Τον περασμένο Σεπτέμβριο κυκλοφόρησε το βιβλίο μου Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής ιστορίας. Μία συλλογή των μύθων που κυκλοφορούν για την ελληνική ιστορία, για γεγονότα που είτε δεν συνέβησαν ποτέ, είτε συνέβησαν κάπως διαφορετικά από όπως τα ξέρουμε. Και μαζί, μια σειρά από ιστορικές αλήθειες που συνήθως διστάζουμε να ομολογήσουμε στο δημόσιο λόγο περί της ιστορίας μας. Από τον Καιάδα, τον Γόρδιο δεσμό και την Κερκόπορτα, περνάμε στο Κρυφό Σχολειό και τον Χορό του Ζαλόγγου, στον Καποδίστρια και στις πατάτες του, στον Μεταξά και τη σχέση του με το ΙΚΑ και το 8ωρο, το σαμποτάζ του Παπαδόπουλου στον Έβρο, τον Καραθοδωρή και τη σχέση του με τη Θεωρία της Σχετικότητας, για να φτάσουμε στα περίφημα «Καραμανλής ή τανκς», στο «Γαργάλα τα, γαργάλα τα», στα «τανκς που χορεύουν στους δρόμους της Πράγας», την διαβόητη δήλωση του Κίσινγκερ για τους Έλληνες και άλλα που δεν έγιναν και δεν ειπώθηκαν ποτέ.
Με αφορμή το βιβλίο αυτό, η ΟΙΕΛΕ, η αγωνιστική ομοσπονδία των ιδιωτικών εκπαιδευτικών, μου ζήτησε να μιλήσω στη σειρά σεμιναρίων που διοργανώνει. Προσπαθώντας να συνδέσω το έργο των εκπαιδευτικών με το θέμα του έργου μου, σκεφτόμουν πάνω στο πως ο τρόπος διδασκαλίας της ιστορίας στα σχολεία μπορεί να ευνοεί το να μην ξεδιαλύνουν οι άνθρωποι τους μύθους και να τους κουβαλούν μέσα τους για πάντα. Δεν είναι περίεργο που όταν μπαίνουμε στο πανεπιστήμιο, ειδικά στις κοινωνικές επιστήμες, οι καθηγητές μας λένε συχνά «Τώρα ξεχάστε όσα έχετε μάθει στο σχολείο». Πράγματι, ένα από τα βασικά καθήκοντα -και μία από τις μεγαλύτερες δυσκολίες- της πανεπιστημιακής διαδικασίας είναι το να κάνουν τους φοιτητές να αρχίσουν να ξεμαθαίνουν. Όχι τόσο τις γνώσεις καθεαυτές. Κυρίως, τον τρόπο που έμαθαν να μαθαίνουν. Την υιοθέτηση των «προφανών», των κυρίαρχων αφηγήσεων. Το να μην επερωτούν τη μέθοδο διδασκαλίας, τα εργαλεία και τα συμπεράσματα. Να εξαφανίζουν την περιέργειά τους μπροστά στην ανάγκη της επιτυχίας στις εξετάσεις.
Η ύλη της ιστορίας, ειδικότερα, είναι στερεοτυπική και εθνοκεντρική. Οι γνωστοί τρεις κύκλοι. Αρχαιότητα – Μέσοι χρόνοι – Νεότερη και Σύγχρονη Εποχή. Μάλιστα, για λόγους προφανώς ιδεολογικούς -και συγκεκριμένα, συντηρητικούς- η ενασχόληση με την μεσαιωνική περίοδο, το Βυζάντιο, απλώνεται σε μία ολόκληρη τάξη, στριμώχνοντας έτσι τα πιο κρίσιμα γεγονότα για την κοινωνική μας ιδιοπροσωπία, γεγονότα τριών αιώνων, στην ύλη μόνο μίας χρονιάς. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, η Γαλλική Επανάσταση έχει επηρεάσει τον τρόπο που ζούμε και σκεφτόμαστε σήμερα, πολύ περισσότερο από την Στάση του Νίκα. Αξίζει εδώ να αναφερθούμε στον νέο τρόπο διδασκαλίας της ιστορίας που είχε σχεδιαστεί από το υπουργείο παιδείας και μια ομάδα ιστορικών υπό το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και θα υλοποιούνταν από το 2019. Αντί της παραδοσιακής διαδοχής των τριών κύκλων, το σχήμα θα αντιστρεφόταν. Τα παιδιά θα ξεκινούσαν με τα πιο οικεία και μέσω αυτών θα πήγαιναν προς τα πίσω. Δεν θα ξεκινούσαν, λοιπόν, με τον Άνθρωπο του Νεάντερταλ και τους φίλους του. Αλλά με την ιστορία της γειτονιάς του και της οικογένειάς του. Έτσι, με την ενασχόληση με πράγματα που αντικειμενικά θα τα ενδιέφεραν, θα είχαν απαντήσει εξαρχής και στο ερώτημα «Σε τι μας είναι χρήσιμη η ιστορία;», στο οποίο δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι θα απαντούσαμε κι εμείς εύκολα χωρίς να προσφύγουμε σε στερεοτυπικές αναφορές.
Αυτή η διδασκαλία της ιστορίας -υποταγμένη σε δύο κυρίους, στις Πανελλήνιες Εξετάσεις και στην κρατική συντηρητική ιδεολογία- είναι που στρώνει το έδαφος για να μην παύσουν οι μαθητές στην ενήλικη ζωή τους να πιστεύουν στους μύθους, παλιούς και καινούριους. Όπως και στα fake news. Οι ιστορικοί μύθοι έχουν μια λειτουργία παρόμοια με αυτή των fake news. Οι χώρες στις οποίες έχουν την μεγαλύτερη πέραση είναι αυτές στις οποίες συντρέχουν τέσσερα χαρακτηριστικά. Έχουν χαμηλό βαθμό ανάγνωσης βιβλίων κα εφημερίδων. Το πολιτικό σύστημα και τα ΜΜΕ τους έχουν χαμηλό επίπεδο διαφάνειας και ανεξαρτησίας. Το εκπαιδευτικό σύστημά τους δεν μεριμνά ιδιαίτερα για να διδάξει την αποδοχή του διαφορετικού και την κουλτούρα του διαλόγου. Και η εθνική τους ταυτότητα έχει δομηθεί με πολύ συγκρουσιακό τρόπο. Μία έρευνα της ανεξάρτητης ομάδας εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Media Literacy Index 2021 είχε εξαιρετικά εύγλωττα αποτελέσματα. Οι χώρες με την μεγαλύτερη αντίσταση στα fake news προέκυψε πως ήταν η Φινλανδία, η Δανία, η Εσθονία, η Σουηδία και η Ιρλανδία. Ενώ στις τελευταίες θέσεις βρίσκονταν η Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Τουρκία και η Ελλάδα.
Λοιπόν, πώς να δεχτούμε αυτά που συγκρούονται με την ταυτότητά μας, όταν δεν είμαστε εκπαιδευμένοι να το κάνουμε; Ότι δεν μιλούσαν όλοι οι αγωνιστές του 1821 ελληνικά; Ότι πολλοί από αυτούς μέσα στην Επανάσταση πισωπατούσαν, προσκυνούσαν τους Οθωμανούς για να πάρουν ανταλλάγματα και μετά πάλι έμπαιναν στον αγώνα; Πώς να δεχτούμε ότι οι Υδραίοι ναύτες δεν πήγαιναν να βοηθήσουν τους Μεσολογγίτες στην πολιορκία της πόλης επειδή οι καραβοκύρηδες δεν τους πλήρωναν τους μισθούς τους; Ή ότι Μεσολογγίτες στην αρχή της επανάστασης μίσθωναν πλοία τους στους Οθωμανούς; Πώς να δεχτούμε ότι στην Τριπολιτσά σφάχτηκαν ανηλεώς άμαχοι κι ότι η άλωση ήταν τόσο άτακτη και βίαιη επειδή οι μικροί οπλαρχηγοί πίστευαν πως οι μεγάλοι είχαν κάνει συμφωνία με τους Τούρκους για να τους αφήσουν να ζήσουν με αντάλλαγμα να πάρουν οι ίδιοι τα πλούτη της πόλης και να μην αφήσουν τίποτα για τους μικρούς; Πώς να το σηκώσουμε το ότι οι Σουλιώτες πριν την Επανάσταση συμμαχούσαν πότε με τον Σουλτάνο και πότε με τον Αλή Πασά; Ότι το Σούλι δεν έπεσε από προδοσία του Πήλιου Γούση, ούτε και η Πόλη από μια Κερκόπορτα;
Όλες αυτές τις αλήθειες τις κλωτσάμε, διότι κλωτσάνε μέσα μας. Κλωτσάνε στο πως έχουμε μάθε από τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους την ιστορία. Για την ακρίβεια, από το πως έχουμε μάθει να μαθαίνουμε την ιστορία. Ως μία εθνική απολογία. Αλλά και ως μία γνώση του πως ήταν ο κόσμος. Όχι του πως άλλαξε. Κι όμως, η ουσία της ιστορίας είναι αυτή. Το «Πώς αλλάζει ο κόσμος;». Αν μαθαίναμε να βλέπουμε έτσι την ιστορία του 1821 -και όχι ως το ξύπνημα του έθνους που σαν την Ωραία Κοιμωμένη έστεκε αναλλοίωτο 400 χρόνια και περίμενε μια στιγμή να ανοίξει τα μάτια του- τότε όλα αυτά που τώρα μας δυσκολεύουν, θα μας γοήτευαν. Θα μας γοήτευε το πως ένας άνθρωπος από εκεί που τίποτε άλλο δεν ήξερε στη ζωή του παρά μόνο το χωριό του, άντε κι ένα-δυο διπλανά, ξαφνικά πάει και σκοτώνεται για ανθρώπους και μέρη που δεν έχει δει ποτέ του κι ούτε τον ένοιαζαν.
Ίσως τελικά η εκπαίδευση, πιο πολύ από το να δίνει τις σωστές απαντήσεις να πρέπει να προετοιμάζει τα παιδιά για το προηγούμενο στάδιο. Να τα βοηθάει να κάνουν τις σωστές ερωτήσεις. Στις Ερωτικές Επιστολές του Προφήτη, ο Χαλίλ Γκιμπράν λέει πως είδε κάποτε έναν πίνακα ζωγραφικής. Απεικόνιζε ένα τραπέζι, με μια γαβάθα με φρούτα. Κι άρχισε να σκέφτεται πως κάπως έτσι θα έπρεπε να διδάσκονται τα παιδιά στα σχολεία. Να βλέπουν αυτήν την εικόνα και να φαντάζονται. Πως είναι αυτή η οικογένεια που ζει σε αυτό το σπίτι; Πού βρίσκεται τώρα; Πώς ζει; Πώς βρέθηκαν τα φρούτα στο τραπέζι; Πώς περνάνε τον ελεύθερο χρόνο τους; Πάντα η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να έχει μέσα της κάτι από την ελευθερία της επινόησης. Όχι απλώς από την αποκάλυψη μιας αλήθειας. Ίσως, αν φτάσει κάποια στιγμή να γίνεται έτσι η διδασκαλία στα σχολεία, δείχνοντας πως η πραγματικότητα είναι απλώς ένα σύνολο από άπειρα ενδεχόμενα, τότε οι άνθρωποι θα μαθαίνουν να βλέπουν και το παρελθόν ως αυτό που πραγματικά είναι. Μια διαδικασία αλλαγών. Αλλαγών όπου το ένα ενδεχόμενο νίκησε κάποιο άλλο, ίσως εξίσου πιθανό με αυτό. «Τί έγινε και κέρδισε το ένα ενδεχόμενο;», «Τί έγινε και άλλαξε έτσι ο κόσμος;», θα αναρωτιούνται τότε τα παιδιά. Και εμείς, που την ιστορία την μάθαμε αλλιώς, θα τα κοιτάμε με αμηχανία. Με μια ευτυχή αμηχανία.
*Σταύρος Παναγιωτίδης, κοινωνιολόγος, δρ. Ιστορίας
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 8/5
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 8/5
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
