Alfavita Newsroom Πέντε "εποχές" μέσα σε μια ζωή
Η έρευνα βασίστηκε σε απεικονίσεις εγκεφάλου σχεδόν 4.000 ανθρώπων, από βρέφη λίγων μηνών μέχρι άτομα 90 ετών. Αναλύοντας τις νευρωνικές συνδέσεις σε αυτό το ευρύ φάσμα ηλικιών, οι επιστήμονες μπόρεσαν να ζωγραφίσουν τον τρόπο που τα εγκεφαλικά δίκτυα αλλάζουν όσο μεγαλώνουμε.
Από τα δεδομένα τους προέκυψε ότι η ζωή του εγκεφάλου χωρίζεται σε πέντε μεγάλα στάδια, που διαχωρίζονται από τέσσερα χαρακτηριστικά "σημεία καμπής": περίπου στα 9, στα 32, στα 66 και στα 83 χρόνια.
Όπως εξηγεί ο καθηγητής Ντάνκαν Άστλ, ειδικός στη νευροπληροφορική από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και επικεφαλής της μελέτης, "όπως πολλοί από εμάς, όταν κοιτάμε πίσω βλέπουμε τη ζωή μας να “σπάει” σε περιόδους, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στον εγκέφαλο. Η ανάπτυξή του δεν είναι μια συνεχής ευθεία, αλλά μια πορεία με μεγάλα σημεία ανατροπής, όπου αλλάζει ο τρόπος που είναι οργανωμένες οι συνδέσεις του". Αυτές οι αλλαγές, όπως τονίζει, σχετίζονται και με περιόδους μεγαλύτερης ευαλωτότητας.
Παιδική ηλικία και εφηβεία: το στήσιμο των δικτύων
Η πρώτη εποχή εκτείνεται από τη γέννηση μέχρι περίπου τα 9 χρόνια, οπότε και ξεκινά η δεύτερη φάση, αυτή της εφηβείας, η οποία –σύμφωνα με τα ευρήματα, δεν περιορίζεται στα κλασικά εφηβικά χρόνια, αλλά εκτείνεται έως περίπου τα 32.
Στην αρχή της ζωής, από τη βρεφική στην παιδική ηλικία, ο εγκέφαλος περνά μια έντονη φάση ξεκαθαρίσματος. Ο τεράστιος αριθμός συνάψεων που υπάρχουν στον βρεφικό εγκέφαλο μειώνεται, διατηρώντας κυρίως εκείνες που είναι πιο ενεργές. Αυτό ονομάζεται συχνά και "συμπύκνωση του δικτύου". Παράλληλα, η αποτελεσματικότητα με την οποία επικοινωνούν τα δίκτυα μειώνεται προσωρινά, ενώ αυξάνεται ο όγκος της φαιάς και της λευκής ουσίας, το πάχος του φλοιού φτάνει στο μέγιστο και οι πτυχώσεις του εγκεφάλου σταθεροποιούνται.
Στη δεύτερη φάση, αυτή της εφηβείας, η λευκή ουσία συνεχίζει να αυξάνεται, βελτιώνοντας την οργάνωση των "γραμμών επικοινωνίας" του εγκεφάλου. Σε αυτή την περίοδο οι νευρωνικές συνδέσεις γίνονται ολοένα και πιο αποτελεσματικές, κάτι που συνδέεται και με καλύτερες επιδόσεις σε γνωστικά τεστ. Οι επιστήμονες διευκρινίζουν ότι τα στάδια αυτά δεν είναι παγωμένες καταστάσεις, αλλά μακροχρόνιες τάσεις: δηλαδή, περιγράφουν τον τρόπο της αλλαγής και όχι ένα σταθερό προφίλ κάθε ηλικίας.
Όπως σημειώνει η επικεφαλής ερευνήτρια Αλέξα Μάουσλεϊ, "δεν σημαίνει ότι κάποιος στα τέλη των 20 του λειτουργεί ή συμπεριφέρεται σαν έφηβος, ούτε ότι ο εγκέφαλός του μοιάζει μ’ αυτόν ενός 15χρονου. Μιλάμε για τη μορφή που έχουν οι αλλαγές, όχι για το τελικό αποτέλεσμα". Ταυτόχρονα, υπογραμμίζει ότι η κατανόηση αυτών των περιόδων μπορεί να βοηθήσει στο να δούμε καλύτερα γιατί τόσο πολλές ψυχικές διαταραχές εμφανίζονται ή εκδηλώνονται πιο έντονα κατά την εφηβεία και τη νεαρή ενήλικη ζωή.
Τα 32: το μεγάλο γύρισμα προς την ενηλικίωση
Γύρω στην ηλικία των 32 ετών εντοπίζεται η πιο έντονη στροφή στην πορεία ανάπτυξης του εγκεφάλου. Η μελέτη δεν εξέτασε άμεσα πώς συνδέονται αυτά τα νευρωνικά ορόσημα με τα μεγάλα γεγονότα της ζωής, όπως είναι, για παράδειγμα, η απόκτηση παιδιών. Ωστόσο, οι ερευνητές θεωρούν πιθανό να υπάρχει συσχέτιση.
Η Μάουσλεϊ επισημαίνει ότι ήδη γνωρίζουμε πως ο εγκέφαλος των γυναικών αλλάζει μετά τη γέννα. Αυτό κάνει εύλογη την υπόθεση ότι εμπειρίες και μεταβάσεις της ζωής γύρω στα 30 ίσως κουμπώνουν με τις δομικές αλλαγές που παρατηρούνται στον εγκέφαλο.
Μετά τα 32, η οργάνωση του εγκεφάλου ηρεμεί σε σχέση με τις προηγούμενες φάσεις. Τα δίκτυα σταθεροποιούνται περισσότερο, κάτι που συνάδει και με άλλες έρευνες που δείχνουν ότι τότε παγιώνονται σε μεγαλύτερο βαθμό γνωστικά χαρακτηριστικά και στοιχεία της προσωπικότητας. Παράλληλα, τα εγκεφαλικά δίκτυα γίνονται πιο κατανεμημένα, υποδηλώνοντας μια πιο ώριμη κατανομή ρόλων και λειτουργιών μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου.
Αυτή η μακρά φάση της ενήλικης ζωής, που ξεκινά στις αρχές της δεκαετίας των 30, φαίνεται να είναι και η πιο σταθερή, διαρκώντας πάνω από τριάντα χρόνια πριν ξεκινήσει η περίοδος της γήρανσης.
Πρώιμη και όψιμη γήρανση: οι τελευταίες μεταβάσεις
Τα δύο τελευταία "σημεία καμπής" εντοπίζονται γύρω στα 66 και στα 83 έτη. Εκεί αρχίζει να γίνεται ολοένα πιο εμφανής η επίδραση της φυσιολογικής γήρανσης στις εγκεφαλικές συνδέσεις.
Στην "πρώιμη γήρανση", γύρω στα 66, οι μετρήσεις δείχνουν σταδιακή πτώση στη συνδεσιμότητα και αλλοίωση των δικτύων επικοινωνίας, κυρίως λόγω της προοδευτικής φθοράς της λευκής ουσίας. Στα 83 και μετά, η "όψιμη γήρανση" σηματοδοτεί μια πιο έντονη εξασθένηση αυτών των δικτύων, που σχετίζεται με τη γενικότερη μείωση των γνωστικών λειτουργιών και την αυξημένη ευαλωτότητα σε νευροεκφυλιστικές νόσους.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για εμάς;
Οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν 12 διαφορετικούς δείκτες για να αξιολογήσουν τη δομή και την οργάνωση του εγκεφάλου, όπως την αποτελεσματικότητα των συνδέσεων, το πόσο σπασμένα ή συνεκτικά είναι τα δίκτυα, αλλά και τη σημασία συγκεκριμένων κεντρικών νευρωνικών κόμβων.
Το συνολικό τους συμπέρασμα είναι ότι ο εγκέφαλος παραμένει ένα δυναμικό όργανο σε όλη τη διάρκεια της ζωής, με ξεκάθαρες περιόδους αναδιάρθρωσης. Η "ενήλικη λειτουργία" του, δηλαδή η σχετική σταθεροποίηση της αρχιτεκτονικής του, φαίνεται πως δεν ξεκινά ουσιαστικά στην εφηβεία, αλλά αρκετά αργότερα, στις αρχές της δεκαετίας των 30.
Η χαρτογράφηση αυτών των εποχών του εγκεφάλου μπορεί στο μέλλον να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη τόσο για την κατανόηση της ψυχικής υγείας όσο και για τον σχεδιασμό παρεμβάσεων που να ταιριάζουν στις ευαίσθητες περιόδους κάθε ηλικιακού σταδίου.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Έκτακτο επίδομα έως 1.700 ευρώ σε εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα
Η πιο εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών στην Ελλάδα σε 2 ημέρες στα χέρια σου - Δίνεις από το σπίτι σου
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 6/12
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
