Λεωνίδας Βουρλιώτης Η ορθογραφία των ρημάτων «αγγέλλω» και «βάλλω» –καθώς και των παραγώγων τους– αποτελεί μια από τις συνηθέστερες παγίδες της ελληνικής γλώσσας, ακόμα και για ανθρώπους με υψηλό γλωσσικό επίπεδο. Το δίλημμα ανάμεσα στο ένα ή τα δύο λάμδα εμφανίζεται συχνά σε γραπτά κειμένων, άρθρων αλλά και επίσημων εγγράφων, προκαλώντας σύγχυση και αβεβαιότητα. Πότε γράφουμε «παραγγέλλω» και πότε «παρήγγειλα»; Γιατί λέμε «επέβαλα» αλλά «επιβάλλω»;
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι τυχαίο, ούτε αυθαίρετο. Αντιθέτως, βασίζεται σε ένα σταθερό γλωσσικό κανόνα που έχει τις ρίζες του τόσο στην ετυμολογία όσο και στη σημασιολογική διαφοροποίηση των ρημάτων ανάλογα με το χρόνο και το είδος της ενέργειας. Το παρόν άρθρο επιχειρεί να αποσαφηνίσει πλήρως αυτόν τον κανόνα και να προσφέρει πρακτικές οδηγίες για τη σωστή γραφή αυτών των ρημάτων, φωτίζοντας ταυτόχρονα την ιστορική και γραμματική τους βάση.
1. Θεμελιώδης κανόνας: Χρόνος και μορφή της ενέργειας
Σύμφωνα με φιλόλογους, όπως ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης:
Εξακολουθητικοί χρόνοι (ενεστώτας, παρατατικός, εξακολουθητικός μέλλοντας) γράφονται με δύο λάμδα –λλ–, καθώς δηλώνουν διάρκεια ή επανάληψη.
Στιγμιαίοι ή συντελεσμένοι χρόνοι (αοριστός, στιγμιαίος μέλλοντας, παρακείμενος, υπερσυντέλικος, συντελεσμένος μέλλοντας) γράφονται με ένα λάμδα –λ–, καθώς αναφέρονται σε μεμονωμένη ενέργεια.
Παράδειγμα από το ρήμα «μεταβάλλω»:
εξακολουθητικοί χρόνοι: μεταβάλλω, μετέβαλλα, θα μεταβάλλω, να μεταβάλλω → –λλ–
στιγμιαίοι/συντελεσμένοι χρόνοι: μετέβαλα, θα μεταβάλω, έχω μεταβάλει → –λ–
2. Απόδοση του κανόνα στην καθημερινή χρήση
Σε άρθρα όπως της Philologist‑ina διατυπώνεται απλά:
–λλ–: όταν η δράση είναι διαρκής (π.χ. «επικρατώ»),
–λ–: όταν η δράση είναι στιγμιαία ή ολοκληρωμένη (π.χ. «επέβαλα»).
3. Ετυμολογικές ρίζες – Αρχαίο υπόβαθρο
Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η ετυμολογική εξήγηση που δίνει ο συγγραφέας Sarantakos:
Στον ενεστώτα, υπάρχει αφομοίωση μέσω του αρχαιοελληνικού «‑jω», π.χ. βαλ‑jω → βάλλω.
Στον αόριστο, το επίθημα είναι άλλο (‑ον) και προκαλεί σίγηση και αλλαγή φωνής, π.χ. ήγγελσα → ήγγειλα, δηλαδή απαλύνει το διπλό λάμδα σε απλό.
4. Ορισμένα παραδείγματα
| Ρήμα / Παράγωγο | Ενοτητα Δράσης → –λλ– | Στιγμιαία – Συντέλεση → –λ– |
|---|---|---|
| βάλλω | βάλλω, μετέβαλλα, θα μεταβάλλω | μετέβαλα, θα μεταβάλω |
| αγγέλλω | αγγέλλω, παρήγγελλα, θα αγγέλλω | ήγγειλα, θα αγγείλω |
| παραγγέλλω | παραγγέλλω, παρήγγειλα | παρήγγειλα ή παρήγγειλα? – προσοχή |
| επιβάλλω | επιβάλλω, επέβαλλα | επέβαλα |
| υποβάλλω | υποβάλλω, υποέβαλλα | υπέβαλα |
Ειδικά για το «αγγέλλω» και τα παράγωγά του:
Διπλό –λλ– στις μορφές του ενεστώτα & παρατατικού: π.χ. «παραγγέλλω», «παρήγγελλα»
Ένα –λ– στους υπόλοιπους χρόνους: «παρήγγειλα», «θα παραγγείλω», «έχω παραγγείλει».
5. Πρακτική τεχνική: χρήση συνωνύμου
Για να διακρίνουμε εύκολα τη σωστή γραφή:
Αν μπορούμε να αντικαταστήσουμε με συνώνυμο που δηλώνει διάρκεια/συνεχόμενη δράση → –λλ–.
Αν είναι ενέργεια μια φορά, στοχευμένη → –λ–
Παράδειγμα:
«να μεταβάλλει» → «να αλλάζει» → διαρκής δράση → 2 λ
«θα υποβάλουν» → «θα δώσουν» → στιγμιαία → 1 λ
Πώς να αποφεύγετε τα λάθη
Εννοιολογικός διαχωρισμός: εάν το ρήμα περιγράφει συνεχή/επαναλαμβανόμενη δράση → γράφετε με –λλ–. Εάν αναφέρεται σε μία μεμονωμένη ενέργεια → γράφετε με –λ–.
Έλεγχος χρόνου:
Ενεστώτας, παρατατικός, εξακολ. μέλλοντας → –λλ–.
Αόριστος, στιγμιαίος μέλλοντας, παρακείμενος, υπερσυντέλικος → –λ–.
Ετυμολογία – Αφομοίωση: Ο διπλασιασμός του λάμδα ανάγεται στην ιστορική αφομοίωση από το αρχαιοελληνικό «‑jω» στη μετοχή.
Μνημονικό κόλπο: αντικατάσταση με συνώνυμο σε ώρα αμφιβολίας — αν «διαρκεί», βάλτε –λλ–.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 24/10
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
