Νίκος Μακρής Για δεκαετίες, ο διευθυντής ενός σχολείου στην Ελλάδα ήταν αντιληπτός ως «πρώτος μεταξύ ίσων». Ένας εκπαιδευτικός με εμπειρία, που αναλάμβανε για κάποια χρόνια τη διαχείριση των διοικητικών υποθέσεων της σχολικής μονάδας, χωρίς να αποκόπτεται από το σύνολο του συλλόγου διδασκόντων. Η εξουσία του ήταν περισσότερο ηθική παρά θεσμική· βασιζόταν στον σεβασμό και στην αναγνώριση από τους συναδέλφους του, όχι στην επιβολή.
Όμως, η τελευταία δεκαετία σηματοδότησε μια ριζική αλλαγή: με αλλεπάλληλες νομοθετικές παρεμβάσεις, ο ρόλος των διευθυντών ενισχύθηκε θεσμικά και μετατράπηκε σταδιακά σε θέση εξουσίας, που απομακρύνει το διευθυντή από το σώμα των εκπαιδευτικών και τον καθιστά σχεδόν «μάνατζερ» μιας σχολικής μονάδας.
Οι νέες αρμοδιότητες που προβλέπονται για τους/τις διευθυντές/ντριες είναι χαρακτηριστικές:
Δυνατότητα επιλογής Υποδιευθυντή.
Πρωτοβουλία για κατά προτεραιότητα αξιολόγηση εκπαιδευτικών.
Κατάρτιση του Εβδομαδιαίου Ωρολογίου Προγράμματος με έγκριση Συμβούλου και Επόπτη Ποιότητας.
Αυτές οι αλλαγές συνεχίζουν την πορεία που χάραξε ο Ν. 4823/2021 και φέρνουν την ελληνική εκπαιδευτική διοίκηση πιο κοντά στα πρότυπα του new public management.
Ο διευθυντής ως «εκτελεστικός φορέας αποδοτικότητας»
Με τον μανδύα της «αναβάθμισης της σχολικής διοίκησης» και της «αποτελεσματικότητας», το Υπουργείο Παιδείας προχώρησε σε αλλαγές που θωράκισαν τον διευθυντή:
Αξιολόγηση εκπαιδευτικών: Ο διευθυντής απέκτησε άμεσο ρόλο στην αξιολόγηση των συναδέλφων του, διαμορφώνοντας πλέον την υπηρεσιακή τους εικόνα και κατ’ επέκταση την επαγγελματική τους διαδρομή.
Διοικητική εξουσία: Μεταφέρθηκαν περισσότερες ευθύνες και αρμοδιότητες από το σύλλογο διδασκόντων στον διευθυντή, από τη λήψη αποφάσεων μέχρι τη διαχείριση συγκρούσεων με γονείς.
Θεσμική προστασία: Νομική κάλυψη, δικαίωμα μονοπρόσωπων αποφάσεων και αυξημένο κύρος απέναντι σε εξωτερικούς φορείς (δήμους, υπηρεσίες, συλλόγους γονέων).
Στην πράξη, η σχολική μονάδα έγινε όλο και λιγότερο «συλλογικό σώμα» και όλο και περισσότερο «κάθετη διοικητική ιεραρχία».
Η αποψίλωση της ισχύος του συλλόγου διδασκόντων
Ο σύλλογος διδασκόντων, κάποτε το θεμέλιο της σχολικής δημοκρατίας, έχει αποδυναμωθεί θεσμικά. Οι αποφάσεις που έπαιρνε συλλογικά έχουν σε μεγάλο βαθμό περάσει στα χέρια του διευθυντή. Στις περισσότερες κρίσιμες στιγμές, ο σύλλογος περιορίζεται πλέον σε συμβουλευτικό ρόλο ή σε τυπικές εγκρίσεις, ενώ η ουσία έχει ήδη καθοριστεί αλλού.
Αυτή η μετατόπιση δεν είναι τυχαία: αντανακλά μια πολιτική επιλογή που βλέπει το σχολείο όχι ως ζωντανό, συλλογικό οργανισμό, αλλά ως διοικητική μονάδα που πρέπει να λειτουργεί «αποτελεσματικά» και «πειθαρχημένα».
Η απόσχιση των διευθυντών από το σώμα των εκπαιδευτικών
Σταδιακά, ο διευθυντής παύει να είναι «ένας από εμάς». Δεν διδάσκει πάντα όσο οι υπόλοιποι, δεν συμμερίζεται το ίδιο εργασιακό άγχος, δεν υπόκειται στις ίδιες αξιολογήσεις. Ο ρόλος του τον τοποθετεί εγγύτερα στην εκπαιδευτική διοίκηση παρά στο συλλογικό σώμα των εκπαιδευτικών.
Το αποτέλεσμα είναι μια δομική αποξένωση: οι δάσκαλοι και καθηγητές βλέπουν τον διευθυντή όχι πια ως συνάδελφο, αλλά ως ελεγκτή, ως «μάνατζερ» ή ακόμα και ως εν δυνάμει τιμωρό. Η σχέση εμπιστοσύνης που αποτελούσε βασικό συστατικό της σχολικής κουλτούρας υποχωρεί, δίνοντας τη θέση της στον φόβο, στη δυσπιστία και στην επιφυλακτικότητα.
Οι στόχοι των αλλαγών
Η θεσμική ενίσχυση των διευθυντών δεν προέκυψε τυχαία· εντάσσεται σε μια συνολικότερη στρατηγική:
Κεντρικός έλεγχος: Το Υπουργείο επιχειρεί να εξασφαλίσει ότι η φωνή της σχολικής βάσης θα είναι αδύναμη, ενώ η διοίκηση θα έχει ξεκάθαρα «κανάλια» επιβολής πολιτικών.
Εφαρμογή της αξιολόγησης: Ο διευθυντής λειτουργεί ως ο ενδιάμεσος κρίκος που επιβλέπει, καταγράφει και διασφαλίζει ότι οι εκπαιδευτικοί θα συμμορφωθούν με το νέο πλαίσιο.
Μετατόπιση ευθυνών: Το κράτος μεταθέτει την ευθύνη για προβλήματα όπως η πειθαρχία, η συνεργασία με γονείς ή η ποιότητα του σχολικού κλίματος στον διευθυντή. Έτσι, το Υπουργείο αποποιείται την ευθύνη, ενώ ο διευθυντής αναλαμβάνει να διαχειριστεί τις εντάσεις.
Διαίρει και βασίλευε: Όσο οι διευθυντές απομακρύνονται από τους συναδέλφους τους, τόσο μειώνεται η δυνατότητα συλλογικής διεκδίκησης και αλληλεγγύης.
Οι συνέπειες στα εργασιακά δικαιώματα
Οι αλλαγές αυτές δεν μένουν χωρίς κόστος:
Αποδυνάμωση της συλλογικής φωνής: Ο σύλλογος διδασκόντων χάνει τον αποφασιστικό του ρόλο. Οι εκπαιδευτικοί στερούνται το δικαίωμα να συναποφασίζουν για κρίσιμα ζητήματα του σχολείου.
Εργασιακή ανασφάλεια: Ο διευθυντής έχει πλέον ουσιαστική επιρροή στην επαγγελματική πορεία του κάθε εκπαιδευτικού, μέσω της αξιολόγησης ή της «εισήγησης» προς ανώτερες αρχές. Αυτό δημιουργεί ένα κλίμα φόβου και αυτολογοκρισίας.
Διευρυμένο χάσμα: Δημιουργείται μια «κάστα» εκπαιδευτικών με αυξημένα προνόμια και εξουσίες, σε αντίθεση με το υπόλοιπο σώμα. Αυτή η διαφοροποίηση αλλοιώνει τον χαρακτήρα του δημόσιου σχολείου, που θεμελιωνόταν στην ισότητα και στη συναδελφικότητα.
Υπονόμευση του παιδαγωγικού έργου: Όταν ο διευθυντής μετατρέπεται σε γραφειοκράτη και ελεγκτή, η παιδαγωγική του συμβολή συρρικνώνεται. Η σχολική ζωή φορτώνεται με κανονισμούς και αναφορές, εις βάρος της ουσιαστικής διδασκαλίας.
Η σταδιακή «απόσχιση» των διευθυντών από το σώμα των εκπαιδευτικών δεν είναι απλώς μια οργανωτική λεπτομέρεια. Αφορά τον ίδιο τον χαρακτήρα του σχολείου ως δημόσιου, δημοκρατικού θεσμού.
Αν συνεχιστεί αυτή η πορεία, το σχολείο κινδυνεύει να χάσει το συλλογικό του πνεύμα και να μετατραπεί σε έναν χώρο διοικητικής ιεραρχίας, όπου κυριαρχεί ο φόβος και η συμμόρφωση. Ο διευθυντής θα είναι το «μακρύ χέρι» της κεντρικής εξουσίας, ενώ οι εκπαιδευτικοί θα βυθίζονται σε μια καθημερινότητα ελέγχου, γραφειοκρατίας και ψυχολογικής φθοράς.
Κι όμως, η εκπαίδευση δεν μπορεί να ανθίσει σε περιβάλλοντα φόβου. Χρειάζεται εμπιστοσύνη, συνεργασία, αλληλεγγύη και συλλογικότητα. Αν το σχολείο χάσει αυτά τα θεμέλια, τότε χάνει την ίδια του την ψυχή.
Χρονολόγιο θεσμικών αλλαγών στον ρόλο των διευθυντών (2010–2025)
2010 – Νόμος 3848/2010
Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια σύνδεσης των διευθυντών με την «αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου». Αρχίζει να διαφαίνεται η διαφοροποίηση του ρόλου τους από το σώμα των εκπαιδευτικών.2013 – Επανεισαγωγή της αξιολόγησης
Οι διευθυντές αποκτούν ρόλο παρατηρητή και εισηγητή στην υπηρεσιακή εικόνα των συναδέλφων τους. Ο σύλλογος διδασκόντων παραγκωνίζεται.2017 – Νόμος 4547/2017 (ΚΕΣΥ & σχολική διοίκηση)
Ο διευθυντής αποκτά αυξημένες αρμοδιότητες στη διαχείριση σχολικής μονάδας, ειδικά σε θέματα μαθητικής συμπεριφοράς και συνεργασίας με γονείς.2021 – Νόμος 4823/2021
Η «μεγάλη τομή»: οι διευθυντές μετατρέπονται σε αξιολογητές εκπαιδευτικών και αποκτούν θεσμική ασπίδα έναντι των αποφάσεων του συλλόγου διδασκόντων. Παράλληλα, εισάγεται το «ατομικό προφίλ» κάθε εκπαιδευτικού.2023 – Νέες ρυθμίσεις για την αξιολόγηση
Διευρύνεται ο ελεγκτικός ρόλος των διευθυντών, ενώ η συλλογικότητα του συλλόγου διδασκόντων συρρικνώνεται θεσμικά. Η ιεραρχία εδραιώνεται.2025 – Προωθούμενες αλλαγές
Προβλέπεται ακόμη μεγαλύτερη «διοικητική αυτοτέλεια» για τους διευθυντές, με στόχο να λειτουργούν ως «μάνατζερ» που λογοδοτούν περισσότερο στο Υπουργείο παρά στους συναδέλφους τους.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέες ταυτότητες: Πότε λήγει η διορία για αλλαγή και πόσο κοστίζει η έκδοση
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 4/8
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
