Alfavita Newsroom Από τα νεογέννητα θηλαστικά έως τα ενήλικα ζώα και τους ανθρώπους, όλοι αφιερώνουν σημαντικό μέρος της ζωής τους στον ύπνο. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό, τη στιγμή που κατά τη διάρκειά του δεν μπορούμε να τραφούμε, να αναπαραχθούμε ή να προστατευτούμε από απειλές; Παρά τις μακροχρόνιες εικασίες ότι ο ύπνος επιτελεί κάποιες κρίσιμες βιολογικές λειτουργίες, νέα δεδομένα υποδεικνύουν ότι ίσως να μην είναι τόσο απαραίτητος όσο νομίζαμε.
Μήπως ο ύπνος δεν είναι βιολογικά απαραίτητος;
Ο ερευνητής Τζέρι Σίγκελ από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες, μετά από 20 χρόνια μελετών, προτείνει ότι ο ύπνος εξελίχθηκε όχι για κάποια ουσιαστική βιολογική λειτουργία, αλλά για να μειώνει την ενεργειακή κατανάλωση και να προστατεύει από εξωτερικούς κινδύνους. Δηλαδή, ο ύπνος ενδέχεται να είναι ένα εργαλείο οικονομίας και επιβίωσης, όχι αναγέννησης του σώματος ή του εγκεφάλου όπως πιστευόταν.
Ο ύπνος και η μνήμη: μια υπερεκτιμημένη σύνδεση;
Η φάση του ύπνου RΕΜ, όπου καταγράφεται έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα και όνειρα, θεωρείται από πολλούς ερευνητές κρίσιμη για την παγίωση της μνήμης. Μελέτες δείχνουν ότι η απόδοση σε τεστ μνήμης βελτιώνεται μετά από ύπνο, έστω και κατά 15%. Ωστόσο, ο Σίγκελ αμφισβητεί ότι αυτό το πλεονέκτημα είναι αρκετά σημαντικό ώστε να θεωρηθεί κεντρικός λόγος ύπαρξης του ύπνου. Επιπλέον, φάρμακα που καταστέλλουν τον RΕΜ δεν φαίνεται να επηρεάζουν σημαντικά τη μνήμη των χρηστών τους.
Η ανάπτυξη του εγκεφάλου και ο RΕΜ: ένας προβληματισμός
Είναι γνωστό ότι τα νεογνά κοιμούνται πολλές ώρες καθημερινά και βιώνουν υψηλά επίπεδα RΕΜ. Όμως, αυτό δεν ισχύει για όλα τα θηλαστικά. Τα μικρά των φαλαινών και των δελφινιών, για παράδειγμα, σχεδόν δεν κοιμούνται τις πρώτες εβδομάδες της ζωής τους και δεν εμφανίζουν συνέπειες. Το ίδιο παρατηρείται και σε γουνοφόρες φώκιες όταν βρίσκονται στη θάλασσα. Αυτά τα είδη φαίνεται να έχουν αναπτύξει μηχανισμούς για να παραμένει το ένα ημισφαίριο του εγκεφάλου ενεργό, επιτρέποντας έτσι μερική ξεκούραση χωρίς ανάγκη για RΕΜ.
Μπορεί ο RΕΜ να είναι δευτερεύουσας σημασίας;
Η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους ίσως δίνει μια απάντηση. Σε πολλά ζώα, ο RΕΜ φαίνεται να επηρεάζει κυρίως αυτή την περιοχή, η οποία είναι υπεύθυνη για βασικές λειτουργίες όπως η αναπνοή και ο καρδιακός ρυθμός. Ο Σίγκελ προτείνει ότι ο RΕΜ ενδέχεται να υπάρχει όχι για να επιτελεί γνωσιακές λειτουργίες αλλά για να ξυπνάει το εγκεφαλικό στέλεχος από την αδράνεια που προκαλεί ο αργός ύπνος.
Αργός ύπνος και εγκεφαλική προσαρμοστικότητα
Ο αργός ύπνος, ειδικά τα στάδια βαθύ ύπνου, φαίνεται να συνδέεται με τη ρύθμιση των νευρικών συνάψεων. Έρευνες έδειξαν ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου ενεργοποιούνται γονίδια που ενισχύουν ή μειώνουν συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων, κάτι που είναι κρίσιμο για τη μάθηση και τη νευροπλαστικότητα. Παράλληλα, ο ύπνος ενδέχεται να βοηθά στην αντιμετώπιση του οξειδωτικού στρες που προκαλεί ο υψηλός μεταβολικός ρυθμός της εγρήγορσης.
Ποικιλία συμπεριφορών στον ύπνο των ζώων
Υπάρχουν είδη ζώων που επιβιώνουν χωρίς να κοιμούνται όπως τα γνωστά εργαστηριακά πρότυπα. Για παράδειγμα, οι bullfrogs δεν κοιμούνται καθόλου. Τα δελφίνια και πολλά πτηνά μπορούν να μειώσουν δραστικά τον ύπνο χωρίς να φαίνεται να επηρεάζεται η λειτουργία τους. Στα πειράματα της ερευνήτριας Ρουθ Μπένκα, σπουργίτια και περιστέρια παρέμειναν υγιή ακόμα και μετά από εβδομάδες στέρησης ύπνου.
Η οικολογία υπαγορεύει τον ύπνο;
Ορισμένοι επιστήμονες θεωρούν πως οι συνθήκες του περιβάλλοντος επηρεάζουν τον χρόνο και την ποιότητα του ύπνου περισσότερο από βιολογικούς λόγους. Το αν ένα ζώο κοιμάται πολύ ή λίγο εξαρτάται συχνά από το εάν κινδυνεύει από αρπακτικά ή χρειάζεται πολλή τροφή. Τα λιοντάρια κοιμούνται πολύ επειδή μπορούν, ενώ οι καμηλοπαρδάλεις κοιμούνται λίγο εξαιτίας της συνεχούς επαγρύπνησης.
Υπάρχει εξελικτικός λόγος για τον ύπνο;
Η ομάδα της Ιζαμπέλα Καπελίνι ανέλυσε τα πρότυπα ύπνου σε εκατοντάδες είδη και κατέληξε πως η διάρκεια του ύπνου συνδέεται περισσότερο με την οικολογία παρά με την ανάγκη για ενίσχυση της μνήμης ή την αναγέννηση του οργανισμού. Αν και η ίδια διαφωνεί με την άποψη του Σίγκελ ότι ο ύπνος εξυπηρετεί κυρίως εξοικονόμηση ενέργειας, συμφωνεί πως περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο.
Ο ύπνος ως στρατηγική επιβίωσης
Ο Σίγκελ επιμένει ότι ο ύπνος ενδέχεται να έχει εξελιχθεί ως μηχανισμός για να διατηρούμε χαμηλή κατανάλωση ενέργειας και να μειώνουμε τις πιθανότητες κινδύνου, όχι απαραίτητα για να θεραπεύει ή να υποστηρίζει τον οργανισμό. Σε πολλά είδη, το να είναι κανείς ξύπνιος συνεπάγεται κινδύνους από τραυματισμούς ή αρπακτικά, οπότε ο ύπνος προσφέρει σχετική προστασία.
Τι σημαίνει αυτό για τον άνθρωπο;
Αν και η ιδέα μιας κοινωνίας χωρίς ύπνο είναι επιστημονικά ελκυστική και πειραματικά δοκιμάζεται με φάρμακα όπως το modafinil, κανείς δεν προτείνει ακόμη τη μαζική κατάργηση του ύπνου. Παρά την αμφισβήτηση του βιολογικού του ρόλου, ο ύπνος πιθανώς απέκτησε στο πέρασμα του χρόνου και κάποιες ουσιαστικές λειτουργίες.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Ντομάτες: Πού πρέπει να τις αποθηκεύετε για να διατηρούνται φρέσκες και νόστιμες
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 14/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
