Νίκος Τσούλιας Τον χειμώνα η εικόνα των καφενείων στα χωριά στους παλιότερους καιρούς ήταν «εσωτερική» – γεμάτα κόσμο κατά παρέες, ζέστη από τη σόμπα και πιο πολύ από τα σώματα των χωρικών αλλά και από την ένταση των συζητήσεων, κάπνα και μυρωδιά βαριών τσιγάρων, φωνές από διαφωνίες ακόμα και για να μην αργούν να κλείσουν οι εξώπορτες.
Το καλοκαίρι το σκηνικό άλλαζε – τα τραπέζια εξορμούσαν στην αυλή τρώγοντας το χώρο από την πλατεία, το χαρτοπαίγνιο εξακολουθούσε να βασιλεύει στο εσωτερικό, ενώ έξω κάθονταν οι πιο χαλαροί με συζητήσεις χωρίς ένταση και πάθος.
Τα καφενεία των παλιών δεκαετιών στα χωριά κάποτε ήταν εμβληματικοί θεσμοί – ναι θεσμοί κοινωνικοί και ισχυροί. Εδώ γίνονταν οι πολιτικές συζητήσεις και οι κομματικές διαμάχες με την επιχειρηματολογία να δίνει και να παίρνει με πάθος και ζωηράδα. Οι επίσημοι είχαν τα καφενεία ως δημόσιο χώρο – αν δεν έμπαινες σ’ αυτά ήταν σαν να μην είχαν επισκεφτεί τα χωριά.
Εδώ γινόταν η «ενοποίηση» των γεγονότων των κατοίκων, του μικρόκοσμου της κοινότητας. Γίνονταν ζυμώσεις και επεξεργασίες για τα μεγάλα και τα μικρά ζητήματα. Αναπτύσσονταν ερμηνείες και δίνονταν εξηγήσεις για τα προβλήματα, γενικά και προσωπικά, αλλά καμιά φορά υπήρχαν και οι παρεξηγήσεις και οι τσακωμοί από τους ευέξαπτους.
Δύσκολα θα έβρισκες αγρότη που δεν πέρναγε έστω μια μικρή βόλτα απ’ εδώ – ήταν βέβαια και οι μοναχικοί που έβγαιναν μόνο την Κυριακή μετά τον εκκλησιασμό. Το είχε ψυχική ανάγκη ο χωρικός μετά την κούραση της ημέρας και την ταλαιπωρία του σώματος στις λάσπες, στο κρύο και στο ανεμόβροχο, το μυαλό του ήθελε να ακούσει νέα και ειδήσεις για το χωριό αλλά και γενικότερα, για να καταλαγιάσει του μόχθου η καταπόνηση. Υπήρχαν θαμώνες τακτικοί που είχαν και τις θέσεις τους σταθερές – όπως και τα στασίδια στην εκκλησία – και αν έρχονταν καθυστερημένοι, οι πιασμένες θέσεις τους άδειαζαν με καλοσύνη και ευγένεια.
Ιδιαίτερα στα μεγάλα τραπέζια, που έπαιζαν τα «βαριά χαρτιά», δύσκολα τα πλησίαζαν οι αμύητοι και στην ώρα του παιχνιδιού βασίλευε η απόλυτη σιωπή – επιτρεπόταν μόνο η ουδέτερη παρακολούθηση, αν και συχνά μαζεύονταν τριγύρω οι όρθιοι σαν τα τσαμπιά των μελισσών όταν το παιχνίδι κορυφωνόταν και η «συσσώρευση» του χρήματος έφτανε στα ύψη. Στα μικρότερα τραπέζια έπαιζαν την απλή κολιτσίνα με κίνητρο το κέρασμα του καφέ, αλλά εδώ τα πειράγματα ήταν μόνιμη συνοδεία σε κάθε κίνηση των χαρτοπαικτών. Υπήρχαν βέβαια και οι μικρές παρέες που κουτσόπιναν και κουβέντιαζαν χωρίς να τους αγγίζει η ιστορία της χαρτοπαιξίας. Δεν έλειπαν και οι περιπτώσεις των απρογραμμάτιστων γλεντιών είτε με αφορμή ένα γεγονός του χωριού σημαντικό είτε με την έλευση κάποιου σπουδαίου ξένου είτε με την επιστροφή κάποιου ταξιδεμένου…
Βέβαια τα καφενεία ήταν υπόθεση των αντρών – σαν την Αγορά της αρχαίας Αθήνας – οι γυναίκες και τα παιδιά έμπαιναν μόνο για να φωνάξουν ή για να πουν κάτι σημαντικό στους δικούς τους. Με το μαρασμό όμως των χωριών από τη δεκαετία του 1970 και δώθε οι γυναίκες άρχισαν σιγά – σιγά να γίνονται θαμώνες, αλλά η αίγλη και η πολυκοσμία των καφενείων είχε ήδη αρχίσει να μειώνονται. Η φυσιογνωμία τους μετασχηματιζόταν ανάλογα με τις γενικότερες εξελίξεις στη χώρα μας. Η απότομη και μεγάλης κλίμακας αστικοποίηση από τη δεκαετία του 1960 και μετά άλλαξε ριζικά και οριστικά την εικόνα των καφενείων. Οι νέοι είχαν αρχίσει να φεύγουν για την Αθήνα και τις μεγάλες πόλεις και οι θαμώνες των ήταν πλέον σχεδόν αποκλειστικά οι ηλικιωμένοι.
Συνέβη και κάτι άλλο σημαντικό. Ενώ παλιότερα τα καφενεία είχαν κόσμο μόνο τα βράδια – δεν εννοείτο να πας στο καφενείο την ημέρα για τον απλό λόγο ότι θα ήσουνα αναγκαστικά στα χωράφια και στα ζώα –, από τη δεκαετία του 1980 τα καφενεία είχαν κίνηση (μικρότερη βέβαια από ό,τι παλιότερα) και την ημέρα. Ήταν οι καιροί που οι νεοέλληνες βελτίωναν το βιοτικό τους επίπεδο και ερμήνευσαν αυτή την εξέλιξη ως αντίληψη και πρακτική πολύ λιγότερης εργασίας – που να ήξεραν τότε ότι οι επιδοτήσεις των αγροτικών προϊόντων και οι πριμοδοτούμενες μειώσεις στις καλλιέργειες και το συνακόλουθο καθισιό τους θα γίνονταν μερικές δεκαετίες αργότερα μια από τις αιτίες της κρίσης του 2009 – ενώ τις βαριές δουλειές άρχισαν σιγά σιγά να τις μεταθέτουν στους μετανάστες.
Τα καφενεία έχαναν οριστικά και αμετάκλητα την παλιά τους εικόνα. Ακόμα και οι καφέδες θα αλλάξουν – παλιότερα υπήρχε μόνο ο ελληνικός καφές, τώρα αρχίζει να εμφανίζεται το φραπέ, ενώ και στα προσφερόμενα ποτά θα έχουμε πλήρη μετασχηματισμό: από το κρασί, το ούζο, το τσίπουρο και τα τοπικά αναψυκτικά θα πάρει την πρωτοκαθεδρία το σχετικό έμβλημα του νεοπλουτισμού, το ουίσκι, το κρασί θα εξαφανιστεί και τα αναψυκτικά θα είναι από πολυεθνική!
Τα καφενεία άλλαξαν μαζί με την ελληνική κοινωνία. Ήταν σημαντικό κομμάτι της καθημερινής ζωής της νεότερης ιστορίας όσο η Ελλάδα βρισκόταν στον αστερισμό της αγροτικής ζωής.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Προσοχή! Νέο κύμα καύσωνα από σήμερα Κυριακή με διάρκεια και κινδύνους – Ποιες περιοχές θα «καούν»
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 14/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
