Τις τελευταίες δύο τουλάχιστον δεκαετίες, υπήρξαν αλματώδεις τεχνολογικές εξελίξεις, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την αυτοματοποίηση στις παραγωγικές διαδικασίες (ρομποτική), με την ταυτόχρονη ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), που μπορούν να επεξεργάζονται και να αναλύουν τεράστιους όγκους δεδομένων.
Αξιοποιούνται έτσι για τη λήψη αποφάσεων, όπως την κατανομή της εργασίας, τον σχεδιασμό της διαδικασίας παραγωγής, αποθήκευσης, τη διερεύνηση νέων δυνατοτήτων για επενδύσεις λιμναζόντων υπερσυσσωρευμένων κεφαλαίων, ακόμα και για την καταστροφή μη συμφερουσών προς το κεφάλαιο επενδύσεων.
Η αστική τάξη επενδύει τεράστια κεφάλαια στην κούρσα της ΤΝ. Οπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην έκθεση «Artificial Intelligence Index Report 2023» του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, «η τεχνητή νοημοσύνη αναμένεται να καταστεί κρίσιμο συστατικό της οικονομικής και στρατιωτικής ισχύος στο εγγύς μέλλον»1.
Οι επιστημονικές και τεχνολογικές αλλαγές είναι τόσο σημαντικές, που πολλοί συγκρίνουν αυτήν την εποχή με τη Βιομηχανική Επανάσταση, χαρακτηρίζοντάς την «4η Βιομηχανική Επανάσταση».
Σύμφωνα με μελέτες2, 3, 4, η ενσωμάτωση των ρομπότ στην παραγωγική διαδικασία αύξησε την ετήσια ανάπτυξη του ΑΕΠ και της παραγωγικότητας της εργασίας μεταξύ 1993 και 2007 κατά περίπου 0,37 και 0,36 ποσοστιαίες μονάδες αντίστοιχα σε 17 χώρες που μελετήθηκαν, αντιπροσωπεύοντας το 10% της συνολικής αύξησης του ΑΕΠ - σε σύγκριση με την εκτιμώμενη συνολική συνεισφορά 0,35 ποσοστιαίων μονάδων της τεχνολογίας ατμού στη βρετανική ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας μεταξύ 1850 και 19101.
Μοναδικό κριτήριο η αύξηση του ποσοστού κέρδους
Πέρα όμως από τις «ετικέτες» που μπορεί να αποδώσει κανείς, οι καπιταλιστές επενδύουν στην ανάπτυξη τεχνολογιών με μοναδικό κριτήριο την αύξηση ή και τη διατήρηση στο υψηλότερο επίπεδο του μέσου ποσοστού κέρδους τους (λόγος της υπεραξίας προς το σύνολο του κεφαλαίου).
Στο παρακάτω απόσπασμα από το «Κεφάλαιο» του Μαρξ αντικαταστήστε τις μηχανές με την «ΤΝ/ρομποτική»: «Οπως κάθε άλλη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, οι μηχανές έχουν ως στόχο να φτηνύνουν τα εμπορεύματα και, μειώνοντας το τμήμα εκείνο της εργάσιμης ημέρας κατά το οποίο ο εργάτης εργάζεται για τον εαυτό του, να παρατείνουν το άλλο τμήμα που δίνει, χωρίς ισοδύναμο, στον καπιταλιστή. Εν ολίγοις, είναι ένα μέσο για την παραγωγή υπεραξίας»5.
Η ανάπτυξη και η εισαγωγή νέων τεχνολογιών όπως η ΤΝ οδηγούν σε σχετική αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου, που με τη σειρά της οδηγεί στην αύξηση του εφεδρικού στρατού εργαζομένων (ανέργων και υποαπασχολούμενων) και στην τάση για πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, εφόσον η υπεραξία είναι συνάρτηση μόνο του μεταβλητού κεφαλαίου.
Ετσι, οι ανταγωνισμοί μεταξύ των καπιταλιστών για τη διασφάλιση του επιθυμητού ποσοστού κέρδους οδηγούν στην παραγωγή περισσότερων και φτηνότερων εμπορευμάτων και στην ταυτόχρονη αύξηση της εκτατικότητας και εντατικότητας της εργασίας. Αυτή η διαδικασία οδηγεί στη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση κεφαλαίου με τα συνολικά - απόλυτα κέρδη και τον πλούτο να αυξάνονται, ενώ τα ποσοστά κέρδους να τείνουν να μειώνονται.
Οπως εξηγεί ο Μαρξ, «οι ίδιοι λόγοι που προκαλούν μια τείνουσα πτώση του γενικού ποσοστού κέρδους, επιφέρουν επίσης μια επιταχυνόμενη συσσώρευση του κεφαλαίου και, ως εκ τούτου, μια αύξηση του απόλυτου μεγέθους ή της συνολικής μάζας της υπερεργασίας (υπεραξία, κέρδος) που ιδιοποιείται από αυτό. Οπως ακριβώς τα πάντα εκφράζονται ανάποδα στον ανταγωνισμό, και επομένως στη συνείδηση των φορέων του, έτσι και αυτός ο νόμος - εννοώ αυτή την εσωτερική και αναγκαία σύνδεση μεταξύ δύο φαινομενικά αντιφατικών φαινομένων»6.
Ωστόσο, η πτώση του ποσοστού κέρδους δεν είναι απόλυτη και δεν ισχύει για όλες τις περιόδους. Το ποσοστό κέρδους μπορεί να αυξηθεί «εάν μια αύξηση του ποσοστού της υπεραξίας συνδυαζόταν με μια σημαντική μείωση της αξίας των στοιχείων του σταθερού κεφαλαίου, και ιδίως του σταθερού κεφαλαίου»6.
Η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής νέων τεχνολογιών φτηναίνει το σταθερό κεφάλαιο που μεταφέρεται στο εμπόρευμα. Ετσι, οι ίδιες αιτίες που προκαλούν την τάση για πτώση του ποσοστού κέρδους, χρησιμοποιούνται για να αντιστρέψουν αυτήν την τάση. Αυτή η αντίφαση είναι αξεπέραστη στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής, οδηγώντας σε συχνότερες και βαθύτερες οικονομικές κρίσεις υπερπαραγωγής.
Αστοί οικονομολόγοι και αστικά επιτελεία προβάλλουν την ΤΝ ως το εργαλείο που θα μπορεί να λύσει «αρκετά από τα πιο δύσκολα κοινωνικά προβλήματα στον κόσμο» (Υγεία, πείνα, Εκπαίδευση, περιβάλλον και φυσικές καταστροφές, την ισότητα, την ένταξη και την αυτοδιάθεση, όπως η μείωση ή η εξάλειψη των προκαταλήψεων με βάση τη φυλή, τον σεξουαλικό προσανατολισμό, τη θρησκεία, την ιθαγένεια και τις αναπηρίες κ.ά.)7, υποβαθμίζοντας ταυτόχρονα τις αρνητικές συνέπειες που θα έχουν οι σύγχρονες τεχνολογίες της ΤΝ και ρομποτικής στα χέρια της αστικής τάξης.
Ταυτόχρονα, καθησυχάζουν τα λαϊκά στρώματα υποστηρίζοντας π.χ. ότι οι απώλειες θέσεων εργασίας θα είναι προσωρινές και θα εξομαλυνθούν μέσω της αγοράς με την πάροδο του χρόνου, παρόμοια με προηγούμενες τεχνολογικές επαναστάσεις.
Φαίνεται ότι μάλλον «ξεχνούν» τις καπιταλιστικές κρίσεις υπερπαραγωγής που δημιούργησαν και θα συνεχίσουν να δημιουργούν νέες στρατιές αναλώσιμων εργαζομένων και ανέργων, εντείνοντας την εκμετάλλευση, τις ταξικές ανισότητες και τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους.
Οπως εξηγεί ο Μαρξ, «στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έρχεται ένα στάδιο κατά το οποίο δημιουργούνται παραγωγικές δυνάμεις και μέσα συναναστροφής, τα οποία, υπό τις υπάρχουσες σχέσεις, προκαλούν μόνο κακό και δεν είναι πλέον παραγωγικές, αλλά καταστροφικές δυνάμεις (μηχανήματα και χρήμα)»8.
Αγνωστικισμός και ανορθολογισμός, όψεις του ίδιου νομίσματος
Διάσπαρτες αναλύσεις που προέρχονται από τον οπορτουνιστικό χώρο, μπορούν να περιληφθούν σε δύο κατηγορίες: Από τη μία, αναλύσεις με έντονο το στοιχείο του αγνωστικισμού, υποτιμούν ή και αμφισβητούν τον χαρακτήρα των μέσων παραγωγής, της ΤΝ και γενικά των νέων τεχνολογιών στα χέρια της αστικής τάξης ως μέσων εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης για την παραγωγή υπεραξίας.
Η δεύτερη κατηγορία - με αφορμή και τις θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ9, αλλά και το πρόσφατο άρθρο του Μάκη Παπαδόπουλου για τους σχεδιασμούς του κεφαλαίου με την ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, σε σχέση με τα «ατομικά δικαιώματα» και το ίδιο το ανθρώπινο σώμα10 - επιχειρεί με ανορθολογικές - αντιεπιστημονικές ακροβασίες και συνονθυλεύματα «επιχειρημάτων», του τύπου «έτσι είναι, επειδή έτσι νομίζουμε», να επιτεθούν στο ΚΚΕ.
Φτάνουν στο σημείο να ισχυρίζονται ότι τα σύγχρονα συστήματα της παρακολούθησης των εργαζομένων με τη βοήθεια της ΤΝ μπορεί να οφείλονται σε «έλλειψη καινοτομιών από την πλευρά των επιχειρήσεων», ουσιαστικά αρνούμενοι ότι η τεχνολογία στα χέρια των καπιταλιστών μετατρέπεται σε καταστροφική για την εργατική τάξη δύναμη.
Θεωρούν ότι τα περί στοχεύσεων του κεφαλαίου με τη χρήση της ΤΝ για τη «διασύνδεση του ίδιου του ανθρώπινου σώματος στο σύστημα των σύγχρονων "έξυπνων μηχανών", με βάση τις νέες ανάγκες της καπιταλιστικής κερδοφορίας», είναι σενάρια επιστημονικής φαντασίας, θεωρίες συνωμοσίας και δυστοπικά σενάρια, που απλώς ισχυρίζονται οι επιχειρήσεις και τα οποία επαναλαμβάνει το ΚΚΕ, ενισχύοντας τους ισχυρισμούς των επιχειρήσεων.
Μαντζουράνα στο κατώι, γάιδαρος στα κεραμίδια! Στη βάση τους αυτές οι αναλύσεις αναπτύσσονται στο πλαίσιο του στρουθοκαμηλισμού, του αγνωστικισμού δηλαδή, που αρνείται την αντικειμενικότητα/νομοτέλεια των στοχεύσεων της αστικής τάξης για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης.
Το μόνο σενάριο επιστημονικής φαντασίας, βέβαια, είναι αυτό που προπαγανδίζει ο οπορτουνισμός: Οτι μπορεί να γίνει «υπέρβαση του καπιταλισμού» σε μια άλλη «μετακαπιταλιστική κοινωνία».
Οι αναλύσεις τους και πολιτικές τους θέσεις διατρέχονται από ουτοπικές ψευδαισθήσεις στο πλαίσιο της μεταβατικής λογικής, όπου δήθεν μπορούν να γίνουν ριζοσπαστικές αλλαγές χρησιμοποιώντας τα μέσα παραγωγής της αστικής τάξης στο έδαφος του καπιταλισμού. Διατρέχονται επίσης από την τάση υποτίμησης και συμβιβασμού με τις δυσκολίες, υποτίμησης των στοχεύσεων της αστικής τάξης και της συνθετότητας της πάλης για τη συντριβή του αστικού κράτους.
Το παράδειγμα της «ταυτότητας φύλου»
Διασπείρουν τη σύγχυση και αυταπάτες στην εργατική τάξη, αφού τελικά αποδέχονται και ασπάζονται την αστική ιδεολογία. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι οι ανορθολογικές θέσεις τους για την «ταυτότητα φύλου», όπου ταυτίζονται με αυτές της αστικής τάξης.
Σύμφωνα με αυτές, είναι «ξεπερασμένη» η αντίληψη του φύλου ως βιολογικού, το φύλο διαμορφώνεται από το κοινωνικό εποικοδόμημα και οι νέες τεχνολογίες και η ΤΝ παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του φύλου και της ταυτότητάς του. Το ανθρώπινο σώμα μας δεν είναι κάτι το στατικό και είναι ξεπερασμένη η αντίληψη του φύλου ως δυαδικού, δεν είναι ούτε αρσενικό ούτε θηλυκό. Το φύλο μας είναι κάτι εντελώς άγνωστο, κάτι που δεν μπορεί να υπάρξει ανεξάρτητα από τις ιδέες μας γι' αυτό.
Στη βάση του, σε φιλοσοφικό επίπεδο, το ζήτημα της ταυτότητας φύλου συνδέεται με το ζήτημα της σχέσης μεταξύ ιδέας και ύλης: Ιδεαλισμός και αγνωστικισμός από τη μία (η υλική πραγματικότητα υπάρχει, αλλά δεν μπορεί να γίνει πραγματικά γνωστή: Ενα σπίτι μπορεί να μην είναι σπίτι, αλλά ένας ιπτάμενος δίσκος αν έτσι θέλουμε, η θρησκεία μπορεί να μην είναι θρησκεία, αλλά επιστήμη κ.ο.κ.) ή διαλεκτικός υλισμός από την άλλη (η αντικειμενική πραγματικότητα υπάρχει ανεξάρτητα από τις αισθήσεις μας και τις ιδέες μας γι' αυτή).
Εδώ, ωστόσο, θα πρέπει κανείς να εξηγήσει και τους λόγους που η αστική τάξη και τα επιτελεία της, η ΕΕ, το ΝΑΤΟ αναπαράγουν και προωθούν το θέμα της ταυτότητας φύλου. Παρά τα τσιτάτα τους περί «ισότητας, συμπερίληψης, προσβασιμότητας» κ.ά., ουσιαστικά προωθούν τον ατομισμό με βάση τις σεξουαλικές και προσωπικές προτιμήσεις, με κύριο στόχο τη διαίρεση της εργατικής τάξης σε όλο και μικρότερες οντότητες για την αποδυνάμωσή της στον αγώνα της στόχευσης του πραγματικού εχθρού. Και αυτόν τον ρόλο, ως φορέας της ιδεολογίας της αστικής τάξης, τον έχει αναλάβει στο εργατικό κίνημα ο οπορτουνισμός, εξ ου και οι επιθέσεις στο ΚΚΕ.
Για να τερματιστούν η καταπίεση, οι διακρίσεις και η βία που φτάνουν μέχρι και σε εγκληματικές ενέργειες κατά των διεμφυλικών και ομόφυλων ατόμων με διαφορετικές εκφράσεις σεξουαλικότητας - που αντικειμενικά υπάρχουν και αποτελούν σοβαρό ζήτημα για το εργατικό κίνημα - θα πρέπει να κατανοηθούν οι υλικές ρίζες, οι κοινωνικές αιτίες αυτών των προβλημάτων.
Θα πρέπει να στοχευτεί ο πραγματικός εχθρός, το ίδιο το βάρβαρο καπιταλιστικό σύστημα, όπου καλλιεργούνται ο κάθε είδους ρατσισμός, ο φασισμός, η βία, και όχι να συμπλεύσουμε με τα αφηγήματα που σερβίρει η αστική τάξη για την εξυπηρέτηση των διαφόρων στόχων της. Το ΚΚΕ έχει πάρει ξεκάθαρη θέση γι' αυτό το ζήτημα με συγκεκριμένες νομοθετικές προτάσεις9, 11, 12.
Για τις παραπάνω αναλύσεις του οπορτουνιστικού χώρου, οι οποίες είναι εμποτισμένες από την ιδεολογία της αστικής τάξης, που επιτίθενται με μανία στο ΚΚΕ, ισχύει αυτό που έγραψε ο Λένιν: «Ανθρωποι που έχουν διακόψει ριζικά τις σχέσεις τους με τα ίδια τα θεμέλια του μαρξισμού στη φιλοσοφία, αρχίζουν να υπεκφεύγουν, να μπερδεύουν τα πράγματα, να αντισταθμίζουν και να μας διαβεβαιώνουν ότι "και αυτοί" είναι μαρξιστές στη φιλοσοφία, ότι "σχεδόν" συμφωνούν με τον Μαρξ και ότι τον έχουν μόνο ελαφρώς "συμπληρώσει" - το θέαμα δεν είναι καθόλου ευχάριστο»13.
Πολλαπλοί κίνδυνοι για τους εργαζόμενους και τον λαό
Για να επανέλθουμε στο θέμα της ΤΝ, η σύγχρονη ιστορία μάς έχει δώσει πολλά παραδείγματα σχετικά με την ακρίβεια της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας. Οι καπιταλιστικές κρίσεις υπερπαραγωγής εμφανίζονται συχνότερα και βαθύτερες τα τελευταία 15 χρόνια, με την αυξανόμενη εισαγωγή των νέων τεχνολογιών, της ρομποτικής και της ΤΝ.
Υπάρχει αυξανόμενη τάση των παραγωγικών δυνάμεων μέσω των νέων τεχνολογιών και της ΤΝ να μετατρέπονται σε καταστροφικές δυνάμεις. Τα σύγχρονα πολεμικά μέσα - που ολοένα και περισσότερο χρησιμοποιούν τεχνολογίες ΤΝ - οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες, οι οποίες υπονομεύουν τη βιώσιμη γεωργία και έχουν καταστροφικές συνέπειες για τη βιοποικιλότητα και την υγεία, τα συστήματα καταστολής και παρακολούθησης του πληθυσμού είναι μόνο μερικά από τα παραδείγματα.
Τα αστικά κράτη, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ επενδύουν τεράστια ποσά για την ανάπτυξη πολεμικών όπλων με την ενσωμάτωση τεχνολογιών ΤΝ. Αυτά που δεν αναπτύσσονται ή χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για στρατιωτικούς σκοπούς, μπορεί να είναι από τη φύση τους διπλής χρήσης (για παράδειγμα, ένας αλγόριθμος αναγνώρισης προτύπων μπορεί να αναπτυχθεί για την ανίχνευση καρκινικών κυττάρων ή για τον εντοπισμό και την επιλογή στόχων σε μια στρατιωτική επιχείρηση, ή προσώπων σε διαδηλώσεις κ.λπ.).
Σε αυτήν την κατεύθυνση π.χ., στο κείμενο της στρατηγικής της ΕΕ στην ΤΝ αφιερώνεται ιδιαίτερο κεφάλαιο στην «Εφαρμογή της ΤΝ στους τομείς της επιβολής του νόμου, της μετανάστευσης και του ασύλου», που αποτελεί συνέχεια των πολιτικών της ΕΕ ως προς την ενοποίηση και τη «δημιουργία ενιαίων συστημάτων πληροφοριών για την ασφάλεια, τη διαχείριση των συνόρων και της μετανάστευσης, και την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης»14, 15.
Σχετικά με τους διευρυμένους κινδύνους για την ανθρωπότητα, πρόσφατα, δεκάδες κορυφαίοι εμπειρογνώμονες στην ΤΝ υπέγραψαν την ακόλουθη δήλωση: «Ο μετριασμός του κινδύνου εξαφάνισης από την Τεχνητή Νοημοσύνη θα πρέπει να αποτελέσει παγκόσμια προτεραιότητα μαζί με άλλους κινδύνους κοινωνικής κλίμακας, όπως οι πανδημίες και ο πυρηνικός πόλεμος»16.
Στο εργασιακό πεδίο, ήδη η ΤΝ και οι ψηφιακές τεχνολογίες χρησιμοποιούνται για την εκτατοποίηση και την εντατικοποίηση της εργασίας και, επομένως, για την αύξηση του ποσοστού εκμετάλλευσης: Κάμερες και άλλοι αισθητήρες σε υπολογιστές και πληκτρολόγια παρακολουθούν στενά την εργασιακή διαδικασία εκατομμυρίων εργαζομένων, έτσι ώστε να παράγουν περισσότερο για τον ίδιο μισθό.
Φυσικά, ο αυτοματισμός, οι μηχανές και εν προκειμένω η ΤΝ καθαυτές δεν είναι ο λόγος των δεινών της εργατικής τάξης. Η μεγάλη αντίφαση του καπιταλιστικού συστήματος είναι ότι οι μηχανές, ο αυτοματισμός, η ΤΝ που θα έπρεπε να διευκολύνουν τη ζωή των εργαζομένων, γίνονται εφιάλτης για την εργατική τάξη γιατί τα μέσα παραγωγής είναι ιδιοκτησία της αστικής τάξης και χρησιμοποιούνται από αυτήν για την εκμετάλλευσή τους.
Η απάντηση είναι ο σοσιαλισμός - κομμουνισμός!
Μια τέτοια αυξανόμενη αντίφαση μεταξύ των παραγωγικών δυνάμεων με τη ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών της ΤΝ και των σχέσεων παραγωγής, θα έχει συνέπειες για την ανάπτυξη των ίδιων των παραγωγικών δυνάμεων και συνεπώς και της ΤΝ. Οι τεχνολογίες της ΤΝ αντιπροσωπεύουν μέσα παραγωγής που είναι πολύ προηγμένα για να τα αξιοποιήσει ο καπιταλισμός στο ύψος των αναπτυχθεισών παραγωγικών δυνάμεων για την ικανοποίηση των διευρυμένων (και ανεπίλυτων στο καπιταλιστικό σύστημα) κοινωνικών αναγκών.
Αυτή η αναντιστοιχία αποτελεί όμως και τη μαμή της Ιστορίας, τον καταλύτη της επιτάχυνσης εξελίξεων και σε κοινωνικό επίπεδο. Στο πέρασμα από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπέρασαν τις σχέσεις παραγωγής μέσα στις οποίες λειτουργούσαν. Ο σοσιαλισμός που αλλάζει αυτήν τη σχέση και οδηγεί στην κοινωνική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, είναι η λύση απέναντι στη βαρβαρότητα που βιώνει από τις απειλές και τους κινδύνους που εισάγουν οι νέες τεχνολογίες στα χέρια των καπιταλιστών.
Στον σοσιαλισμό, η ΤΝ θα είναι ένα επιπλέον εργαλείο για την ικανοποίηση των διευρυμένων κοινωνικών αναγκών με καλύτερο σχεδιασμό της παραγωγής, τον επανασχεδιασμό γειτονιών, πόλεων, υπηρεσιών και συστημάτων προγνωστικής ιατρικής, για ένα επίπεδο ζωής με περισσότερο ελεύθερο χρόνο, που θα απογειώσει την επιστήμη, την τεχνολογία, τις Τέχνες, τον πολιτισμό σε ένα άλλο ποιοτικά επίπεδο.
Θα επιταχύνει την οικοδόμηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας και θα την οδηγήσει πιο γρήγορα προς το τελευταίο ανώτερο στάδιο, απαλλαγμένης από πείνα, φτώχεια, πολέμους και ταξικές ανισότητες: Τον κομμουνισμό.
* Αναπληρωτής καθηγητής, Τμήμα Μαθηματικών και Εφαρμογών,Πανεπιστήμιο ΝάποληςΣυνεργάτης του Τμήματος Οικονομίας της ΚΕ του ΚΚΕ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Μάθε τι σημαίνει το όνομά σου στα αρχαία ελληνικά
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με μόνο 65Є εγγραφή - έως 26 Απριλίου
Μοριοδοτούμενο σεμινάριο Ειδικής Αγωγής (ΕΛΜΕΠΑ) με μόνο 50Є εγγραφή- αιτήσεις ως 26/4
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
Proficiency και Lower μόνο 95 ευρώ σε 2 μόνο ημέρες στα χέρια σας (ΧΩΡΙΣ προφορικά, ΧΩΡΙΣ έκθεση!)
ΕΥΚΟΛΕΣ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ και ΙΤΑΛΙΚΩΝ για εκπαιδευτικούς - Πάρτε τις άμεσα
