Χρήστος Κάτσικας Οι Πανελλήνιες εξετάσεις αποτελούν κάθε χρόνο ένα από τα πιο κρίσιμα και απαιτητικά περάσματα για τους μαθητές της Γ’ Λυκείου. Πίσω, όμως, από τη φαινομενικά αντικειμενική διαδικασία, διαγράφεται μια σταθερή ανισορροπία: ορισμένα μαθήματα λειτουργούν διαχρονικά ως «φίλτρα» αποκλεισμού, οδηγώντας χιλιάδες υποψηφίους κάτω από τη βάση.
Τα στατιστικά των τελευταίων ετών επιβεβαιώνουν πως τα Μαθηματικά, η Φυσική και η Ιστορία παραμένουν σταθερά τα «εξεταστικά αγκάθια» του συστήματος. Το 2024, το 70,04% των υποψηφίων του 4ου Πεδίου (Οικονομίας & Πληροφορικής) δεν κατάφερε να ξεπεράσει τη βάση στα Μαθηματικά, ενώ στην Ιστορία του 1ου Πεδίου σχεδόν 6 στους 10 υποψηφίους απέτυχαν (59,86%). Αντίστοιχα, στη Φυσική του 3ου Πεδίου το 58,94% των γραπτών ήταν κάτω από τη βάση, ενώ στα Μαθηματικά του 2ου Πεδίου το ποσοστό έφτασε το 58,36%.
Ακόμη και σε μαθήματα που θεωρούνται «μετριοπαθή», όπως η Πληροφορική (41,27% κάτω από τη βάση) και η Χημεία (37,91%), τα ποσοστά αποτυχίας παραμένουν υψηλά. Τα Αρχαία Ελληνικά κινούνται στο 32,44%, ενώ ακόμη και στη Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία –το μοναδικό μάθημα που εξετάζονται όλοι οι υποψήφιοι– σχεδόν 3 στους 10 δεν φτάνουν τη βάση.
Ο «βαθμός δυσκολίας» ως εργαλείο ρύθμισης
Η συζήτηση για το αν τα θέματα ήταν «εύκολα» ή «δύσκολα» αναζωπυρώνεται κάθε χρόνο. Ο δημόσιος διάλογος, όμως, σπάνια αγγίζει την ουσία: η δυσκολία των θεμάτων δεν είναι τυχαία, ούτε απλώς προϊόν των επιτροπών. Αντίθετα, αποτελεί τον μηχανισμό ρύθμισης της ροής των επιτυχόντων και των αποτυχόντων.
Όπως ένας υδραυλικός ρυθμίζει τη ροή του νερού, έτσι και το Υπουργείο Παιδείας ρυθμίζει τη «ροή» των εισακτέων, προσαρμόζοντας τον βαθμό δυσκολίας των θεμάτων. Όταν τα θέματα είναι ευκολότερα, οι επιδόσεις ανεβαίνουν· όταν είναι δυσκολότερα, μειώνονται. Το ζητούμενο δεν είναι η παιδαγωγική εγκυρότητα, αλλά η αριθμητική ισορροπία: τόσοι να γράψουν άριστα, τόσοι μέτρια, τόσοι κάτω από τη βάση.
Η «κίνηση των βάσεων» και η «λογική της διαβάθμισης» δεν υπηρετούν την εκπαιδευτική διαδικασία, αλλά το διοικητικό ζητούμενο: να κατανεμηθούν οι μαθητές έτσι ώστε να «χωρούν» στις διαθέσιμες θέσεις εισακτέων.
Η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής: το «ξυράφι» του αποκλεισμού
Πέρα από τη δυσκολία των θεμάτων, ένας δεύτερος μηχανισμός καθορίζει τις τύχες των υποψηφίων: η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής (ΕΒΕ). Με τη συγκεκριμένη ρύθμιση, χιλιάδες υποψήφιοι αποκλείονται από τα ΑΕΙ όχι επειδή δεν υπάρχουν διαθέσιμες θέσεις, αλλά επειδή δεν «πιάνουν» την προκαθορισμένη βάση.
Κάθε χρόνο, περίπου 10.000 θέσεις στα πανεπιστήμια μένουν κενές. Δεν πρόκειται για μαθητές που δεν βρήκαν θέση λόγω ανταγωνισμού, αλλά για εκείνους που το σύστημα τούς απέκλεισε εκ προοιμίου. Η ΕΒΕ, λοιπόν, δεν είναι απλώς «παιδαγωγικό φίλτρο»· είναι πολιτικό εργαλείο για τη μείωση του φοιτητικού πληθυσμού και την «αναδιάρθρωση» της Ανώτατης Εκπαίδευσης, μέσα από συγχωνεύσεις ή κλεισίματα τμημάτων.
Η «κατασκευή» της αποτυχίας
Η εκπαιδευτική έρευνα δείχνει ότι ένα σημαντικό μέρος των βαθμολογιών είναι «κατασκευασμένο». Η αποτυχία, δηλαδή, δεν αντικατοπτρίζει πάντα την πραγματική γνώση ή ικανότητα των μαθητών, αλλά την πρόθεση του συστήματος να δημιουργήσει διαβαθμίσεις.
Τα λεγόμενα «διαβαθμισμένα θέματα» λειτουργούν σαν έξυπνες βόμβες, σχεδιασμένες να «ανοίγουν» τα ποσοστά αποτυχίας. Έτσι, η μέση επίδοση προσαρμόζεται στα επιθυμητά επίπεδα, ώστε η κλίμακα των βαθμών να εμφανίζεται «λογική» και «αντικειμενική».
Στην πράξη, το εξεταστικό σύστημα λειτουργεί σαν εκπαιδευτική υπερδομή (ΥΠΕΔΑ): επιβάλλει το αποτέλεσμα που χρειάζεται, νομιμοποιώντας την αποτυχία ως «φυσικό» γεγονός. Οι μαθητές που μένουν εκτός ΑΕΙ βιώνουν τον αποκλεισμό τους όχι ως κοινωνική αδικία, αλλά ως «δίκαιη συνέπεια» της επίδοσής τους.
Μάθηση ή στατιστική ισορροπία;
Είναι άραγε ο στόχος των Πανελληνίων να αξιολογούν τη γνώση ή να εξισορροπούν τα ποσοστά επιτυχίας; Όταν τα θέματα σχεδιάζονται όχι με γνώμονα τη διδακτική συνέπεια, αλλά την αριθμητική κατανομή, το εξεταστικό σύστημα χάνει την εκπαιδευτική του νομιμότητα.
Το σχολείο τότε δεν λειτουργεί ως χώρος μάθησης, αλλά ως προθάλαμος στατιστικών προσαρμογών. Οι μαθητές δεν εκπαιδεύονται να σκέφτονται, αλλά να επιβιώνουν μέσα σε ένα σύστημα που ορίζει την αξία τους με βάση τη βαθμολογική «στρόφιγγα».
Όλα τα νέα και οι ειδήσεις που αφορούν τις Πανελλήνιες
Πανελλαδικές 2025: Νέα πανωλεθρία για τα επτά Τμήματα Φυσικής
