Η ζωή μας μόνο απαλλαγμένη από το φόβο δεν είναι, στο δε ρευστό μοντέρνο τοπίο, στο οποίο είναι υποχρεωμένη να διεξάγεται αυτή, το μόνο που δεν λείπει είναι οι κίνδυνοι και οι απειλές.
Ολόκληρη η ζωή είναι τώρα ένας μακρύς, και μάλλον ανώφελος αγώνας, ενάντια στον δυνάμει παραλυτικό αντίκτυπο φόβων κι ενάντια στους πραγματικούς ή υποθετικούς κινδύνους που μας κάνουν να φοβόμαστε , επισημαίνει ο Zygmunt Bauman.
Ιδίως όμως για τους νέους, αυτή η ατμόσφαιρα διάχυτης ανασφάλειας διαπερνά την καθημερινότητά τους και τη σχέση τους με τον εαυτό τους και τους άλλους.
Πίσω από τα χαμόγελα των φωτογραφιών και την εικόνα αυτοπεποίθησης που συχνά προβάλλεται προς τα έξω από αυτούς, κρύβονται βαθύτερες αγωνίες: φόβος για το μέλλον, φόβος της αποτυχίας, της απόρριψης, της αδικίας, αλλά και φόβος ανάληψης ευθύνης ή ακόμη και της ίδιας της αλλαγής.
Δεν πρόκειται για μια “φοβισμένη γενιά”, αλλά για μια γενιά που μεγαλώνει μέσα σε έναν κόσμο ρευστότητας, συνεχών μεταβολών και συχνά αντιφατικών προσδοκιών.
Ένας από τους σημαντικότερους φόβους που βιώνουν οι νέοι σήμερα είναι ο φόβος της αποτυχίας.
Σε μια κοινωνία που αξιολογεί τους ανθρώπους με βάση βαθμούς, τίτλους, «δεξιότητες» και κοινωνικά επιτεύγματα, η αποτυχία δεν αντιμετωπίζεται ως φυσικό και απαραίτητο στάδιο της μάθησης, αλλά ως ένδειξη ανικανότητας ή αποτυχίας. Έτσι, για έναν νέο, η αποτυχία στις εξετάσεις, η αδυναμία εύρεσης μιας δουλειάς «αντάξιας» των σπουδών του ή η μη αναγνώριση της προσπάθειάς του μπορεί να αποτελέσουν αιτίες άγχους και εσωτερικής πίεσης.
Αντί να λειτουργεί ως κινητήρια δύναμη, αυτός ο φόβος συχνά παραλύει.
Ο νέος αποφεύγει να δοκιμάσει κάτι δύσκολο, διστάζει να ρισκάρει ή να αλλάξει πορεία όταν διαπιστώνει ότι μια επιλογή δεν τον εκφράζει πραγματικά.
Καταλήγει, έτσι, να συμβιβάζεται με ασφαλείς αλλά αδιάφορες λύσεις, φοβούμενος το ενδεχόμενο της αποτυχίας περισσότερο από την απουσία προσωπικής ικανοποίησης.
Στην πράξη, ο φόβος αυτός ακυρώνει ταλέντα, καταπνίγει την πρωτοβουλία και αναστέλλει τη δημιουργικότητα που είναι απαραίτητη για την προσωπική του εξέλιξη.
Ακόμη ένας βασικός φόβος που επηρεάζει καθοριστικά τη ζωή των νέων είναι εκείνος της απόρριψης και της κοινωνικής απομόνωσης.
Η ανθρώπινη ανάγκη για αποδοχή και ένταξη σε μια κοινωνική ομάδα είναι ιδιαίτερα έντονη στη σύγχρονη εποχή, κυρίως υπό την επιρροή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Σήμερα, η κοινωνική αποδοχή συχνά μετριέται με τον αριθμό των "likes", των ακολούθων και της ψηφιακής προβολής, γεγονός που μετατοπίζει την ανάγκη του ανήκειν από το πραγματικό στο εικονικό περιβάλλον.
Πολλοί νέοι αποφεύγουν να δείξουν τον αληθινό τους εαυτό ή να εκφράσουν ελεύθερα τις απόψεις και τις επιθυμίες τους, επειδή φοβούνται την απόρριψη ή την αρνητική κριτική.
Συχνά υιοθετούν συμπεριφορές που δεν τους αντιπροσωπεύουν, προσπαθώντας να συμβαδίσουν με τα κοινωνικά πρότυπα και να μην ξεχωρίσουν αρνητικά.
Έτσι, σταδιακά χάνουν την αίσθηση της μοναδικότητάς τους και περιορίζουν τη δυνατότητά τους να αναπτυχθούν ως προσωπικότητες.
Ο φόβος αυτός οδηγεί σε σιωπή, σε μίμηση και, τελικά, σε απομάκρυνση από τον πραγματικό τους εαυτό, καθώς η ζωή τους αρχίζει να καθορίζεται περισσότερο από τις προσδοκίες των άλλων παρά από τις δικές τους ανάγκες και αξίες.
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στον φόβο του μέλλοντος, έναν φόβο που τα τελευταία χρόνια εντείνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς.
Οι οικονομικές κρίσεις, η υψηλή ανεργία, η αβεβαιότητα γύρω από το επαγγελματικό μέλλον, αλλά και οι παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή και οι γεωπολιτικές συγκρούσεις, διαμορφώνουν ένα σκηνικό αστάθειας και απειλής.
Σε αυτό το πλαίσιο, πολλοί νέοι νιώθουν πως το μέλλον τους διαγράφεται σκοτεινό και αβέβαιο, γεγονός που ενισχύει το αίσθημα του αδιεξόδου και αποθαρρύνει κάθε μορφή μακροπρόθεσμου σχεδιασμού.
Όταν το μέλλον φαντάζει επισφαλές και απρόβλεπτο, υπονομεύεται κάθε διάθεση για μακροπρόθεσμο σχεδιασμό ή επένδυση σε σπουδές, καριέρα και προσωπική ανάπτυξη.
Όπως σημειώνει και ο David Altheide, δεν είναι ο φόβος καθαυτός που κυριαρχεί, αλλά η επιρροή του στη ζωή των ανθρώπων.
Οι νέοι, παγιδευμένοι στην προσμονή του «χειρότερου», συχνά παραιτούνται από τη δράση και αποφεύγουν να πάρουν πρωτοβουλίες, αφού νιώθουν πως τίποτα δεν εξαρτάται πραγματικά από τις προσπάθειές τους.
Τα μέσα ενημέρωσης συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση ενός διάχυτου φόβου, ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές.
Μέσα από την υπερβολική και συστηματικά αρνητική παρουσίαση της επικαιρότητας - όπως εγκλήματα, πολέμοι, φυσικές καταστροφές και οικονομική αστάθεια - καλλιεργείται η εικόνα ενός κόσμου εχθρικού και απειλητικού.
Η διαρκής προβολή απροσδιόριστων αλλά επίμονων κινδύνων δημιουργεί ένα κλίμα γενικευμένης ανασφάλειας, που κάνει τους νέους να βλέπουν τον κόσμο σαν ένα επικίνδυνο και εχθρικό μέρος, γεμάτο απειλές.
Όπως γράφει και ο Σπύρος Μανουσέλης « Πρόκειται για πολύ προσεκτικά επιλεγμένες και επιμελώς διογκωμένες ειδήσεις που απώτερος στόχος τους είναι, όχι τόσο να μας ενημερώσουν, αλλά, ενισχύοντας τα εγγενή μας αισθήματα φόβου και ανασφάλειας, να μας παγιδεύσουν σε μια κατάσταση μόνιμης και χωρίς διέξοδο απειλής.
Αυτές οι εικόνες ανείπωτης βίας εισβάλλουν καθημερινά, εγκαθίστανται στο μυαλό μας και επηρεάζουν παραλυτικά τη σκέψη μας .»
Ένας από τους φόβους που αθόρυβα περιορίζουν τη δράση των νέων είναι ο φόβος της ευθύνης.
Αν και η νεότητα αποτελεί την κατεξοχήν περίοδο διαμόρφωσης ταυτότητας, ανάληψης ρόλων και λήψης αποφάσεων, πολλοί νέοι νιώθουν έντονη ανασφάλεια απέναντι σε κοινωνικές και επαγγελματικές απαιτήσεις.
Η πιθανότητα να κριθούν αυστηρά, να αποτύχουν ή να εκτεθούν μέσα από ηγετικούς ή ενεργούς ρόλους τούς οδηγεί συχνά στην αποστασιοποίηση και την αδράνεια.
Όταν το κοινωνικό περιβάλλον καλλιεργεί το αίσθημα ανεπάρκειας και αποτυγχάνει να ενδυναμώσει την αυτοεκτίμησή τους, οι νέοι διστάζουν να συμμετάσχουν σε δράσεις που απαιτούν υπευθυνότητα – είτε πρόκειται για επαγγελματικές πρωτοβουλίες, είτε για συλλογικές προσπάθειες, είτε ακόμη και για τη σύναψη ουσιαστικών προσωπικών σχέσεων.
Το τίμημα είναι διπλό: αφενός, αναστέλλεται η προσωπική τους ωρίμανση και αφετέρου, περιορίζεται η δυνατότητά τους να διαμορφώσουν ενεργά το κοινωνικό τους περιβάλλον, με αποτέλεσμα τη διαμόρφωση μιας γενιάς που εμφανίζεται συχνά επιφυλακτική, παθητική και εξαρτημένη.
Αξιοσημείωτος είναι και ο φόβος της αδικίας. Πολλοί νέοι αισθάνονται ότι η κοινωνία είναι δομημένη με τέτοιο τρόπο ώστε να προνοεί για τους «έχοντες» και να αγνοεί ή να περιθωριοποιεί όσους προσπαθούν να αναδειχθούν μέσα από τον μόχθο τους.
Η αντίληψη ότι η αξιοκρατία είναι προσχηματική και ότι «το σύστημα» ευνοεί μόνο όσους έχουν ήδη πρόσβαση σε πόρους, δικτύωση ή προνόμια, οδηγεί τους νέους σε αποξένωση από θεσμούς όπως η εκπαίδευση και η πολιτική, καθώς και από βασικούς μηχανισμούς κοινωνικής ένταξης, όπως η αγορά εργασίας, που συνδυάζει βιοπορισμό, αναγνώριση και κοινωνική καταξίωση.
Όταν οι ευκαιρίες εμφανίζονται άνισα κατανεμημένες, εντείνεται το αίσθημα αποκλεισμού και απογοήτευσης.
Τέλος, ίσως ο πιο ύπουλος από όλους τους φόβους τους είναι αυτός της αδυναμίας αλλαγής.
Όταν ένας νέος άνθρωπος πειστεί ότι «τίποτα δεν αλλάζει» και ότι «δεν έχει νόημα να προσπαθήσει», τότε σταδιακά υποχωρεί κάθε εσωτερικό του κίνητρο.
Αυτός ο εσωτερικευμένος φόβος - που δεν έχει πρόσωπο αλλά είναι διαρκώς παρών - οδηγεί στην απάθεια, στη ματαίωση και, τελικά, στην παραίτηση.
«Είναι λάθος να νομίζομε ότι φόβος και δειλία πηγαίνουν πάντοτε μαζί, ότι δηλαδή μόνο οι από ιδιοσυστασία δειλοί φοβούνται.
Το φόβο γνωρίζουν, από το φόβο υποφέρουν ακόμα και οι γενναίοι.
Οι μαρτυρίες που έχομε από εξομολογήσεις και απομνημονεύματα ποντοπόρων, πολεμιστών, εξερευνητών, τολμηρών γενικά ανθρώπων που έχουν καταπλήξει με τα κατορθώματά τους, επιβεβαιώνουν αυτή την αλήθεια» , υποστηρίζει ο Ε. Παπανούτσος. Για τους νέους, το κρίσιμο διακύβευμα είναι αν θα επιτρέψουν στους φόβους να καθορίσουν τα όρια της ζωής τους ή αν, κατανοώντας τους, θα τους μετατρέψουν σε αφετηρία ευθύνης, κριτικής σκέψης και συλλογικής δράσης.
Αν θέλουμε πραγματικά μια γενιά που να μην παραιτείται, αλλά να διεκδικεί, να δημιουργεί και να μετασχηματίζει την πραγματικότητα, οφείλουμε να σταθούμε δίπλα στους νέους όχι ως κριτές, αλλά ως συνοδοιπόροι.
Να τους ενθαρρύνουμε να μετατρέψουν τον φόβο σε αφετηρία ευθύνης, σε κίνητρο αυτογνωσίας και σε δύναμη αλλαγής - τόσο για τη δική τους ζωή, όσο και για το κοινό μας μέλλον.
Δρ Πολύβιος Ν. Πρόδρομος, Καθηγητής Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, Συγγραφέας των εκδόσεων Πατάκη
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Black Friday σε μοριοδοτούμενα σεμινάρια και Πιστοποιήσεις Ξένων Γλωσσών για έξτρα 20 μόρια
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 24/11
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
