Χρήστος Κάτσικας Σε ένα σχολικό εγχειρίδιο, κάθε λέξη ζυγίζεται προσεκτικά. Και κάθε αφαίρεση, ιδιαίτερα όταν αφορά ιστορικά ή πολιτικά φορτισμένα γεγονότα, δεν είναι ποτέ ουδέτερη. Πρόσφατα, πληροφορηθήκαμε πως το ΙΕΠ αφαίρεσε από σχολικό εγχειρίδιο της Νεοελληνικής Γλώσσας της Γ’ Γυμνασίου ένα απόσπασμα που αναφέρεται στην Ιντιφάντα, την εξέγερση των Παλαιστινίων κατά της ισραηλινής κατοχής. Το ερώτημα που ανακύπτει είναι διττό: Τι σηματοδοτεί αυτή η απόφαση; Και τι σημαίνει για τους μαθητές μας η συστηματική αποψίλωση της σχολικής γνώσης από δυσάρεστες, αμφιλεγόμενες ή "πολιτικά δύσκολες" πραγματικότητες;
Το συγκεκριμένο απόσπασμα δεν ήταν ένα πολιτικό μανιφέστο. Ήταν ένα λογοτεχνικό κείμενο, που με την ευαισθησία της γραφής του παρουσίαζε την καθημερινότητα των παιδιών σε μια εμπόλεμη ζώνη. Δεν επρόκειτο για κατήχηση, αλλά για κατανόηση. Για μια προσπάθεια ενσυναίσθησης απέναντι στους "άλλους" – αυτούς που συχνά βρίσκονται εκτός του χάρτη της επίσημης αφήγησης.
Η Ιντιφάντα – λέξη που στα αραβικά σημαίνει «εξέγερση» ή «ξεσήκωμα» – δεν είναι απλώς ένα πολιτικό γεγονός. Είναι σύμβολο αντίστασης, φωνή των καταπιεσμένων, μαρτυρία της παιδικής αθωότητας που συγκρούεται με τη βία. Ακριβώς αυτό το ανθρώπινο στοιχείο καλούνταν να ανακαλύψουν οι μαθητές μέσα από το κείμενο. Και ακριβώς αυτό το στοιχείο αφαιρέθηκε.
Αναλυτικά
«Δεν αφαίρεσαν απλώς ένα κείμενο. Αφαίρεσαν το δικαίωμα των παιδιών να νιώσουν συμπόνια, να καταλάβουν πώς είναι να μεγαλώνεις μέσα σε ερείπια», λέει εκπαιδευτικός της Β’ Αθήνας, με 30 χρόνια υπηρεσίας.
Αφορμή για τη δήλωσή της στάθηκε η πρόσφατη απόφαση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) να αφαιρέσει από το σχολικό βιβλίο Νεοελληνικής Γλώσσας της Γ’ Γυμνασίου ένα απόσπασμα που αναφέρεται στην Ιντιφάντα – την παλαιστινιακή εξέγερση ενάντια στην ισραηλινή κατοχή. Το κείμενο δεν υπερασπιζόταν τη βία, ούτε διεκδικούσε μονομέρεια. Με λογοτεχνική ευαισθησία παρουσίαζε την καθημερινή ζωή παιδιών εν μέσω πολέμου, προκαλώντας σκέψη, ερώτημα, ενσυναίσθηση.
Το ερώτημα όμως δεν αφορά μόνο το κείμενο. Αφορά τη φιλοσοφία της εκπαίδευσης. Ποιον κόσμο θέλουμε να δείξουμε στους μαθητές μας; Και ποιον επιλέγουμε να θάψουμε κάτω από τη σιωπή;
Η "ουδετερότητα" που δεν είναι ουδέτερη
Το Υπουργείο επικαλέστηκε «ισορροπία» και «ουδετερότητα», λες και η ουδετερότητα είναι απλώς μια τεχνική επιλογή. Όμως, όπως λέει ένας φιλόλογος από τη Θεσσαλονίκη: «Όταν αφαιρείς μόνο τις φωνές των αδυνάμων, η σιωπή σου γίνεται κραυγή».
Το σχολείο δεν μπορεί να λειτουργεί ως μηχανισμός εξαγνισμού της Ιστορίας ούτε να φοβάται τις λέξεις που ενοχλούν. Το να μιλήσεις για την Ιντιφάντα δεν σημαίνει να πάρεις θέση υπέρ ή κατά ενός κράτους. Σημαίνει να δώσεις στους μαθητές το δικαίωμα να καταλάβουν τον πόνο του άλλου.
Μια παιδαγωγική αφαίμαξη
Αυτή η λογική αποστείρωσης της σχολικής ύλης δεν είναι καινούρια. Αποτυπώνεται σε κάθε προσπάθεια αποφυγής «επικίνδυνων» εννοιών: από τις γενοκτονίες μέχρι τις πολιτικές εκκαθαρίσεις, από τον ρατσισμό μέχρι την αποικιοκρατία, από τις ταυτότητες μέχρι τις γεωπολιτικές συγκρούσεις. Κάθε τέτοια αποσιώπηση καλλιεργεί ένα σχολείο ανώδυνο, ακίνδυνο, αλλά και ανεπαρκές.
Μια φιλόλογος σε Λύκειο στην Κρήτη σχολιάζει: «Αν είναι να αφαιρούμε ό,τι προκαλεί αντιδράσεις, τότε το βιβλίο Νεοελληνικής Γλώσσας της Γ’ Γυμνασίου θα πρέπει να περιοριστεί σε ομόρροπα ποιήματα εποχών και εθνικών υμνωδιών. Το σχολείο όμως δεν είναι στρατώνας αισθημάτων».
Η Ιντιφάντα, το βλέμμα των παιδιών και ο ρόλος του δασκάλου
Το συγκεκριμένο κείμενο ήταν μια αφήγηση της παιδικής εμπειρίας μέσα στον πόλεμο. Δεν "κατήγγελλε" με όρους πολιτικής ρητορικής. Περιέγραφε. Και μόνο αυτή η περιγραφή ενοχλεί. Ίσως επειδή μάς υπενθυμίζει ότι η Ιστορία δεν είναι μόνο αυτή που γράφεται από νικητές.
Εδώ όμως αναδύεται και το κεντρικό ερώτημα για τη θέση του εκπαιδευτικού: Είναι ο δάσκαλος φορέας της αποστείρωσης ή εμψυχωτής κριτικής σκέψης;
Οφείλει να προστατεύει τους μαθητές από τη δυσάρεστη αλήθεια ή να τους καθοδηγεί να την αντικρίσουν;
Σχολείο χωρίς ερωτήματα, κοινωνία χωρίς συνείδηση
Το εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι νησί. Αντανακλά τις ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές μας επιλογές. Η αφαίρεση της Ιντιφάντα είναι ένα μικρό σύμπτωμα μιας μεγάλης ασθένειας: της φοβίας απέναντι στην πολυφωνία, της δυσανεξίας απέναντι στη σκέψη που δεν χωρά σε καλούπια.
Η Ιντιφάντα ήταν μέσα στο βιβλίο. Τώρα δεν είναι. Το ερώτημα είναι: Οι δάσκαλοι, θα την κρατήσουν ζωντανή στην τάξη; Ή θα παραδοθούν στη σιωπή;
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 22/8
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ
