Ποιο είναι το πρόβλημα: Η επανεκκίνηση του σχολείου και οι εξετάσεις ή τα μηνύματα που δε λάβαμε;

Με την αιφνίδια εισβολή του κορωνοϊού  στη ζωή μας η ανθρωπότητα βίωσε μια πρωτόγνωρη κατάσταση που μόνο με την έννοια του σοκ μπορεί να παραλληλιστεί. Για πρώτη φορά στην ιστορία τόσα κράτη σ’ όλo τον πλανήτη, ανέστειλαν ή μετέβαλαν τις λειτουργίες  τους ταυτόχρονα και ταχύτατα. Σημαντικοί κλάδοι της οικονομίας διέκοψαν τη λειτουργία τους, οι πόλεις ερημώθηκαν από τον ταχύτατο εγκλεισμό των ανθρώπων  στα σπίτια τους, το πετρέλαιο έχασε τη ζήτηση του, ψάρια εμφανίστηκαν στα κανάλια της Βενετίας και δελφίνια αρμενίζουν με νέα διάθεση σε όλες τις θάλασσες. Γενικότερα όλη η ανθρωπότητα κλήθηκε για να επιβιώσει να αντιμετωπίσει πρωτεϊκές καταστάσεις, με την έννοια ότι η προηγούμενες εμπειρίες και πρακτικές της δεν επαρκούν.   

Η χώρα μας στην πρώτη φάση αντίδρασης επέδειξε ταχύτατα αντανακλαστικά. Η αυτοπειθαρχία και η ικανότητα αυτορρύθμισης που επέδειξαν οι Έλληνες στο νέο περιβάλλον που διαμορφώθηκε, με τα γνωστά μέχρι σήμερα  αποτελέσματα, μόνο παροιμιώδεις μπορούν  να χαρακτηριστούν. Εξασφαλίστηκαν όταν όλη η κοινωνία πείστηκε από τις τεκμηριωμένες θέσεις των εξαίρετων Ελλήνων επιστημόνων λοιμοξιολόγων , οι οποίοι συνέβαλαν στις έγκαιρες αποφάσεις της κυβέρνησης με  την αποδοχή σύσσωμης της αντιπολίτευσης και της ηγεσίας του κλήρου όταν χρειάστηκε.

Καθώς όμως κινούμαστε προς την αρχική φάση της επανεκκίνησης επικρατεί έντονος προβληματισμός, ο οποίος εντείνεται από την  απουσία σοβαρών επιστημονικών δεδομένων, ιδίως σε ότι αφορά  τη συμπεριφορά του ιού σε παιδιά, αλλά και από μια αίσθηση αντίφασης σε σχέση με τις τοποθετήσεις των επιστημόνων, όπως η χρήση της μάσκας ως μέσου προστασίας κ.ά.. Εντείνετε, επίσης, και από μια αχνή αίσθηση υποψίας περί κρυφής ατζέντας της κυβέρνησης, η οποία μπροστά στα μεγάλα προβλήματα που θα αναδυθούν, λόγω της επερχόμενης ύφεσης (καθήλωση της οικονομίας, απώλεια θέσεων εργασίας - ανεργία και τριγμοί στις σχέσεις εργασίας, κόστος αντιμετώπισης στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο πρόβλημα  κ.λπ.) σπεύδει εσπευσμένα,  ίσως  προς όφελος ορισμένων ομάδων, να επανεκκινήσει την κοινωνία, την οικονομία αλλά και τα σχολεία και θεωρεί αδιαπραγμάτευτη τη διεξαγωγή των πανελλήνιων εξετάσεων.

Αν και σε μεγάλο βαθμό η ανάγκη επανεκκίνησης της οικονομίας σε επιμέρους τομείς  που εξυπηρετούν βασικές ανάγκες με τη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την ασφάλεια των πολιτών,   γίνεται κατανοητή από όλους μας, δεν ισχύει το ίδιο για την επανεκκίνηση της φοίτησης των μαθητών στα σχολεία.  Το όλο εγχείρημα, τη δεδομένη χρονική στιγμή, ορθά εκτιμάται ότι λαμβάνει το χαρακτήρα έντονου ρίσκου και μάλιστα του μέγιστου  ρίσκου απώλειας ανθρώπινης ζωής. Δεν υπάρχει, θεωρώ, μεγαλύτερο βάρος στη συνείδηση του οποιοδήποτε από τον καθένα μας για μια τέτοια απόφαση και τα ερωτήματα προβάλλουν αμείλικτα. Ποιος θα έχει ήσυχη τη συνείδησή του εάν κάποιος, έστω και ένας μαθητής ή μέλος της οικογένειας του ή ακόμη κάποιος εκπαιδευτικός, χάσει τη ζωή του; Γιατί είναι τόσο αναγκαίο να ανοίξουν τα σχολεία σ’ αυτή τη φάση; Γιατί είναι ακόμη και σήμερα αδιαπραγμάτευτη η διεξαγωγή των πανελλήνιων εξετάσεων; Αναλύσαμε και κατανοήσαμε τι συνέβη όλο αυτό το διάστημα στην εκπαίδευση; Λάβαμε όλα τα μηνύματα;

Η επιστήμη της γνωστικής ψυχολογίας μας πληροφορεί ότι όταν οι άνθρωποι καλούνται να λάβουν γρήγορα αποφάσεις για ασαφή και πολύπλοκα προβλήματα σε περιβάλλοντα ταχύτατων αλλαγών, αβέβαιης έκβασης και μεταβατικότητας, χρειάζονται συνεχώς νέες πληροφορίες και συνεπώς χρόνο να τις επεξεργαστούν να τις διασυνδέσουν και να τις κατανοήσουν. Δυο από τα σημαντικά  και συνήθως αθέλητα λάθη αποφάσεων, που έχει αναδείξει η επιστήμη της γνωστικής ψυχολογίας σε ανάλογες καταστάσεις, είναι η στρατηγική της ικανοποίησης και η στρατηγική της νοητικής προδιάθεσης και προσκόλλησης. Σύμφωνα με τη στρατηγική ικανοποίησης ο άνθρωπος σε κρίσιμες καταστάσεις λήψης απόφασης εξετάζει τις εναλλακτικές επιλογές μία προς μία και όταν εντοπίσει μια καλή εναλλακτική που ικανοποιεί το ελάχιστο επίπεδο κριτηρίων που έχει θέσει,  την επιλέγει. Αντίστοιχα στη στρατηγική της νοητικής προδιάθεσης και προσκόλλησης ο άνθρωπος τείνει να εμπιστεύεται και να προσκολλάται σε  νοητικά σχήματα, μοντέλα και στρατηγικές που είναι καλά εδραιωμένα μέσα του, τα οποία στο  παρελθόν τον οδήγησαν σε επιτυχείς λύσεις, αλλά στην πραγματικότητα  αποδεικνύονται λαθεμένα και αναποτελεσματικά.

Η «μαγική» εικόνα της πρώτης φάσης:Το πολύβουο μελίσσι και οι χορευτές της αλλαγής

Λαμβάνοντας, σοβαρά υπόψη, τις δύο παραπάνω επισημάνεις και προκειμένου να δώσουμε χρόνο στον καθένα να κατανοήσει την κατάσταση που όλοι βρεθήκαμε, ας δούμε τι ακριβώς συνέβη στην εκπαίδευση όπου το σχολείο «μετακόμισε» στο σπίτι. Τι ακριβώς συνέβη;, Πώς λειτούργησε και λειτουργεί ακόμη και σήμερα το σχολείο στο σπίτι; Ποιες είναι οι συνέπειες; Τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε;

Για να απαντήσουμε σ’ αυτά τα ερωτήματα χρειάζεται πρώτα να αναλύσουμε, με ένα ίσως διαφορετικό και πιο αφαιρετικό  τρόπο, το τι ήταν το σχολείο πριν την εισβολή του κορωνοϊού στη ζωή μας. Το σχολείο που εμείς γνωρίσαμε και τα παιδιά μας γνώριζαν μέχρι τις αρχές Μαρτίου του 2020 ήταν ένας οργανισμός – δομή σε συγκεκριμένο χώρο, με συστατικά στοιχεία (μαθητές, εκπαιδευτικούς γονείς) και ένα σύνολο διαρθρώσεων που ρύθμιζαν τις μεταξύ τους σχέσεις ορίζοντας και  τον ρόλο το κάθε μέρους,  προκειμένου να επιτευχθούν ο σκοπός και οι στόχοι του. Έτσι στη βάση του σκοπού σχεδιάστηκε το αναλυτικό πρόγραμμα, ορίστηκε δηλαδή  η ύλη (μαθήματα – περιεχόμενα) των μαθητών, εξειδικεύτηκαν και κλιμακώθηκαν οι στόχοι ανά τάξη,   Εκδόθηκαν τα σχολικά εγχειρίδια – βιβλία,  οργανώθηκε το ωρολόγιο πρόγραμμα της καθημερινότητας του σχολικού έτους και εξελίχθηκε η διδασκαλία των μαθητών και η διαπαιδαγώγηση τους από τους εκπαιδευτικούς.

Η οργάνωση αυτή του σχολείου, που σχεδιάστηκε εδώ και 120 και πλέον χρόνια στην Ελλάδα, πέραν του βασικού σκοπού, της μάθησης  των γνωστικών στόχων και της κοινωνικοποίησης που επιτελεί μέσω της αγωγής (αποδεκτά πρότυπα επικοινωνίας – σχέσεων και συμπεριφοράς) με αδιόρατο – άτυπο τρόπο καθόριζε, ανάμεσα σε άλλα, και τη σχέση μας με το χρόνο, το χώρο και τα πράγματα(υλικά μέσα). Έτσι, στη συνείδησή και την κοινωνική μας εμπειρία η διάρκεια του χρόνου  παραμονής του παιδιού στο σχολείου κυμαίνεται από 6 έως 9 ώρες, ο χώρος όπου εξελίσσεται η μαθησιακή διαδικασία είναι συγκεκριμένος (αίθουσα διδασκαλίας και ο προαύλιος χώρος ) τα κυριότερα μέσα – βιβλία,  με τα οποία τα παιδιά μαθαίνουν, είναι υλικά και παραμένουν ίδια για πάρα πολλά χρόνια. Με τον τρόπο αυτό, ο κάθε μαθητής διαμορφώνει συγκεκριμένες σχέσεις με το χρόνο, το χώρο και τα υλικά μέσα, τις μεθόδους και διαδικασίες μάθησης και  διδασκαλίας καθώς και αξιολόγησης του. 

Με την εισβολή του κορωνοϊού στη ζωή μας και προκειμένου να διαφυλαχθούν οι ζωές όλων μας,  το σχολείο δεν κατέρρευσε ούτε σταμάτησε να λειτουργεί  χάρη στις προσπάθειες όλων (μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων, δομών και ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας). Στην ουσία  μετασχηματίστηκε σε μια άλλη άυλη δομή εκπαίδευσης αναδιαρθρώνοντας  τα χαρακτηριστικά του στο χρόνο και στο χώρο. Απέκτησε άλλη δομή οργάνωσης και λειτουργίας αναδιένειμε, αναδιάταξε και τροποποίησε τους υπάρχοντες ρόλους.

Στην ουσία  όλη η προηγούμενη δομή   αναδιαρθρώθηκε με αστραπιαία ταχύτητα για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της πρωτόγνωρης αυτής κατάστασης. Έτσι το σχολείο μεταφερόμενο σε κάθε σπίτι αποκεντρώθηκε, ο χρόνος λειτουργίας του είναι πλέον ευέλικτος και στενά συνυφασμένος με το καθημερινό πρόγραμμα της κάθε οικογένειας. Οι μαθητές βιώνουν τώρα εντελώς διαφορετικά τις διαδικασίες μάθησης τόσο στο χρόνο, όσο και στο χώρο και τα μέσα μάθησης. Οι γονείς απέκτησαν και βιώνουν νέους ρόλους αφού ανέλαβαν βασικές παιδαγωγικές διαδικασίες κοινωνικοποίησης των παιδιών τους, που έως τώρα κατείχαν αποκλειστικά οι εκπαιδευτικοί στο σχολικό χρόνο και χώρο παραμονής των παιδιών στο σχολείο. Βασικές, δηλαδή, παιδαγωγικές διαδικασίες  για την οργάνωση του χρόνου (πρόγραμμα) του χώρου ή  των χώρων του σπιτιού που χρησιμοποιούνται ως χώροι μάθησης.

Ρυθμίζουν τώρα τις νέες σχέσεις που διαμορφώνονται ανάμεσα σε όλα τα μέλη της οικογένειας και  αποσαφηνίζουν ή και θεσπίζουν  νέους κανόνες και τρόπους συμπεριφοράς που διέπουν πλέον τη συνολική λειτουργία της οικογένειας. Οι εκπαιδευτικοί ασχολήθηκαν και ασχολούνται δημιουργικά με νέες μορφές και πρακτικές της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, βλέπουν το ρόλο τους από μια άλλη οπτική, ανταλλάσσουν απόψεις και συνεργάζονται μεταξύ τους. Οι Δ/ντες απέκτησαν και αυτοί νέους ρόλους προσπαθούν αγόγγυστα να διεκπεραιώσουν το διοικητικό βάρος και το συντονισμό όλων των μερών της δομής (μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς, αρχές τοπικής κοινότητας και διοίκησης της εκπαίδευσης),  αλλά και να επιμορφώσουν στα νέα μέσα εκπαιδευτικούς και γονείς.

Οι Σύλλογοι Διδασκόντων συνεδριάζουν σε αδιανόητες μέχρι χθες χρονικές στιγμές και στις συνεδριάσεις αναπτύσσεται δημιουργικό και γόνιμο κλίμα συζήτησης, όπου οι θέσεις και οι απόψεις του κάθε μέλους ακούγονται από όλους. Αντίστοιχα, οι γονείς στο επίπεδο της συλλογικής έκφρασης τους ακολουθούν ανάλογες διαδικασίες και παίρνουν νέες πρωτοβουλίες ηλεκτρονικής υποστήριξης, τόσο σε ότι αφορά στην επικοινωνία των παιδιών μεταξύ τους, όσο και σε ότι αφορά την ηλεκτρονική υποστήριξη των διαδικασιών μάθησης. Ομάδα Συντονιστών Εκπαιδευτικού έργου διοργάνωσε ένα διήμερο συνέδριο με σφαιρικό περιεχόμενο για τις αρχές και μεθόδους της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, το οποίο παρακολούθησαν 34.000 περίπου εκπαιδευτικοί.

Τα στελέχη αυτά οσμίστηκαν τις ανάγκες των εκπαιδευτικών και με τα νέα μέσα που διαθέτουν ανταποκρίθηκαν άμεσα σ’ αυτές, διαμορφώνοντας μια νέα δυναμική σε ζητήματα άμεσης ενημέρωσης, πληροφόρησης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών και όχι μόνο. Παράλληλα, με πρωτοβουλίες των εκπαιδευτικών νέα δίκτυα υποστήριξης αναπτύσσονται ηλεκτρονικά για να προσφέρουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους σ’ αυτή την κατεύθυνση. Όλα τα παραπάνω διευκολύνθηκαν καίρια όταν η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, για πρώτη φορά ίσως στην ιστορία του θεσμού, αναγκάστηκε να κάνει τα λιγότερα αλλά ίσως και τα πιο ουσιαστικά. Έδωσε βασικές κατευθύνσεις, ενεργοποίησε τα περιβάλλοντα ασύγχρονης μάθησης που διαθέτει στο Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο, εξασφάλισε την ηλεκτρονική υποδομή της σύγχρονης τηλεκπαίδευσης και επανεκκίνησε το πρόγραμμα της εκπαιδευτικής τηλεόρασης.

Όλη τώρα η εκπαιδευτική κοινότητα, αυτενεργεί πρωτοπορεί, καινοτομεί, αυτορρυθμίζεται και αυτοεναρμονίζεται με τις κατευθύνσεις της αλλαγής. Μοιάζει με πολύβουο σμήνος μελισσών που αίφνης απελευθερώθηκαν και ξεχύθηκαν στα απέραντα λιβάδια της ελληνικής άνοιξης για να συλλέξουν τη γύρη, να ρουφήξουν το νέκταρ των λουλουδιών και να παράγουν το μέλι της γνώσης για όλους.

Αν την αφήσουμε αμέριμνη στη μέθεξη και την έκσταση της μακάριας απελευθέρωσής της και την βοηθήσουμε να κατανοήσει και να συνειδητοποιήσει τα μυστικά αυτής της απελευθέρωσης, είναι βέβαιο πως θα ανακαλύψει μόνη τις αρχές τις μεθόδους και τις πρακτικές να αναδιαρθρώσει το προηγούμενο σχολείο σ’ ένα σχολείο του παρόντος και του μέλλοντος που αξίζει στην ελληνική κοινωνία. Ένα σχολείο με ασύλληπτη ποικιλία και φαντασία οργανωτικών ρυθμίσεων χρόνου, χώρου (κατάλληλο μείγμα διαδικασιών μάθησης δια ζώσης και εξ αποστάσεως), ρόλων  και προγραμμάτων με ποικίλες μεθόδους και πρακτικές που θα ανοίξουν πόρτες και παράθυρα στον κάθε μαθητή να ανακαλύψει τον εαυτό του, τις ιδιαίτερες κλίσεις και δυνατότητες του συλλαμβάνοντας τους τρόπους που μπορεί να μαθαίνει διασυνδέοντας τις γνώσεις  και να συνεργάζεται με άλλους δημιουργικά, να εναρμονίζεται,δηλαδή, με τις κατευθύνσεις της αλλαγής δια βίου, βιώνοντας  παράλληλα αλησμόνητες μαθησιακές εμπειρίες, σε συνθήκες πραγματικής ζωής.

Τι συνέβη ξαφνικά; Πώς άλλαξε το τοπίο;

Μια βασική παιδαγωγική αρχή, καθολικά αποδεκτή στο χώρο της παιδαγωγικής επιστήμης, επιτάσσει τη σύνδεση του σχολείου με τη ζωή . Ο Dewey στις αρχές ήδη του 20^ου αιώνα είχε εξειδικεύσει αυτή την αρχή:

«Δεν έχουμε μια σειρά από χωριστούς κόσμους, ένας από τους οποίους είναι μαθηματικός, άλλος φυσικός, άλλος ιστορικός κ.λπ.  Ζούμε σ’ ένα κόσμο όπου όλες οι πλευρές συνδέονται. Όλες οι σπουδές προέρχονται από σχέσεις του ενός μεγάλου κοινού κόσμου και καθώς το παιδί ζει σε μεταβαλλόμενη αλλά συγκεκριμένη και ενεργητική σχέση μεαυτόν τον κοινό κόσμο, οι σπουδές του είναι φυσικά ενιαίες. Η σύνδεση των σπουδών δεν αποτελεί πλέον πρόβλημα. Ο δάσκαλος δεν θα είναι υποχρεωμένος να προσφεύγει σε κάθε είδους τεχνάσματα και να συνυφαίνει λίγη αριθμητική με το μάθημα της ιστορίας. Συνδέστε το σχολείο με τη ζωή και όλες οι σπουδές θα συνδεθούν αναγκαστικά» (Dewey, 1990, p.91).

Εάν ζούσε σήμερα, θα έτριβε τα χέρια του από την εικόνα που θα αντίκριζε γιατί στην εποχή του κορωνοϊού το σχολείο, απλά, συνδέθηκε με την πραγματική ζωή.

Αλλά αυτή η εικόνα της ταχύτατης αναδιάρθρωσης της δομής του σχολείου, δεν εντοπίζεται μόνο στο εκπαιδευτικό σύστημα αλλά σε όλες της δομές και τα συστήματα της ελληνικής κοινωνίας. Νέα πρότυπα ρόλων εμφανίστηκαν στη σκηνή που έθεσαν, προς το παρόν, στο περιθώριο άλλα που κυριαρχούσαν. Στη συνείδησή όλων μας  ο ρόλος των γιατρών, του νοσηλευτικού προσωπικού, των εκπαιδευτικών, των υπαλλήλων μικροκαταστημάτων της γειτονιάς αλλά και των  πολυκαταστημάτων τροφίμων και της πολιτικής προστασίας, των διανομέων προϊόντων και υπηρεσιών επανεκτιμήθηκε και αναβαθμίστηκε. Νέες μορφές παραγωγής για ιδία χρήση εμφανίστηκαν όπως το κούρεμα των συζύγων από τις συζύγους τους, άλλα όλοι μας, αν αναστοχαστούμε, παράγαμε και παράγουμε διαρκώς  με τον ίδιο τρόπο που μας βοήθησε και μας βοηθά να ανταπεξέλθουμε και να επιβιώσουμε.

Νέα ταχύτατη παραγωγή επίκαιρων προϊόντων αναδύθηκε. Χαρακτηριστικό είναι ένα  προϊόν - υπηρεσία που διευκολύνει τους επαγγελματίες. Το προϊόν  αυτό ενσωματώνει παραμέτρους του χώρου και του χρόνου που διαθέτουν τα καταστήματα και τις επίσημες οδηγίες για την αποφυγή της διασποράς του ιού.Παρέχει, έτσι,μια υπηρεσία ταχύτατης οργάνωσης των ραντεβού των πελατών στα καταστήματα τους με ασφάλεια και χωρίς ψυχικό κόστος. Η κυβέρνηση εξασφάλισε μια δέσμη μέτρων διευκόλυνσης επιχειρήσεων και εργαζομένων που ανέστειλαν τη λειτουργία τους. Η τηλεργασία και οι υποδομές ανάπτυξης τηλεπικοινωνιών σε κάθε δημόσια υπηρεσία νομοθετήθηκαν, τροποποιήθηκε το ωράριο εργασίας των δημοσίων υπαλλήλων  και διευκολύνθηκαν οι έχοντες μικρά παιδιά να παραμείνουν σπίτι τους.

Το χιούμορ των Ελλήνων  η ευρηματικότητα και η δημιουργικότητα τους ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Πρωτόγνωρες εικαστικές μουσικές και κιναισθητικές δημιουργίες διαχύθηκαν στα ηλεκτρονικά μέσα και δίκτυα της τηλεόρασης, ακόμη  πρόσωπα και καταστάσεις της επικαιρότητας εκφράστηκαν με μουσικούς στίχους, ρυθμούς και μελωδίες. Αρκετές γραφειοκρατικές υπηρεσίες κωδικοποιήθηκαν, ψηφιοποιήθηκαν και προσφέρονται πλέον από απόσταση. Έντονες ζυμώσεις και επικοινωνίες με τα σύγχρονα μέσα της τηλεπικοινωνίας εξελίχθηκαν και εξελίσσονται συνεχώς. 

Ο Πρωθυπουργός, σε μεγάλο βαθμό, εύστοχα χρησιμοποίησε πρόσφατα στη Βουλή την αναλογία  ότι η χώρα μας σ’ αυτή την πρώτη φάση : «Στο σύνολο της … είναι ένα σχολείο με τη μεγαλύτερη ευστροφία  και χάρη», αξιοποιώντας  ένα απόσπασμα του λόγου του Περικλή από τον Επιτάφιο του Θουκυδίδη.

Η εικόνα που διαμορφώθηκε είναι «μαγική», αίφνης σχεδόν όλοι οι Έλληνες οι δομές και τα συστήματα της κοινωνίας τους μοιάζουν με επιδέξιους χορευτές που ισορροπούν ευδιάθετοι, παράγουν και δημιουργούν στις κατευθύνσεις της αλλαγής, σε ένα περιβάλλον έντονης αβεβαιότητας και μεταβατικότητας. Ακόμη και ο Alvin Toffler, αν σήμερα ζούσε, θα εκστασιαζόταν από την ικανότητα των Ελλήνων να χορεύουν με χάρη, να  ισορροπούν και να δημιουργούν με διάθεση στο κινητό  τοπίο της πραγματικότητας  του μέλλοντος που με τόση ευκρίνεια και πιστότητα είχε προβλέψει.  

Πίσω από το παραβάν: Διασπώντας τους κώδικες της «μαγικής» εικόνας

Βέβαια ό όρος «μαγική» σκόπιμα τοποθετείται με εισαγωγικά γιατί δεν εξετάζονται, προς το παρόν, το προσωπικό κόστος, οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι ελλείψεις υποδομών  των σχολείων, οι αστοχίες  και τα λάθη  που δεν έλειψαν. Σημασία έχει σ’ αυτή τη φάση ανάλυσης να κρατήσουμε τη θετική εικόνα που δεν μπορεί να αμφισβητήσει κανείς εύκολα από όποια  πλευρά προσεγγίζει το ζήτημα. Άλλωστε η μέχρι σήμερα διεθνής αναγνώριση την εδραιώνει.

Για να διασπάσουμε τους κώδικες όμως αυτής της «μαγικής» εικόνας  και να ξεκλειδώσουμε τα μυστικά της, χρειάζεται να στρέψουμε το βλέμμα μας στο παρελθόν.Η δομή του σχολείου που όλοι μας βιώσαμε έως στις αρχές Μαρτίου 2020 σχεδιάστηκε για άλλες ανάγκες και λειτούργησε επιτυχημένα για μεγάλο χρονικό διάστημα.  Όπως όλοι οι λογικοί άνθρωποι όταν σχεδιάζουμε για το μέλλον, γιατί η εκπαίδευση αφορά αποκλειστικά το μέλλον - πρόκειται για  τα παιδιά ό,τι πολυτιμότερο έχει ο καθένας μας. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής προβάλλοντας στα μάτια τους το μέλλον της εποχήςτους και των παιδιών  τους  τη μόνη εικόνα που αντίκριζαν, ήταν η εικόνα του εργοστασίου της τότε βιομηχανικής ανάπτυξης και προόδου.

Με τα πρότυπα, λοιπόν του εργοστασίου σχεδιάστηκε το σχολείο σε όλα τα κράτη του πλανήτη ανεξάρτητα εάν αυτά  επηρεάζονταν από την καπιταλιστική ή την μαρξιστική ιδεολογία. Αλλά όχι μόνο το σχολείο, αν κοιτάξετε δίπλα σας, θα διαπιστώσετε ότι όλες οι κοινωνικές δομές, ακόμη και τα σπίτια μας  σχεδιάστηκαν και οικοδομήθηκαν ανάλογα. Πρόκειται για πέντε πρότυπα – αρχές που λειτουργούν κάθετα - γραμμικά και απόλυτα συμπληρωματικά, δηλαδή εναρμονίζονται πλήρως μεταξύ τους. Αυτές οι αρχές διαπέρασαν και διαπερνούν  τη συνείδηση όλων μας και διαμόρφωσαν – εδραίωσαν αργά και σταθερά τις σχέσεις μας με το χώρο, το χρόνο, την κατάλληλη μέθοδο οργάνωσης της παραγωγής, τη φύση της εργασίας και τους στόχους παραγωγής, την κατάλληλη μέθοδο  επίλυσης προβλημάτων, καθώς και τον τρόπο που λαμβάνουμε αποφάσεις. Διαμόρφωσαν, δηλαδή, την πραγματικότητα μας η οποία είναι εδραιωμένη μέσα μας και μπορεί ίσως  να χαρακτηριστεί και ως «βιομηχανοπραγματικότητα».  

Η συγκέντρωση ήταν και είναι μια βασική αρχή της βιομηχανικής λογικής. Σύμφωνα μ’ αυτή την αρχή οι άνθρωποι –εργάτες χρειαζόταν να συγκεντρωθούν στους χώρους του εργοστασίου, αντίστοιχα δημιουργήθηκαν οι μεγάλες πόλεις και  οι μαθητές έπρεπε ανάλογα να συγκεντρωθούν σε αντίστοιχους χώρους εκπαίδευσης, αλλά όχι μόνο οι μαθητές αυτή η αρχή διαπέρασε όλες μας τις δομές αλλά και τη συνείδηση όλων διαμορφώνοντας την σχέση μας με το χώρο γενικά αλλά ειδικότερα με το χώρο εργασίας.

Ο συγχρονισμός είναι μια άλλη αρχή που επέβαλε η βιομηχανική λογική. Ο χρόνος έπρεπε να συγχρονιστεί με το ωράριο του εργοστασίου, κατά αντίστοιχο τρόπο συγχρονίστηκε και το ωράριο των μαθητών στο σχολείο με διάρκεια 6 έως 9 ώρες, αλλά όχι μόνο των μαθητών, αυτή η αρχή διαπέρασε όλες τις δομές και τα συστήματα και διαμόρφωσε τις συνειδήσεις όλων μας για τη διάρκεια του χρόνου εργασίας.

Η κατάλληλη μέθοδο οργάνωσης της παραγωγής στη βιομηχανική λογική ήταν και είναι η κατάτμηση ο χωρισμός δηλαδή σε επιμέρους τμήματα της παραγωγής, ώστε η εργασία να είναι παραγωγική. Οι άνθρωποι εντάσσονται σε τμήματα και ο καθένας τους εκτελεί μια σειρά τυποποιημένων εργασιών ρουτίνας διαμορφώνοντας παράλληλα  και την αντίληψη για τη φύση της εργασίας . Αυτή η αρχή επεκτάθηκε ως η καλύτερη μέθοδος επίλυσης προβλημάτων που οδήγησε στην απόλυτη αποδοχή της εξειδίκευσης της γνώσης. Η βασική αυτή αρχή εφαρμόστηκε στα σχολεία και σε κάθε χώρο εκπαίδευσης. Έτσι η συνολική γνώση κατατμήθηκε σε επιμέρους τομείς με ταυτόχρονη ανάπτυξη των επιμέρους επιστημών. Οι μαθητές χωρίστηκαν σε τμήματα (τάξεις) το αναλυτικό πρόγραμμα κατατμήθηκε σε επιμέρους μαθήματα, τυποποιήθηκαν τα υλικά μέσα (βιβλία) και οι μέθοδοι διδασκαλίας . Αυτή είναι μια βασική λογική που διαπερνά ακόμη και σήμερα τη λογική όλων μας για την οργάνωση της γνώσης τόσο στα σχολεία όσο και στα πανεπιστήμια, αλλά και τη ζωή μας.

Η μεγιστοποίηση ήταν και είναι μια άλλη βασική αρχή της βιομηχανικής εποχής που αφορά στους στόχους της παραγωγής. Αυτό που αποκαλούμε μαζική παραγωγή σχετίζεται άρρηκτα με την ποσότητα, τη μέγιστη δυνατή παραγωγή τυποποιημένων και πανομοιότυπων  προϊόντων με σκοπό τη μεγιστοποίηση του οφέλους – κέρδους, η οποία για να επιτευχθεί χρειάζεται συνεχείς αξιολογήσεις σε όλα τα τμήματα της αλυσίδας παραγωγής. Έτσι η βασική αντίληψη για την οργάνωση και της διαδικασίες  μάθησης των παιδιών στο σχολείο ήταν ποσοτική. Μέγιστη ποσότητα γνώσης σε κάθε τμήμα με τυποποιημένες αποτελεσματικές διαδικασίες μάθησης και συνεχείς διαδικασίες αξιολόγησης για να μεγιστοποιηθεί η απόδοση. Αλλά αυτή η αρχή της μεγιστοποίησης της ποσότητας έχει ισχυρή επιρροή στη συνείδηση όλων μας σε όλους τους τομείς της ζωής μας.

Τέλος, για να επιτευχθούν όλα αυτά και να μεγιστοποιηθεί η παραγωγή και απόδοση των επιμέρους τμημάτων χρειαζόταν και μια κατάλληλη οργάνωση της λήψης των αποφάσεων. Η πλέον κατάλληλη για την τότε εποχή ήταν ο συγκεντρωτισμός. Ο σχεδιασμός, δηλαδή, μιας κεντρικής δομής που λάμβανε αποφάσεις για όλα τα τμήματα του εργοστασίου από την κορυφή της πυραμίδας έως τη βάση. Ρύθμιζε με ακρίβεια και πιστότητα του τι ακριβώς θα κάνει το κάθε τμήμα, μέρος κ.λπ. Οι αποφάσεις λαμβανόταν από το διευθυντήριο και χρειαζόταν να ακολουθηθούν με απόλυτη προσήλωση και ακρίβεια. Ο σχεδιασμός ήταν οργανωμένος κεντρικά και ιεραρχικά. Με αντίστοιχο τρόπο οργανώθηκε το εκπαιδευτικό μας σύστημα αλλά και  όλες οι δομές και τα κοινωνικά μας  συστήματα,στα οποία διαβιούμε μέχρι σήμερα.

Εάν συνδέσουμε όλες αυτές τις αρχές μαζί, και αναστοχαστούμε τη δική μας μαθητική πορεία μπορούμε να κατανοήσουμε και την πορεία των μαθητών μας σ’ αυτό το «βιομηχανικό» σχολείο. Τα βασικά καθήκοντα του μαθητή ήταν και είναι η κοπιαστική και αδιάκοπη εργασία για τη μέγιστη δυνατή απόκτηση  ποσότητας γνώσης με συγκεκριμένους κάθε φορά τρόπους που έθεταν και θέτουν στο περιθώριο πολλούς μαθητές που δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν, χωρίς να εξετάζονται οι διαφορετικοί τρόποι που θα μπορούσαν να κατακτήσουν τη γνώση. Η όλη αυτή μαθησιακή και κοινωνική εμπειρία είχε και έχει διάρκεια  12 ετών. Σφραγίζεται διαρκώς από ανελαστικές μεθόδους κατάταξης αξιολόγησης και βαθμολογίας έως ότου φτάνει μεγάλη ώρα,  η αξιολόγηση της αξιολόγησης για εκείνον, οι εξετάσεις δηλαδή για την εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο. Σ’ αυτές «πρέπει» να μπορέσει, σ’ αυτή την ιδιαίτερα κρίσιμη για το μέλλον του φάση, να αποδώσει σε κόλλες χαρτί «άριστα» για να τύχει στη συνέχεια της  εξειδίκευσης  σ’ ένα ανώτερο επίπεδο και να επιστρέψει οπλισμένος πια με όλα τα εφόδια «πετυχημένος»   στη ζωή του. Όλα λοιπόν στην εκπαίδευση, μέχρι σήμερα,  είναι συνδεμένα έλκονται και επηρεάζονται από τη σημασία και  τον ρόλο των πανελλήνιων  εξετάσεων στη ζωή του κάθε μαθητή, που βέβαια είναι απόρροια της καλά εδραιωμένης μέσα μας  «βιομηχανοπραγματικότητας».

Μόνο εάν κατανοήσουμε τις βασικές αυτές αρχές οργάνωσης και λειτουργίας της βιομηχανικής εποχής με τις οποίες οργανώθηκε το σχολείο αλλά και όλες οι δομές μας και συλλάβουμε τους τρόπους με τους οποίους έχουν μέχρι σήμερα οικοδομηθεί και έχουν εδραιωθεί μέσα μας,οι σχέσεις όλων μας με το χώρο, το χρόνο, την κατάλληλη μέθοδο οργάνωσης της παραγωγής, τη φύση της εργασίας και τους στόχους της παραγωγής, την κατάλληλη μέθοδο  επίλυσης προβλημάτων, καθώς και τον τρόπο που λαμβάνουμε αποφάσεις,  μπορούμε να αποκωδικοποιήσουμε τα ισχυρά μηνύματα της εποχής του κορωνοϊου που διανύουμε.

Επιστρέφοντας στη «μαγική» εικόνα της χώρας μας,  τόσο στο πολύβουο μελίσσι στην  εκπαίδευση με τη μεταφορά του σχολείου στο σπίτι, όσο και στους χορευτές της αλλαγής σε όλες τις δομές  της κοινωνίας,  μπορούμε να δούμε τώρα καθαρά τι πραγματικά συμβαίνει.

Η εισβολή του κορωνοϊού διαμόρφωσε μια αναγκαιότητα ταχύτατης αντίδρασης όλων μπροστά  στην απειλή επιβίωσής μας. Ένα σενάριο αφάνταστα ακραίο και σε μεγάλο βαθμό απρόβλεπτο. Διαμόρφωσε ένα τοπίο έντονης αβεβαιότητας, ανησυχίας και φόβου που μας έδωσε την αίσθηση ότι η γη κινείται κάτω από τα πόδια μας και απαιτούσε ακαριαία αντίδραση. Η ανθρωπότητα δεν έχει ξαναγνωρίσει ποτέ στο παρελθόν τέτοια ταχύτητα εισροής της αλλαγής , τέτοια δηλαδή επιτάχυνση της αλλαγής στη ζωή της.

 Σ’ αυτό το κινητό τοπίο του τρόμου και της έντονης μεταβατικότητας,  οι περισσότερες δομές τις κοινωνίας  δεν κατέρρευσαν αλλά αναδιαρθρώθηκαν και μερικές, κυρίως οικονομικές δομές,  ανέστειλαν τη λειτουργία τους. Τα παραδείγματα της ελληνικής κοινωνίας τόσο στην εκπαίδευση όσο και στις υπόλοιπες οικονομικές και κοινωνικές δομές είναι εύγλωττα για να κατανοήσουμε ότι για να επιβιώσουμε χρειάστηκε να τροποποιήσουμε ταχύτατα: Τη σχέση μας με το χώρο:  Το σχολείο  εξαϋλώθηκε, στη συνείδηση όλων απέκτησε σε μεγάλο βαθμό εικονική μορφή.Τώρα οι χώροι μάθησης είναι αποκεντρωμένοι και ποικιλόμορφοι. Στις περισσότερες περιστάσεις περισσότερο ευχάριστοι για τα παιδιά μας. Τη  σχέση μας με το χρόνο: Τα προγράμματα μάθησης είναι τώρα όχι ελαστικά[1] αλλά ευέλικτα,  και προσαρμοσμένα στην καθημερινότητα της οικογένειας. Τη σχέση μας με υλικά «πράγματα»: Η σχέση των μαθητών με τα σχολικά εγχειρίδια έχει τροποποιηθεί. Σε μεγάλο βαθμό έχουν αντικατασταθεί από εικονικά φύλλα εργασίας και οδηγίες χρήσης,  έγιναν δηλαδή συμβολικά. Εξαϋλώθηκαν και αυτά στη συνείδηση των μαθητών όπως εξαϋλώθηκε και o χώρος του σχολείου.

Οι σχέσεις μας με την  κατάλληλη μέθοδο οργάνωσης της παραγωγής, τη φύση της εργασίας και τους στόχους παραγωγής σταδιακά τροποποιούνται εάν στραφούμε στο σημερινό μοντέλο οικονομικής παραγωγής, δηλαδή στους τρόπους που η νέα οικονομία της πληροφορίας παράγει προϊόντα και υπηρεσίες.

Το παράδειγμα της παραγωγής  του προϊόντος που προαναφέρθηκε είναι χαρακτηριστικό. Η ομάδα αυτή που αποτελείται από επιστήμονες ειδικευμένους σε διάφορους τομείς των επιστημών οσμίστηκε  την πραγματική ανάγκη, τα μέλη της  συνεργάστηκαν και σχεδίασαν από κοινού, σε μια λογική συμπαραγωγής. Συνέδεσαν τις επιμέρους εξειδικευμένες γνώσεις τους με επιτυχία και παρήγαγαν ταχύτατα ένα επίκαιρο και ιδιαιτέρα καινοτόμο προϊόν – υπηρεσία στην αγορά . Το ζήτημα πλέον δεν είναι η ποσότητα αλλά η κατάλληλη χρονικά παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών που εξυπηρετούν πραγματικές ανάγκες, μιας κατηγορίας επαγγελματιών στην προκείμενη περίπτωση, και έχουν ποιότητα. Αυτή η λογική κινείται σε αντίθετη κατεύθυνση από τη βιομηχανική λογική της ποσότητας χρειαζόμαστε πλέον το κατάλληλο προϊόν που έχει  ποιότητα, ανταποκρίνεται δηλαδή σε πραγματικές ανάγκες,  στον κατάλληλο χρόνο και στο κατάλληλο εύρος.

Το ίδιο συμβαίνει σε όλες σχεδόν τις επιχειρήσεις παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών. Το παράδειγμα αυτό μας βοηθά  στο να κατανοήσουμε ότι η οργάνωση της εργασίας σήμερα, αλλά και η φύση της εργασίας είναι εντελώς διαφορετική από το παρελθόν της βιομηχανικής εποχής. Οι ομάδες  παραγωγής είναι ευέλικτες με διεπιστημονική σύνθεση, δηλαδή συγκροτούνται από εξειδικευμένους  ανθρώπους σε επιμέρους τομείς, οι οποίοι  έχουν την ικανότητα να συνδέουν μεταξύ τους τις επιμέρους γνώσεις τους. Για να συνεργαστούν και να παράγουν καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες, χρειάζονται θετικό κλίμα αποδοχής της διαφορετικής άποψης και μεγάλους βαθμούς ελευθερίας στη λήψη των αποφάσεων και όχι συνεχείς αξιολογήσεις και έλεγχο που πνίγουν τη δημιουργικότητα και την καινοτομία. Θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ότι η παιδαγωγική επιστήμη διαχύθηκε στην νέα οικονομία  της πληροφορίας.

Το κρίσιμο στοιχείο της νέας παραγωγής είναι η πληροφορία, η οποία σε σχέση με το έδαφος και τη μηχανή της βιομηχανικής εποχής είναι αφάνταστα παραγωγική. Ένα χωράφι και μια μηχανή έχουν πεπερασμένα όρια απόδοσης.Το χωράφι μπορεί να προσφέρει ένα ή το πολύ δύο παραγωγές το χρόνο.Η μηχανή αποδίδει περισσότερο σε κάθε τομέα, αλλά και αυτή έχει πεπερασμένα όρια. Το αυτοκίνητό μας είναι κατανοητή περίπτωση για όλους, εάν αναλογιστούμε τη διάρκεια χρήσης του. Αντίθετα η πληροφορία δεν έχει όρια, μπορεί να συνδυαστεί με πολλούς τρόπους και να παράγει ποικίλα και με πολλές μορφές προϊόντα και υπηρεσίες. Έχει καταστεί το βασικό μέσο παραγωγής και το πιο βασικό είναι ότι βρίσκεται στους εγκεφάλους όλων μας.

Οι σύγχρονες επιχειρήσεις που κινούνται πέραν της βιομηχανικής λογικής δεν παράγουν μαζικά τυποποιημένα προϊόντα και υπηρεσίες, αλλά μια μεγάλη ποικιλία προϊόντων και υπηρεσιών που ανταποκρίνονται σε διαφορετικές ανάγκες και διαρκούν λιγότερο. Έτσι ο κύκλος παραγωγής συντομεύεται και συνεχώς παράγονται νέα διαφορετικά προϊόντα και υπηρεσίες. Αυτός είναι ο λόγος που κατακλυζόμαστε από μια μεγάλη ποικιλομορφία προϊόντων και υπηρεσιών σε σημείο, να αδυνατούμε τις περισσότερες φορές,  να επιλέξουμε το κατάλληλο για μας. 

Ένα άλλο κρίσιμο σημείο είναι να κατανοήσουμε το παράδειγμα της παραγωγής για ιδία χρήση, που εμφανίστηκε με την ανάγκη κουρέματος των μαλλιών. Με δεδομένο ότι τα κουρεία και τα καταστήματα ήταν κλειστά πολλοί άνθρωποι άνδρες και γυναίκες αναγκάστηκαν να περιποιηθούν τα μαλλιά τους. Παρήγαγαν δηλαδή υπηρεσία όχι για ανταλλαγή όπως κάνουν οι επαγγελματίες αλλά για ιδία χρήση. Αυτή η μορφή παραγωγής για ιδία χρήση που έχει πολλές μορφές και όλοι μας παράγαμε και παράγουμε διαρκώς,  έχει και μια  πολύ ευεργετική ψυχολογική διάσταση  στην  ολοκλήρωση μας ως ανθρώπινα όντα. Σ’ αυτή τη μορφή παραγωγής το προϊόν της εργασίας επιστρέφει σε μας ως υπεραξία, λαμβάνοντας χαρακτήρα  επιβεβαίωσης της ατομικότητάς και των κρυμμένων δυνατοτήτων μας.

Ένα άλλο και ίσως το πιο σημαντικό  στοιχείο που αναδύεται  για την οικονομία,  μας έρχεται  από την ταχύτατη μεταβολή της αναγνώρισης  των κοινωνικών προτύπων και  ρόλων ιδίως των γιατρών, του νοσηλευτικού προσωπικού  και των εκπαιδευτικών. Αυτή η μεταβολή μας οδηγεί στην ανάγκη να κατανοήσουμε ότι καμία οικονομία δεν μπορεί να αναπτυχθεί και να ανθίσει στις χώρες όλου του κόσμου,  χωρίς ισχυρά και κατάλληλα  συστήματα δημόσιας υγείας και εκπαίδευσης.

Σε ότι αφορά στους τρόπους λήψης αποφάσεων και την άσκηση ελέγχου και διοίκησης, η συμπεριφορά  της ηγεσίας του Υπουργείου Παιδείας μας προσφέρεται για να κατανοήσουμε τη σημασία της ιεράρχησης και  του κέντρου βάρους των αποφάσεων. Όπως είδαμε η βιομηχανική λογική της άσκησης της διοίκησης και του τρόπου λήψης αποφάσεων είναι συγκεντρωτική  γραμμική με αυστηρή ιεραρχική δομή με συνεχή αξιολόγηση και πλήρη έλεγχο όλων των διεργασιών και διαδικασιών σε όλα τα επιμέρους συστήματα. Στη διάρκεια όμως της πρώτης φάσης η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας πιεσμένη από την κατάσταση αντιλήφθηκε ότι δεν είχε το χρόνο να κάνει τη δομή – σύστημα  να λειτουργήσει με μια σειρά εντολών που θα ρύθμιζε το κάθε τι, ήταν αδύνατο. Έτσι, αναγκαστικά, μοίρασε το βάρος των αποφάσεων ώστε το κάθε υποσύστημα, περιφερειακές δομές εκπαίδευσης, και σχολικές μονάδες να έχουν ελευθερία δράσης στις περιοχές ευθύνης τους. Έδωσε μόνο βασικές κατευθύνσεις και εξασφάλισε τα περιβάλλοντα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης. Αυτό είναι ένα από τα  μεγάλα μυστικά αυτής της απελευθέρωσης των σχολικών κοινοτήτων και της μαγικής εικόνας του πολύβοου μελισσιού.

Όλα αυτά έχουν τεράστια σημασία επηρεάζουν τους τρόπους που σχεδιάζουμε το παρόν και το μέλλον για το οποίο τώρα έχουμε μια καθαρή εικόνα. Μας κατευθύνουν  πλέον να οργανώσουμε τη γνώση στο σχολείο αλλά ακόμα και στα πανεπιστήμια μας με διαφορετικούς τρόπους. Θα χρειαστεί να διατηρήσουμε την εξειδίκευση αλλά όχι μόνο εξειδίκευση χρειάζεται να σχεδιάσουμε και ουσιαστικούς  τρόπους οριζόντιας διασύνδεσης της γνώσης των επιμέρους  μαθημάτων και επιστημών, ούτος ώστε σταδιακά οι μαθητές μας να είναι ικανοί να κατανοούν.

Ένα σχολείο, που θα μπορούσε να ονομαστεί σχολείο της κατανόησης και της ζωής . Κατανόηση του εαυτού, των τρόπων που καθένας μαθαίνει, των ιδιαίτερων κλίσεων και ικανοτήτων του, των τρόπων που λαμβάνει αποφάσεις, των σχέσεων που τον διαμορφώνουν, των τρόπων συνεργασίας και αποδοχής του Άλλου. Κατανόηση του ρόλου της ροής του χρόνου στη ζωή του. Κατανόηση του βάθους της ελληνικής γλώσσας των λέξεων των εννοιών και των τρόπων που αυτές εισέρχονται, συνδέονται και αποκτούν διαφορετικές σημασίες στα άλλα μαθήματα αλλά και στην καθημερινή μας επικοινωνία, μέσα στη ροή του χρόνου. Κατανόηση του ρόλου των διαδικασιών που ακολουθούνται στις θετικές επιστήμες και πως αυτές συνδέονται στη γλώσσα και στην καθημερινή μας ζωή. Θα εκπλαγούμε αν ανακαλύψουμε ότι σε μια μόνο απλή πρόταση μπορούν να κρύβονται όλες οι αλήθειες της ζωής μας[2]. Κατανόηση των τρόπων εικαστικής, μουσικής και κιναισθητικής έκφρασης και διασύνδεσή τους με όλα τα μαθήματα.

 Κατανόηση  της ιστορίας, όχι πια ιστορία γραμμικά, αλλά προσέγγιση των ιστορικών κοινωνιών μέσα από τη συνεξέταση των σχέσεων που διατηρούσαν με το χώρο, το χρόνο, την οργάνωση της παραγωγής, τη φύση της εργασίας, τους κοινωνικούς ρόλους και τις σχέσεις τους, τους τρόπους λήψης των αποφάσεων, τους τρόπους οργάνωσης της γνώσης,  τις  ιδέες  που τις επηρέαζαν. Γιατί μόνο έτσι έχουμε την ευκαιρία να κατανοήσουμε τον πλούτο του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού που κληρονομήσαμε και να διαπιστώσουμε την οικουμενική του διάσταση και την βαθιά ερωτική σχέση που διατηρούσαν οι Έλληνες με τη δημιουργία και την αλλαγή. Μέχρι τώρα μελετούσαμε τα μαθήματα και τους αρχαίους κλασικούς  γραμμικά –εξειδικευμένα – ποσοτικά για να γράψουμε εξετάσεις και γι’ αυτό δεν τους κατανοούμε. Ένα σχολείο ουσιαστικής  παιδείας που οι νέοι μας ολοκληρώνοντας το, θα έχουν γνώση του εαυτού τους των ιδιαίτερων κλίσεων και δυνατοτήτων τους  και σαφή κριτήρια για το τι θα θέλουν να κάνουν στη ζωή τους στο σημερινό και αυριανό κόσμο του μέλλοντος. Σ’ αυτό το σχολείο τη θέση μπορούν να έχουν οι εξετάσεις για την εισαγωγή των μαθητών στα πανεπιστήμια; Η μαγική εικόνα μας ανοίγει νέους ορίζοντες. Αναδιάρθρωση όλων των πανεπιστημίων, αξιοποίηση των νέων μέσων και ελεύθερη πρόσβαση όλων δια βίου στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Ριζική αλλαγή προσανατολισμού. Ο μύθος του Σπηλαίου του Πλάτωνα και η θέση του για την παιδεία ηχεί με περισσότερο νόημα στην εποχή του κορωνοϊού:

« Παιδεία είναι η τέχνη περιστροφής αυτού του οργάνου (Δύναμη ψυχής και τρόπο που διαθέτει και μαθαίνει ο καθένας) για να επινοήσει με ποιο τρόπο θα στραφεί ευκολότατα και ωφελιμότατα, όχι για να δημιουργήσει σ’ αυτό το όργανο την όραση, αφού την κατέχει, αλλά για να επινοήσει το πώς θα στραφεί, επειδή δεν έχει τη σωστή κατεύθυνση και δεν βλέπει όπου πρέπει»

Συνοψίζοντας: 

Για πρώτη φορά στην ιστορία μια κοινωνία, αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα σχημάτισε τόσο ευκρινή και πιστή εικόνα του μέλλοντος που την περιμένει.

Μπορούμε τώρα να συνειδητοποιήσουμε ότι  η κατεύθυνση της αλλαγής δεν είναι γραμμική, αλλά οριζόντια και ποιοτική, διαπερνά όλες τις σχέσεις, αξίες και έννοιες που είχαμε οικοδομήσει μέχρι τώρα από ένα βιομηχανικό πρότυπο σχεδιασμού και οργάνωσης είτε αυτό επηρεάζεται από την καπιταλιστική  είτε από τη μαρξιστική ιδεολογία. Βρισκόμαστε είδη σε μια νέα κατάσταση που μας καλεί σε μια ιστορική σύνθεση που ανοίγει τεράστιους ορίζοντες και πολλές νέες δυνατότητες  για μας και τα παιδιά μας.

Τώρα μπορούμε να κατανοήσουμε γιατί ο τεχνοκρατικός  σχεδιασμός μας πλανητικά,  μέχρι σήμερα,  ήταν οικονομοκεντρικός, βραχυπρόθεσμος και έντονα αντιδημοκρατικός. Οικονονομοκεντρικός γιατί ο βασικός προσανατολισμός του ήταν η μεγιστοποίηση της υλικής ευημερίας και του κέρδους. Βραχυπρόθεσμος γιατί χρονικά ήταν προσανατολισμένος στο παρόν και παρέμεινε «τυφλός» στο μέλλον. Έντονα αντιδημοκρατικός γιατί σχεδιαζόταν από ομάδες τεχνοκρατών που προσκολλώνται στα κέντρα λήψης αποφάσεων και διαπνέονται από τη γραμμική λογική του συγκεντρωτισμού και της γραφειοκρατίας του βιομηχανικού προτύπου .    

Οι Έλληνες. στην πρώτη αυτή φάση, λειτούργησαν υποδειγματικά και απέδειξαν εξαιρετικές ικανότητες διαχείρισης της αλλαγής ακόμη και όταν αυτή κινείται με τόσο μεγάλη ταχύτητα - επιτάχυνση.Η «μαγική» εικόνα χρειάζεται να εδραιωθεί μέσα μας να αποκωδικοποιηθεί και να κατανοηθεί σε βάθος. Επιχείρησα να δώσω ένα πλαίσιο για να επιτευχθεί η βαθιά κατανόηση και τα μηνύματα αυτής της μεγάλης ελληνικής επιτυχίας που έχει οικουμενικές διαστάσεις.

Το στοίχημα της 2^ης φάσης

Όμως, Χρειάζεται πάρα πολύ προσοχή και αυτοσυγκράτηση η επανεκκίνηση, το μεγάλο στοίχημα είναι να επιχειρήσουμε μια «σοφή» επανεκκίνηση. Οι στιγμές είναι ιδιαίτερα κρίσιμες και τα αθέλητα λάθη της στρατηγικής ικανοποίησης και της νοητικής προδιάθεσης και προσκόλλησης εγκυμονούν. Ένα παράδειγμα αποτελεί η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, η οποία αντί να αναλύσει και να κατανοήσει το προφανές, το γεγονός δηλαδή ότι η ενστικτώδης αντίδραση της απελευθέρωσε τεράστια δυναμική. Έσπευσε να καταθέσει νέο σχέδιο νόμου, χωρίς στην αιτιολογική έκθεση να αισθάνεται την ανάγκη να περιγράψει στοιχειωδώς το συγκείμενο της εκπαίδευσης και να επιχειρηματολογήσει για ποιους λόγους και ποιους στόχους επιχειρεί τις αλλαγές που επαγγέλλεται και εισάγει τόσο εσπευσμένα. Με το σχέδιο νόμου «αυστηροποιεί» τις εξετάσεις για την εισαγωγή στα πανεπιστήμια, αυξάνει τα μαθήματα αξιολόγησης, εισάγει ένα πλέγμα εσωτερικής και εξωτερικής αξιολόγησης που θα καταπνίξει κάθε δημιουργική προσπάθεια των εκπαιδευτικών, επανεισάγει το θεσμό των προτύπων – πειραματικών και την «αριστεία» χωρίς να την ορίζει, αποκλείει μαθητές από τα ΕΠΑΛ για να τους  προσανατολίσει σε άλλες, ίσως,  ιδιωτικές δομές εκπαίδευσης.

 Η πρόθεση δεν είναι κακή «ουδείς εκών κακός» απλά είναι «τυφλή» στη νέα πραγματικότητα του παρόντος και του μέλλοντος μας. Ο σχεδιασμός αυτός είναι πλέον ξεπερασμένος,  επικίνδυνα τεχνοκρατικός και γραφειοκρατικός απηχεί την γραμμική λογική του προηγούμενου βιομηχανικού προτύπου που αναλύσαμε και παραμένει προσκολλημένος στα πρότυπα του. Μα δεν μπορεί να δει και να κατανοήσει ότι στην εποχή του κορωνοϊού όλες οι σχολικές κοινότητες (μαθητές, εκπαιδευτικοί, γονείς, στελέχη της εκπαίδευσης, τοπικές αρχές)  έχουν μετασχηματιστεί σε πρότυπες ερευνητικές κοινότητες; Γιατί δεν ενθαρρύνει όλες τις σχολικές κοινότητες στην επικράτεια να αποτιμήσουν αυτή τη μοναδική εμπειρία ζωής που βίωσαν και βιώνουν, παρά σπεύδει να επιβάλλει τη δική της, προσκολλημένη σε πρωθύστερα νοητικά σχήματα και ιδεολογίες  έννοιες για  τα «πρότυπα», «πειραματικά» τις εξετάσεις και την αξιολόγηση και επιμένει να επανεκκινήσουν τα σχολεία αναλαμβάνοντας το ρίσκο απώλειας ανθρώπινων ζωών ;Γιατί, πλέον, δεν μπορεί να κατανοήσει ότι η μόνη ευεργετική και με μεγάλη αξία για όλους αξιολόγηση είναι η αυτοαξιολόγηση; Αυτή, όμως, δεν επιβάλλεται με αυστηρές γραμμικές και γραφειοκρατικές διαδικασίες πια από την ιεραρχία. Προκύπτει ως πραγματική ανάγκη, όταν ο καθένας μας έχει την ελευθερία να αυτενεργεί, να ερευνά, να  καινοτομεί και να μαθαίνει, αντιμετωπίζοντας  ασαφή προβλήματα και καταστάσεις στους χώρους εργασίας και γενικότερα στην καθημερινή του ζωή, ανακαλύπτοντας νέες λύσεις με ευεργετική επίδραση στον εαυτό του και τους άλλους και γενικότερα στην κοινωνία. Η ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας αδικεί, τώρα,  με τη στάση της αυτή την ευεργετική  συμβολή της στην συνδημιουργία από όλους μας  της «μαγικής» εικόνας της τόσο πλούσιας σε χρώματα, ήχους, δημιουργίες, πληροφορίες, μηνύματα και νοήματα.

Το σύνολο του πολιτικού συστήματος και ιδιαίτερα η κυβέρνηση και ο Πρωθυπουργός έχουν μια μοναδική ευκαιρία να οδηγήσουν τη χώρα με ασφάλεια στο μέλλον που ανέτειλε, χωρίς βιασύνη. Ειδικά στην εκπαίδευση έχουμε το χρόνο, το αμέσως επόμενο διάστημα, να αναλύσουμε και να κατανοήσουμε το τι ακριβώς έχει συμβεί  και σε ποια κατεύθυνση χρειάζεται να κινηθούμε χωρίς να λάβουμε το ρίσκο απώλειας ανθρώπινων ζωών. Παρότι τα προβλήματα μας πιέζουν δεν θα πρέπει να αναλάβουμε αχρείαστα και επικίνδυνα ρίσκα.

 Τώρα γνωρίζουμε ότι για συνεχίσουμε να επιβιώνουμε και απελευθερωμένοι να χορεύουμε και να ισορροπούμε ευδιάθετοι στις κατευθύνσεις της αλλαγής χρειάζεται να επανεξετάσουμε τις σχέσεις μας με το χώρο, το χρόνο, την κατάλληλη μέθοδο οργάνωσης της παραγωγής, τη φύση της εργασίας και τους στόχους παραγωγής, την κατάλληλη μέθοδο  επίλυσης προβλημάτων, καθώς και τον τρόπο που λαμβάνουμε αποφάσεις και να αποφασίσουμε  μια νέα μορφή σχεδιασμού με ενσυνείδητη αναδιάρθρωση όλων των δομών μας, εκκινώντας όχι από την οικονομία και προς χάρη της οικονομίας, αλλά από την εδραίωση κατάλληλα οργανωμένων συστημάτων δημόσιας υγείας και εκπαίδευσης, γιατί τώρα έχουμε την ακριβή εικόνα του μέλλοντος, τη γνώση,  τις ικανότητες και τις μεθόδους να το πετύχουμε.

Ωστόσο τα «πράγματα» δεν είναι καθόλου εύκολα, η επερχόμενη μεγάλη οικονομική ύφεση θα  μας αγγίξει προσωπικά και θα μετατραπεί σε νέα βαθιά και πρωτόγνωρη  κρίση που θα έχει πλανητικές διαστάσεις. Το κόστος όλων αυτών των αλλαγών φαντάζει αβάσταχτο. Πολλά άτομα,  δομές και συστήματα  θα εισέλθουν σε μια κρίση «ταυτότητας». Όταν συμβαίνει αυτό άνθρωποι και κοινωνικά συστήματα βιώνουν σύγχυση ρόλων, χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, οδηγούνται στην απομόνωση, στην απάθεια και τελικά στην απελπισία με αποτέλεσμα να καταρρέουν ψυχολογικά. Βρίσκουν διέξοδο στην έκσταση των ναρκωτικών ή αποτολμούν νεανικές τρέλες, όπως τα κορωνοβάιρους πάρτι των βορείων προαστίων.

Η αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων και η  αναγκαία αλλαγή προσανατολισμού της χώρας στις νέες κατευθύνσεις της αλλαγής στην εποχή της πληροφορίας, απαιτούν συνειδητή συναίνεση, όπως αυτή της μαγικής εικόνας της  πρώτης φάσης.  Απαιτούν, δηλαδή,  μια άτυπη Συνδιοίκηση – Συναπόφαση – Συνευθύνη με διακριτούς ρόλους και βαθμούς ελευθερίας και αυτορρύθμισης του καθένα μας στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο, ώστε ένα εξασφαλιστεί ένα περιβάλλον όπου η κάθε άποψη θα ακούγεται. Σήμερα έχουμε τα μέσα να το πετύχουμε, ο ηλεκτρονικός υπολογιστής είναι στο χέρι μας να γίνει ο καλύτερος φίλος μετά την κάλπη.

Οι αρχαίοι Αθηναίοι, σε ανάλογες συνθήκες δημιούργησαν το περιβάλλον  της  Εκκλησίας του Δήμου και το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας, που οδήγησε σε μια απαράμιλλη δημιουργία σε όλα τα επίπεδα. Αποτελεί παράδειγμα μίμησης όχι μόνο για μας τους Έλληνες αλλά και για όλους τους λαούς του πλανήτη. Αντί λοιπόν να τους μαθαίνουμε για να γράφουμε εξετάσεις και να τους χρησιμοποιούμε αποσπασματικά, χρειάζεται να εξετάσουμε προσεκτικά και συνδυαστικά   τις σχέσεις που διαμόρφωσαν στην εποχή τους με το χρόνο, το χώρο, τα υλικά πράγματα και την οικονομία, την υγεία, την εκπαίδευση, τις ιδέες που τους επηρέαζαν, καθώς και τις διαδικασίες λήψης των αποφάσεων, για να τους κατανοήσουμε και να νιώσουμε τον πλούτο της σοφίας και του πολιτισμού που συνοικοδόμησαν και μας κληρονόμησαν.  Στον επιτάφιο του Περικλή υπάρχει και ένα άλλο απόσπασμα το οποίο αναφέρεται στην κεντρική θεώρηση και στάση τους, σε ότι αφορά τη συμμετοχή του κάθε πολίτη στα κοινά:

«…γιατί μόνο εμείς θεωρούμε αυτόν, που δε μετέχει καθόλου στα πολιτικά, όχι φιλειρηνικό, αλλά άχρηστο, και εμείς οι ίδιοι ή διατυπώνουμε κρίση και παίρνουμε αποφάσεις πάνω σε προτάσεις άλλων ή σκεφτόμαστε σωστά και υποβάλλουμε προτάσεις στην κρίση άλλων πάνω στα δημόσια πράγματα, επειδή δεν θεωρούμε τα λόγια βλάβη για τα έργα, αλλά πιο πολύ θεωρούμε βλάβη να μη διαφωτιστούμε με το λόγο από πριν, προτού επιχειρήσουμε αυτά που πρέπει.»

Είναι προφανές πλέον ότι χρειάζεται να συνδέουμε για να κατανοούμε. Ας το καταλάβουμε,  οι αρχαίοι Έλληνες είχαν βαθιά ερωτική σχέση με τη δημιουργία και τις κατευθύνσεις της αλλαγής στην εποχή τους και γνώριζαν να εναρμονίζονται μαζί της,  γι αυτό ανήγαγαν την αρμονία και το μέτρο σε ύψιστες αξίες. Εμείς μήπως είμαστε πολύ προσκολλημένοι στη γραμμική σκέψη, την ποσότητα και τις εξετάσεις; Μετά από τη συγκλονιστική αυτή εμπειρία που βιώσαμε και βιώνουμε θα είμαστε οι ίδιοι;

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό

ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 14/12

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber