Το τελευταίο διάστημα, με αφορμή την αναμενόμενη αύξηση των ωρών διδασκαλίας των οικονομικών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έχει ξεκινήσει έντονα μια συζήτηση για το ρόλο του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού (financial literacy) στην ελληνική κοινωνία.
Αυτή η συζήτηση δεν είναι ούτε καινούρια ούτε αποτελεί ελληνική πρωτοτυπία. Την τελευταία εικοσαετία, ιδιαίτερα μετά την οικονομική κρίση του 2008, δεν υπάρχει βρετανικό πανεπιστήμιο που να μην ασχολείται με το ζήτημα. Κορυφαία επιστημονικά περιοδικά στον κόσμο αφιερώνουν τμήμα των τευχών τους σε σχετικές μελέτες. Το βασικό επιχείρημα είναι το εξής. Σήμερα τα άτομα πρέπει να είναι πιο υπεύθυνα για τα προσωπικά τους (χρηματο)οικονομικά καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους. Τα ίδια, ζώντας σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, οφείλουν να θέτουν μια σειρά στόχους τους οποίους στη συνέχεια ελέγχουν σχετικά με το βαθμό επιτυχίας τους. Συνταξιοδοτικά συστήματα, φοιτητικά δάνεια, πιστωτικές κάρτες, χρηματοοικονομική τεχνολογία, ασφαλιστικά προϊόντα είναι μερικά από τα παραδείγματα για τα οποία καλούμαστε να λάβουμε σημαντικές απόφάσεις. Ο σημαντικότερος δείκτης που μετρά την ικανότητα λήψης τέτοιων αποφάσεων είναι το επίπεδο του χρηματοοικονομικού εγγραμματισμού. Σύμφωνα με την κρατούσα άποψη, τα σύγχρονα χρηματοοικονομικά προσφέρουν μια σειρά ευκαιριών. Όσο μεγαλύτερη είναι η γνώση του αντικειμένου, τόσο θετικότερα είναι τα αποτελέσματα. Άρα, ο καταναλωτής στο τέλος της ημέρας δρέπει τους καρπούς των προσπαθειών του.
Σκοπός αυτού του άρθρου δεν είναι η ενδελεχής παρουσίαση της βιβλιογραφίας στο θέμα. Το ζήτημα είναι πως η βιβλιογραφία που χρησιμοποιείται από τους περισσότερους συντάκτες είναι θεωρητικά, μεθοδολογικά, εμπειρικά και πολιτικά ελλιπής. Καταρχάς, αν θεωρησουμε πως οι αγορές εκκαθαρίζουν, τότε δεν υπάρχει χώρος για περαιτέρω εκπαίδευση αφού δεν μπορούμε να τις νικήσουμε. Επίσης, το χρηματοοικονομικό σύστημα είναι πια τόσο πολύπλοκο που δεν μπορεί να το παρακολουθήσει ακόμη και ένας επαγγελματίας – πώς περιμένουμε να ακολουθήσει ένας νέος άνθρωπος σύνθετα προϊόντα που έχουν σχεδιαστεί με την χρήση AI και σύνθετων υπολογιστικών συστημάτων; Εκτός αυτού, ακόμη και οι διαπρύσιοι κύρηκες αυτής της θεωρίας, παραδέχονται πως δεν υπάρχει αιτιότητα στη σχέση εκπαίδευση – αποτελέσματα∙ αυτό εξάλλου μαθαίνει και ο πρωτοετής φοιτητής στις ποσοτικές μεθόδους.
Αλλά ας υποθέσουμε πως υπάρχει αυτή η γνώση. Πώς ακριβώς θα καμφθεί η όποια ασύμμετρη πληροφόρηση (π.χ. μεταξύ αγοραστή και πωλητή); Και φυσικά, παρότι ο γράφων προέρχεται από οικονομικό υπόβαθρο, ας μην ξεχνάμε τους μη οικονομικούς παράγοντες. Φανταστείτε ένα άτομο το οποίο έχει να διαχειριστεί μια ασφάλεια ζωής του αγαπημένου του προσώπου το οποίο μόλις απεβίωσε. Τι είδους ψυχολογική ελευθερία επιλογής του δίνουμε;
Το γεγονός πως καλύτερα εκπαιδευμένοι είναι οι πλουσιότεροι, οι οποίοι πράγματι φτάνουν σε καλύτερα αποτελέσματα, μάλλον υποκρύπτει ζητήματα ανισότητας πλούτου. Ένας άνθρωπος με αρκετό αρχικό κεφάλαιο αξίζει να επενδύσει χρόνο και χρήμα σε αυτού του τύπου την εκπαίδευση αφού τα αποτελέσματα θα τον ανταμείψουν πλουσιοπάροχα. Από τον Φίσερ το μακρινό 1907 μαθαίνουμε πως η οριακή χρησιμότητα του χρήματος διαφέρει ανάλογα με το εισόδημα και τον πλούτο, με άλλα λόγια, για τους φτωχούς ισχύει το δος ημίν σήμερον. Και αυτό μας φέρνει στο μεγαλύτερο πρόβλημα. Σήμερα το κράτος σταδιακά αποσύρεται από τομείς της ζωής των ανθρώπων τους οποίους κάλυπτε παραδοσιακά ως κράτος πρόνοιας. Προφανώς η κοινωνία όπως και η φύση αποστρέφονται το κενό. Ο ιδιωτικός τομέας καλύπτει αυτό το κενό. Τελικά, αυτού του τύπου η εκπαίδευση καλύπτει για ακόμη μια φορά την απροθυμία των αγορών και του κράτους να καλύψουν τις βασικές ανάγκες των ανθρώπων. Η οικονομία του πολέμου εξάλλου δεν αφήνει και πολλά περιθώρια στις μέρες μας.
Το ερώτημα που απορρέει είναι το εξής: τι πρέπει να κάνουμε; Προφανώς και πρέπει να γίνουν πολλά. Όσον αφορά το εκπαιδευτικό σύστημα, αυτό πρέπει να δώσει περισσότερο βάρος στην ουσιαστική οικονομική παιδεία των αποφοίτων του σχολείου. Από το γυμνάσιο ακόμη πρέπει οι μαθητές να καταπιαστούν με σειρά οικονομικών ζητημάτων τα οποία θα τους απασχολήσουν στην καθημερινότητα τους (π.χ. θέματα προσωπικών χρηματοοικονομικών) αλλά και θα τους τοποθετήσουν στον σύγχρονο κόσμο. Και φυσικά, θα πρέπει να δοθεί η ευκαιρία να διδαχτεί όλος ο πλούτος των ιδεών της επιστήμης∙ τόσο ζητήματα της νεοκλασικής σχολής (προσφορά- ζήτηση) αλλά και των άλλων σχολών σκέψης θα πρέπει να αναλυθούν. Όπως θέλουμε οι μαθητές να γνωρίζουν τη χρήση μιας πιστωτικής κάρτας, έτσι ακριβώς θέλουμε να διδαχθούν και έννοιες όπως η ταξική διάρθρωση της κοινωνίας ή η απόσπαση υπεραξίας, μιας και οι περισσότεροι βιώνουν αυτά τα ζητήματα στην καθημερινότητά τους. Και αυτά, με όρους ολόπλευρης γνώσης και όχι αποσπασματικών δεξιοτήτων (δυστυχώς οι όποιες προσπάθειες τείνουν προς το δεύτερο). Με αυτό τον τρόπο θα μπορέσουν να κατανοήσουν τον κόσμο που βρίσκονται, να αποκτήσουν κριτική σκέψη ώστε να λύνουν δύσκολα προβλήματα, και γιατί όχι, αν δεν τους αρέσει αυτός ο κόσμος, να τον αλλάξουν. Αυτή η συζήτηση έχει ανοίξει από την Επιστημονική Εταιρεία Πολιτικής Οικονομίας και μας καλεί να ανταποκριθούμε.
Τελειώνοντας, παραθέτω μια φράση της Λόρεν Γουίλις: «είναι δύσκολο να πιστέψουμε πως οι επενδυτές των ενυπόθηκων τίτλων ή τα στελέχη της Λήμαν Μπράδερς θα μπορούσαν να επωφεληθούν περισσότερο από την χρηματοοικονομική εκπαίδευση».
Κυπαρίσσης Αντώνης, PhD
Λέκτορας Οικονομικών
Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο Μάντσεστερ,
Μάντσεστερ
Αγγλία
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Voucher ΔΥΠΑ 750 ευρώ: - Πότε οι πληρώνεστε και που ξεκινάτε πρώτοι
«Μπάμια»: Πώς λέγεται στα ελληνικά;
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 22/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
