Κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, πολλοί γονείς ρωτούν, συνήθως με μια δόση αγωνίας «Θα μάθει να γράφει; Θα ξέρει να διαβάζει μέχρι το καλοκαίρι;». Κι όσο καλοπροαίρετη κι αν είναι αυτή η ανησυχία, φανερώνει μια παρεξήγηση: τη σύγχυση ανάμεσα στη σχολική ετοιμότητα και την ακαδημαϊκή προετοιμασία. Η σχολική ετοιμότητα δεν μετριέται με το αν ένα παιδί μπορεί να αντιγράψει γράμματα ή να μετράει μέχρι το 100. Δεν εξασφαλίζεται με φύλλα εργασίας ή με προπονήσεις σε ασκήσεις πρώτης Δημοτικού. Αντίθετα, βασίζεται σε πολύ πιο ουσιαστικά και συχνά αόρατα θεμέλια.
Τι σημαίνει “είμαι έτοιμος για το Δημοτικό”;
Η σχολική ετοιμότητα είναι ένα πλέγμα δεξιοτήτων και ικανοτήτων που βοηθούν το παιδί να προσαρμοστεί ομαλά, να συνεργαστεί, να ανταποκριθεί σε νέες απαιτήσεις και να ανθίσει σε ένα πιο δομημένο περιβάλλον. Όπως επισημαίνουν οι σύγχρονες θεωρίες αναπτυξιακής ψυχολογίας, το παιδί της προσχολικής ηλικίας δεν είναι απλά ένας «μικρός μαθητής», αλλά ένας ενεργός κατασκευαστής της γνώσης (Piaget, 1952). Και για να γίνει μαθητής, χρειάζεται πρώτα να είναι έτοιμος κοινωνικά, συναισθηματικά και γνωστικά όχι να «ξέρει γράμματα».
Μερικά ενδεικτικά στοιχεία σχολικής ετοιμότητας:
• Συναισθηματική ωριμότητα: αυτορρύθμιση, αντοχή στη ματαίωση, βασική αυτονομία (π.χ. να πάει τουαλέτα μόνο του, να τακτοποιεί τα πράγματά του).
• Κοινωνικές δεξιότητες: εναλλαγή σειράς, αποδοχή κανόνων, συνεργασία.
• Γλωσσική κατανόηση και έκφραση: ακολουθεί οδηγίες, συμμετέχει σε διάλογο, αφηγείται εμπειρίες με λογική αλληλουχία.
• Κινητικές και γνωστικές δεξιότητες: χρήση εργαλείων (ψαλίδι, μολύβι), αναγνώριση εννοιών όπως «πάνω-κάτω», «πριν-μετά».
Σύμφωνα με τον Vygotsky (1978), η μάθηση είναι πιο αποτελεσματική όταν πραγματοποιείται εντός της ζώνης επικείμενης ανάπτυξης δηλαδή με υποστήριξη σε αυτό που το παιδί είναι έτοιμο να μάθει, όχι αυτό που εμείς θέλουμε να του μάθουμε.
Τι δεν είναι σχολική ετοιμότητα
Δεν απαιτείται από το παιδί να διαβάζει ή να γράφει πριν πάει στην Α’ Δημοτικού αυτή είναι η δουλειά του Δημοτικού σχολείου, όχι του Νηπιαγωγείου. Αντίθετα, η πρόωρη πίεση σε ακαδημαϊκές δεξιότητες μπορεί να οδηγήσει σε μαθησιακή κόπωση, απώλεια κινήτρου και ακόμα και σχολική άρνηση (Elkind, 1986). Τα παιδιά που πιέζονται να επιτύχουν πρόωρα ακαδημαϊκά, συχνά χάνουν την αυθόρμητη χαρά της μάθησης.
Ο ρόλος του Νηπιαγωγείου
Στο Νηπιαγωγείο εστιάζουμε στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού – κάτι που άλλωστε καθορίζεται και από τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών του Υπουργείου Παιδείας (ΦΕΚ 304β/13-03-2003, ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ). Μέσα από το παιχνίδι, την ελεύθερη έκφραση, τις ρουτίνες και τις διαπροσωπικές σχέσεις, το παιδί αποκτά εμπιστοσύνη στον εαυτό του, κοινωνικοποιείται και προετοιμάζεται ουσιαστικά για το επόμενο βήμα.
Ο ρόλος των γονιών:
Πώς μπορούν να υποστηρίξουν ουσιαστικά τη σχολική ετοιμότητα Η συμβολή των γονιών στη σχολική ετοιμότητα είναι καθοριστική όχι επειδή χρειάζεται να “διδάξουν” το παιδί γράμματα ή αριθμούς, αλλά επειδή αποτελούν το βασικό του στήριγμα στην αναπτυξιακή του πορεία. Η προετοιμασία για το Δημοτικό δεν ξεκινά με ασκήσεις και φύλλα εργασίας, αλλά μέσα από την καθημερινή επαφή, τη σχέση και το περιβάλλον που καλλιεργούν οι ενήλικες γύρω του.
Ένα παιδί προετοιμάζεται καλύτερα για το σχολείο όταν μεγαλώνει σε ένα περιβάλλον που του δίνει χώρο να εξερευνήσει, να προσπαθήσει μόνο του, να εκφραστεί ελεύθερα και να νιώσει εμπιστοσύνη. Η αυτονομία, για παράδειγμα, δεν καλλιεργείται μόνο στο σχολείο. Ξεκινά από το σπίτι: όταν το παιδί ντύνεται μόνο του, όταν συμμετέχει στο στρώσιμο του τραπεζιού, όταν τακτοποιεί τα παπούτσια του. Μέσα από αυτές τις απλές, καθημερινές ευκαιρίες, χτίζει αυτοπεποίθηση και αναλαμβάνει ευθύνες. Εξίσου σημαντική είναι και η συναισθηματική ενδυνάμωση. Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν το παιδί να αναγνωρίζει και να εκφράζει τα συναισθήματά του, να βάζει λόγια στη χαρά, στη λύπη, στον θυμό. Όταν ένα παιδί μάθει να λέει «στενοχωρήθηκα γιατί ήταν αδικο», αντί να φωνάξει ή να χτυπήσει, αυτό είναι ένα βήμα πιο κοντά στη σχολική του ετοιμότητα.
Η επικοινωνία επίσης είναι θεμέλιο, τα παιδιά που συνομιλούν ουσιαστικά με τους γονείς τους, που ακούν και ακούγονται, που ρωτούν και ενθαρρύνονται να σκέφτονται, αποκτούν πλούσιο λεξιλόγιο, κρίση και κατανόηση, όλα απαραίτητα εφόδια για το σχολείο. Οι γονείς μπορούν να ενισχύσουν αυτή την ανάπτυξη απλά μιλώντας με το παιδί τους, αφηγούμενοι ιστορίες, διαβάζοντας μαζί του βιβλία χωρίς πίεση, ρωτώντας «εσύ τι θα έκανες;» ή «πώς το φαντάζεσαι αυτό;».
Το ίδιο σημαντικές είναι και οι κοινωνικές δεξιότητες, που καλλιεργούνται στο παιχνίδι ιδιαίτερα στα επιτραπέζια, στα παιχνίδια ρόλων και στις απλές, κοινές δραστηριότητες.
Εκεί το παιδί μαθαίνει να περιμένει τη σειρά του, να συνεργάζεται, να λύνει διαφωνίες, να επιβραδύνει τις αντιδράσεις του. Μέσα από τη συνύπαρξη μαθαίνει πώς να ζει και να λειτουργεί σε μια ομάδα κάτι που είναι καθοριστικό για την ένταξή του στο σχολικό περιβάλλον.
Πολύ συχνά, οι γονείς καλοπροαίρετα πιέζουν το παιδί να μάθει να διαβάζει ή να γράφει «για να είναι έτοιμο». Όμως, το πιο σημαντικό είναι να αγαπήσει τη μάθηση και να συνδέσει το σχολείο με θετικά συναισθήματα. Αυτό καλλιεργείται όταν του διαβάζουν με χαρά, όταν του δείχνουν ενδιαφέρον για τον κόσμο γύρω του, όταν ενθαρρύνουν την περιέργειά του αντί να ελέγχουν το αποτέλεσμα.
Τελικά, το παιδί δεν χρειάζεται έναν «προπονητή» στο σπίτι, αλλά έναν ήρεμο, σταθερό, ενθαρρυντικό συνοδοιπόρο. Κάποιον που του δίνει χώρο να κάνει λάθη, να εξελίσσεται με τον δικό του ρυθμό και να νιώθει ότι «είναι αρκετό» όπως είναι. Ο γονιός δεν χρειάζεται να γίνει δάσκαλος. Χρειάζεται να είναι παρών, υπομονετικός και υποστηρικτικός. Να δείχνει στο παιδί εμπιστοσύνη γιατί αυτό είναι τελικά το ισχυρότερο μάθημα που μπορεί να του δώσει.
Συμπερασματικά
Το κάθε παιδί έχει τον δικό του ρυθμό. Η μετάβαση στο Δημοτικό δεν είναι ένας διαγωνισμός γνώσεων, αλλά μια πορεία ωρίμανσης κοινωνικής, συναισθηματικής και γνωστικής. Και το Νηπιαγωγείο είναι το κατάλληλο έδαφος για να ανθίσει αυτή η ωριμότητα. Ωστόσο, η ετοιμότητα χτίζεται και στο σπίτι, μέσα από τη σχέση του παιδιού με τους γονείς του. Οι γονείς δεν χρειάζεται να “προετοιμάσουν” το παιδί με ασκήσεις, αλλά να το στηρίξουν να γίνει αυτόνομο, να εκφράζεται, να σχετίζεται και να νιώθει ικανό. Όταν το παιδί αισθάνεται εμπιστοσύνη από το πιο οικείο του περιβάλλον, είναι πολύ πιο έτοιμο να εμπιστευτεί και το σχολείο. Ως εκπαιδευτικοί της προσχολικής αγωγής, βλέπουμε καθημερινά πως τα παιδιά που μαθαίνουν να συνεργάζονται, να ρυθμίζουν τη συμπεριφορά τους, να ακούν, να παίζουν, να συμμετέχουν και να συνυπάρχουν είναι εκείνα που τελικά… μαθαίνουν πιο εύκολα και γράμματα.
Βιβλιογραφία
• Piaget, J. (1952). The Origins of Intelligence in Children. New York: International Universities Press.
• Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Harvard University Press.
• Elkind, D. (1986). Miseducation: Preschoolers at Risk. Knopf.
• Υπουργείο Παιδείας (2003). ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ για το Νηπιαγωγείο, ΦΕΚ 304β/13-03-2003.
• Katz, L. & Chard, S. (2000). Engaging Children’s Minds: The Project Approach. Ablex Publishing.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Προσοχή! Νέο κύμα καύσωνα από σήμερα Κυριακή με διάρκεια και κινδύνους – Ποιες περιοχές θα «καούν»
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 14/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
