναστή της γιατί είχε πρόβλημα με το κοντό μπλουζάκι της κολλητής της, ενώ δεν τον ενοχλούσε καθόλου που ο Γιάννης, Γιάνναρος πια, έπαιζε μπάσκετ στην αυλή του σχολείου πετώντας πολλές φορές στο πάτωμα το ιδρωμένο του μπλουζάκι. Και αυτή η αυλή του σχολείου, εδώ της καθότανε. Τα αγόρια στο κέντρο να παίζουν ποδόσφαιρο, στη μόνη αθλητική υποδομή του σχολείου, κάτι χιλιοχρονισμένα τέρματα και τα κορίτσια γύρω γύρω να κοιτάνε σε ρόλο θεατή. Στη Μαρία όμως δεν άρεσαν οι δεύτεροι ρόλοι, της άρεσαν οι πρωταγωνιστικοί.
Μη κοιτάτε που δεν τολμούσε να το παραδεχτεί. Το επάγγελμα του πιλότου σύντομα είχε γίνει ανέκδοτο στην οικογένεια. «Να δούμε ποιος θα σε πάρει εσένα και πώς θα κάνεις οικογένεια μετά» έλεγε η γιαγιά της. Όνειρα θερινής νυκτός συμπλήρωνε ο παππούς, δε σκέφτεσαι λογικά. Ο παππούς, δεν ήταν καθόλου αντικειμενικός, γιατί γενικά πίστευε ότι οι γυναίκες συνολικά δε σκέφτονταν λογικά. Όταν έμεναν μόνοι με τον θείο Αριστείδη τα αγαπημένα τους αστεία ήταν για τις γυναίκες που ήταν άπιστες, επιδερμικές και αχάριστες και κουτοπόνηρες. Τώρα τελευταία τα είχαν βάλει και με το Maestro που έδειχνε, μεταξύ άλλων, και τον έρωτα μεταξύ δύο αγοριών. Είχαν απαγορεύσει στη γιαγιά να βλέπει αυτές τις αηδίες. Τι να περιμένες από τον παππού που είχε ζητήσει να αλλάξει γιατρό την ημέρα που τον είχαμε πάει στα επείγοντα γιατί η γιατρός ήταν γυναίκα.
Τα πράγματα στο λύκειο για τη Μαρία ήταν λίγο πιο χαωτικά. Δεν έβρισκε κανένα σχεδόν ενδιαφέρον στα νύχια και στα ακριβά καλλυντικά και στον ελεύθερο χρόνο της παρακολουθούσε κάποια μαθήματα προγραμματισμού.
Κάτι τέτοιες στιγμές σκεφτόταν στιγμιαία πως θα ήθελε να είναι στη θέση του ξαδέλφου της του Γιάννη. Αλλά μόνο στιγμιαία… Γιατί αν το καλοσκεφτεί κανείς και ο Γιάννης δεν πέρναγε καλύτερα... Από που να το πιάσει και που να το αφήσει κανείς; Θυμόταν όταν ήταν πιτσιρίκια πως κάθε φορά που ο Γιάννης έκλαιγε ακουγόταν συνέχεια η μόνιμη επωδός: «τα αγοράκια δεν κλαίνε». Έλα μου ντε, πως το συναίσθημα δεν καταπιέζεται και δεν καταστέλλεται με ανόητα τσιτάτα. Είχαμε έτσι τον Γιάννη να κλαίει και τους γονείς του να θυμώνουν και να πεισμώνουν παραπάνω. Έμαθε λοιπόν ο Γιάννης από πολύ μικρή ηλικία πως πρέπει να κρύβεσαι από τα συναισθήματά σου, να τα καταπιέζεις, να τα καταπνίγεις, να αποξενώνεσαι από αυτά.
Δεν του επιτρεπόταν κοινωνικά του Γιάννη το να μιλά για τα συναισθήματα, τους φόβους και τις ελπίδες του. Του επιτρεπόταν μόνο να μιλά για κοπέλες. Ήταν οι άπειρες αμήχανες στιγμές ανάμεσα σε γαλοπούλες, σουβλιστά αρνιά και παϊδάκια που ο Γιάννης καλείτο να μιλήσει για τις «κοπέλες» του και για τις «φιλενάδες». Λες και το αρνί χωνεύεται καλύτερα αν ξέρεις πως ο Γιάννης έχει αποκατασταθεί και πως έχει επιτελέσει σωστά τον ρόλο του ως κατακτητής.
Οι συζητήσεις αυτές προκαλούσαν στον Γιάννη στην καλύτερη περίπτωση αμηχανία και στην χειρότερη οργή. Γιατί δηλαδή έπρεπε μπροστά σε είκοσι τριτοξάδελφα και σε random θείους να μιλήσει για την τόσο στενό πυρήνα της ύπαρξης του. Για την ακρίβεια γιατί θα έπρεπε να εξαναγκαστεί σε τέτοιου είδους συζητήσεις που ήθελαν απλώς να επιβεβαιώσουν την έμφυλη τάξη των πραγμάτων. Όλα σε τάξη, όλα νοικοκυρεμένα. Όχι, η Μαρία ήξερε πως η κοινωνία φύλαγε πολλές παγίδες για τον Γιάννη. Έπρεπε να μάθει να θέλει τα ακριβά αυτοκίνητα, να είναι ανταγωνιστικός, σκληρός.
Ο Γιάννης όμως, όπως σχεδόν κάθε άνθρωπος, είχε πολλαπλές και αντιφατικές ταυτότητες. Ναι, του άρεσε να είναι ο καλύτερος στη φυσική, ήθελε όμως να βοηθά τους πιο αδύναμους συμμαθητές του. Ήταν και αυτός καλός αθλητής, αλλά δεν πολυψηνόταν να βρίζει τους αντιπάλους του με σεξιστικές λέξεις. Ο Γιάννης στο σχολείο μίλαγε με τους παρίες, με όλα τα παιδιά που, μόλις τα πλησίαζες, οι κοινωνικές σου μετοχές έπεφταν κατακόρυφα: μεταναστόπουλα, παιδιά αντιδημοφιλή. Ο Γιάννης δε συμμετείχε στα πειράγματα έναντι του Θανάση που όσο περνούσαν τα χρόνια φούντωναν. Ο Θανάσης, βλέπετε, είχε ξυπνήσει όλα τα αντανακλαστικά του σχολείου του με την έκφραση φύλου του.
Η Μαρία είχε ψάξει στο ίντερνετ τι θα πει έκφραση φύλου και το είχε καταλάβει καλά. Η έκφραση φύλου, λέει, αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους ένα άτομο εκδηλώνει αρρενωπότητα, θηλυκότητα ή άλλες έμφυλες συμπεριφορές και χαρακτηριστικά στο κοινωνικό σύστημα, και συγκεκριμένα το πώς εκφράζει σε τρίτα πρόσωπα το τρόπο με τον οποίο βιώνει την ταυτότητα φύλου του. Έκφραση φύλου αποτελούν χαρακτηριστικά όπως το χτένισμα, το ντύσιμο ή η κινησιολογία ενός ατόμου. Η κοινωνική επιταγή θέλει την έκφραση φύλου να “συνάδει” με την ταυτότητα φύλου, δηλαδή έναν άντρα να έχει αρρενωπή έκφραση φύλου και μια γυναίκα να έχει θηλυκή έκφραση φύλου. Ε, λοιπόν, ο Θανάσης αυτή την κοινωνική επιταγή την είχε γράψει στα παλιά του τα σταράκια και φόραγε ό,τι ήθελε, όποτε το ήθελε και όπως το ήθελε.
Ο Θανάσης πλήρωσε ακριβά αυτή του την ελευθεριότητα αλλά ο Γιάννης δεν πήγε εκεί που τον έβγαζε το κοινωνικό ρέμα. Κολύμπησε αντίθετα και συνηγορούσε υπέρ του Θανάση όταν έβρισκε την ευκαιρία. Είναι αυτονόητο να πούμε πως και ο Γιάννης πλήρωσε ακριβά την αλληλεγγύη του αυτή.
Λοιπόν, όχι, η Μαρία έπρεπε να του το δώσει αυτό. Και ο Γιάννης στριμωχνόταν κοινωνικά και ο Γιάννης βίωνε την κοινωνική πίεση.
Μια μέρα μετά το σχολείο, όταν τα δύο ξαδέλφια άραζαν μαζί, στο Άλσος του Περιστερίου το συνόψισε καλά η Μαρία: το φύλο τους είχε μετατραπεί σε ένα σιδερένιο μηχανισμό καταπίεσης και πειθάρχησης. Ολόκληρη η κοινωνία μετατρεπόταν σε φύλακες του μηχανισμού αυτού: δάσκαλοι, οικογένεια, κοινωνικό περιβάλλον. Ήταν όμως κάπως αισιόδοξοι πως η δική τους η γενιά θα κατάφερνε να χαλαρώσει τον μηχανισμό αυτό. Πως θα υπήρχαν πολλές Μαρίες που θα γίνονταν πιλότοι και πολλοί Γιάννηδες που θα έκλαιγαν δυνατά στη θέαση μιας δυνατής ταινίας.
Παρά τις διαφορές τους, τους ένωνε αυτός ο κοινός τρόπος θέασης του κόσμου, στον οποίο οι άνθρωποι θα ζούσαν πιο ελεύθερα.
*Ο Θεοδόσης Γκελτής είναι εκπαιδευτικός
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 15/5
ΑΣΕΠ: Σε 2 ημέρες ΕΥΚΟΛΟ Online Proficiency χωρίς προφορικά, χωρίς έκθεση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
