Λόγος Υπέρ Τέχνης (ή γιατί η τέχνη δεν γίνεται οδηγός στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο)

αφιερωμένο στον Άγγελο Δεληβορριά

Στη χώρα μας μεγαλώνουμε με ένα γιγαντιαίο κοινωνικό υπερεγώ: το θαύμα της ελληνικής αρχαιότητας. Με οδηγό αυτό οικοδομήθηκε το έθνος – κράτος πριν και μετά την Επανάσταση του 1821 και θα έπρεπε να ναυαγήσει η Μεγάλη Ιδέα για να γίνει μία στροφή αυτογνωσίας κι ένας προσδιορισμός της ελληνικότητας πέρα και μακριά από το αρχαιοελληνικό κλέος. Με ψυχαναλυτικούς όρους ο απογαλακτισμός αυτός δεν επετεύχθη ποτέ. Αν μελετήσουμε τη δομή του Υπουργείου Πολιτισμού, εύκολα θα μπορούσαμε να του αλλάξουμε τίτλο και να το ονομάσουμε Υπουργείου Αρχαίου Ελληνικού Πολιτισμού καθώς τη μερίδα του λέοντος στις δαπάνες απορροφούν οι ανασκαφές, τα μουσεία και οι σχετικές εκθέσεις.

«Πώς αλλιώς;» θα αναφωνήσουν πολλοί; «Μπορούμε να μην προστατεύουμε την κληρονομιά μας;» Κανείς δεν είπε όχι και το βάρος είναι μεγάλο. Μόνο το πρόγραμμα αναστήλωσης της μνημείων του βράχου της Ακρόπολης είναι ίσως, και να κάτι που δεν το ξέρουν οι πολλοί, το μεγαλύτερο επιστημονικό πρόγραμμα που τρέχει η χώρα τα τελευταία 50 χρόνια με ένα σωρό ευρεσιτεχνίες να έχουν γεννηθεί μέσα από αυτό. Ένα λοιπόν πρόγραμμα που βασίζεται στην αρχαιολογική έρευνα προχωρά με την αρωγή αρχιτεκτόνων, μηχανικών, χημικών μηχανικών, μαρμοροτεχνιτών, μηχανολόγων, πληροφορικών, δηλαδή  με τη συνδρομή ένα σωρό ειδικών επιστημόνων και τεχνιτών που έρχονται σε αρωγή στη συντήρηση, διατήρηση και ανάδειξη του σημαντικότερου ίσως στον κόσμο καλλιτεχνικού έργου. 

Η οικοδόμηση του συνόλου αυτού κατά τον λεγόμενο χρυσό αιώνα της αθηναϊκής δημοκρατίας υπήρξε μία ευφυής επιλογή του Περικλή, που οργάνωσε ένα σύνθετο και πλούσιο οικοδομικό πρόγραμμα το οποίο, αφενός θα μετέτρεπε την Αθήνα σε ένα κόσμημα μεταξύ των λοιπών ελληνικών πόλεων και, αφετέρου θα έδινε εργασία και πλούτο σε όλους εκείνους που δεν μετείχαν σε εκστρατείες και άρα δεν είχαν πρόσβαση στα πολεμικά οικονομικά οφέλη.[1] Με μία κεϋνσιανική στρατηγική, σαν ένας άλλος Ρούσβελτ και με οδηγό την ομορφιά και στόχο την καλαισθητική αγωγή του πολίτη, ο Περικλής και η αθηναϊκή δημοκρατία ενεργοποίησαν κάτω από ένα κοινό πολεοδομικό πρόγραμμα όλες τις καλλιτεχνικές, επιστημονικές και κατασκευαστικές δυνάμεις της πόλης. Και αυτά τα δημιουργήματά τους συνιστούν ένα βασικό άξονα προόδου, οικονομικού και επιστημονικού και για την σύγχρονη Ελλάδα.

Γνωρίζοντας τα παραπάνω, είναι αδύνατον να μην αναρωτιόμαστε γιατί η Τέχνη που υπήρξε οδηγός για τους αρχαίους ημών προγόνους που τόσο θαυμάζουμε και παράλληλα εκμεταλλευόμαστε, να μην αγκαλιάζεται και να μην γίνεται οδηγός στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο. Από το 2020 (ΦΕΚ Β' 2338/15-06-2020) τα καλλιτεχνικά μαθήματα (εικαστικά, μουσική και θέατρο) έχουν εξοβελιστεί από το Λύκειο εντελώς, και στο Γυμνάσιο η παρουσία τους παραμένει ισχνή ενώ η Θεατρική Αγωγή, από το 2016, διδάσκεται μόνο έως την Δ΄Δημοτικού. Δεν είναι μία τεράστια αντίφαση, να διαβάζουν σελίδες επί σελίδων οι μαθητές/-τριες για τα κατορθώματα των αρχαίων Ελλήνων, να δημιουργούμε δημόσιες αναπαραστάσεις αρχαιοελληνικών τελετών (π.χ. αφή της Ολυμπιακής Φλόγας), να επαιρόμαστε για την καταγωγική σχέση που έχουμε με τις εικαστικές τέχνες, την αρχιτεκτονική, τη μουσική, το θέατρο και τον αθλητισμό γιατί γεννήθηκαν σε αυτή τη γεωγραφική περιοχή και να συγκροτούμε τελικά ένα πρόγραμμα σπουδών που καμία σχέση δεν έχει από το να καλλιεργεί μελλοντικούς πολίτες ανάλογους ή αντίστοιχους στις δεξιότητες και τις ικανότητες με τους πρόγονους μας;

Διαβάζουμε για την τρομακτική σημασία στον ρου της ιστορίας μας, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας, της μάχης του Μαραθώνα και της ναυμαχίας στη Σαλαμίνα, αναλύουμε την ευφυία των στρατηγών Μιλτιάδη και Θεμιστοκλή, δεν σκύβουμε όμως να μελετήσουμε ποιοι ήταν αυτοί που πολέμησαν και ποιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα οδήγησε σε αυτές τις στρατιωτικές επιτυχίες. Μα ήταν οι ίδιοι εκείνοι που αγωνίστηκαν εναντίον των Περσών, που μετά έγραψαν θέατρο όπως ο Αισχύλος, έχτισαν, πλούτισαν και κυβέρνησαν την πόλη τους, την Αθήνα. Οι ίδιοι ήταν κι όχι άλλοι. Όσοι μετείχαν στην Εκκλησία του Δήμου, αποφάσιζαν, πολεμούσαν, εργάζονταν, ζούσαν στην Αθήνα για την Αθήνα.

Ποιο ήταν λοιπόν εκείνο το συνεκτικό στοιχείο που επέτρεπε σε πρόσωπα με διαφορετική καταγωγή, που ανήκαν σε διαφορετική οικονομική τάξη, να γίνονται ένα εναρμονισμένο σύνολο κωπηλατών, ναυτών και οπλιτών ή τοξοτών μίας αθηναϊκής τριήρεως; Το ερώτημα αυτό το θέτει ο Γεώργιος Μαυρογορδάτος σε ένα από τα επεισόδια του podcastΑινίγματα της αθηναϊκής δημοκρατίας. [2]

Θα επιχειρήσω να δώσω μία απάντηση συνδυάζοντας τις εμπειρίες των Αθηναίων ανδρών αυτής της εποχής. Διότι είναι οι εμπειρίες και οι βιωματικές δράσεις που επιτρέπουν την μόρφωση του ατόμου και την κατάκτηση νέων συμπεριφορών και πρακτικών.

Τα μαθήματα που συγκροτούσαν την παιδεία του αρχαίου αθηναίου ήταν η ποίηση, τα μαθηματικά,  η μουσική (τραγούδι και εκμάθηση μουσικού οργάνου), η όρχηση και φυσικά η άθληση. Στην πορεία θα προστεθεί και η ρητορική. Μετά τη στοιχειώδη εκπαίδευση, μπορεί να εντασσόταν ο νέος σε κάποια φιλοσοφική ή ρητορική σχολή, χωρίς αυτό να ήταν απαραίτητο. Από τα 18 του και για δύο χρόνια όφειλε να εκτίσει τη θητεία του στην πόλη, δηλαδή να εκπαιδευτεί σε στρατιωτικά ή άλλα πολιτειακά καθήκοντα. Στο πλαίσιο αυτής της διετίας μπορεί να γινόταν και μέλος ενός χορού,[3] που σήμαινε να αφιερωθεί για ικανό διάστημα,  8-10 μηνώνπερίπου, είτε στην εκμάθηση των χορικών μία τετραλογίας κι ενός σατυρικού δράματος, είτε μίας ή περισσότερων κωμωδιών και τέλος να συμμετάσχει στους δραματικούς αγώνες των Μεγάλων ή Εν Άστει Διονυσίων,όπου παρουσιάζονταν τα νέα δραματικά έργα κάθε χρόνο. Ως χορευτής έπρεπε να κατοικεί για το παραπάνω χρονικό διάστημα στο διδασκαλείο ώστε να κάνει καθημερινή σωματική, χορευτική, μουσική και φωνητική εξάσκηση.

Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των παραπάνω εκπαιδευτικών ευκαιριών είναι ο ρυθμός και η απαίτηση προσαρμογής του σώματος και του πνεύματος σε διαφορετικές ρυθμικές ανάγκες. Σύμφωνα με την ανάλυση του Χρήστου Καρούζου για τα χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής τέχνης,[4] αυτή διακρίνεται από την επίτευξη του ρυθμού, ο οποίος επιτρέπει στο γλυπτό να αποπνέει κίνηση, ζωντάνια και την αίσθηση της μεταβολής. Μέσα σε αυτό το πνευματικό κλίμα, ο αρχαίος αθηναίος μεγαλώνει μαθαίνοντας το σώμα του και το πνεύμα του να μεταβάλλεται και να προσαρμόζεται σε ρυθμικούς κανόνες έχοντας εξασκηθεί σε μία πληθώρα έρρυθμων περιβάλλοντων, αυτών της ποίησης, της μουσικής, του χορού, της άσκησης, του θεάτρου, της γλυπτικής, της αρχιτεκτονικής. Αυτή η εκπαίδευση του επέτρεπε στην ενήλικη ζωή του να γίνει καλός οπλίτης, κωπηλάτης, ναύτης, ρήτορας ή ό,τι άλλο και να προσφέρει στην πόλη του. 

Ήταν αδιανόητη η παιδεία μακριά από την Τέχνη και από την αγωγή του ρυθμού.  Μία αγωγή που επιτρέπει την ενσώματη μάθηση. Εμείς σήμερα τι από αυτά ακολουθούμε στο ελληνικό σχολείο; Αντί για άσκηση, προτιμούμε την καθήλωση στα θρανία. Αντί για χορό, θέατρο, μουσική, εικαστικά που θα δώσουν τη δυνατότητα μίας ολόπλευρης μόρφωσης, προτιμούμε γνωσιοκεντρικά μαθήματα με διδακτικό υπόδειγμα, ακόμα και στον 21^οαιώνα, την απ’έδρας διδασκαλία και την παθητική ακρόαση της και αναπαραγωγή της από τους/τις μαθητές/-τριες.

Σε όσους θα ισχυριστούν ότι δεν υπάρχει ικανός χρόνος στο σχολείο για τέχνη και αθλητισμό, απαντάμε: είναι θέμα προτεραιοτήτων, σύμφωνα με τα κάτωθι αιτούμενα:

1. Τι χρειάζεται ένα παιδί για να να μορφωθεί πλήρως σωματικά, πνευματικά και ψυχικά;
2. Τι πολίτες χρειάζεται η κοινωνία μας;
3. Τι γνώσεις και δεξιότητες απαιτούν τα σύγχρονα επαγγέλματα;

Σήμερα, το τρίτο έρχεται πρώτο βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την ολόπλευρη μόρφωση (που οδηγεί και στην προσωπική ευτυχία) και τις ανάγκες της κοινωνίας. Μπορούμε να συνεχίζουμε να υπηρετούμε μόνο τον κόσμο της γνώσης και ως άλλοι Οιδίποδες να παραγνωρίζουμε τη γνώση και την καλλιέργεια του ίδιου του εαυτού; Γιατί τα πρόσωπα και τα κοινωνικά σύνολακι όχι τα άτομα θα κληθούν να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες του μέλλοντος. Μία παιδεία που δεν καλλιεργεί  το σώμα και την ψυχή, που δεν επιτρέπει τις συνέργειες και την άσκηση στην ομαδική έκφραση, καλλιτεχνική και αθλητική, στερεί την κοινωνία από μελλοντικές ολοκληρωμένες προσωπικότητες που θα έχουν την ικανότητα προσαρμογής και την τόλμη να ρισκάρουν και να ασκήσουν ηγεσία.

Οραματιζόμενοι ένα άλλο σχολείο, όχι μόνο στην πατρίδα μας, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο, διοργανώθηκε στο ΕΚΠΑ από τα Τμήματα Μουσικών και Θεατρικών Σπουδών, με τη συνεργασία της Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού, του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης,  του Παιδαγωγικού Τμήματος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσηςκαι του Διδασκαλείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας το 10^ο Διεθνές  Συνέδριο της World Alliance for Arts Education (WAAE), της Παγκόσμιας Συμμαχίας για τις Τέχνες στην Εκπαίδευση, στις 17-19 Οκτωβρίου 2024 με τίτλο ARTS, NATURE, TECHNOLOGY, EDUCATION: HARMONY IN UNITY.Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού.

Το συνέδριο κατέληξε στη διακήρυξη της Αθήνας για τις Τέχνες στην Εκπαίδευση, μια διακήρυξη που συνοψίζει τις θέσεις της στο ακόλουθο: «Πιστεύουμε στην μετασχηματιστική δύναμη των Τεχνών στην Εκπαίδευση και καλούμε σε δράση ώστε αυτές να γίνουν προσβάσιμες, να έχουν αντίκτυπο  και να ενταχθούν σε όλα τα πλαίσια μάθησης παγκοσμίως» [5]

Τόσο αυτό, όσο και το πανελλήνιο συνέδριο «Οι τέχνες στο ελληνικό σχολείο: παρόν και μέλλον» που πραγματοποιήθηκε το 2018,[6] μαρτυρούν ένα συστηματικό ενδιαφέρον των ερευνητών και των εκπαιδευτικών για την ευρύτερη και σε βάθος ένταξη των τεχνών στην τυπική και μη τυπική εκπαίδευση. Και όλες αυτές οι δράσεις, ευτυχώς, αγκαλιάζονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο από την Πολιτεία.

Τι είναι όμως εκείνο που καλεί τους/τις μαθητές/-τριες να γράψουν για τη δημιουργικότητα στο ελληνικό σχολείο στις πανελλήνιες εξετάσεις, ενώ αποφοιτούν από μία εκπαίδευση όπου η καλλιέργειά της δεν έχει θέση; Τι είναι εκείνο που μας οδηγεί ενώ θαυμάζουμε το αρχαίο ελληνικό πνεύμα να μην προσπαθούμε να το καταλάβουμε και να ενσωματώσουμε τα θετικά του παραδείγματα στο σημερινό βίο;

Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να ξαναγυρίσουμε στην αφετηρία και να δεχθούμε την συνταρακτική σημασία του ακόλουθου αξιώματος: οι θεσμοί ορίζουν, επιτρέπουν ή δεν επιτρέπουν, συγκεκριμένες κοινωνικές πρακτικές (άρα και μορφωτικές, πολιτικές, οικονομικές επιλογές).

Δεν ήταν ο Περικλής ένας ηγέτης που γεννήθηκε και έδρασε στο πουθενά. Αλλά ήταν γέννημα-θρέμμα μίας συγκεκριμένης κοινωνικοπολιτικής οργάνωσης, της αθηναϊκής δημοκρατίας.

Η παιδεία στην αρχαία Αθήνα μορφώνει τους πολίτες που θα συνεχίσουν να τη λειτουργούν και να την υπηρετούν. Εμπλουτίζεται και τροποποιείται, με τις σχολές των Σοφιστών, για να προσαρμοστεί στις νέες ανάγκες.

Το σημερινό σχολείο, έτσι όπως είναι φτιαγμένο, δε δημιουργεί πλήρεις πολίτες. Όχι γιατί δεν μπορεί. Όχι γιατί δεν έχει τους ανθρώπινους πόρους για να το κάνει. Αλλά γιατί αυτή η αποτυχία, εξυπηρετεί τη συντήρηση και την παρακμή της καθεστηκυίας τάξης και αποτρέπει την αλλαγή και την ανατροπή της.

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

Νέο Προσκλητήριο Προσλήψεων Εκπαιδευτών Ενηλίκων: Αφορά όλα τα πτυχία ΑΕΙ-ΤΕΙ - Πιστοποιηθείτε άμεσα

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ για Εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ μόρια 2ης ξένης γλώσσας

Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗΣ για εκπαιδευτικούς

Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 8/10

Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής Πανεπιστημίου Πατρών με μόνο 60 ευρώ 

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber