Νίκος Τσούλιας Ίσως είναι η πιο όμορφη πλευρά της συνείδησής μας και της σκέψης μας, η πιο γλυκιά εκδίκησή μας απέναντι σε κάθε φθοροποιό επέλαση της Νύχτας του Χρόνου. Ίσως είναι το θείο δώρο για να ερμηνεύουμε τον κόσμο και την πραγματικότητα, για να κατανοούμε τον εαυτό μας και να τον τοποθετούμε μέσα στο πλαίσιο της ζωής και της κοινωνίας.
Με τη μνήμη κατακτούμε την ταυτότητά μας, με αυτή μαθαίνουμε τον κόσμο και την πραγματικότητα. Με αυτή μπορούμε και σχεδιάζουμε το μέλλον μας και διατηρούμε τη ζωντάνια του πνεύματός μας, καλλιεργούμε τις ανθρώπινες και τις κοινωνικές σχέσεις μας και πλέκουμε το νήμα που μάς συνδέει με τα αγαπημένα μας πρόσωπα. Το μυαλό μας είναι διαρκώς στα χωράφια της, αφού κάθε σκέψη του παρόντος μεταναστεύει αμέσως στο παρελθόν και γίνεται της μνήμης αναφορά. Και απ’ εδώ αρχίζει η όμορφη περιπέτειά του πάντα ανήσυχου στοχασμού μας, γιατί το παρελθόν είναι ναι μεν σχετικά ανεξάρτητο από εμάς αλλά είναι διαρκώς μαζί μας και διαρκώς ερμηνευόμενο και μετασχηματιζόμενο.
Μπορούμε να φανταστούμε την έννοια του Λόγου και του Βίου χωρίς της μνήμης τις αποσκευές; Μπορούμε να αναπαραστήσουμε το περιεχόμενο της ζωής μας χωρίς το απέραντο εργαλειακό πεδίο της μνήμης; Μπορούμε να θέσουμε κανένα θεμέλιο αυτογνωσίας και ετερογνωσίας χωρίς τους πάντα ανοιχτούς ορίζοντες της μνήμης, αφού πάντα θα αναρωτιόμαστε «πώς από την παγίωση της μνήμης και της ανάμνησης και του σχηματισμού γνώμης προκύπτει η γνώση;»[i].
Καθετί που απειλεί τη μνήμη απειλεί το ίδιο το βίωμα της ζωής μας. Η απώλειά της θα σήμαινε ότι η ζωή μας θα μετασχηματιζόταν σε μια απλή ύπαρξη, θα συνδεόταν με την έλλειψη συνείδησης, θα σήμαινε ουσιαστική απώλεια του εαυτού μας. Άλλωστε, τα πυκνά σκοτάδια του θανάτου φοβίζουν γιατί «ο θάνατος είναι η νύχτα της μνήμης: χωρίς μνήμη πεθαίνεις»[ii]. Έχουμε παρελθόν γιατί είναι η μνήμη και το υποστασιοποιεί. Η ίδια η ανάδυση της ανθρώπινης κατάστασής μας στηρίχτηκε στη δυνατότητά μας να γυρίζουμε το βέλος του χρόνου προς τα πίσω, για να αναστοχαζόμαστε, να μνημονεύουμε, να ονειρευόμαστε, να νοσταλγούμε, να γινόμαστε άχρονοι και να μην μας σκεπάζει η σκόνη του χρόνου και της καταστροφής.
Το παρελθόν δεν είναι μόνο παρελθόν, είναι και παρόν και είναι η μνήμη μας που συγκρατεί και συγκροτεί τον ιστό του. Γι’ αυτό και οι διανοητές επιζητούν μια διερεύνηση του όλου σκηνικού, όπως ο Μπουρντιέ που θέλει να ρίξει φως σε άγνωστη περιοχή του Βίου μας ισχυριζόμενος ότι «η σχέση με το παρελθόν, που παραμένει παρόν και ενεργό υπό την μορφή έξης, πρέπει να κοινωνιο- αναλυθεί»[iii].
Από τις απαρχές του Λόγου μας, από τα πρώτα οργανωμένα βήματα του νεογέννητου γραπτού λόγου μας, η μνήμη θα είναι εκεί για να επινοήσει το βηματισμό μας. Ο θείος Όμηρος θα ξεκινήσει το ταξίδι του με αυτή. «Ο ποιητής στην Ιλιάδα επικαλείται μια θεά, είναι η θεά της μνήμης, η Μνημοσύνη»[iv]. Κάθε απόπειρα ποίησης την ομορφιά της ανάμνησης και τη νοσταλγία αναζητάει, που είναι και της μνήμης παιχνίδι. Και κάθε φορά η ανάμνησή μας ακόμα και για το ίδιο γεγονός μετασχηματίζεται και επανερμηνεύει διαρκώς με όλο και πιο νέες προσεγγίσεις το συμβάν διαμορφώνοντας έναν ζωντανό ιστό αφήγησης, που αποτελεί και τον πιο βαθύ πυρήνα της ύπαρξής μας.
Αλλά και η ίδια η γραφή της Ιστορίας κάθε λαού εδώ στης μνήμης τους τόπους θα πάρει υλική υπόσταση, θα τεθεί στη διάθεση γενεών και γενεών και θα αποτελεί τη μεγάλη συλλογική αφήγηση, την αφήγηση εκείνη που θα μετασχηματίζεται σε κάθε σημείο της σε κατάκτηση της προσωπικής μας και της συλλογικής / εθνικής μας ταυτότητας. Όμως στο μεγάλο υφάδι της Ιστορίας κάθε άνθρωπος θα δημιουργεί και θα αναδημιουργεί τη δική του μικρή αφήγηση για να διατηρηθεί το όνομά του, όσο μακρύτερα μπορεί στο ταξίδι του χρόνου.
Οι μεγάλες διαστρεβλώσεις στη σκέψη του ανθρώπου θα γίνουν εδώ˙ εδώ θα επιχειρηθούν να στηθούν, για παράδειγμα, με την πιο σκαιά μορφή της εθνικιστικής και ιδεοληπτικής προπαγάνδας οι αντεστραμμένες εικόνες της ταυτότητας της Μακεδονίας ή του Μ. Αλεξάνδρου. Είδαμε πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η ερμηνεία της ιστορίας και πόσο μεγάλη σημασία έχει η διατήρηση της εθνικής μνήμης, που είναι και διατήρηση της εθνικής ταυτότητας σε εποχές όπου συνυπάρχει τόσο το φάντασμα των εθνικιστικών καθυστερήσεων στη γειτονιά των Βαλκανίων όσο και η πολτοποίηση της υπερεθνικής παγκοσμιοποίησης του καπιταλισμού και η γενική εμπορευματοποίηση των κοινωνικών και διανθρώπινων λειτουργιών και αναγκών.
Στο ελληνικό σχολείο συχνά καταγγέλλεται η αποστήθιση και η χωρίς στόχους και άκριτη επαναληψιμότητα της μαθησιακής ύλης με την παπαγαλία να βρίσκει ημέρες θριάμβου. Αλλά ας μην καταδικάζουμε της μνήμης τον πρωταρχικό ρόλο στη λειτουργία της μάθησης, που είναι λειτουργία ενεργητική και δημιουργική και όχι αναπαραγωγική. Δεν ευθύνεται η μνήμη που δεν καλλιεργούμε την ορθοκρισία και τον ορθολογισμό. Γιατί αυτή η λειτουργία συνάπτεται με την κριτική σκέψη και θεμελιώνει τις αναβαθμίδες της γνώσης, γιατί «η γνώση βασίζεται στη συνεκτική δύναμη και την ανθεκτικότητα της μνήμης και είναι μια διαθεσιμότητα εμπειριών, οι οποίες συσσωρεύονται διαρκώς και εγείρουν το ερώτημα τι νόημα τέλος πάντων έχουν όλα αυτά» [v].
[i] Γκάνταμερ, Η απαρχή της φιλοσοφίας
[ii] ο.π., σ. 74
[iii] Bourdieu P., Επιστήμη της επιστήμης και αναστοχασμός
[iv] Γκάνταμερ, ο.π.
[v] ο.π.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 17 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 17/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
